|
2000
|
|
|
Bai, bi saio, eta izango dira hiru egindakoak ere,
|
niri
ere tokatu zait egun batean hiru saio egitea, baina ni ziur nago Uztapidek eta Zepaik eta horiek herri batera joanda gaur egungo hiru saio eginda baino askoz gehiago kantatzen zutela. Goizean meza nagusiaren ondoren hasi eta arratsaldeko plazako saioarekin jarraitu eta ez ziren saio luzeegiak izango, baina tabernan, afalondorengoa?
|
|
|
«Tribu» da hitz horietako bat. Egia esan,
|
niri
ez zait gehiegi gustatzen nahiz eta onartzen dudan argi aski adierazten duela esan nahi duen kontzeptua. Hau guztia eta «tribu» hitza lotu behar dut gizon euskaldun baten izenarekin.
|
|
|
esango dio eta
|
niri
|
|
|
Hor justizia egin beharra dago,
|
niri
behintzat halako egoeratan tripak kanpora ateratzen zaizkit. Horrez gain, administrazioan oso desberdina da autonomikoa edo% 95eko euskaldungoa duen udala izatea.
|
|
|
Orain ez dago ez Loli ez Pilirik. Orain dira Ainhoa, Aitziber... eta
|
niri
izen horiek ez zaizkit egiten berezkoak. Zaila egiten zait izendatzea.
|
|
|
Nire pertsonaia guztiek inguruko izenak dituzte: lehengusu batenak, etxe azpiko batenak...
|
niri
naturalak egiten zaizkidanak. Hasieran Leire deitu nion, baina arraro egiten zitzaidan eta L jartzen hasi nintzen.
|
|
|
Ezagutzen ditut halako pertsonak, baina ni konparazioz nahiko lasaia naiz. Baina
|
niri
gertatu izan zait, hurbildu gazte batengana eta ikusi testu-liburu bat daukala, ikasten ari delako, eta liburu horretan nire argazki bat, eta ez diot proportziorik ikusten, nik ez ditut 400 folio argitaratu urte guzti hauetan. Ulertzen dut behar ditugula gure erreferentziak, eta literatura baten historia batean zure halako argazki bat sartu behar dutela, itxusi askoa gainera, ez argazkia:
|
|
|
Orduan gure idazleak ere behar ditugu, eta zuri tokatzen zaizu paper hori egitea, beraz egin egiten duzu, ahal duzun hobetoen. Baina garrantzia gehiegi ematen zaigula sentitzen dut,
|
niri
behintzat.
|
|
|
Desagertu dira gure aurretik. Urtean behin, edota bi urtez behin, etortzen zaizkigu, Errege Magoak bailiran, eta inguratzen dira gureganaino hau eta bestea eskainiz, hau eta bestea esplikatuz, ustez egia dena hobe apainduz eta gezurra dena itxuraldatuz, eta
|
niri
Iris Murdoch idazlearen aipamen hura datorkit gogora: " Isiltasun eta ausentziaren duintasunaren ondoren, hitzaren arrunkeria".
|
|
|
Hortakotz,
|
niri
dagokidanean, nire kultura eta hizkuntza propialak baskoak ez direnez (bertzeak bertze, ama hizkuntza gaztelania dugu familiako guzti guztiok, eta, dokumentu historikoak miratuta, gure aitzinekoak oro ere gaztelaniarik aratzenean izan dira egundainoz geroz aritu) eta neure asabengandik jaso ditudan ondarea, tradizioneak, munduaren ikusmoldea... baskoak ez direnez, ez naiz baskoa. Egia da eskuara ikasi dudala eta honek menturaz Juan Jose Ibarretxe bezalako bat baino gehiago erroztatzen nauela herri honetan, baina nahiz ingelesa ere dakidan, Shakespeare-ren obrak gogoko ditudan eta tea izugarri gustatzen zaidan, ez naiz nazionalitate ingelesekoa.
|
|
|
Ja, ja. Bai, baita haiek
|
niri
ere. Barre egitea bezain ona da, gainera.
|
|
|
Behin galdegin zidaten ea kritika bat egin nahi nuen, eta nik, ezetz erantzun, objektiboa izatea ia ezinezkoa iruditzen zait-eta. Zuri ere gertatuko zaizu, zeharo ezberdina da elkarrizketa hau
|
niri
egin edo Nuria Espert i egitea. Programatzaileei dagokienez, nahiz eta nahiko adituak izaten diren, egia da batzuetan publikoaren izenean baztertzen dutena aitzakia izaten dela zure obra ez programatzeko.
|
|
|
Tristea da horrela ibili behar izatea: energia gastatuz, borrokan, ea lan hau
|
niri
ematen didaten eta ez beste horri, gero haserretu eta, hala ere, lana lortu ez... horretan sartzen direnek denetarik egin behar dute.
|
|
|
Nik errespetua diet Anjel Lertxundiri, Saizarbitoriari, Atxagari, Arantxa Urretabizkaiari... Ez dira hain zaharrak, baina
|
niri
dagoeneko klasikoak iruditzen zaizkit. Haiekin konturatu nintzen euskal literaturan bazegoela zerbait.
|
|
|
Niri gustatzen zaidana irakurtzea da. Berak ni footing egiteko konbentzitzen ez nauen bezala,
|
niri
kosta egiten zait berari irakurzaletasuna sartzea. Ez dakit non dagoen sekretua.
|
|
|
Ni pribilegiatua sentitzen naiz lehenengo liburu horrekin. Hainbat idazle egon daiteke hori bera merezi duena eta
|
niri
suertatu zait. Urruzunon lortutako izenarekin eta Zantzoako hiruzpalau malabarismorekin, Susak nigan erreparatu zuen.
|
|
|
Besteen aldean nik ez nuen aitarengandik jaso,
|
niri
" Agite" aizkolariak erakutsi zidan bidea. Harekin hasi nintzen plazaz plaza ibiltzen.
|
|
|
Hala ere, batzuetan desafioa botatzen baduzu, jendea marmarka hasten da: " hau harrotuta dago", bada,
|
niri
bost axola, jakin badakit hori dela herri kirolari saltsa ematen diona.
|
|
|
Eskerrak behin eta berriz eman dizkiot tipoari, eta haur baten gisan zeruari so geratu. Tamalez, hodeiek argi jokoen ñabardura guztiak oztopatu dituzte, baina
|
niri
bost. Berrogeita zortzi bat ordu lehenago agertutako zuriska liluragarriagoa zen:
|
|
|
Basozaina hurbildu zait. Fotokopia batzuetan, nazio independiente guztien zabalerak Alaskarenarekin alderatuak ditu, eta denei bezala, ez baigenekien edo,
|
niri
ere 49 estatua zein handia den azaldu dit, bere herrikideek hain atsegin dituzten superlatibo eta konparatiboak erabiliz. Une hartan australiarra ez, Sam Osabaren etsai aljeriarra, sudandarra edo libiarra izatea gustatuko zitzaidakeen," Ene herria handiagoa duk!" edo botatzeko.
|
|
|
Natura, basabizitza, hartzak eta amerikar sinbolo hegalaria (AWACS hegazkina ez!) hain arruntak izatea laudatu dute denek. Bezperako gure solasaldiarengatik edo, atzerritarra eta guzti,
|
niri
ere mikroa luzatu dit. Lotsaz, ez dudala gehiegi esateko erantzun diot, hego ekialdea soilki ikusirik, itzultzeko asmoz nagoela, besteak beste Kodiak uhartea eta Aleutiarrak bisitatzeko, eta emaria eta hutsunea deus badago beharbada gero nabari nitzakeela.
|
|
|
Niretzat, futbolera edo pilotara joatea bezala da, astelehenean bertso eskolara joango naiz entrenamendura noan bezala. Ainitz gustatzen zaidan zerbait da, ederki pasatzen dut, lagun giroa badut, baina hortik esatea bertsolari naizela,
|
niri
behintzat ez zait oraindik burura iritsi.
|
|
|
Askoz erosoagoa da norbera izatea. Bertsolari izate hori, kantatzen dudan unera bakarrik mugatzen zait
|
niri
behintzat.
|
|
|
Horrek fama izugarria eman zidan, etiketa horrekin gelditu nintzen;" El ex leñador de Erasun" esaten zuten. Baina badira ni baino urte gehiago pasa dituztenak basoan eta hobe litzateke
|
niri
baino haiei elkarrizketa egitea.
|
|
|
Eta Errioxan beti izan da pasio handia, eta momentu honetan Titinek asko animatu du bertako afizioa. Estimatzekoa da, baina gauza bera gustatuko litzaidake
|
niri
Araba aldetik. Beti esan izan dut gustatuko litzaidakeela herrialde bakoitzetik aterako balira pilotariak, eta gainera txapeldunak.
|
|
|
Hor gertatzen dena da
|
niri
futbolarekin gertatzen zaidana. Nik futbol afizioa badut, baina telebistaz ikusteko.
|
|
|
" Beste aktore batzuek aiseago lortuko dute hori. Zoritxarrez,
|
niri
bizpahiru aldiz baino ez zait gertatu halakorik. Antzerkian, komunikazio gertakari hutsa den aldetik, mezu bat helarazi nahi diozu publikoari, alegia, zuk bidaltzen duzun mezua ikusleak buruz eta bihotzez jasotzea.
|
|
|
Medikuak ari dira pastarekin eta arrozarekin... txinatar aurpegia jartzen ari zait
|
niri
ere, baina medikuek dakite. Eta bigarren platerean jaten ditugu oilasko bularrak, eta oilasko bular horiekin laster hasiko gara positibo ematen, oilaskoa den edo zer den ez zaio tankerarik ematen eta.
|
|
|
Zortzi urte daramatzat laburmetraietarako musika egiten eta musikari gisa parte hartu dudan laburmetraia aunitz saritu badituzte ere, inoiz ez da nire lana saritua gertatu. Musika saritzen duten hiru zinemaldi nazional daude bakarrik eta bat
|
niri
egokitu izana poztekoa da. Gainera, berrogeita bi filmeren artean hautatu zuten nirea, aurreselekzioan baztertu ziren pelikulak kontuan hartu gabe.
|
|
|
Hori da eskema nagusia. Eta eskema nagusia hori denez,
|
niri
gustatuko litzaidake eskema horretatik gure kultur agintariak pixka bat kutsatzea. Diferentzien gainetik egotea.
|
|
|
Ez dagokit
|
niri
horrela hitz egitea, baina Tolosako Ekinbide Etxeko antolakuntza kalitatea azpimarratuko nuke. Kanpora joandakoan konturatzen gara.
|
|
|
Lurraldetasun politikoaz arduratuta dauden politikoak (manifestaziotan dabiltzan kolore batekoak ala bestekoak berdin), ez dira enteratu ere egiten lurraldetasun espiritualaz; eta bestela, lurraldetasun horretaz gehiago hitz egingo lukete, baloreez gehiago hitz egingo lukete, erreferentzia etikozko diskurtsuak eskainiko lizkigukete. Lurraldetasun politikoa lortuko bagenu eta bestea faltatuko balitz,
|
niri
ez litzaidake lurraldetasun hori interesatuko. Baina alderantziz:
|
|
|
batzuk oso aforistikoak dira, beste batzuk poetikoak, beste batzuk pasadizo kontaerak borroka handiak izan nituen editorearekin gehienetan narratiboenak edo pasadizokoak direnak kentze aldera, eta nik esaten nion ezetz, erreibindikazio hori zegoela justu hor. Orduan, bertsolari artean nabilela tipo batek zerbait kontatu eta
|
niri
kontaera horrek bereziki hunkitu baninduen bere garaian, nik uste dut horrek eskubidea daukala sakontasun usteko beste batzuekin batera egoteko liburu berean.
|
|
|
lagun bat hiltzen zaigunean, edo elizara joan eta txintxo txintxo egin, edo bestela, mutu egon. Horretarako ere balio ez badu, orduan
|
niri
ez zait interesatzen.
|
|
|
Bere zenbait lanetan baino gehiago zaindu eta landu du alde hau, eta adierazkortasun edo aberastasunik galdu gabe ulerterraztasunean irabazi egin ote duen iruditu zait
|
niri
behintzat, inoiz edo behin pasarte benetan ilunik ere aurkitu dudan arren. Gainera, erregistro diferentziak markatu ditu, narratzailearen bizkaitar kutsu nabarmeneko estandarraren eta pertsonaien bizkaiera gordinagoaren artean batez ere, eta hizkera eleberriaren giroaren eta trinkotasunaren aldeko lanean ezarri.
|
|
|
Nork Nori Zersailekoaditzlaguntzaileaorainaldian, betidadeuetaezdau; hauezdaFraiBartolomerenasoilik.J.A.Mogel, Añibarro, Astarloaetabizkaierazkoidazlezaharonenekhalaegitenduteinolakozalantzarikgabe.Bizkaiko ekialdekoakizannahizmendebaldekoak, horretan batdatoz.Honelaegitenditu adizkihauek:(
|
niri
) deust/ deustazu/ deustee// (hari) deutsat/ deutsa/ deutsagu/ deutsazu/ deutsee// (guri) deuscu/ deuscuzu/ deuscubee// (zuri) deutsut
|
|
|
HogeitahiruaditztrinkohartudizkioLonArteagak484; haietarikzortziiragangaitzakdiraetahamabostiragankorrak.Egonaditzabizkaierazklasikoekbetierabiliizanduteneranjokatzendu, etaezberriki, batzuek (gainerakoeuskalkienformetarahurbildunahirikedo) eginohidutenez, kiartizkiarekin.HauekdiraFrai Bartolomerenformak:(
|
niri
) jaot/ (hari) jagoca (jaoca/ jagoco/ jaoco)/ (guri) jagocu/ (zuri/ zuei) jaotzu/ jagotzu (jagozu)/ jagocue (jaocue) (haiei). Zenbaitaldaera agertzendira, bainabokalartekog rieustendiogehienetanetajagocadubere formanormala... Testuingurubatzuetan, juan aditztrinkoaerehonensinonimo legezedoantzekobalioazdarabil.Ikusditzagunadibideok:
|
|
|
Proiekzioaren etaerretroflexioaren arteko konbinazioa da: besteari,
|
niri
egitea gustatuko litzaidakeenaegitea, hain zuzen. Adibidez, beste pertsona baten jazkera lausengatzea, honelanireari arreta jar diezaion eta balora dezan edo giro ezezagun eta segurtasun gabekobatean, maitagarri jokatzea, berdin tratatua izateko asmoz, e.a.
|
|
|
Horietan guztietan izan du bere eragina nigan. Pozik aitortzen dut, esker onez.Horixe da
|
niri
Txillardegik erakutsi didan ikasgai nagusia eta aitorpen honen muina.
|
|
|
Nork eta Txillardegik, nori eta
|
niri
!; idazleen arteko elkarrizketan ari ginen eta, gainera, neure iritzia eskatzen zidan! Eguzkia sartzear zegoen Ondarretaren atzealdetiketa niri paisaia ederra, ezin ederragoa, iruditu zitzaidan hura.
|
|
|
Nork eta Txillardegik, nori eta niri!; idazleen arteko elkarrizketan ari ginen eta, gainera, neure iritzia eskatzen zidan! Eguzkia sartzear zegoen Ondarretaren atzealdetiketa
|
niri
paisaia ederra, ezin ederragoa, iruditu zitzaidan hura.
|
|
|
Ez dagokit
|
niri
Euskaltzaindiarekiko aferaz mintzatzea (nahiz eta horren inguruandenok daukagun geure iritzia), ezta bere aportazio politikoaz, linguistikoaz edo literarioaz. Nik baino gaitasun handiagoa dutenek egingo dute lan hori, lan eskerga, Txillarren produkzio zabala ikusita.
|
|
|
Hasteko, zeini daukat arrazoitu beharrik eta zer justifikatu behar dizkiot nik inori ene gurariak, desirak, ene askatasun egarria? (...) Nondik datorkit
|
niri
gurariok inori arrazoitu etajustifikatu beharraren sentimendu horixe bera, premia hori, ez bada gizartearengaurko eraketak (gurari) haiek nigan ukatzen eta zanpatzen eta nolabait moralki, debekatzen, dizkidalako faktotik?
|
|
|
Joan MariIrigoien ek famatu zituen poliedroen hostoen antzera, hamaika aurpegi dituen pertsonaia da. Liburu honetan haietariko batzuk azalarazten direnez,
|
niri
Hezkuntzarekinloturik daudenak agertzea suertatu zait. Ez dira haiek, agian, Txillardegiren aurpegiezagunenak.
|
|
|
Zuriz jantzitako moja bat agertu zen gelan eta gaixoari buruzko azalpen teknikobatzuk eman zizkion Aita Arbizuk ahapean. Gero
|
niri
begiratu eta halaxe esan zidan:
|
|
|
Hautsak gure aurpegiak estali ditu eta segituan batu da beheko suaren kearekin. " Gustatuko zaizu, Eider", eta
|
niri
kristoren gogoak sartu zaizkit bere gainera salto egin eta musuka hasteko, horrelako lurrikara sortu baitzait tripetan.
|
|
|
Baina
|
niri
ez zait inoiz buruan kabitu ihesalditxoek kolorea hartzeko izan behar dutenik, eta gusturago nabil euriaren mehatxua gordetzen duten hodeien azpietatik. Itxura bakartiagoa ematen diote bati; iheslariagoa, nahi bada.
|
|
|
Bestela,
|
niri
dagokidanez, aterpetxean ez nuen leku arazorik izan, eta izerdi eta galtzerdi usaineko logela batean pasatu nuen gaua. Eta gaur bai, gaur lortu dut goiz jaikitzea.
|
|
|
Astelehena. Gogorra da abuztuan lan egitea, baina hala tokatu zait
|
niri
. Txemak oporrak ditu, eta esan diot, nahi baldin bazuen behintzat, niri ez zaidala batere inporta bera oporretan joatea.
|
|
|
Gogorra da abuztuan lan egitea, baina hala tokatu zait niri. Txemak oporrak ditu, eta esan diot, nahi baldin bazuen behintzat,
|
niri
ez zaidala batere inporta bera oporretan joatea. Horrela esan diot, baina egiaz nahiago nuke oporretara joango balitz, berdin Asturias edo Malawira.
|
|
|
Ez diot sartzen utzi, eta esan diot ez etortzeko gehiago. Zergatik gertatu behar ote zait
|
niri
hau guztia!
|
|
|
dudak. Txemari ez ote zaion zauria orbainduko, edo
|
niri
ez ote zaidan itxiko, edo Txemak ez duen ahaztu nahi, edota neu naizen ahazteko gogorik ez duena.
|
|
|
Baina dena dela, supituan isildu nintzen egongela hartara sartu eta, lurrean jesarrita, itxura zaharreko gizon hura aurkitu nuenean. Begiak zabal zabalik zituen,
|
niri
begira, jainko baten agerpena espero duenak bezala.
|
|
|
Beti ikusten nuen leihoan. Kasualitatea izango zen, baina kaletik pasatzen nintzen guztietan leihora begiratzen nuen, eta hantxe zegoen beti,
|
niri
begira. Ez nuen ezagutu, ez kaletik ikusi, ezta festetan ere.
|
|
|
Noski, ondorengo asteak jasangaitzak izan ziren. Bereziki niretzat, zeren Tere bere konkistaren ondoan jesartzen baitzen, eta jada
|
niri
ingelesa ikasteko gogoak ere joan zitzaizkidan. Eta gainera gero, etxera bueltatzean, parejatxoarekin joan behar izaten nuen, nire amorraziorako.
|
|
|
Hori baitzen nire 19 urteek esaten zidatena, Tere betiko galdu nuela. Zeren momentu hartan
|
niri
ez zitzaidan Txema kasik interesatzen, ezta Jabi ere jadanik. Nik Tereren laguna izaten jarraitu nahi nuen, eta horretarako biderik onena, dudarik ez, Txemarekin hastea nuen.
|
|
|
Baina, erran bezala, ez guztiz. ...n gure etxeko morroi neskame ezkonduen haurrak, haietarik nehork ere ez baitzuen halako jostailurik, guztiak ere hutsaren hurrengo; eta jostailua eskuan hartu, eta haur haienganat joaiten nintzen, ni haiekin nahastea amak laket ez bazuen ere, ikusterat nola zabaltzen zitzaizkien begiak, ez dakit inbidiaz edo harriduraz, eta sentitzerat nola haiek zabaldu begiek ditxaren hegiak zabaltzen zizkidaten
|
niri
.
|
|
|
—Zergatik ez berari gurutzea eta
|
niri
ezpata...?
|
|
|
Eta labana punta eskunaban sartu eta ebaki tipi bat egin, ebakia
|
niri
erakutsi, ezpainez miaztu, eta labana luzatu zidan:
|
|
|
Eta, nola
|
niri
ere putzuetan plisti plasta ibiltzea gustatzen baitzitzaidan, lohitzen eta zikintzen, zerriak bezalaxe, arrai eta alegera, euria egiten zuenean, halaxe erran nion:
|
|
|
Eta memoria halakoa bada, eta hemen han bada eta han hemen, nola ahantzi, bada, osabaren lezioneak, noiz eta zientziaren sekeretuak desestaltzen eta erakusten hasi baitzitzaidan,
|
niri
bakarrik, eskola partikular haietan!, zeren Mattin gero eta administratzailearen erranetarago baitzegoen eta haren ondoan egiten baitzituen orduak eta orduak, harekin treba zedin, usa zedin eta ohi zedin etxeko diru kontuetan eta aitaren negozioetan, osaba Joanikoten eta bion arteko harremanak are hertsiagoak eta sekeretuagoak egiten zirela, bide batez...
|
|
|
Osaba Joanikot ongi mintzatzen zen latinez, eta buruz zekizkien halako erran batzuk... eta ongi bai ongi entseiatu zen
|
niri
ere erran hura buruan sartzerat! Hartaraz gero, neure studioetan eta neure prestakuntzan aitzina egiten nuela, ehundaka ikasi behar izan ditut, milaka ere bai, erranen nuke, baina haietarik guti ditut bereziki bereiziak, guti horien artean arestian aipatua.
|
|
|
—Jaun Martin, kapera akabatua dago eta aita Bartolome nahi nuke kaperau... zeren guk san Inazioren izenpean eraiki baikenuen kapera, eta uste dut ezen san Inaziok berak igorri digula bere dizipuluetarik bat —eta, aitari so egin ondoren,
|
niri
beha paratu zen, gaineratzen zuela—: Gainera, Joanesen prezeptore berria izan daiteke...
|
|
|
Amak irriz hartu zuen aita Tommék errana, eta iduri zuen ezen mintzatzerat zihoala, baina aita Tommék eskuaz geldiarazi eta,
|
niri
beha jarririk, eratxiki zuen:
|
|
|
Eta ehun ikusle edo plazaratu ziren, eta honek akuilua, horrek haga, eta hark labana, jostunaren bastidore gaineko ehuna baino josiago eta zulatuago utzi zuten. Eta, ondoren, eskua zezen martirizatuaren zaurietan sartu eta, nik zuri, zuk
|
niri
, aurpegiak eta betarteak zikindu eta pintatu zizkioten elkarri, odolez, mota guztietako txantxa trauskilen artean.
|
|
|
Leonardo, Rafael, Ucello, Botticelli... haiek guztiak nabaritzen ditiat dagoeneko, Joanikot, bihotzean ate joka, zeren, haiek hil ziren arren, bizi bizirik baitaude ene baitan!", erraiten zidaan. Eta
|
niri
inbidia izugarria emaiten zidaan, zeren eta ez baitzitzaidan, artean, bihotzean su hura piztu, jende batzuk zirt edo zarteko deliberamendu haien hartzerat bulkatzen zituena: Pedro, konparazione, Italiarat joaitekorat; edo Xabierko Frantzisko, bertze gradu batean, Txinarat eta Goarat.
|
|
|
Baina kontu hura ere ez zuan behar bezala joan, eta etxeko andereak saloi batean musuka harrapatu gintuèn egun batean eskandalua sortu zuan... Eta, nola manatzen duenaren etxean manatzen duenak baizik ez duen arrazoin, hala, gure artekoen falta eta hobena
|
niri
egotzi zidatean... egotzi ninditean, finean, gabrielitarren etxetik. Egia duk ezen ez zidatela Fulberto kalonjeak Abelardori egin ziona egin, noiz eta Fulbertok jakin baitzuen ezen Abelardo bere iloba Eloisarekin ibiltzen zela, eta neurekin daramatzadala oraino, halatan, neure gizonezkotasunaren frogak, nahiz eta zertarako ez dakidan, geroztikako haratuzte luzea kontuan izanik... baina ikusten duzue ene harreman haien ondore gaixtoa.
|
|
|
Hauxe: " Zer axola zait
|
niri
Rafael bat eta mila Rafael galtzea, baldin seme galdua berreskuratzen badut?". Eta hirea ez duk ohorea, baina koldarkeria, zeren eta ez baitiok buru egin nahi heure hutsari eta heure bizitzan huts egin izanari.
|
|
|
—Gaizki habil orduan, Pedro... —erran zion osabak, zeinak,
|
niri
beha paraturik, erantsi baitzuen—: Mutila ene iloba duk, Martinen eta Grazianaren semea.
|
|
|
—Erranen diot, baina jakin beza berorrek ezen Mattinen onerako ari naizela eta horregatik etorri naizela, zeren hura bekatu mortalean baitago, eta infernuko garretarik libratu nahiko nuke... Baina gorrari hitz egitea alferrik da... eta, nola
|
niri
ez baitit kasurik eginen, eta bai berorri, halako obligazino morala sentitu dut...
|
|
|
—Bai. Ideia bikaina da hori —erran zuen aitak, jesuitari beha; gero,
|
niri
beha paraturik, erran zidan—: Hiri ere ongi idurituko zaik, jakina...
|
|
|
Eta
|
niri
xuxen xuxen etorri zitzaizkidan Felisari maiz entzun izan nizkion hitz haiek mihirat: " Zozoak beleari ipurbeltz", baina ez nion deus erran...
|
|
|
Occidentem deserere, orientem spectare, 11 eta osaba Joanikot ere halatsu ibiltzen zitzaidan, noiz eta gizonaren historiaz solasten baitzitzaidan, aro berri bat aipatzen zidala... eta erraiten zidan ezen zientziak zuela giltza, aro berri haren atea irekiko zuena, eta irekitzen ari zena jada... Eta zer zen, bada,
|
niri
ere gertatzen ari zitzaidana, bertze aro berri batean murgiltzen ari nintzela baizen, eta mendebalari beha zegoen haurra ekialdeari beha jarri zela, kasik oharkabean. Bai, halaxe zen, nahiz eta egia ere zen ezen bi aro haiek ez zutela elkarren artean zerikusirik, zeren batak zientzia baitzuen harroin, eta bertzeak poesia; eta, poesiaren bidetik, indar ezezagun batzuek bertze mundu berri batzuetarat ninderamaten, non, matematikaren eta filosofia naturalaren kontzeptu guztien kontra, zuhaitzak eta harriak ere hegalda baitzitezkeen, eta ogi guztiak ziren usoak, esnetan bustiak.
|
|
|
Zeren, amak barrenaldea hustu zidan arren eta bere koaitak eta buruhausteak agertu zizkidan arren... eta erraiten nion arren behin eta berriro ezen soseguan egon zedila, bere iraganaz damutua zegoelako eta, hark
|
niri
eginaren alderakotzat, guztiak barkatu nizkiolako, haatik, nola artean kulpant eta hobenduri sentitzen baitzen, desira hura nagusitu zitzaion, galdegiten ziolarik behin eta berriro Jainkoari agonia luze bat, aitona Nikolasek izan zuenaren parekoa, lurrean gaizki eginak lurrean ordaindu ahal izateko.
|
|
|
Amak eskuak gurutzaturik zituen, magalean zuèn larruzko objektu zilindriko baten gainean eta, batzuetan bere esku haiei beha, bertzeetan
|
niri
, erran zidan:
|
|
|
Izan ere, badira kantak eta badira soinuak apur bana sartzen zaizkizunak eta, denboraren denboraz, azkenean irabazten zaituztenak, eta badira bertze batzuk hatsarretik beretik haize zirimolaren gisarat sartzen zaizkizunak eta mementuan irabazten zaituztenak, nola gertatu baitzitzaidan
|
niri
beltzen kanta eta dantza haiekin gau hartan.
|
|
|
Eta hain barrenean errotu zitzaidan
|
niri
ere osabaren erran hura, non, noizik behin, osaba Joanikotek berak erraiten zidanari ere ezetz erraiteko gogoa pizten baitzitzaidan.
|
|
|
Aditu dudanez, Indietako itsasoetan barrena dabiltzan filibusteroek ere beren prezioa ditek, galtzen duten menbro bakoitzeko hainbateko saria jasotzen dutela, eta gu ez gaituk haiek baino gutiago izanen —eta, besagainetik atxikitzen ninduela, erantsi zuen—: Bretai niako kostan behatza galdu huen, baina ez gizontasuna, zeren gizontasuna ez baitu oineko behatzak egiten, baina bertze behatz batek... eta, beraz, ez erran
|
niri
ezen Amsterdametik itzultzen haizela gizon egin gabe... Zeren diru suma horrekin ehun aldiz gizon egiten ahal haute!
|
|
|
Eta mugitu nuen nik peoi bat, mugitu zuen hark bertze peoi bat... eta hala ibili ginen, mugimenduz mugimendu, egunari gaua zerraiola, eta gaua egunari... zeren eta nik hari peoi bat jan bainion eta hark
|
niri
bertze peoi bat... eta aitzinago nik zaldun bat jan nion eta hark niri alfila... Eta mugimendu bati bertze bat zerraion, eta taula gaineko piezak urrituz joan ziren, urrituz eta urrituz, harik eta guti batzuekin geratu ginen arte.
|
|
|
Eta mugitu nuen nik peoi bat, mugitu zuen hark bertze peoi bat... eta hala ibili ginen, mugimenduz mugimendu, egunari gaua zerraiola, eta gaua egunari... zeren eta nik hari peoi bat jan bainion eta hark niri bertze peoi bat... eta aitzinago nik zaldun bat jan nion eta hark
|
niri
alfila... Eta mugimendu bati bertze bat zerraion, eta taula gaineko piezak urrituz joan ziren, urrituz eta urrituz, harik eta guti batzuekin geratu ginen arte.
|
|
|
—Eskerrak honi! Tabakoak emaiten zidak
|
niri
hatsa... —eta atergabe eta geldigabe erretzen zuen, tximinia bat iduri, edo tabako hautsa sudurreratzen zuen, bertzerik ezean.
|
|
|
Izan ere, ehizan bezala, aitak bere berezko sena eta bere begia baliatzen zituen, zeren eta ez baitzen gai osabak egiten zituen kalkuluen egiteko, eta begia eta sena, sena eta begia, oso ere luze edo oso ere labur geratzen zitzazkion, tiroen inpaktuek ongi adierazten zutenez; osabak, aldiz, erraiten zuen: " Eman
|
niri
objektiboaren posizionea, kargaren datuak... eta ez dut huts eginen"... eta, tiro egiteko orduan, sartuko zuen bala, morroi pare batek lagundurik; sartuko zuen bolbora; emanen zion kanoiari, objektiboaren eta berak matematikoki eginikako kalkuluen arabera, behar zuen inklinazionea, eta haren tiroa ez zen jopuntutik urrun ibiliko. Eta, tiro egin aitzin, neurtzen zituen balaren pisua eta bolborarena; eta tiro egin ondoren, tiroaren luzea; eta datu guztiak neurtzen eta apuntatzen zituen paper batzuetan, zeinak gordetzen baitzituen arreta eta ardura handiz, zientziaren sekeretuak balira bezala.
|
|
|
Eta benturaz horregatik iragan zitzaidan burutik sententzia hura, istanteko haize bat bezala, oharkabean. Baina haizea batetik bertzerat dabil, eta harat egin duenak honat egin dezake berriro ere... eta
|
niri
ere hala gertatu zitzaidan, haize hura berriro etorri zitzaidala, ez alde egiteko, baina buru buruan sartzeko, eta neure burmuinetan errotzeko. Maleruski!
|
|
|
Mutil gaztea da berori, eta Gabrielaren esku utziko dugu auzia". Eta, horrela, abiatu gaituk guztiok damatxoaren gibeletik, sartu gaituk gela ilun batean, non pizturik baitzeuden zazpi kandela... jaurtiki ditik damatxoak kartak mahai gainerat, egin ditik latinezko edo sasi latinezko orazino batzuk nik ulertu ez dizkiodanak, eta gero,
|
niri
beha, berea ez zirudien boz ezin misteriotsuago batez erran zidak: " Zorionekoa berori, zeren oinpean hartuko baitu hartza, nola san Migel arkaingeruak dragoia...
|
|
|
—Ez erran hori
|
niri
gero...!
|
|
|
Ordea, ni neskei beha banengoen ere, haiek ez
|
niri
, neska guztiak baitzebiltzan Mattinen eta Villagrandeko dukearen semearen inguruan, nola erleak eztiaren... Eta orduan bertze sentimendu bat errotu zitzaidan, arno gozoaren galtzetik sortzen den ozpinaren zaporea zuena, minkorra eta garratza....
|
|
|
—Eta zuk ere barkatu
|
niri
, Maddalen, zeren putatzat eta koldartzat hartu baitzintudan... —eta, luzatu zuen eskua Maddalenen eskua berean hartzeko, eraman zuen gero hura ezpainetarat, eta muin eman zion... eta Maddaleni ere busti egin zitzaizkion begiak.
|
|
|
Ordea, amorioaren denbora bertze denbora bat da, eternitatearekin eta sekula gabeko sekularekin lotua dagoena, eta, nola behin eternitatea ukitzen duen lurtarrak uste duen, nahiz eta artean lurrean bizi izan, ezen betiko ukitu duela, eta ezin uler daitekeela, hartaraz gero, lurreko denbora bertze molde batean, hala uste izan nuen nik ezen ene arima kaio eternal bat bihurtuko zela egun guti batzuen buruan, eta hala ibili ahal izanen zela itsas gainean, akabantzarik gabeko hegaldi batean. Banuen, halarik ere, aitzinetik, Elbirarekin bizi izan nuen esperientzia, adierazten zidana ezen lurrean bizi zitezkeen eta zerurako bidean jar gintzaketen mementurik ederrenak ere euli farfailen hegoak eta haien hegaldiak bezain hauskorrak izan zitezkeela eta noiznahi den jar gintzaketela haiek, berriro ere, lurrerako bidean, nola gertatu baitzitzaidan
|
niri
neure lehen amorio harekin; haatik, badakizu nolakoa den amorioa, jaun André: hartarik libratzen garenean, uste izaiten dugu ezen ez garela berriro eroriko, zeren, zentzua berreskuraturik, ezinezkoa iduritzen zaigun; baina, noiz eta ustekabean berriro harrapatzen baikaitu, galtzen dugu bertze behin zentzua eta, zuriezina zuritu nahian, asmatzen ditugu zentzurik gabeko zentzugabekeriarik handienak, halako moldez, non bailirudike ezen zentzua galtzeari irizten diogula zentzuzkoen.
|
|
|
Baina ni ez ninditean engainatu eta, samurtzen eta muturtzen nintzaiela, ihardetsi niean: " Untzi baten barruan kapitaina duk, ordea, kapitain eta aita saindu, eta
|
niri
zor zenidaten obedientzia, eta nola ez didazuen obeditu, badakizue...!" Bai, biei pikatu behar niean oina; edo, biak urkatu, hobeki, prometatu bezala...
|
|
|
Eta nik munduko gizonik aberatsenak bezala ordaindu diot, diru guztiarekin... Eta, halarik ere, irabazten atera naiz, zeren eta nik hari urrezko hamar dukatak eta bertze diru guztiak eman baitizkiot, bai, baina hark
|
niri
hamarreko ehun...
|
|
|
Josuri ari zitzaion, baina begi beltz handi horiek
|
niri
egiten zidaten so.
|
|
|
—Alu handi hori! —anaiak
|
niri
, jostakin. Polliki gozatzen ari zela zirudien, betaurrekoak eta guzti— Egia ote?
|
|
|
Errefera
|
niri
zegokidan, baina ez hitz, ez hitzondo gelditua nintzen. Horregatik ere, ateko txirrina aditu genuelarik, dardaririk ere ez nuen egin nire lekutik.
|
|
|
Unaik emandako datuen ariora, Ximurra bederatzietan agertuko zen nire emaztearen eske. Telefonoz hitzordua finkatzen aditu eta, Kristina" prestatzera" komunean sartu zela profitatuta, ez bat eta ez bi, semeak bide bera erabili zuen albistea
|
niri
jakinarazi beharrez. Josurenean une horretan zegoen nahaspilan —anaia aieneka, manta gorriz tindatuetan bildua; anbulantziakoak korridorean, beren trasteria guztia harat honat zerabiltela; Edurne, histeriak joa, botikin ezdeusa eskuetan—, miraria izan zen haurraren azalpenak ulertu ahal izatea.
|
|
|
Hartara, guti faltan ez nituen galdu, bidegurutze batean semaforoa bat batean gorritzean. Bertzaldean ateratzeko prest zeuden ibilgailuei kasurik eman gabe, Ximurrak aitzina egin zuen ziztu bizian, baina
|
niri
burua debalde hiltzearen pareko iduritu zitzaidan. Beharrik semaforoen arteko sinkronizazioa zientzia arrotza den hiri honetako biztanleen bizia erosoago egiteko nekea bere gain hartu duten argi iturrien buruan:
|
|
|
Baita hau erantsi ere: " Ez duzu
|
niri
horrelako galderarik egiteko inolako eskubiderik. Hilabete guti batzuen buruan ez gara gehiago senar emazteak izanen!".
|
|
|
Naturalak astean hiru lautan egiten zituen bilerak, batzarrak, prestakuntza saioak. Erretzetik gelditu zen, eta
|
niri
etxean debekua ezarri. Nire jaiegun urrietan emakume tropa bat —" Taldea" oraingoan ere," Taldea" beti— gure etxe berriko sukaldean metatzen zen, betroiak bezain gizen, infusioak edan bitartean beren gizonak tar tar tar larrutzera.
|
|
|
Ez da sobera bi asteko joan etorrien berri eman nahi duenarendako. Kazetaritzaren oparia omen da ahotzetik alea bereizteko ahalmena, baina gaitasun hori egunkariko berrietan ahitzen zait
|
niri
. Ahoz, xehetasun debaldekoetan galtzeko arriskuak irensten nau.
|
|
|
—Benetan, Eduardo, jende zibilizatuak ginela uste nuen... Ez duzu
|
niri
horrelako galderarik egiteko inolako eskubiderik. Hilabete guti batzuen buruan ez gara gehiago senar emazteak izanen!
|
|
|
Ttipiren bulegariak kutsu oldarkor oro erantzia zion bere mintzoari eta, halaber, nire izenaz oroitzen. Beharbada ez zen hain balentria handia, kontuan hartuta lagunaren agentzian azkenekoz izan nintzenetik bi egun baizik ez zirela joan, baina gisako huskeriek itzultzen didate
|
niri
bizipoza. Emakumeak aitzineko aldian sorrarazi zidan juzku eskasa hein batean zuzenduz, ez zitzaidan horren mari ozpina iduritu.
|