|
2015
|
|
|
Ironiaz irakurtzen dudala diot, hain zuzen, nondik eta amaren aldetik egin zidalako klixeak ihes,
|
emakumearenetik
, hain juxtu gerora hain tentuz jorratu nahi izan dudan alde horretatik, literatura badelako errealitateko prozesuez hitz egiteko bide, gertagarria islatzeko gauza, alegia, gertatzea espero dena; baina gertagarriak badakarrelako, era berean, beste adiera bat, alegia, gertatzen ez dena baina gerta litekeena, eta, zentzu horretan ere, bada gertagarria islatzeko gauza idaztea eta, berdin zait, kantat...
|
|
|
...emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren
|
emakumeak
eta ez zen kasualitatea; ikasturtea itzultzaileen hitzaldiekin beharrean arrakalagilearen bi eskolarekin amaitu nuenekoa, Maialen ikusi bainuen diferituan udako ikastaroen irekiera ekitaldian, bataren eta bestearen arteko konnotazioetan galdu gabe, eta zuzenean Eako poesia egunetan, esaten bertsolariek eraiki dutela eurei zegokien zubiaren puska bat, esan nahi baita, hizkuntz errekaren bertso ald...
|
|
|
Batzuk aipatzekotan, Miren Artetxe hizkuntzaren berreskuratze prozesuan bertsolaritzaren transmisioaren eraginari buruzko ikerketa egiten ari da eta Xenpelarreko datu baseetarako sarbide zuzena du. Nerea Elustondo berriz, 1994tik 2014ra bitartean
|
emakumeen
plazetako presentziaren bilakaera aztertzen ari da bertako informazioarekin. Begiratu historikotik, Lucia Alberro Gipuzkoan 1833tik 1936ra eman zen modernizazio prozesuaren baitan, bertsolariak iturri hartuta, identitate azterketa egiten ari da.
|
|
|
Emozio batzuk atxiki zaizkie emakumezkoei eta beste batzuk gizonezkoei: gizonei, oldarkortasuna eta poza; eta
|
emakumeei
, tristura eta beldurra. Hori da gizarteak ezarri dien balioa”, ekarri zuen Vazquezek.
|
|
|
Hori da gizarteak ezarri dien balioa”, ekarri zuen Vazquezek. “Badakigu historian
|
emakumeei
gehiago baimendu zaigula emozioak bizitzea. Baimendu, baina baimen horretan juzku bat egon da, eta botere soziala kendu digu horrek.
|
|
|
Bertsolaritzak ere balio du aurrez azaldutakoa argitzeko: “Emakumeak hasieran oso juzgatuak ziren, hori ez zegokiolako bertsolaritzari, eta gero baimentzen zitzaien, baina
|
emakumeak
ziren. Bertsolaritzan gertatu dena gizartearen isla izan da”.
|
|
|
|
Emakume
bertsolariek egindako ekarpena azpimarragarria zaie Vazquezi eta Agirreri. “Uste dut sekulako hobekuntza ekarri diola emakumearen presentziak bertsolaritzari zentzu horretan”, esango zuen Agirrek.
|
|
|
Emakume bertsolariek egindako ekarpena azpimarragarria zaie Vazquezi eta Agirreri. “Uste dut sekulako hobekuntza ekarri diola
|
emakumearen
presentziak bertsolaritzari zentzu horretan”, esango zuen Agirrek. “Gizonezkoetan nik dudarik ez daukat azkeneko 20 urteetan sekulako aldaketa eman dela zentzu horretan.
|
|
|
“Nik urteko 365 egunetatik oso gutxitan sentitzen dut zein neska ederra naizen, goizean ispiluaren aurrean jartzen naizenean. Niri bezala, gizarteko
|
emakumeen
%80ri pasatzen zaie zoritxarrez. Zergatik ez naiz irtengo eta kantatuko:
|
|
2016
|
|
|
Bat batean sakeleko telefonoak jotzen digu, batari Elorrion eta besteari Lesakan. Telefonoaren bestaldetik Bertsozale Elkarteko
|
emakume
ahots ezagun batek pasioz diosku eskuartean dutena itzela dela, udaberrikoa ezin hobeto joan zela, uztailerako aurreikusita dutena zoragarria izango dela eta ea guk horretan guztian parte hartu nahi dugun.
|
|
|
Gizonek egin izan dute eta, gainera, gizonek taldean eta tabernetan. Hor ezin izan dute
|
emakumeek
sartu. Eta gaur egun ere oraindik nahiko giro testosteronatua egoten da.
|
|
2017
|
|
|
Biak nafarrak. Aurtengo udazkenean, aitzitik,
|
emakume
parte hartzaileetan ez da nafarrik izango.
|
|
|
Unai Iturriagak “tanpoi eta konpresa” kantatu zuenekoa daukat gogoan.
|
Emakume
bati poltsa lapurtu ondoren bertan topatu zuenaz ari zen. Ikuspegi, kantaera, kontatzeko modu eta hizkera berri baten aurrean aurkitu nintzen.
|
|
|
Lujanbiok jantzi zuen eta historiara pasa den agurrarekin ospatu: gobararen bertsoa, txapel nagusia janzten zuen lehen
|
emakumea
izateari erreferentzia sotila eginez, eta hiztun komunitateari, euskalgintzari, hurrengo urteetan lelo nagusietakoa izango zen mezua jaulkiz “herri hau sortzen segi dezagun euskaratik ta euskaraz”.
|
|
|
Lehenengo
|
emakumeak
|
|
|
Arreba zaharrenaren etxean ezagutu zuen Joxek berak 31 urte eta neskak 16 zituenean. Bertsolariak beti esan ohi zuen 16 urte bakarrik izangatik ere, oso
|
emakume
egina zegoela, zeuzkan baino gehiago zituela ematen zuela. Maria Luisak 19 zituenean ezkondu ziren Olatzen, eta Kirurin egin zuten eztei bazkaria.
|
|
|
Gainera, hori gertatu aurretik ere,
|
emakumeen
presentzia abesti inprobisatuaren estiloari sentikortasuna ekartzen ari zen: Susana Velazquez, Susana Repetto, Marta Suint, Liliana Salvat izan ziren lehenengotarikoak.
|
|
|
Baita Zarautz bertso herri izatearekin ere. Esaterako, Inaxi Etxabe, azken Gipuzkoako Txapeldunari txapela jarri zion
|
emakume
bertsolaria Zarautzen bizi da azken urte luzeetan, baina izatez Oikiakoa da. Oikiakoa zen Inazio Jauregi zena ere, 1985 urtean Herri arteko Txapelketan zarauztarrekin parte hartu zuena ere.
|
|
|
Agian suertatu zaizue kaletik kartelen bat ikustea. Bi
|
emakume
ageri dira, begirada serioz kamerari begira. Betaurrekoak eta buru berokiak dauzkate jantzita –etiketa bistan dutela eta errietan egitera doakizunaren keinua.
|
|
|
“Ni asko zaletzen hasi nintzen
|
emakume
bertsolariekin. Bertsolariak askotan ikusi eta teknika miretsi arren, batzuetan emaitzak ez zidan ezer esaten.
|
|
|
Euskaldunon kontzientzia politikoak, gainera, zenbait gaitan gogoeta egitera eraman zaituzte:
|
emakumeen
eskubideak, errefuxatuak, gutxiengoak… justiziaren sena zeuenganatu duzue. Norbera bere patuaren jabe dela jakitea handia da gaur egun. Ez dago legerik horren gainetik jarriko denik.
|
|
|
Tafalla euskalduna izan zen iraganean, eta ondoan, Baldorban eta Artaxonan, gerora arte iraun zuen euskarak. 1762an, esate baterako, Artaxonako gazte batzuek isuna jaso zuten
|
emakume
alargun bati euskaraz kopla iraingarriak kantatzen aritu zirelako. Txoriak ihes egin ote zion, azken unean buztanetik heldu ote zion eta horrelako kontuekin aritu zitzaizkion nonbait eta “Ai, ene txori gaixoa” bukatzen zituzten kopla horiek.
|
|
|
Eta kantutegi ofizialetatik sexuari buruzko jota gehienak ezabatu badituzte ere, asko dira jendearen memorian gorde direnak. Sexuari buruzko jota horietatik askok
|
emakumeari
irain egiten diotela. Kasu batzuetan garbi dago baietz.
|
|
|
Eta badirudi ale hau
|
emakume
batek kantatua dela:
|
|
|
Berruezako
|
emakumeek
bularreko mina sendatzeko eskatzen zioten Santa Agedari eta senarraren ahuldadeak sendatzeko ere bai bidenabar:
|
|
|
|
Emakume
batena dirudi honek:
|
|
|
Iberiar Penintsulan erditik gorak dituzte sustraiak Santa Agedaren inguruko ohiturek. Kanpaiak jotzea, sua, inauteriei lotuta gazteek edo kintoek egiten duten festa,
|
emakumeari
egiten zaion aitortza eta horrelako osagarriak leku askotan agertzen dira. Eta lan horrekin batean zezenketaren inguruko bertsoak biltzen joan naiz.
|
|
|
Alargun bat ezkontzen bazen eta gazteen dantzaldia ordaintzen ez bazuen, ‘zintzarrotsa’ egiten zioten gauez bere etxearen aurrean. Zernahi esaten zioten
|
emakumeari
, edozein gordinkeria, zintzarriekin eta danborrekin zaratak eta hotsak eginez. Eta amore ematen ez bazuen, asto lasterrak egingo zituztela iragartzen zuten.
|
|
|
Mustrak ere egiten ziren, eta bereizten zituzten ‘galarrotsa’ (gauez egiten ziren hots eta zaratak) eta egunez egiten bazen, tobera. XIX. mendean
|
emakume
bat protestante batekin ezkondu zelako tobera famatu bat egin zen. Horrelako ohitura asko da Zuberoan.
|
|
|
Horrelako ohitura asko da Zuberoan. Ligiko emazte ospetsu bat apaizarekin askotan ibiltzen zelarik, esate baterako, erramu eta ezpel adarrak moztu eta
|
emakumearen
etxetik apez etxerainoko bidea markatu zioten. “Berdura egitea” esaten zitzaion horri.
|
|
|
Mitxelenak 60ko hamarkadan bildu zituen sorta batzuk Araotz eta Arantzazu aldean. Panderoa jotzen ibilitako gizon
|
emakumeak
ziren, baina ordurako memoria pixka bat galdua zuten. Hurrenkerarik gabeko sortak bildu zituen.
|
|
|
|
Emakumeak
hitz egin eta gero, Mikeltxo Apala Otxagiko bertsolariak hartu zuen hitza, eta hark ere zerbait bitxi ikusi zuela esan zigun. Kantatu zuenez, bi hilabete izanen ez zituen haurtxo batek (ordurarte hitzik ere esan gabekoa, noski) eta bere aita amen harridurako, bertso bat kantatu omen zuen.
|
|
2018
|
|
|
Sinergiak sortzen direnean, bakarka ezinezkoa litzatekeena ahalbidetu daiteke. Nork pentsa zezakeen, lortu aurretik, egun batean hainbat herrialdetan osasun zerbitzuak jasotzeko aukera hainbeste zabalduko zenik, 40 orduko lan astea ezarriko zenik, eskolara joateko aukera bermatuta egongo zenik,
|
emakumeek
bozkatzeko eskubidea lortuko zutenik, Alemaniak zentral nuklearrak itxiko zituenik, gurean derrigorrezko soldaduska iraganeko kontua izango zenik… Bertsolaritzari BEC oso txiki geldituko zitzaionik. Gainera, kontuan hartuta Txapelketa Nagusira doan publikoa ez dela urte osoko publikoaren %10 baino.
|
|
|
Gaur egun nabarmena da antzeko zerbaiten hasiera izan daitekeela.
|
Emakume
bertsolariek eta publikoaren gehiengoa osatzen duten emakumeek zer leku izango duten bertsolaritzan, horrek nabarmen baldintzatuko du bertsolaritzaren etorkizuna.
|
|
|
Gaur egun nabarmena da antzeko zerbaiten hasiera izan daitekeela. Emakume bertsolariek eta publikoaren gehiengoa osatzen duten
|
emakumeek
zer leku izango duten bertsolaritzan, horrek nabarmen baldintzatuko du bertsolaritzaren etorkizuna.
|
|
|
Publikoari dagokionez ere nabarmena da:
|
emakume
adina gizon dago, adin aniztasuna handia da, gustuak gero eta anitzagoak dira, etxean nahiz hurbilekoen artean, nahiz bestelako guneetan zaletu direnek osatzen dute publikoa.
|
|
|
Eta laster erakutsi zuten eusteko ez ezik bertsolaritza zabaltzeko, sakontzeko eta indartzeko gaitasuna ere bazutela.
|
Emakume
bertsolariek eta publikoko emakumeek, ziur aski, askoz gehiago egiteko potentziala dute. Zenbaki kontu bat da, besteak beste.
|
|
|
Eta laster erakutsi zuten eusteko ez ezik bertsolaritza zabaltzeko, sakontzeko eta indartzeko gaitasuna ere bazutela. Emakume bertsolariek eta publikoko
|
emakumeek
, ziur aski, askoz gehiago egiteko potentziala dute. Zenbaki kontu bat da, besteak beste.
|
|
|
Zenbateko pisua zuen rockak kultura garaikidean? Eta
|
emakumeek
–
|
|
|
Grafikoa.
|
Emakume
eta gizon bertsolarien kopurua, adinaren arabera
|
|
|
Grafikoa.
|
Emakume
eta gizon bertsolarien kopuruen bilakaera, eta bertso saioetako parte hartzeen bilakaera, adinaren arabera
|
|
|
Ikerketan zehar detektatu dugu diskriminazio positiboari buruzko eztabaida dagoela bertsolaritzan, eta fenomeno bitxia da, zeren datuek argi erakusten dute ez dagoela diskriminazio positiborik. Esate baterako, bertsolari kopurua zenbatekoa den eta
|
emakume
zein gizon bertsolariek zenbat saiotan parte hartzen duten aztertzen badugu, agerikoa da emakume bertsolari kopurua handitu ahala handitu dela parte hartze kopurua, ez gehiago ez gutxiago. Edonola ere, kontuan hartu behar da hemen aurkezten ditugun datuak aztertzean ez zaiola zenbakiaren zehaztasunari begiratu behar, joera orokorrari baizik.
|
|
|
Ikerketan zehar detektatu dugu diskriminazio positiboari buruzko eztabaida dagoela bertsolaritzan, eta fenomeno bitxia da, zeren datuek argi erakusten dute ez dagoela diskriminazio positiborik. Esate baterako, bertsolari kopurua zenbatekoa den eta emakume zein gizon bertsolariek zenbat saiotan parte hartzen duten aztertzen badugu, agerikoa da
|
emakume
bertsolari kopurua handitu ahala handitu dela parte hartze kopurua, ez gehiago ez gutxiago. Edonola ere, kontuan hartu behar da hemen aurkezten ditugun datuak aztertzean ez zaiola zenbakiaren zehaztasunari begiratu behar, joera orokorrari baizik.
|
|
|
Nolanahi den, arazoa ez da soilik kuantitatiboa, kualitatiboa ere bada.
|
Emakume
bertsolariei oholtza gainean uzten zaien espazio sinbolikoa oso estua da oraindik ere, eta publikoaren zati handi batek nekez balioesten du molde hegemonikotik urruntzen dena. Hegemonikoa ez denarekin konektatzea kosta egiten zaie, ez zaie hain ona iruditzen, ez die halako barregurarik eragiten.
|
|
|
Deigarria da, hala ere, bertsolaritzaren nukleoan nahiz publikoan hainbatek ez dutela arazoa dagoenik uste. Ez dute uste
|
emakume
bertsolarientzat zailagoa denik. Ez dute uste emakume bertsolariek leku handiagoa luketenik.
|
|
|
Ez dute uste emakume bertsolarientzat zailagoa denik. Ez dute uste
|
emakume
bertsolariek leku handiagoa luketenik.
|
|
|
bertsolaritzan existitzen ez ziren baldintza inklusiboak sortu zituzten, eta horiei esker hurbildu ziren bertsolaritzara bestela hurbiltzerik izango ez luketenetatik hainbat. Halaber,
|
emakume
bertsolariek elkarren artean sortu dituzten sareak funtsezkoak dira genero desberdinkeria gainditze aldera. Aipatzeko modukoak dira Ez da kasualitatea saioak, Ahalduntze bertso eskola, Zilekoa… Bestalde, funtsezkoa da bertsolaritzaren esfera publikoan gertatzen ari dena, eremu horretan eztabaidagai baitago zer den bertsolaritza eta nondik jo lukeen.
|
|
|
Aurretik pentsaezinak ziren nahasketak ahalbidetu zituen horrek. Orain
|
emakume
bertsolariak, publikoko emakumeak, belaunaldi gazteena… horiek guztiak aukera ona dira bertsolaritzarentzat hub bihurtzen jarraitu dadin.
|
|
|
Aurretik pentsaezinak ziren nahasketak ahalbidetu zituen horrek. Orain emakume bertsolariak, publikoko
|
emakumeak
, belaunaldi gazteena… horiek guztiak aukera ona dira bertsolaritzarentzat hub bihurtzen jarraitu dadin.
|
|
|
Ondorio negatiboak ere atera ditugu, ordea. Bertsolari Txapelketa Nagusian askotan aipatu zen
|
emakumeen
parte hartzearen gaia, finalean bereziki. Azterketak erakutsi duena da parekidetasunera heltzeko izugarri falta zaigula plazan ere.
|
|
|
Xabier Amurizak aipatzen zuen garai batean hiru muga jartzen zitzaizkiola bertsolariari: bertsolaria ezin zen egin, jaiotzetik izan behar zuen bertsolari; ez zen
|
emakume
bertsolaririk izango eta sehaskan euskara jaso gabeko haurrik ez zen bertsolari izango. Pentsa nola aldatu diren gauzak:
|
|
|
Eta, aldi berean, datu kualitatiboagoak ere agertzen dizkigu. Agertzen digu, esate baterako,
|
emakume
entzuleen gustua aldatzen ari dela, gizonenak bere horretan jarraitzen duen bitartean. Gustuen eboluzio hori, neurri batean, emakume bertsolariak egiten ari diren lanari lotua dago.
|
|
|
Agertzen digu, esate baterako, emakume entzuleen gustua aldatzen ari dela, gizonenak bere horretan jarraitzen duen bitartean. Gustuen eboluzio hori, neurri batean,
|
emakume
bertsolariak egiten ari diren lanari lotua dago. Gaur egun, sekula baino emakume bertsolari gehiago dauzkagu punta puntan:
|
|
|
Gustuen eboluzio hori, neurri batean, emakume bertsolariak egiten ari diren lanari lotua dago. Gaur egun, sekula baino
|
emakume
bertsolari gehiago dauzkagu punta puntan: Maialen Lujanbio, Uxue Alberdi, Alaia Martin, Miren Amuriza, Oihana Iguaran, Oihana Bartra, Miren Artetxe… Izen asko aipa nitzake.
|
|
|
Ordutik hona Bertsozale Elkarte barruko funtzionamendua asko aldatu da: egituraren barruan, erabakiguneetan,
|
emakumeen
presentzia asko hazi da, bileretan hitz egiteko modua, elkarren zaintza… Etxe barruan, kontzientzia lan handia egin zen bere garaian, eta, kontzientzia hartu ondoren, bestelako praktika batzuk gauzatu ditugu.
|
|
|
inplizitoa dena da mantentzen dena, inplizitoa dena da ohikoa dena… Jakina, ikusi egin behar da gero zer transmititzen dizuten. Transmititzen badizute genero sistema bat non
|
emakumeak
beti galdu egiten duen, ba, “honaino iritsi gara” esango duzu.
|
|
|
generoa sartu da, generoak eraberritu du edukia, eta eraberritu du bertsolaritza osoa. Izan ere, bertsolaritza soziozentrismora eraman dutenak esango nuke
|
emakumeak
izan direla. Emakumeak oholtzan, emakumeak gaiak proposatzerakoan, emakumeak entzule… emakumeen presentzia gogoeta orokorrean.
|
|
|
Izan ere, bertsolaritza soziozentrismora eraman dutenak esango nuke emakumeak izan direla.
|
Emakumeak
oholtzan, emakumeak gaiak proposatzerakoan, emakumeak entzule… emakumeen presentzia gogoeta orokorrean.
|
|
|
Izan ere, bertsolaritza soziozentrismora eraman dutenak esango nuke emakumeak izan direla. Emakumeak oholtzan,
|
emakumeak
gaiak proposatzerakoan, emakumeak entzule… emakumeen presentzia gogoeta orokorrean.
|
|
|
Izan ere, bertsolaritza soziozentrismora eraman dutenak esango nuke emakumeak izan direla. Emakumeak oholtzan, emakumeak gaiak proposatzerakoan,
|
emakumeak
entzule… emakumeen presentzia gogoeta orokorrean.
|
|
|
Izan ere, bertsolaritza soziozentrismora eraman dutenak esango nuke emakumeak izan direla. Emakumeak oholtzan, emakumeak gaiak proposatzerakoan, emakumeak entzule…
|
emakumeen
presentzia gogoeta orokorrean.
|
|
|
Bai, hor badaude hainbat zulo beltz, eta asko kostatuko da barrutik ere aldatzea, baina uste dut publikoak momentu batean oso erraz ulertuko lukeela finalean hiru lau
|
emakume
egotea, eta onartuko duela. Kontua da zenbat urte diren lehen parte hartze hartatik parte hartze kualitatiboak lortzera igarotzeko.
|
|
|
Izan ere, behin baino gehiagotan pasa zait:
|
emakumeak
esklabo edo menpeko egoeretan azaleratu izan gaituzte, txiste txar eta merkeak ahotan. Konplexurik gabe astin ditzagun gonak.
|
|
|
Ez da iraganeko kontu soila
|
emakumeak
zaintza lanetan aritu bitartean, gizonezkoek hartu izana herriko taberna, jatetxe eta plazak. Anekdotikoa irudi lezakeen bizipen eta zapalkuntza bat ekarriko dut gogora:
|
|
|
Eta, era berean, mikrofonoaren boterea baliatuta, mundu ikuskera zirikatzaile eta eraldatzaile bat azaleratzekoa. Bertsopoteoetan arin ohartu nintzen, esaterako, mikrofonorik gabe aritzean, gizonezkoak altxatzen bazuen ahotsa kantuan hasteko, denak isiltzen zirela; eta
|
emakumeak
ginenean, ez. “Zertan ari da neska zoro hau? ”, esango zion batek baino gehiagok aldamenekoari.
|
|
|
Erantzuteko galdera eta ariketa asko egiteke ditugu oraindik. Amona bertsolariak zein neskatila gazteak plazetan entzutean, emanaldi parekideen lekuko izatean, Txapelketa Nagusian edota oholtzako ohiko muntaketa lanetan
|
emakumeak
aritzean irudituko zait osoa —edo goitik beherako lana— bertsolaritza. Bien bitartean, behetik gora eraiki eta deseraikitzen jarraitu dugu.
|
|
|
Beti dago norbait, ahaztua edo propio lagatakoa. Izan dira urte luzez
|
emakumeak
. Gaur egun, gure mundutxoan borobilean sartu samar daudela esango nuke, hala ere.
|
|
|
Jazintak ere Garagartzako bidea hartu omen zuen etxean topatu zuenaren berri emateko, baina mundura ekarri zuen
|
emakumea
lurrean odoleztatuta eta bizkarra zauri sakonez josia ikusi zuenean, ez zuen indarrik izan haren ondotik pasatzeko. Buelta hartu eta Txapartegi baserrira jo zuen.
|
|
|
Frogetara jotzen badugu, dakiguna da froga mordoxka batek Lizardikoak jartzen zituztela jo-puntuan. Ikertzen aritu eta gero jakin dugu Lizardikoak boteretsuak zirela, dirudunak eta elizkoiak (baserri jabeak, ganadu asko, zerrategi bat zabaldu zuten, ermita bat konpontzeko dirua eman…); jakin dugu, halaber, Korosagastiko
|
emakumeak
liberalagoak zirela, gorriagoak. Errua Itziarkoari bota zitzaion, baina guk gure susmoak dauzkagu.
|
|
|
Txirrita, Pernando Amezketarra eta Lazkao Txikiren marrazki bizidunetan bezala. Akaso, zorionez, batzuek egindako lanari esker, hurrengo hamarkadan berreskuratuago eta errotuago egongo da bertsolaritzaren historia,
|
emakumeen
lana eta lorpenak jasota.
|
|
|
Azkeneko bira batek (beren hitzetan) “nola jokatuko duten jakin ezin den emakumezko talde gazte eta desiragarri bat, artista, abeslari eta poeta nahasketa” azaldu zuen, adibide bikaina da. Cywion Cranogwen Sarah k bere izena, Jane Rees marinel, eskolako zuzendari eta poetaren() bardiko izenaren ondoren bereganatu zuen, modu zabalean, XIX. mendeko galesko
|
emakumerik
nabarmenena bezala.
|
|
|
Oso interesgarria eta aire freskoa izan zen hasiera hura, bere aldapak aldapa! Orain eztabaidak, heziketa saioak, gogo jardunak… “genero bertso eskolak”, e.a. martxan dauzkagu, baina, nik uste, hasierako
|
emakume
eta gizon kopuru orekatuago hura galdu dela.
|
|
|
|
emakume
aldrebesa
|
|
|
Eta, horregatik, oroitzapenekin egin daitekeen duinena eraldatzea eta artearen bidezko exhibizionismoa egitea iruditzen zait. Horregatik idazten dut poesia eta horregatik gorroto ditut «Autobusean noa eta aurreko
|
emakumea
hizketan entzutean…» eratzen diren prentsako zutabeak. Eta horregatik, zutabe bat edota erreportaje bat egitea egokitu zaidanean, beti saiatu naiz gaiari buruz zerbait esan izan dutenak entzun eta DJ lanak egiten:
|
|
|
Aurtengo “gazteak” helduko dira finalera hurrengo edizioetan. Eta horietan
|
emakume
franko. Ia ziurtzat jo daiteke, hurrengo finalak parekideagoak izanen direla.
|
|
|
Generoari buruzko kezkak (gaien formulazioan eta abar), 2001eko Txapelketatik landa ere azaleratu ziren, eta hausnarketa prozesuak hasi ziren. 2017ko Txapelketan
|
emakume
gazte andana baten gaitasuna azpimarratu da. Ez da kasualitatea.
|
|
|
Jadanik gizartean anitz landu diren gaiei itzuli bat gehiago eman dakieke: kanpora begira diskurtso feminista daukana baina lankide
|
emakumea
gutxiesten duena, elizaz eta handizki ezkondu den ateo ezkertiar “eredugarria”… Batzuek eskatzen diete bertsolariei zerbait berria errateko, ohiko ideietatik ateratzeko… Nago bertsolariei ez ote zaien eskatzen beste inori eskatzen ez zaiona. Prosaz (ahoz edo idatziz) betiko iritzi emaileok betiko orokorkeriak errepikatzen ditugun herrian, bertsolariei eskatzen diegu gogoeta berriekin txunditu gaitzaten, bat batean, errimatuz eta silabetan ongi kokatuz.
|
|
|
Kezka: Bizkaiko Txapelketan
|
emakumeen
presentzia falta; eskolartekoan ez zegoena, baina hurrengo saltoa ematerakoan bai. Adin tartea DBHtik gurera artekoa da, bi hilean behin elkartzen gara, beti dago hizlari bat eta helburua saretzea da, piña egitea.
|
|
|
Adin tartea DBHtik gurera artekoa da, bi hilean behin elkartzen gara, beti dago hizlari bat eta helburua saretzea da, piña egitea. Badirudi emaitzak eman dituela, aurtengo txapelketan
|
emakume
pila bat izango garelako: lehenagokoak eta berriak.
|
|
|
Nik garrantzia ematen diot epaileen arteko parekidetasunari, eta badago ildo horretan formakuntzak bideratzeko interesa. Gure taldean badira
|
emakumeak
ez direnak feministak eta interesgarria egiten zait denok begiratzen jakitea feminismoaren prismatik; badakizue, betaurreko moreak janzten jakitea.
|
|
2019
|
|
|
Hala ere, horren guztiaren gainetik, gizonak eta
|
emakumeak
estimatzen eta estimatu izan ditut, goraipatu miresteraino. Eta horrelako zerbait da Rufinorekin gertatu izan zaidana.
|
|
|
Araban bertso mugimenduan, euskararen historian, eta nire bizitzan kolorea jarri duten oihal zatiak josi eta berrirakurri nahi izan ditut. Nire egin ditut
|
emakume
askoren puntadak. Testua Txatalez egindako alfonbra magiko bihurtu dela iruditu zait, gogorik baduzue, denboran eta espazioan gurekin batera bidaiatzeko.
|
|
|
Garai bateko
|
emakumeak
iturrira, labaderora edo urtegira joaten ziren buru gainean zapia eta zapi gainean pegarra bezalako ontziak harturik zenbaitetan, arropa garbitzeko saskia bestetan. Bide luzeak egin behar izaten zituzten askotan tokira heldu arte, eta beldurra ere ezagutuko zuten.
|
|
|
|
emakumeen
izenak
|
|
|
Lan ikusezin hori gure plazetan ikusgarri bihurtzen ari da, eta historiako haria josi duten bertsolarien jarraipen oparoa daukagu gaur egungoen artean.
|
Emakume
gizon dikotomiak jarraitzen duen honetan, emakumeak espazio maskulinizatuan sartu dira, aspaldian, eta begiratuak izateko eta begira egoteko rolarekin hausteko asmoz, gainera.
|
|
|
Lan ikusezin hori gure plazetan ikusgarri bihurtzen ari da, eta historiako haria josi duten bertsolarien jarraipen oparoa daukagu gaur egungoen artean. Emakume gizon dikotomiak jarraitzen duen honetan,
|
emakumeak
espazio maskulinizatuan sartu dira, aspaldian, eta begiratuak izateko eta begira egoteko rolarekin hausteko asmoz, gainera.
|
|
|
|
Emakume
identitatetik eta gorputzetik bertsolaritzaren esperientzia oso bestelakoa dela eta desberdintasun hori zertan oinarritzen den argitaratu du Lisipeko bildumako ale batean Uxue Alberdi bertsolariak, horrek dakarren guztiarekin, entzun eta aldaketarako prest dagoenarentzat zein errealitate batzuen aurrean entzungor eta ihes egin nahi duenarentzat ere. Zer gertatzen da indarkeria eta botere harremanak aztertzeko genero ikuspegia azaleratzen denean?
|
|
|
Zein da, ordea, Ibarrart koblakari ospetsuari aurre egin zion
|
emakumearen
izena. Nondik datorkio bertsotarako trebezia?
|
|
|
Bordak dioen moduan, ezin da bertsolaritzaren historia osorik idatzi emazte ausart horren izena ezagutu gabe. Alabaina, gauza jakina da
|
emakumeak
naturalki ahazteko joera izan dutela historiagile, ikerlari, egunkari, aldizkari eta abarrek.
|
|
|
Izan ere, 2005ean, Bertsolari aldizkariaren 58 alean Bertsolaritzaren historia berrogeiko txikian kontatzeko ahalegina egin zen. Orduko hartan ere, berrogei pasarteetatik hiru baino ez ziren
|
emakumeei buruzkoak
(paradoxikoki, lehenengo biak).
|
|
|
Historiari berari beste ikuspegi batetik begiratzeko saiakera da honako hau, beraz, zirrikituetan arakatu eta ikusezina ikusgarri egiteko ahalegina,
|
emakume
bertsolariak betidanik izan direla azpimarratzekoa.
|
|
|
Euskal literaturako
|
emakumeei
dagokienez, XV. mendeko eresigileak dira agertzen lehenak. Bertsolaritzaren aitzindariak dira.
|
|
|
Mundu osoan zehar kantatu diete
|
emakumeek
hildakoei, eta, denborarekin, erritu horiek emozioen mundura baztertu badira ere, kritika sozialerako eta beren arteko elkartasunezko sareak sortzeko bitarteko gisa ere baliatzen zituztela jakina da.
|
|
|
Aurrekoen garai berekoak izanagatik, azokaz azoka eta herriz herri ibiltzen ziren
|
emakume
zirikatzaile hauek ez dute aurrekoen klase sozial bera eta, ondorioz, prostituzioarekin lotu izan dira.
|
|
|
1452ko Bizkaiko Foru Legeak debeku argia ezarriko zien
|
emakume
inprobisatzaile hauei ere: “Lotsagabe eta bazter nahasle izateagatik eta libelo sutzaileen tankerako koplak eta kantak asmatzeagatik”.
|
|
|
1712 urtean jarritako kopla anonimo hauek herriko botikarioaren aurkakoak dira. Badirudi
|
emakumeek
idatzi zituztela eta jostundegietan zehar zabaldu zirela, botikarioak neska gazteekin zuen jarrera salatu asmoz.
|
|
|
Ilustrazioez gozatzen segi eta bertsolari
|
emakumeen
historiari buruz gehiago jakin nahi baduzu, eskuratu gure alea administrazioa@bertsolari.eus helbidera idatzita, harpidetu gure webgunean edo jo Elkarreko dendetara.
|
|
|
norbanakoaren izaera eta jarrera baldintzatzen dituen sentimendu eta irudikapen multzoari lotzen zaio izen moduan; osagai asko edukitzeagatik ulertu edo ebazten zaila den hari izenondo legez. Hain justu nork bere konplexuen irakurketa politiko bat egiteak eta beroriek lantzeak eraman ditu bertsolari
|
emakumeak
beren jarduna konplexutzera, sakontzera, ñabartzera… Eta prozesu horren nondik norakoez hausnartzeko elkartu ditugu Oihana Iguaran (Amasa Villabona, 1991) bertsolari eta ikerlaria, Jone Miren Hernandez (Lasarte Oria, 1970) antropologoa eta Iratxe Retolaza (Donostia, 1977) literatur kritikaria. Kafesne bana, pastak eta mahai bete paper:
|
|
|
Eta hala bazan edo ez bazan… Bertsolari
|
emakumeak
1980ko hamarkadan agertu zirela kontatu izan dugu sarritan.
|
|
|
Hala da, bai. Bat bateko bertsogintzak, adibidez, rolak banatzera jo izan du elkarrizketak sortzeko, eta, hor,
|
emakumeenak
gizonekiko loturaren arabera interpretatu izan dira beti: gizonaren pertsonaia ondo matizatu eta, jarraian, “eta zu emaztea”, “eta zu ama”, “eta zu amona”… Bertso idatzietan ere, oso presente dago betiko dikotomia:
|