|
2019
|
|
|
1
|
Emakume
bertsolariak historian zehar: Perspektiba historikoa sartzen denean eta garaiak edo belaunaldiei buruzkoak esaten dituztenean
|
|
|
4.2
|
Emakume
bertsolariak historian zehar5edo zer ezagutzen duten historia horren inguruan gaurko emakume bertsolariek
|
|
|
Beraz,
|
emakume
bertsolarien historian botere gatazka etenik gabe gertatu den bezala, erresistentzia prozesua eta agentzia hartzea ere halaxe gertatu dira. 1980 bitartean emakumeak ikusezinak izan dira, botere androzentrikoa dela medio emakume bertsolariak isilduak eta batzuetan zigortuak7izan dira.
|
|
|
Lukesek (1974) proposatzen dituen hiru botere paradigmen gainean aurkeztu dugun
|
emakume
bertsolarien historiarekin bat egin dute elkarrizketatuek, bestalde. Horrela, bertsolaritzaren bi aldiaz mintzo dira:
|
|
|
|
Emakume
bertsolarien historia ahalduntze paradigma baten historia bilakatu da (autorea et al., 2016). Ahalduntze paradigma horrek hainbat ezaugarri ditu.
|
|
|
Hirugarrenik, Carmen Larrañagak (1995, 2000) kritikatu izan du orain arte bertsolaritza inprobisazioarekin, plazarekin eta gizonekin lotu izan dela, gauzak asko sinplifikatuz aniztasunaren kaltean.
|
Emakume
bertsolarien historia irakurtzeko, bestalde, ahalduntze prozesua (Malhotra, 2002) paradigmatzat hartu dugu. Oinarritze teoriko horietatik abiatuta, marko enpirikoan, egungo 200 emakume bertsolari itaundu ditugu euren profila ezagutze aldera.
|
|
|
Oinarritze teoriko horietatik abiatuta, marko enpirikoan, egungo 200 emakume bertsolari itaundu ditugu euren profila ezagutze aldera. Horrez gain, 25 bertsolari eta bertsoetan adituak direnekin
|
emakume
bertsolarien historiaz aritu gara eztabaida taldeen eta errelatoen bidez.Ondorio nagusi bezala aurrera dezakegu antzinako emakume bertsolariek kantatu zutelako existitzen direla gaur egungo emakume bertsolariak. Eta ordutik honantz nahiz eta bertso eskolen sorrerak emakume bertsolarien historia ikusgarri bihurtu, emakume bertsolariek botere gatazkan erresistitzen eta negoziatzen jardun dutela gaur arte eta dihardutela gaur egun. Horren ondorioz, barne eta talde boterea landu dute, barne kontzientzia urteen joanean garatuz eta azken hamarkadetan kontzientzia kolektiboa sortuz.
|
|
|
Horrez gain, 25 bertsolari eta bertsoetan adituak direnekin emakume bertsolarien historiaz aritu gara eztabaida taldeen eta errelatoen bidez.Ondorio nagusi bezala aurrera dezakegu antzinako emakume bertsolariek kantatu zutelako existitzen direla gaur egungo emakume bertsolariak. Eta ordutik honantz nahiz eta bertso eskolen sorrerak
|
emakume
bertsolarien historia ikusgarri bihurtu, emakume bertsolariek botere gatazkan erresistitzen eta negoziatzen jardun dutela gaur arte eta dihardutela gaur egun. Horren ondorioz, barne eta talde boterea landu dute, barne kontzientzia urteen joanean garatuz eta azken hamarkadetan kontzientzia kolektiboa sortuz.
|
|
|
|
Emakume
bertsolarien historia ahalduntze paradigma baten historia bilakatu da (autora et al., 2016). Ahalduntze paradigma horrek hainbat ezaugarri ditu. Lehena, bertsolari emakumeen ukazioa edo ahanztura da; ikertzaile gutxi dira emakume bertsolariak aipatzen dituztenak.
|
|
|
isilduak izana; bertsolaritza ezagutzen denetik bertsotan aritu badira ere (Hernández, 2014).
|
Emakume
bertsolarien historiarekin jarraituz, eta historia garaikidera etorriz, gizonezkoena zen espaziotik edota literaturatik, isiltasunetik emakume bakan batzuk ondorengo mendeetan ezagutzen hasiko dira: Plazida Otaño (1867), Joxepa Antoni Aranberri (1865) edota Joxepa Matea Zubeldia (1867) besteak beste (ikus 1 taula).
|
|
|
Gauzak horrela, artikulu honetan emakume bertsolariak bisibilizatzen edota
|
emakume
bertsolarien historiara hurbiltzen ahaleginduko gara. Horretarako marko teorikoan lehenik, Joxerra Gartziak (2012) egindako bertsolaritzaren historia laburtuari hainbat ekarpen egingo dizkiogu, emakume batzuk izendatuz, eta, ondoren, kultura analisietan, marko teorikoarekin jarraiki, emakumeak objektu izatetik subjektu ahaldundua izateko bidean teoria feministatik emandako argibideetan hartuko dugu oin.
|
|
|
Horretarako marko teorikoan lehenik, Joxerra Gartziak (2012) egindako bertsolaritzaren historia laburtuari hainbat ekarpen egingo dizkiogu, emakume batzuk izendatuz, eta, ondoren, kultura analisietan, marko teorikoarekin jarraiki, emakumeak objektu izatetik subjektu ahaldundua izateko bidean teoria feministatik emandako argibideetan hartuko dugu oin. Oinarritze teoriko horietatik abiatuta, marko enpirikoan
|
emakume
bertsolarien historia ezagutzen ahaleginduko gara. Hartara, egungo emakume bertsolarien profilaren zertzelada batzuk emango ditugu, eta jarraian, eurek emakume bertsolarien inguruan duten ezagutza dela medio, emakume bertsolarien historia irakurtzeko proposamena luzatuko dugu.
|
|
|
Oinarritze teoriko horietatik abiatuta, marko enpirikoan emakume bertsolarien historia ezagutzen ahaleginduko gara. Hartara, egungo emakume bertsolarien profilaren zertzelada batzuk emango ditugu, eta jarraian, eurek emakume bertsolarien inguruan duten ezagutza dela medio,
|
emakume
bertsolarien historia irakurtzeko proposamena luzatuko dugu.
|
|
|
Gure irakurketa proposamena boterearen eta ikusgarritasunaren gainean eraikia dago. Horrela,
|
emakume
bertsolarien historian hiru aldi ikusi ditugu. Lehena, hasieratik bertso eskolen eskutik emakumeak ikusten hasi artekoa.
|
|
|
Ahalduntzeak desahaldunduen taldeetan boterea irabaztearekin zerikusia du (Kabeer, 1999; Murgialday, 2013). Zentzu horretan Lukesek (1974) planteatzen dituen boterearen hiru egoerak oso interesgarriak dira
|
emakume
bertsolarien historia kontatzeko. Botereak hiru aurpegi erakusten ditu:
|
|
|
Hainbat pertsonak edo taldek beste talde edo pertsonek beren nahien kontra egin dezaten erabiltzen dituzten trebetasun eta gaitasunetan antzematen da botere hau.
|
Emakume
bertsolarien historian negartiak edo erostariak ezagutzera eman ditugu hasieran, eta esan behar da agintari politikoek nahiz erlijiosoek ahaleginak egin zituztela isilarazteko (Ugalde, 2018). Isilarazte hori legea eskuan egiten zuten.
|
|
|
Botere hegemonikoari aurre egitean ainguratu badugu
|
emakume
bertsolarien historia irakurtzeko proposamena, Showalterrek (1983) bestalde, beste hiru aldi aipatzen ditu kultur analisietan emakumeen ikusgarritasuna behatzeko. Horiek ere lagungarriak dira emakume bertsolarien historia ikusgarri bihurtzeko.
|
|
|
Botere hegemonikoari aurre egitean ainguratu badugu emakume bertsolarien historia irakurtzeko proposamena, Showalterrek (1983) bestalde, beste hiru aldi aipatzen ditu kultur analisietan emakumeen ikusgarritasuna behatzeko. Horiek ere lagungarriak dira
|
emakume
bertsolarien historia ikusgarri bihurtzeko. Showalterrek diosku emakumeak literaturan hiru etapa bizi izan dituela, 1840tik 80ra bitartean gizonak emulatzen; 1840 tartea euren espazioa aldarrikatzen, aldi feminista izenekoa; eta azkenik, 1920tik gaur arte, bere estiloa propioa sortu duten emakumeen aldia.
|
|
|
|
Emakume
bertsolarien historia osatzeko, Joxerra Gartziak (2012) eginiko historia laburtuan azaltzen duen emakume bakarrari beste batzuk erantsi dizkiogu (ikus 1 taula). Gartziak bertsolaritza irakurtzeko kronograma interesgarria eskaintzen du (ikus 1 irudia) Guk, ordea, ahalduntze paradigmatik beste irakurketa proposamen bat egin dugu.
|
|
|
Lan honen helburu nagusia marko teorikoaz nahiz enpirikoaz baliatuta,
|
emakume
bertsolarien historia ulertzeko eta ezagutzeko proposamenak egitea izan da. Horretarako hiru helburu zehatz izan ditugu.
|
|
|
Gai jakin bati buruz mintzatu bitartean, elkarrizketatuen iritzi ezberdinak kontrastean jartzean datza focus group hauen izatea, betiere, iritziak, sentimenduak eta kontraesanak jasotzen direlarik. Gure kasuan,
|
emakume
bertsolarien historia izan da mintzagaia. Era horretan, aurretik jarritako helburuen erantzunak bilatu nahi dira planteamendu komunikatibo eta dialogikoen bidez (Freire, 1999; Habermas, 1994; Aubert, García, eta Racionero, 2009).
|
|
2020
|
|
|
|
Emakume
bertsolarien historia isilarazitako bertsolarien historia bat da. Subalternitate bikoitza bizi izan dute, eta, ondorioz, kasik ikusezinak izan dira.
|
|
2021
|
|
|
Aipatzeko modukoak dira" Ez da kasualitatea" saioak, Ahalduntze bertso eskola, Zilekoa... Azken urteotako eztabaida bizienetako bat izan da generoaren ingurukoa, ikerketak egin dira,
|
emakume
bertsolarien historia berreskuratzeko deiak egin dira, bertsolari emakumeek pairatu behar izan duten matxismoaren eta erasoen testigantzak jasotzen dituen Kontrako eztarritik liburua argitaratu da... Sekulako aldaketa gertatzen ari da denbora gutxian:
|
|
|
7 1526an Bizkaiko Foru Berriak xedatu zuen debekua ezarri zuen (Gaur8,; www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/ edi tions/ gaur8_/ hemeroteca_ articles/
|
emakume
bertsolariak historiatik ezabatuak inolako azalpenik gabe).
|