|
2000
|
|
|
Bat dator aurreko kritikoekin balioztapen eta kritikei dagokienez," Ukabilka" eta" Haurrak pindaturiko paisaia" jotzen ditu ahulentzat. Gainerako kritikoek aipatzen ez duten zinearekiko harremanaren behin eta berriko aipamenak ikusten dira
|
azken
komentario honetan: Ifar aldeko orduak zinezaletasun horren lekuko zintzoa omen da, adibidez," Excalibur" filmearen remakea egin duela dio" Amorante ausarta" izeneko ipuinean.
|
|
|
Lehen bildumako narrazioak klasikoak dira beraren iduriz (iraganera eta fantasiara jotzen dute eta borobilak dira). Atabala eta Eurian ostera, narrazio gordinagoak agertzen zaizkigu eta absurduak indarra hartzen du;
|
azkenik
Ifarraldeko ordukoak errealistagoak dira eta bizitza zati bat jartzen digute begien aurrean, hor ezer gertatzen ez delarik (bukaerarik gabe bailiran, narrazioetako bukaera itxietatik urrun). (Joseba Sarrionandia.
|
|
|
Atxagak interpretazioa ematen dio egileak berak ezer ezkutatzeko edo inor engainatzeko asmorik gabe idatziriko
|
azken
oharretan jasoak dauden erreferentzia literarioen zehaztasunari Sarrionandiaren" ni propiala" ren ausentzia eta isiltasunaren gaiarekin lotzen ditu: " Izan ere, bai behintzat ene iritzirako, isiltasunak inguratzen du nire lagunaren literatura.
|
|
|
1987ko Joseba Sarrionandiak idatzi zuen Marinel zaharrak betirako kondenatu bat besterik ez dela badakien bezala, eta" Tren luze bat" ean" Trena beti infernurantz doa" la badakien bezala. Coleridge ez ezik, Kafkaren narrazioen absurdua eta ulertu ezinaren oihartzuna sumatzen da, zein oker egin duen ez dakien kondenatu horren patu gogorrean,
|
azken
batean giza patuaren ezinbestearen eta ulertezinaren sinboloa baita.
|
|
|
Argiako artikulugilearen ustez, liburu hau fabulak maite dituenarentzat egina da, eta alegiekin batera ateraldiak ere ugari dira, nahiz eta iritzi emaileak
|
azken
hauek liburuaren alderdirik ahulena osatzen dutela uste duen: " ateraldiok umore gutxiko grazia baino haragoko deus ez dutelako." (63 or.)
|
|
|
Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua. Liburu hauen egiturari eta bere ipuingintzari buruzko" azalpenak" Ifarraldeko orduak liburuaren
|
azken
narrazioan eman zituen nolabait, zeharka ordurarte euskal kritikoek bere liburuez esanikoak ironikoki aipatuz: " hamar narrazio ezberdinez osatzen da.
|
|
|
Zehaztasunak, izenburu eta data zertzeladak emanez, sinesgarria den entorno literario bat sortu nahi du. Dena joko bat da, ordea,
|
azken
narrazio horretaraino iristeko. Hor dator Sarrionandiaren benetako kontrazeinua joko horretan guztian:
|
|
|
Orduan ia dena isuri, erori, galdu egiten da. Adierazgarria da, horretaz, Martin Lezetaren Oroimena eta desira liburuko
|
azken
narrazioa hamar ipuineko beste liburu baten komentarioa delarik, aipatzen den azken ipuina bera ere hamar narraziodun beste liburu baten erreseina izatea..." (Ifarraldeko orduak, 116 117or.)
|
|
|
Orduan ia dena isuri, erori, galdu egiten da. Adierazgarria da, horretaz, Martin Lezetaren Oroimena eta desira liburuko azken narrazioa hamar ipuineko beste liburu baten komentarioa delarik, aipatzen den
|
azken
ipuina bera ere hamar narraziodun beste liburu baten erreseina izatea..." (Ifarraldeko orduak, 116 117or.)
|
|
|
Narrazioak", Argia, I, 4 or.; XX" Narrazioak", Susa, 1989, 23 alea, 8 or.; XX. " Sarrionandiaren Narrazioak", Euskal letren dantza 1983, Kandela, 1985, Hordago, 83 or.; Aingeru Epaltza," Narrazioak", Hegats, 1994, 8 zenbakia, urtarrila, 19 or.; Jon Kortazar, Reduccions, 1984, 22, 94 or.; Jon Kortazar," Gaurko narratiba eta euskal literatura", Jakin, 1982, 25, 86 or. ipuinaz ixten du liburua
|
azken
orrialdean liburuaren irakurkera bat ere proposatzen duelarik.
|
|
|
Migel Anjel Mintegi: Udazkena (urtearen lehena eta
|
azkena
) (1991)
|
|
|
Maitasunezko bi eleberri hauetan ikusi ahal izan dugun modura, iragan zoriontsuari begiratzen diote pertsonaiek ilusio txikien bila. Baina,
|
azkenean
harremana aurrera eramateko ahaleginak hutsalak izango dira, eta bakoitzak bere bideari ekingo dio.
|
|
|
Karmenen bizipenak.
|
Azken
boladan nahiko gaixorik sentitzen da, menopausiaren eraginez edo. Bestalde, bere alabak ezkontzeko asmoa du eta horrek urduri jarri du.
|
|
|
Nahiz eta eleberri osoa amaren ikuspuntuaren arabera egituratua egon,
|
azken
zatian amaren pertsonaia desagertzean, Enekoren begietara hurbiltzen da narratzailea. Honela, barne fokalizazio iraunkorra hautsi eta fokalizazio aldakorrari bidea irekitzen dio.
|
|
|
Liburu honen aurkezpenean egileak berak aipatu bezala, izenburua Thomas Bernhard-en Bai lanaren haritik doa: " Bernharden lanean ageri den protagonistak" bai" esateko
|
azken
aukera du. Nire lanean justu kontrakoa gertatzen da, eta horrela jarri nion Ez".
|
|
|
Idazkera jantzi eta zail samar hori bat dator egilearen estiloarekin ere: oso gutxi dira nobelako gertakariak, batere ez elkarrizketak, barne gogoeta eta analisi xehe, zehatz ia obsesibo bat da testua, irakurleak lehenengo orrietan aspertuta alde batera uzten ez badu
|
azkenerako
ahalmen hipnotiko bat ere izan dezakeena. (Jakin 113)
|
|
|
bere maitalea," Luis, aspaldiko lagun min eta maitea"; eta azkenik, Teresa bera. Bi hauengan ilusioa berreskuratu nahiko du, baina,
|
azkenean
ilusioa norberarengan bilatzeko beharraz ohartuko da. Teresa kazetaria da, eta ilusio ezak ernetzen dion ezinegonak idazteko gaitasuna deuseztatu dio.
|
|
|
Bizitza baten zikloa da
|
azken
finean agertzen zaiguna, bizitza askorena izan daitekeena. Xalotasuna, minak eragindako gogortasuna, gogortasunak eragindako minak, minak gainditzen hasteko beharrezkoa den barne ezagutza eta onarpena:
|
|
|
Ipuin hauek gai aldetik harilkaturik egoteaz gain, bada denak lotzen dituen beste ezaugarri bat ere. Izan ere, bildumaren lehen eta
|
azken
ipuinek Berardo liburuzainaren istorioa kontatzen digute: liburuzaina goiz batez T herrian bakarrik esnatzen da, eta herriko gainontzeko biztanleak desagertu direla ikustean, zoratzear dago.
|
|
|
liburuzaina goiz batez T herrian bakarrik esnatzen da, eta herriko gainontzeko biztanleak desagertu direla ikustean, zoratzear dago.
|
Azkenean
, bere nobela idazteko liburutegitik zortzi urtetan ez ateratzea erabakiko du. Honela, hasiera eta amaierako bi ipuinek Berardoren istorioa kontatzen digute, eta beste guztiek Berardoren nobela amaigabearen zati lirateke.
|
|
|
Protagonistak, leihorik ez aterik gabeko etxeetan bizi dira, beren baitan bildurik, berak ez direnaz mozorroturik, ispilua dutela askotan lagun bakarra. Baina mozorroak,
|
azken
finean, haragia edo larrua baino benetakoagoak izan ohi dira." (Pergola 37)
|
|
|
" Aipagarria ere bada idazleak siniestrotasunarekiko, itxuraldaketarekiko duen jaiera eta debozioa. Krudelak badira ere, ipuin batzuek,
|
azken
unean bederen, irribarrea dakarte ezpainartera." (Pergola 37)
|
|
|
batetik, ipuin guztiak Izurkiz herrian kokatzen dira; bestetik, pertsonaiek ipuin batetik bestera salto egiten dute. Javier Rojok dioen bezala," narrazio hauek elkarrekiko erreferentziaz beterik daudelarik, elkar osatzen dute,
|
azkenean
ia ia nobela bat burutuz." (El Correo IV) Etengabeko erreferentzia hauez gain, giro jakin batek harilkatzen ditu liburu honetako narrazioak: " hegoaldea, trenbidea, ibaia, basamortua... dira giro horren osagarriak." (Argia 1561) Bada narrazioak uztartzen dituen beste elementu bat ere:
|
|
|
trena. Izan ere, trena eta tren geltokiaren inguruan mugituko dira pertsonaiak eta
|
azken
batean, honek emango dio bizitasuna Izurkiz herriari. Trenak eta trenbideak haustura bat dakarte herri honen bizimoduan.
|
|
|
" liburuko pertsonaiak errepikatzen joaten direla, batzuk azaltzen, besteak gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI). Izan ere," hainbat eta hainbat pertsonaiaren bilakaeraren berri ematen digu bere
|
azken
liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101). Honela, pertsonaia hauen bidez hiriaren lekukotza eskaintzen digu.
|
|
|
Bestalde, denboraren iragaiteak dakartzan aldaketak ere azpimarratzen ditu. Hauei buruzko erreferentziak batik bat
|
azken
ipuinean aurki ditzakegu. Izan ere, Gasteizen bizi diren biztanleak aldaketaz hain garbi ohartzen ez badira ere, denbora dezente kanpoan igaro duenarentzat aldaketak izugarriak dira.
|
|
|
Era honetan, kritikaren aurka eta bere idazteko moduaren aldeko aldarrikapena egingo du. Gainera,
|
azken
ipuinean pertsonaiek izenburuez nahiz idazleaz hitz egingo dute. Hortaz, metaliteraturaz gain hainbat iruzkin metanarratibo ere aurki ditzakegu hainbat pasartetan.
|
|
|
228) Garako iruzkingilea ere pertsonaien barne munduari Muguruzak eskaintzen dion arretari buruz mintzo da: " Mugalari lana egiten du Muguruzak bere
|
azken
liburuskarekin. Bi narraziotan pertsonaren barruko mugak zeharkatzen ditu eta erdi itzaletan gureganatu.
|
|
|
Batzuetan oso ipuin motzak eskaini dizkigu, eta beste batzuetan bere eleberrigintzaren ildoko ipuinak osatu ditu.
|
Azken
hauetan bere eleberrigintzari buruz hitz egitean aipaturiko ezaugarriak aurki ditzakegu.
|
|
|
Baina, desiratzen dutena egitera doazela patuak ezustekoren bat ekarriko du beti.
|
Azkenean
, ezer ez baita dirudiena izango: hortaz, ustekabez josiak daude ipuinok.
|
|
|
Gauzak horrela, elementu bitxi horrek ezusteko amaiera batera eramango du egoera." (El Correo III) Hala ere, batzuetan egitura errepikakorregia bihurtzen da: " Hainbeste aldiz errepikatzen dira halako ezusteko amaierak, non irakurleari
|
azkenean
ezer ez baitzaio ezusteko iruditzen. Beraz, aldika irakurtzea komenigarriago." (El Correo III)
|
|
|
Felipe Juaristik honela adierazi zuen bere iritzia: " Xabier Montoiaren pertsonaiak ez zaizkit iruditzen amodio desamodio uhin kontrajarri gorren gainean nabigatzen, gaina hartzen eta
|
azkenik
hondoratzen. Amodioaz dutenean beste zerbaitez ari dira, sexoaz esaterako." (El Diario Vasco I)
|
|
|
Bide honetatik, liburuak idazle estatu batuar askok jorratutako ildoa gogorarazten digu Joxe Belmonteren lanak. Baina baita Katalunian genero horren inguruan
|
azken
urteotan egindako lan bikainak ere. Guztietatik ikasi du Belmontek, baina era berean bere estiloa ere landu du.
|
|
|
Estiloari dagokionez, ironia, umore ikutua eta motiboen errepikapenak nabarmentzen dira:
|
azken
hauen bidez, ipuinen amaieran istorioa hankaz gora utziko duten gertakizunak iragartzen zaizkigu. Zenbaitetan egiturak nobela beltzaren impasse a dakarkigu gogora.
|
|
|
Atoiuntzian itsasoa eta kostaldean kokatuko ditu ipuinok, portuko giroa gailenduz; Manhattan liburuan, aldiz, itsasotik hirira igaroko da, bertako gau giroa islatuz; eta azkenik, Laudanoa eta sutautsan, kostaldera itzularaziko gaitu, Erdi Aroari erreferentzia ugari eginez.
|
Azken
ipuin bilduma honetan ere lotura tematikoa nabaria da, aurreraxeago adieraziko dugun bezala. Ikusiko dugunez, hiru saio ezberdin dira, nahiz eta badiren errepikatzen diren elementuak ere.
|
|
|
Hartara, Erdi Aro mitifikatutik
|
azken
gerraondoko anarkisten girora gakartza. Honela, zenbaitetan mitoen inguruko aipamenak egiten ditu:
|
|
|
Baina Ostegunak ipuin bildumarekin alderatuz gero, aipatu egun aldaketa da Arretxeren
|
azken
liburu honetan azaltzen den berritasun bakarrenetakoa, beste guztia oso antzekoa baita, bai erabiltzen den umorearengatik (axolagabea, zoro, beltz eta krudela) bai hizkuntza erraza eta zuzenagatik, liburua ongi pasatzeko burututa baitago. (...)
|
|
|
Badira gogoetak ere, gogoeta nagusia pausoaren ingurukoa da. Pausoa noiz luzatu du izenburua ere, eta
|
azken
batean fraile honen teoria nagusia da edo bere bizipenen gaineko nire interpretazioa berak frankismoari aurre egiteko era jakin eta pertsonal bat hautatu zuela: herriko gazteei lan prestakuntza ematea.
|
|
|
(Egan 51) Iban Zaldua ere iritzi berekoa da. (Hegats 23/ 24) Baina, bestalde,
|
azken
honen aburuz, ez da argi geratzen bi planoen arteko lotura. (Hegats 23/ 24)
|
|
|
Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz joango da. " Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria zena ez da
|
azkenean
kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdin azaltzen zaiz... Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat.
|
|
|
Itxuraz, bidaia izpiritual honek indar gehiago bereganatuko du narrazioak aurrera egin ahala. "
|
Azken
batean, bidaia honetan pertsonaia konturatu egiten baita bidaiekiko bere zaletasuna, zer den ez dakien baina bilatzen duen zerbaiten lasterketa dela. Baina mutila ez dago bakarrik, neska du itxoiten, bidaiak noiz amaituko." (Egunkaria III) Baina, istorioan aurrera egin ahala, ordura arteko narrazioaren zenbait ezaugarri hankaz gora utziko dituen beste pertsonaia batekin topo egingo dugu:
|
|
|
honen berri narratzaile estradiegetikoak emango digu; bestetik, bidazti horrek irakurtzen duen egunkaria dugu, eta honetan, noski, lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa mintzatzen da. Hala ere,
|
azken
plano honetan, batzuetan beste pertsonaia batzuek ere hainbat istorio kontatzen dizkigute: beraz, maila metadiegetikoa ere badarabil.
|
|
|
Kontrola lortzeko asmoz, burtsa dagoen hiri nagusietan lehergailu atomiko bat jarri nahiko dute. Bonbak jartzeko munduko leku ezberdinetako erakunde armatuak (IRA, ETA, Brigada gorriak, IK,...) engainatuko dituzte,
|
Azken
Epaia deituriko taldea eratuz. Giro honetan, etengabeko pizten duen istorio batean murgilduko gara.
|
|
|
C.
|
AZKEN
OHARRAK
|
|
|
Are gehiago, Juaristik berak aipatu zuen bezala," Unai Iturriagaren
|
azken
nobelan, hezur haragizko pertsonaiek adina indar du hiriak, Bilbok alegia." (Pergola 87) Gainera, hiria bera da eleberrian zehar zehazkien deskribatzen dena. Izan ere, atal gehienen hasieran Bilboko auzo ezberdinen ezaugarri zenbaiten deskribapen edo aipamenak egiten dira.
|
|
|
besteak beste, Antzuola, Gasteiz, Paris,...
|
Azken
honetara ihes egingo du Mikelek atxiloketen berri izatean. Eta amaiera irekia duela esan daiteke, ez baitakigu Parisen Mikelek zer egingo duen.
|
|
|
Askotan gairik absurdoenak seriotasun handiz tratatzen ditut eta garrantzitsuenak berriz, ironiaz.
|
Azken
batean, bizitza ere horrelakoa da. Gauza absurdo batengatik eztabaida gogorra sor daiteke eta beste batzuetan gauza serioak arin tratatzen ditugu.
|
|
|
Edorta Jimenez:
|
Azken
fusila (1993)
|
|
|
Iñaki Petxarromanen ustez," sinbologia eta errealitatearen arteko nahasketa eder batean,
|
Azken
fusila itxaropenaren sinboloa da; gerra galdu ostean, oraindik dena galduta ez dagoela adierazten duen sinboloa." (Hika) Sinbologia honekin bat etorriz gero, txapelokerrek garaipena irudikatuko lukete; burdinbidea eraikitzen ari diren presoak, berriz, galtzaileen mendearen irudia izango lirateke. Iruzkingile honek aipatzen duenez," bi arlo politikoa eta pertsonala elkarrengandik ezin aldendurik azaltzen zaizkigu."
|
|
|
Erandioko kanposantua, Argentina, eta Gipuzkoa eta Bizkaia arteko ibilaldi bat.
|
Azken
kokagune honetan gertatzen da eleberriaren istorio garrantzitsuena. Hirurek gerra badute ere ardatz, azken honetan ezagutzen du irakurleak gerra bera eta bere bilakaera eta garapena Euskal Herrian.
|
|
|
Azken kokagune honetan gertatzen da eleberriaren istorio garrantzitsuena. Hirurek gerra badute ere ardatz,
|
azken
honetan ezagutzen du irakurleak gerra bera eta bere bilakaera eta garapena Euskal Herrian.
|
|
|
bere maitalea Isabelekin izandako harremanak, bere arreben bizipenak, eta bereziki, osaba Antselmoren egunkariaren irakurketa.
|
Azken
honen irakurketarekin beste maila narratibo batera jauzi egiten du: maila metadiegetikora.
|
|
|
Ladix Petrirenekoa (1998) dugu Mujikak 90eko hamarkadan argitaratu zuen
|
azken
eleberria.
|
|
|
Honen guztiaren berri emateko lantxo hau lau ataletan banatu dugu: lehenik, bilduriko kritikaren zerrenda jaso dugu urtez urte; bigarrenik, hamarkada honetako eleberri eta ipuin bilduma batzuen iruzkinak eskaini ditugu; hirugarrenik, hamarkadaren ikuspegi orokor bat emateko asmoz,
|
azken
ohar orokor batzuk bildu ditugu; eta azkenik, eranskin labur bi atondu ditugu: batean idazleen gaineko datuak batu ditugu, eta bestean, literatur kritikaren inguruko hainbat terminoren azalpen labur batzuk eskaintzen dira, iruzkinetan erabilitako terminologia ezezaguna zaionari laguntzeko xedearekin.
|
|
|
Idazleak sorturiko irudi iradokitzaileetan, paisaiak leku berezia du, eta batik bat euriak.
|
Azken
honen aipamena etengabea da, idazlearen egoera animikoarekin bat eginez.
|
|
|
Honek guztiak Aranbarriren eleberria gogora dakarkigu: aitzitik, gure aburuz, testu zati ezberdinak lotzeko urratsak Canoren eleberrian argiago adierazten dira Aranbarrirenean baino; gainera,
|
azken
honetan indeterminazio guneak ugariagoak dira.
|
|
|
Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du.
|
Azken
batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du. Dena den, beheraxeago bi eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere izango ditugu hizpide.
|
|
|
Baina, bestalde, nik uste dut aldaketa handia dagoela, Beluna Jazz en agertzen zen amets mundu hori, mundu surrealista hori,
|
azken
lanean nahiko mugatua dagoelako." (Benito, Jon: Gara I)
|
|
|
Aitzitik, gutxitan bada ere, zenbaitetan narratzailea lehenengo pertsonara igarotzen da. Ondorioz, hasiera batean istorioa narratzaile estradiegetiko batek kontatzen digulako ustea badugu ere,
|
azkenean
, narratzaile eta pertsonaien arteko joko ezkutu baten berri izan du irakurleak, narratzaile estradiegetikotzat zuena, egiazki narratzaile autodiegetikoa dela ikusiz. Ezusteko amaiera eskaintzen zaigu, beraz.
|
|
|
" Dakarren deskribapen soziologikoak mende ondar huntan gure alderdian egiten den literaturan oihartzun haundia badu. E. Etxamendi eta D. Landart, besteak beste, eremu hortan ari zaizkigu
|
azken
urte hauetan." (Maiatz 22)
|
|
|
Belaundek egoki azaldu du pertsonaia honen barne munduaren desorekaren zergatia: " Tradiziozko baloreak, batzuetan zentzurik gabekoak, goraipatzen dituen errealitateak norberaren sentimenduak zapuztuz eta pertsonaren barru mundua deuseztatuz, frustrazio pertsonala baino ez dakar." (Egunkaria)
|
Azkenean
, Mario Afrika bere lagun trabestiaren laguntzaz Marilin bihurtzeko beharrezko indarra eskuratuko du. Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du.
|
|
|
Era berean, Javier Rojok Kerouac en estiloa gogora dakarkiola aipatu zuen:
|
azken
honen The Subterraneas liburua aipatu zuen erreferentzia moduan.
|
|
|
Eta, bestetik, akzioari garrantzi handiago ematen diotenak egonen lirateke.
|
Azken
hauek lehengoaren antz handiago dute, baina ez dira betetzen generoaren ezaugarri guztiak" Pasaia Blues" ez da akzio hutsezkoa. Nobelak baditu, hala eta guztiz ere, hainbat eta hainbat ezaugarri, nobela beltzen ezaugarriekin bat datozenak, adibidez, badu sintesirako ahalmena, esaldi laburrak erabiltzeko joera...
|
|
|
Eleberri liriko edo poematikoen artean aipatuko dugun
|
azken
honetan, Yolanda Arrieta testu labur ezberdinen eransketaren maila gorenera iritsi da. Dena den, hau guztia eleberrigileak egindako aukerari estuki lotzen zaiola azpimarratu behar dugu.
|
|
|
Erredakziora Kazakhstanen estralurtarrek lur hartu dutelako berria iritsi da.
|
Azkenean
, kazetari hau bidaltzen dute berri honen inguruko gertaerak ikertzeko. Gobernu indartsuenek eta Kazakhstango gobernuak gertaturikoa ezkutuan mantendu nahi dute, arazorik ez sortzearren.
|
|
|
bai pertsonaienak, bai paisaiarenak.
|
Azken
hauekin, egoera animikoa deskribatzeko asmoa nabarmentzen da. Elkarrizketa ugari ere badira han hemenka txertatuak, deskribapenez beteriko narrazioari bizitasuna erantsiz.
|
|
|
Izan ere, 90eko hamarkadaren hasieran ekin zioten narrazioak idazteari X. Montoiak, E. Jimenezek eta L.M. Mujikak. Iñigo Aranbarrik, berriz, 17 Ikus Grial 140 aldizkaria, 1998ko abendua. hamarkadaren erdialdean ekingo dio narratiba argitaratzeari; eta azkenik, hamarkadaren
|
azken
urtean, 1999 urtean, alegia, M. Erzillak eta J.L. Otamendik argitaratu zituzten bere lehen narratiba lanak. Hortaz, azkeneko bi idazle hauen kasuan, ikustear dago narratibaren bidetik jarraituko dutenentz.
|
|
|
1993
|
Azken
fusila, narrazioa, Susa.
|
|
|
1994 Ipuin arriskutsuak: Berardo L ren
|
azken
idazlanak, narrazioa (gazte literatura), Erein.
|
|
|
Argitalpenak: 1991 Udazkena (urtearen lehena eta
|
azkena
), narrazioa, Kutxa.
|
|
|
1983
|
Azken
undinaren kaira, poesia, Ustela.
|
|
|
Izan ere, gure asmoa narratiba berria aztertzea denez, hamarkada honetan argitaraturiko lan guztiak aintzat hartzea zabalegia iruditu zaigu, eta beraz, egokiagotzat jo dugu esparrua murriztu eta lan jakin batzuei buruzko bilduma osatzea. Hortaz, datozen orri hauetan
|
azken
hamarkada honetan ezagutzera eman diren idazleen lanen zerrenda emango dugu urtez urte. Hala ere, 90eko hamarkada baino lehen narratiba lanik argitaratu ez dutenak ere hartu ditugu kontuan:
|
|
2001
|
|
|
Dakigunez, nobela honetan militante baten ihesaren
|
azken
ehun metroak kontatzen zaizkigu eta horren inguruan sortzen diren iruzkin eta gertakizunak. Fabula mailako eduki hori plano desberdinetan aurkezten zaigunez, plano bakoitzaren fokalizazioaren azterketa egingo dugu1 a) Iheslearen planoa
|
|
|
Edozein modutan, azpimarratu beharra daukagu esku artean izan ditugun nobelaren bigarren eta zazpigarren artigalpenetan horrela bada ere, gaztelaniazko eta ingelesezko itzulpenetan bigarren pertsonarekin hasten dela ihesaren kontaketa.
|
Azken
arazo hau alde batera utziz, aipatutako orrialdean bakarrik aurki daiteke lehenengo pertsona hori, eta bigarrenerako aldaketa progresiboa markatzen duela esango genuke (fokalizazioari dagokionez, bi pertsonen arteko desberdintasunik ez badago ere).
|
|
|
Francisco Yndurain ek" La novela desde la segunda persona" artikuluan dioenez, pertsonaren kontzientziaren solas ezkutua eta oraindik kontzienteak ez diren sentimenduak azaltzeko 2 pertsona oso egokia da, 1 Hasi aurretik
|
azken
oharra: azterketa hau burutu ahal izateko liburuaren bigarren argitalpena erabili dugu.
|
|
|
(37.or.)" Hire, haren inguruan proiektatu bide zen semizirkuloa
|
azkenean
osatu egin da. Ezker eskuin, puntetan, edo hegaletan, korrika doazenak pivotaren posizioara aurreratuz ez dute inolako interesik gehiago abantzatuz zirkuloa osatzeko".
|
|
|
Plano honetan gehien azaltzen den fokalizazio mota intradiegetikoa eta sumagaitza izateak ihesleak
|
azken
metro horiek nola sentitzen dituen erakusten du, heriotza aurretik pasatzen diren hiru minutu horiek xehetasun osoz sentiaraziz irakurleoi. Halaber, xehetasun hau hunkigarria gertatzen da iheslea zaurituta dagoenean fokoak mugimendu sinpleenaren traszendentzia nabarmentzen digunean.
|
|
|
Baina fokalizazioaren aldetik deigarriagoa da iheslearen
|
azken
metroetan honi falta zaizkion segundo eta metroak esplizituki adieraztea. Hori horrela izanik, onartzen badugu ihesaren plano hau gehienbat narratzaile fokalizatzaile intradiegetiko batek aurkezten digula eta fokoak harrapatzen duen esparrua sumakaitza dela, nola jakin dezake narratzaile fokalizatzaileak hil baino lehen zenbat denbora gelditzen zaion?
|
|
|
|
Azken
kasu honetan Genette ren terminologian PARALEPSE delakoa genuke: fokalizazio horri dagokion baino informazio gehiago ematea, eta ondorioz, fokalizazio zehatz baten mugak gainditzea.
|
|
|
Bukatzeko, esan dezagun azpimarratzekoa dela
|
azken
aipuan agertzen den" ikusi den" hori, nobela honetan fokoaren mugimenduak duen garrantzia nabarmenduz. b) Poliziaren itaunketaren planoa
|
|
|
108 zenbakiko balkoia, odol koagulatuz mantxatutako adokina (2 eta 3 kapituluetan), adokin bustia (4 kapituluan), eta arkupeak (5 kapituluan). Gure iritziz, narratzaileak
|
azken
elementu hauek bereizteko eduki dezakeen arrazoia ihesaren planoa eta bertan gertatzen den heriotza behin eta berriro irakurleari gogoraraztea izango litzateke.
|
|
|
Eta harridura hori ezinezkoa litzateke baldin eta nobela honek bertan aurkezten diren gertakizunen interpretazio biribila eskainiko baligu.
|
Azken
finean, leku guztietara hedatzen den foko horrek heriotzaren inguruko guztia azaldu besterik ez du egiten eta puntu horretatik aurrerakoa gure hausnarketa pertsonala izango litzateke, edo beste hitzetan esateko, 100 metro ren etengabeko berridazketa.
|
|
|
2 Isiltasun hori nobelagintzari dagokio, noski. Izan ere, deigarria da
|
azken
urteotan (ikus bibliografian) idazle honek eginiko hainbat lanek (nobelei hitzaurreak, hitzaldiak, egunkarietako artikuluak...) Ramonek aspaldian zuen jarrera etetea. Idazleak argitaraturiko artikulu eta lanetan ikusten denez, jarrera askozaz ere publikoagoa edo erakutsi du Ramonek azken garaiotan eta, zentzu honetan, garai bateko konpromiso kulturalaren oihartzunak dakuskigu.
|
|
|
Izan ere, deigarria da azken urteotan (ikus bibliografian) idazle honek eginiko hainbat lanek (nobelei hitzaurreak, hitzaldiak, egunkarietako artikuluak...) Ramonek aspaldian zuen jarrera etetea. Idazleak argitaraturiko artikulu eta lanetan ikusten denez, jarrera askozaz ere publikoagoa edo erakutsi du Ramonek
|
azken
garaiotan eta, zentzu honetan, garai bateko konpromiso kulturalaren oihartzunak dakuskigu.
|
|
|
Baina aldaketek zergaiti bati erantzuten diotenez, jakina da XX. mendean eman diren nobelari buruzko teoria guztiek arrazoi bat, poetika berri bat, dutela oinarrian eta,
|
azken
finean, momentuko beharrari erantzuten diotela. Bilakaera honek literatur irakurleriarengan eragin zuzena duenez (ez dezagun ahantz literaturak komunikazio egite orok bezala hiru elementu jartzen dituela harremanetan:
|
|
|
4
|
Azken
batean, dikotomia hori gaindituz, nobela kontzeptzio berri bat da gailentzen dena. Jon Juaristik egoki dioskunez:
|
|
|
Alabaina, bi nobela hauetan plano desberdinetan istorio desberdinak kontatzen direla esatea axaleko irakurketa deskribatzailean gelditzea litzateke. Bestalde, aipatutako nobeletan, autoreak euskal nobelagintzan lehenengo aldiz azalduko diren kontateknika berrien esplizitazio hutsa egiten duela baieztatzea ere,, nolakotasun horren oinarrian dagoen
|
azken
pausoa, hau da, nobela interpretagarri egiten duen modu hori kontuan ez hartzea izango litzateke. Honi dagokionez, esan daiteke nobela honi buruz egin diren iruzkin eta azterketa gehienetan forma aberastasun hori nabarmendu besterik ez dela egin eta metodologia kritiko batzuen esplizitaziora mugatu direla azterketa gehienak.
|
|
|
Nobela honetako protagonistaren antzera, erremediorik gabe ohetik mugi ezinik dagoen Malone beckettiarrak ezin du" ni" esan, baina, aldi berean, ezin du berataz ez den ezertaz hitz egin. Ene Jesuseko protagonistak ezin du istoriorik asmatu,
|
azken
batean, bere buruaz beste ezertaz ez baitu hitz egiten. Existentzialismoaren ondoriorik bortitzena onartu beharrean gaude:
|
|
|
Wittgenstein gazteak zioena," ezin daitekeenaz hitz egin, hobe isiltzea", pertsonaia hauen patuaren adierazle gertatzen da. Becketten protagonistak isildu egiten diren moduan, nobela honetako protagonista ere
|
azkenean
zenbakietan babesa topatuz (Kant-entzat aniztasunaren sinbolo), betirako mututzen da.
|
|
|
Edozein artelan, eklektikoena delarik ere (J. Joyceren Finnegan" s wake, kasu), baliabide zerrenda huts bat baino gehiago da, eta irlandarraren
|
azken
nobelari S. Beckettek egin zion epilogoan esaten den bezala: " hemen forma edukia da; eta edukia forma".
|
|
|
denbora narratiboaren manipulazioaz eta bigarren pertsona gramatikalaren erabilerak ahalbidetzen duen ikuspuntu intimistaz. Ez da inongo kasualitatea, nobelaren lehenengo bost kapituluetan ihesleak ehun metroak korritzen pasatzen dituen hiru minutuak soilik kontatzea, eta hil ondorengo 53 minutuak kontatzeko, berriz,
|
azken
kapituluaz soilik baliatzea. Denbora kronologikoari denbora proustiarra kontrajarriz, errepikapen eta oroitzapenekin eteten den denbora azaleratzen zaigu nobelan.
|
|
|
"
|
Azken
argitalpenaren hitzaurrea" in Saizarbitoria, R., Egunero hasten delako, 6 argitalpena, Donostia, Erein, 2000, 9
|
|
|
Halako zerbait eman nahi izan dit aditzera berriki Donostiako udal bibliotekari batek Joyce-ren Ulysses ekin bere liburutegian gertatutakoa aipatu didanean. Dirudienez, zortzi urtetan hogeita hiru irakurlek edo eraman omen zuten nobela etxera, baina
|
azken
irakurlea bakarrik ohartu omen zen liburutegiko aleak zituen orri txuri ugariez. Horrelakoak entzun ondoren, Harold Bloom ek" irakurketa zailaren plazerra" deritzona etorri zait gogora, liburuaz gozatu gabe, euren denbora jokabide absurdo horretan xahutzeko prest daudenek burutzen duten irakurketa antzua.
|
|
|
Honetaz gain, istorio hau osatzen duten sekuentzietako bigarren pertsonaia Mutua da, klabe beckettiarrean betiko mututu ziren Molloy edo Malone izan daitezkeelarik.
|
Azken
pertsonaia hau bizikletaz ibiltzen da (Molloy bezala) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den jakiteko, nahiz eta dakigunez, bertan, oiloz betetako otarrak daramatzaten emakume" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutela... Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena.
|
|
|
Alferrikakoa da hipotesiak planteiatzea, kontaketa behin eta berriro eten egiten baita: (31.or.)" Historia batek behar bezala kontatua izateko planteamendu bat behar du lehendabizi, desarroilo bat gero eta
|
azkenik
desarroilo horren emana izanen den ondorio bat". (44.or):
|
|
|
Esan nahi dugu, Ene Jesus-en ikusten dugun etengabeko errepikapen horrek, zenbakietan babesa aurkitu nahi horrek, hutsune nabarmenez beterik dauden orri horiek, antz gehiago dutela irlardarraren beranduagoko edozein lanekin.
|
Azken
batean, desberdintasun hauek literatur testuen autonomia eta berezkotasunaz asko esaten dute.
|
|
|
|
Azken
finean, hormak handitzen zaizkiola dirudien gela hori, marroez akoltxatutako gela hori, amaren sabelaren metafora bilakatzen zaigu. Pertsonaia preso dago amaren sabelean, sabel hori eta hezean, hainbeste higuin eragiten dion sabelean, eta berau bihurtzen zaigu hasieraren eta bukaeraren irudi.
|
|
|
Ihes egin nahi hori hasieratik frakaso bihurtzen da. Protagonistak, nobela aurrera joan ahala, bukaera hurbiltzen zaiola sentitzen du eta
|
azken
kapituluan Amarekin eduki nahi duen elkarrizketa ahalegin antzua bihurtzen da. Amaren diskurtsoan harrapaturik dagoen bezala (131.or.), bere diskurtsoaren erreferente bakarra Ama bilakatzen da.
|
|
|
Amaren diskurtsoan harrapaturik dagoen bezala (131.or.), bere diskurtsoaren erreferente bakarra Ama bilakatzen da. Nobela guztian, lehenengo pertsona narratiboan eraikitako bakarrizketa hau apurtzen denean, hau da,
|
azken
kapituluan, 2 pertsona gramatikala erabiliz, bere jardunaren entzule inmediatoa bilatzen duenean, AMAren irudiarekin topo egiten du aurrez aurre narratzaileak.
|
|
|
20 cf. Etiopia (1978) liburuan agertzen den harearen metaforarekin, proiektu modernoaren
|
azken
muga adierazten duen metaforarekin.
|