|
2009
|
|
|
Ta, barruan, edolan, ta etxean jo naun atea. Da neu baino gazteago neba batek
|
urte
osten». «Ama, eztakixu ateatan nor dagon?» Da:
|
|
|
«Pozik joango naz zugana.» Ze ezetuten neuen nor zan da. Joan nitzen da bost
|
urte
egin nituzen han, han beste baserrien be, etxe ondoan bost urte. Da bosgarren urtean ama hil zen, da ama hila zan orduen, andria hil zen orduen, ba, amama euki eurien, da ni orduantxik etorri nitzen etxera.
|
|
|
«Pozik joango naz zugana.» Ze ezetuten neuen nor zan da. Joan nitzen da bost urte egin nituzen han, han beste baserrien be, etxe ondoan bost
|
urte
. Da bosgarren urtean ama hil zen, da ama hila zan orduen, andria hil zen orduen, ba, amama euki eurien, da ni orduantxik etorri nitzen etxera.
|
|
|
Joan nitzen da bost urte egin nituzen han, han beste baserrien be, etxe ondoan bost urte. Da bosgarren
|
urtean
ama hil zen, da ama hila zan orduen, andria hil zen orduen, ba, amama euki eurien, da ni orduantxik etorri nitzen etxera.
|
|
|
Kaltzadora ixen zan uzaba etorri jatan eske, tranbiko kaltzadorea. Da joan ginan da, bederatzi
|
urte
, ta nik eiten naun: «Nora etorri ete naz?».
|
|
|
Bederatzi
|
urtegaz
krieda
|
|
|
Bederatzi
|
urtegaz
krieda joan nitzen ni, pentseizu, Lemoara. Da eneuen jakin nora noanik pez.
|
|
|
Ume gaztetxu bet euki euen. Da nik bederatzi
|
urte
einde nituzen, antza, orduentxe kunplidute. D, umeori emon, da sutondoan ixten nindun gaubean; bera, ohira.
|
|
|
Gainera, nire ustez Aldudeko medikua da puntako idazlan ezezagun baten autorea izateko berme gehien eskaintzen diguna. Batetik, idazle ekina da, trebe eta dotorea, liburu malerus eta «pozoitsu» biren egilea, gehi hogeita hamar
|
urtean zehar
argitaraturiko artikuluak bost tomotan bilduak. Eta bestetik, ia egunero bere buruarentzat idazteko ohitura zuen:
|
|
|
Nago itxaropenerako bigarren gune eta une bat egon daitekeelakoan. Hain zuzen XIX. mendeko azken hamarkada berebizikoa izan zen Donibane Lohizunen,
|
urte
horietan euskal kultura distiratsu agertu baitzen bertan, hiru biltzar eder eta arranditsu antolatu zirelarik. Martin Guilbeau eta Albert Goienetxe izan ziren loraldi horren bultzatzaile nagusiak.
|
|
|
09:30 Jon Ensuaga, 24
|
urte
|
|
|
10:30 Cornelio Gabiola, 30
|
urte
|
|
|
11:30 José Erquiaga, 22
|
urte
|
|
|
16:00 Ignacio Dobaran, 22
|
urte
, eta Daniel Dobaran, 24 urte
|
|
|
16:00 Ignacio Dobaran, 22 urte, eta Daniel Dobaran, 24
|
urte
|
|
|
17:00 Alejandra Echevarria, 34
|
urte
|
|
|
Ikerketa
|
urteetan zehar
Hardestyk aurkikuntzen berri ematen zuen, Euzkaldunak Inc. elkarteko kideei hilabetean behin bidaltzen zaien aldizkarian. Hortaz, jendea deitzen hasi zitzaion aurkituriko izenen inguruko informazio gehiagoren eske, existitzen zirenik ere ez zekiten ahaide aurkitu berriei buruz, edo hilobitik ateratakoez.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru
|
urte
geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru
|
urte
geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu. Ez dago ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik bazuen ala ez.
|
|
|
Hardestyk proiektua zuzentzea erabaki eta bi
|
urtera
burutu zen lehen fasea, oroitarririk gabeko ia 70 euskaldun haiei porlanean metalezko plaka bat ezarri zitzaielarik. Euskal dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zituen hilobia segurtasunez kokaturiko zendutakoen plakak.
|
|
|
Beste hirurogeita bost euskaldunen kokagunea ezin izan da konfirmatu, hilerriko artxiboek arazoak eragiten jarraitu baitute. Plaka non ezarriez zeukaten kokagune ezezaguneko euskaldun horiei ondorengo
|
urtean
monumentu bat egin zitzaien, euren izenak han grabaturik, eta emaile anonimo berak ordaindu zituen harrizko lauza monumentuaren gastuak.
|
|
|
2000ko uztailean Juan José Ibarretxe lehendakariak Boise bisitatu zuenean, Hardestyk hilerrian zehar eraman zezan eta egitasmoa azal ziezaion eskatu zuen, baita bisita horretaz profitatu ere. Liz Hardestyren aitonak, Mateo Arreguik, bere maizterrak bizitzan nahiz heriotzan zaintzen zituen moduan, bilobak haien oroimen iraunkorra ziurtatu zuen, hiru
|
urte
eman zituelarik artxiboak arakatzen eta ikertzen, espezialistei elkarrizketak egiten, eta boluntario talde bat gidatzen. Nekaezin egin zuen lan, euskaldun haiei eman dakien Idahon igarotakoa eta lur honi ekarririkoa gogoraraziko duen oroigarri bat.
|
|
|
Hala ere, hiru urteko borondatezko lana egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte. Alabaina, narrazio honen xehetasunak askoz ere antzinagokoak dira, izan ere, duela ia ehun
|
urte
hasten dira.
|
|
|
Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten horiei guztiei. Hala ere, etorkin askok soilik bost sei
|
urte
egoteko asmoa zeukaten, gogor lan egin, urritasunean bizi, sosak aurreztu, eta etxera «poltsikoak bete urre» itzultzeko.
|
|
|
Boiseko ostatari famatuak ziren Mateo Arreguik eta bere lehen emazteak, geroago bere bigarren emazte Maria Dominga Goicoecheak ere?, garai desberdinetan, lauostatu eduki edo gobernatu zituzten. 1912an Modern Rooming House ostatuaren jabe ziren, eta
|
urte
hartan 238 euskaldunek aldi baterako edo iraunkorki ezarri zuten euren bizilekua han.
|
|
|
Berrogeita hamar borroka
|
urte
hauetan,
|
|
|
Alde erantzira begiratu behar genioke, beharbada, blogen fenomenoari: gaur egun duela hogei
|
urte
baino askoz gehiago idazten denez, sasi idazleak urduri jartzen dira, konpetentzia ikusten dute nonahi, sarkinak, fartsanteak, benetakoak ez diren idazleak? «Ni bai benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia?
|
|
|
Baina esan liteke iragarkiak egiteko modua gero eta zinematografikoagoa dela: salgaia ilustratzera mugatzen ziren lehen spotak gainditurik, iragartzen den produktuak desagertzera jo du azken
|
urteotan
, bere burua ez erakustera, edo spotaren amaiera amaieran soilik agertzera; salgaia saltzeko, hura erakutsi beharrean, istorio bat kontatzeko hautua nagusitu da, edo poema bat sortzekoa, poema barreiatu, desegin, poema ez den poema bat.
|
|
|
Pete Aguereberry Onizepean (Zuberoa) sortu zen mundura 1874an, eta, 16
|
urterekin
itsasoa zeharkatu ondoren, hamaika lanetan aritu zen Mundu Berrian, inon luzaz etsi gabe, bat eta beste probatuz. Heldu berritan, pilotari izan zen San Frantziskon eta artzain San Joaquin Ibarrean, 2.600 buruko artaldea zainduz, gauetan lur gogorrean lo egiten zuela, ez denda eta ez ezer.
|
|
|
Heldu berritan, pilotari izan zen San Frantziskon eta artzain San Joaquin Ibarrean, 2.600 buruko artaldea zainduz, gauetan lur gogorrean lo egiten zuela, ez denda eta ez ezer. Artzaintzan zirauen 1894an, estatu hartan ezagututako
|
urterik
lehorrenean, belarra ihartu, iturburuak ahitu, eta ardi nagusiek 200.000 buru galdu zituztenean. Bere nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen hiru urteko lanaren truke.
|
|
|
Harrisburg Flaten, bere meatzearen ondoan jasotako etxetxo batean bizi izan zen Pete hil arte, 40
|
urte
luzez. Azken urteetan bere gastu txikietarako dirua behar zuenean baizik ez zuen lan egiten.
|
|
|
Harrisburg Flaten, bere meatzearen ondoan jasotako etxetxo batean bizi izan zen Pete hil arte, 40 urte luzez. Azken
|
urteetan
bere gastu txikietarako dirua behar zuenean baizik ez zuen lan egiten. Pipkinek diosku gogo onez erakutsi ohi ziela bere jabegoa turistei.
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko hura egin zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete bera izan zen aurkikuntza egin zuena. Duela 36
|
urte
izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri askoren bide berbera hartua du aspaldian. Baina Pete Aguereberryk hantxe jarraitzen du bere hasierako alor huraxe ustiatzen?
|
|
|
Ezin dirua bildu edo. Orain dela
|
urte
batzuk enpresa batek 75.000 dolar eman nahi izan zizkidan, baina zergak eta kostuak kalkulatu nituenean ez zitzaidala asko geratuko konturatu nintzen. Nigatik berdin zait.
|
|
|
Hain iruditu zitzaion berebizikoa, besteek ere ikus zezaten nahi izan zuen. Harainoko lehenengo bidea egin zuen pala eta pikotxarekin, eta zaindu ere berak zaindu du duela
|
urte
gutxi arte.
|
|
|
Beti izan du ametsa agian norbaitek leku hartan resort bat jartzeko aukera ikusiko duela. Badira
|
urte
osoan ura ematen duten iturriak oso urrutira joan gabe, eta hodi bitartez aise garraia liteke ura. Eguraldia, berriz, inoiz ez da jasanezina.
|
|
|
Hasi zenean, XIX. mendearen bukaeran mutil emigrante batek topa zezakeen lanetariko bat besterik ez zen. 16
|
urterekin
etorri zen herri honetara, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora. Frontoi batean izan zuen lehenengo lana, hura zaintzen, eta tanto politak egiten jendea erakartzeko; bai erakarri ere, apalki onartu zigunez.
|
|
|
–Begira, Shorty eta bion izenak harri haien artean jarri nituen egunean norbaitek esan balit hori egiteagatik 36
|
urtez
hemen geratu nuela, nik uste korrika hasi, eta oraindik ere korrika ariko nintzatekeela. Gauza xelebreak egiten ditu bizitzak.
|
|
|
Mary Hunter Austin idazleak (Carlinville, Illinois, 1868 Santa Fe, New Mexico, 1934), Jack Londonen eta Ambrose Bierceren laguna izandakoak, artzain eskoziar, frantses eta euskaldun asko ezagutu zituen Kaliforniako San Joaquin Ibarrean bizi izan zen
|
urteetan
. Haien bizimoduaz idatzi zuen The Flock (1906) liburuan, Austinek ez du artzainen mundura nostalgiaz begiratzen, iragan denboretako aztarna bat balitz bezala, baizik eta begirunez, bizitzeko eta pentsatzeko modu guztiz desberdin baten eredutzat hartuz.
|
|
|
izeneko poema izan zen. Gaztetan ezagututako artzainak aipatzen ditu Austinek bertan, 30
|
urte
lehenago lagun izandako Eleheverray eta Little Pete eta The Flockeko orrietan aurkeztutako besteak. Eta hala aitortzen du egileak, haiekin elkartzea izango litzatekeela berarentzat heriotzaren osteko bizitza perfektua, eta berriro ere artaldeen atzetik joatea «azafraiz jantzitako arratsean».
|
|
|
euskalduna. Hainbat
|
urtetako
ahaleginaren ondoren, Etcharrenek eta bere sozioak, Jack Keane irlandarrak, urrea topatzea lortu zuten Heriotza Ibarreko Funeral Mendietako maldetan 1903ko abenduan. Albistea zabaldu zelarik, 1904ko maiatzerako bostehunen bat urre bilatzaile bazebiltzan inguru haietan.
|
|
|
Albistea zabaldu zelarik, 1904ko maiatzerako bostehunen bat urre bilatzaile bazebiltzan inguru haietan. Keane Wonder Mine izenaz bataiatu zuten meatze hura, eta Heriotza Ibarreko bi urre meatze emankorrenetarik bat bihurtu zen
|
urteen
joanean, milioi bat dolar inguruko etekinarekin. Hura ustiatzeko eskubideagatik jasotako diruari esker, Domingo Etcharrenek, «Ballarateko euskal harakin begibakarrak», denda bat erosi zuen Darwinen (Kalifornia).
|
|
|
Gerra hasi zen
|
urtean
jaio zen,
|
|
|
«Irrati txikia» poema ez nuen irakurri Hartforden. Nahiz eta
|
urte
asko lehenago idatzia izan. Baina, aitortu behar dut, erabat ahaztuta nengoen poemarekin.
|
|
|
1999an eta bi hilabetez gure aita ospitalean egon zen, urriaren 28an zendu zen arte. 1998ko bakealdia, Lizarra Garazi akordioak ekarri zuena,
|
urte
hartako azaroan bukatu zen, hain zuzen. Gaitza pertsonaren baitan eta gaitza gizartean.
|
|
|
marka berriak sortu behar dira, ongi funtzionatzen dutenak mantenduz. Industria, aldiz,
|
urtetan
geldirik egon ondoren apurka apurka esnatzen ari den dinosauro gisara ikusten dut.
|
|
|
Hori da Víctor Morenok literaturaren balioaz duen iritzia. Kontua da, berarekin bat etorri edo ez, jende askok jarraitzen duela literatura irakurtzen, lehen, duela berrogei bat
|
urte
eman dezagun, irakurtzen zen baino gehiago agian. Irakurri egiten da eta, gainera, literatura aztertu eta ikertu ere egiten da.
|
|
|
Edonongoa izanda ere, Kataluniara heldutako etorkin batek lehen bi
|
urteak
emango ditu igarkizun hau ehunka solasaldi gaitzetan asmatu nahian. Elebitasunak ez du zertan erosoa izanik, baina argigarri izan daiteke.
|
|
|
Pertsonaia nagusia Latin Amerikako erbesteratu bat da. Hainbeste
|
urtez
bizi izan da bere sorterritik kanpo non hasi baita ahazten bere ama hizkuntza. Aldi berean, ohartzen da jendeak utzi diola berak dioena aditzeari.
|
|
|
Joanek eta Encarnik, elebidun katalanak? seme bat dute, Xavi, orduan bost
|
urte
zituena. Eskola katalanera zihoan.
|
|
|
Bi
|
urte
bete zituenean, Julia kinka larri batera heldu zen bere ingeles ikaskuntzan. Abuztuan Britainia Handira joan ginen oporretan nire gurasoenera.
|
|
|
Abuztuan Britainia Handira joan ginen oporretan nire gurasoenera. Han bere lehengusu gusina guztiak ezagutu zituen, eta batik bat, Hammah eta Jemma lehengusinak, bera baino bi
|
urte
zaharragoak. Kosta ahala kosta nahi zuen haiekin jolastu eta horretarako zekien ingeles guztia behar zuen.
|
|
|
Harik eta hiru
|
urte
bete zuen arte, ez zen ohartu hizkuntza ezberdinak mintzatzen ari zela. Rita jaio zenerako, Julia hasia zen bere hitzak asmatzen, zentzugabeko mintzaira berezi eta propioa, eta gehienbat herriko norbaitek, berari entzutearren, ingelesez hitz egiteko eskatzen zionean erabili ohi zuen.
|
|
|
Gure etxea Bartzelona inguruko herrixka batean dago eta bertan bizi gara Sumpta emazte espainiarra, bi alabak eta laurok. Julia duela lau
|
urte
eta erdi jaio zen eta Ritak laster beteko ditu bi. Julia hiztun porrokatua da eta Rita ildo beretik dator.
|
|
|
Azken hogeita bost
|
urteotan
gure hizkuntzan aldi bereko eragina izan duten bi gertakari ekarri nahi ditut hona: euskararen batasuna da bata; euskal administrazioaren sorrera bestea.
|
|
|
Normala da: administrazioa sortzen eta euskararen estandar bat indartzen enplegatu ditugu azken
|
urteotako
indar nagusiak. Estandarizazioak erantzun bizkorrak eman behar zizkion administrazioaren hedapenari, eta geure buruak zoriontzeko moduko lorpenak irabazi ditugu bidaia horretan.
|
|
|
M.B.: Mikel hasi zen txalupa honetan ibiltzen gutxi gorabehera hemezortzi edo hogei
|
urte
zituenean. Istorioa kontatuko dizut.
|
|
|
Gero pasa ziren
|
urteak
eta Felicianok, Mikelen aitak, Mikelek hogei urte zituenean edo, enkargatu zuen txalupa bat Karmentxu famatu horren berdin berdina, eta izena jarri zion Jontxu. Juan Jose Lasa eta Karmeleren semerik zaharrena zen Jontxu:
|
|
|
Gero pasa ziren urteak eta Felicianok, Mikelen aitak, Mikelek hogei
|
urte
zituenean edo, enkargatu zuen txalupa bat Karmentxu famatu horren berdin berdina, eta izena jarri zion Jontxu. Juan Jose Lasa eta Karmeleren semerik zaharrena zen Jontxu:
|
|
|
Gero, askoz geroago, motor txiki bat jarri zioten. Ia berrogei
|
urte
izan ziren.
|
|
|
Lehenengoa izan zen txuria, 70eko hamarkadan; hurrena, 80ko hamarkadan, horia izan genuen. Hamabost
|
urte
izan dira gure bizitzan, edo agian gehiago, bi zaldikoetan ibiltzen. Euskal Herrian zehar ibili gara izugarri, eta Bartzelonara joan gara, Mallorcara, seme alabekin, txakurrarekin, eta kontzertuetara ere bai.
|
|
|
Berak txikitako anekdota bat kontatzen zuen, beti pixka bat tristea iruditu zaidana. Ba, nonbait, bi
|
urte
zituenean, Gardatara lehenengo aldiz joan zenean, sehaska moduko batean uzten zuten, eta ortura ateratzen zuten ontzi txiki edo sehaska horretan. Antonio Zabalak txori bat jarri zion alboan, sehaskari soka luze eta fin batekin lotuta.
|
|
|
Hilabete batzuk zituenean hilzorian egon omen zen, amak tifoideak harrapatu zituelako eta berari pasatu. Baina Mikel bereziki gogoratzen zen hamar
|
urte
inguru zituenean otitis de repetición delakoa izan zuela, eta oso gaizki egon zela. Trepanatu egin behar zuten, begira zer gauza beldurgarria.
|
|
|
Familiakoak bezala zirela esaten zuen Mikelek beti. Orduan, Mikel artean txikia zenean, ez dakit ziur zenbat
|
urte
zituen, etorri zen Antonio Zabala, Gardatakoa, Donostiara, Mikelen etxera. Uste dut Urumea frontoian bazegoela oso partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen hura ikustera Mikel txikia berarekin eramanez.
|
|
|
Berak asko maite izan du beti gitarra. Hamasei edo hamazazpi
|
urte
zituenean hasi zen jotzen, eta lehenengo gitarra bere koinatuarena izan zen, Juan Jose Lasarena.
|
|
|
M.B.: Mikelek ezagutu zuen hamalau
|
urte
zituenean, bere arreba Karmelerekin ezkondu zelako, eta beretzat oso inportantea izan zen. Beti esaten zuen berak bi aita izan zituela:
|
|
|
Ba, hori, Juanjo Lasaren gitarrarekin hamasei edo hamazazpi
|
urte
zituela hasi zen, eta handik gutxira berri bat erosi zuen berarentzat. Gero, 1963an, Manuel de la Chicaren gitarra bat erosi zuen.
|
|
|
Ahaztu egin zait gauza bat esatea. Berak beti aipatzen zuen 1955
|
urtearen inguruan
Antxon Lafontek Bordeletik ekarri zion diskoa. Ekarri zion Atahualpa Yupanquiren disko bat, eta beretzako izan zen fundamentala, tesoro bat bezala hartu zuen hura ere.
|
|
|
Zaragozan atera zuen. Bi
|
urte
gaixo egon ondoren, medizina bukatzera joan zen. Eta euskaraz kanta tradizionalak kantatzen hasi zen.
|
|
|
M.B.: Bartzelonan bi
|
urte
eta erdi egon ginen guztira, eta hango zerbait aukeratu nahi genuen. Aurrena ni joan nintzen.
|
|
|
Arizkunen Xabier Larralde zegoen, hango txistularia zen, eta oso hartu eman onak zituzten. Mikelek kontatzen zuen 25
|
urte
zituenean edo, gaixotu baino lehenago, Iruñean zegoenean oraindik, euskaraz kantatzen hasi baino lehen, herri osoak juerga bat egin zuela San Joan bezperan edo San Pedro bezperan, uste dut San Joan bezperan izan zela. Bueno, herri osoak... ziur asko izango ziren gizonak bakarrik.
|
|
|
Txundituta geratu zen haiekin.
|
Urteak
pasa ziren, eta esan zion Xabier Larralderi: grabatu behar dizkizut hiru kanta haiek, gogoratzen zara juerga hartan?, ba hango hiru nahi ditut; ikusten ditut kantutegietan publikatuta, baina zuen bertsioa askoz gehiago gustatu zitzaidan.
|
|
|
Kantutegietan azaltzen ziren, baina Mikelek maite zuen askoz gehiago beste bertsioa. Eta, pentsa, Kantuz atera zuen 1980
|
urtean
. Pentsa, hogeita bat urte geroago.
|
|
|
Eta, pentsa, Kantuz atera zuen 1980 urtean. Pentsa, hogeita bat
|
urte
geroago. Gaztetasuna eta zahartasuna 1986an.
|
|
|
1999an, berriz, Urteko Ikerlari Gailena izendatu zuen UNR Nevada Renoko Unibertsitateak, bai eta Irakasle Gorenaren Saria eman ere.
|
Urte
horretan bertan, Lagun Onari saria eman zion Eusko Jaurlaritzak. Duela lau urtetik hona, berriz, indarrean da William A. Douglass Irakasle Bisitari Gorena ikerketa beka, Renoko Euskal Ikasketen Zentroaren eta Eusko Jaurlaritzaren ekimenez abiarazia.
|
|
|
Urte horretan bertan, Lagun Onari saria eman zion Eusko Jaurlaritzak? Duela lau
|
urtetik
hona, berriz, indarrean da William A. Douglass Irakasle Bisitari Gorena ikerketa beka, Renoko Euskal Ikasketen Zentroaren eta Eusko Jaurlaritzaren ekimenez abiarazia. Gaur egun Nevada Renoko Unibertsitateko Euskal Ikasketen Zentroko irakasle emeritua da.
|
|
|
Renon lanean hasi eta lau, bost bat
|
urtera
, euskal gaiarekin guztiz identifikatuta nindukaten nire kideek. Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura.
|
|
|
Gizarte antropologian doktorea da Chicagoko Unibertsitatean (1967).
|
Urte
horretan bertan UNR Nevada Renoko Unibertsitatean Euskal Ikasketen Programa abiarazteko ardura hartu zuen. Hogeita hamahiru urtez jardun zuen lan horretan, 1999aren amaieran erretretan sartu arte.
|
|
|
Urte horretan bertan UNR Nevada Renoko Unibertsitatean Euskal Ikasketen Programa abiarazteko ardura hartu zuen. Hogeita hamahiru
|
urtez
jardun zuen lan horretan, 1999aren amaieran erretretan sartu arte.
|
|
|
Handik
|
urte
batzuetara, Robert Laxalt idazle euskal amerikar ospetsuarekin bazkaldu eta gero, belarretan etzan ginen haren etxe ondoan, ohitura hori baitzuen hark, artzain euskaldunen antzera.
|
|
|
Petrak hogeita bat
|
urte
zituen hogeita hamabost urteko Mendebaldeko arrotz batekin elkartzeko New Yorkerako itsasontzira igo zenean. New Yorkera iristean soinean zer janzki izango zituen argitzeko idatzi zion Estebani, baina Esteban, esandakoaz bestera, ez zen agertu.
|
|
|
Esteban hil zen arte, amamak gobernatzen zituen bai denda eta bai hotela, eta hotelarekin jarraitu zuen bere azken egunetaraino.
|
Urteetan
maindire zikinak garraiatu zituen hoteleko eskailera estu eta pikuetan gora eta behera, etxean garbitzen baitzituen ikuzgailu zaharkitu batean, zabaltzeko burdin harian zintzilikatu baino lehen. Holly eta biok hoteleko gelak pintatzen laguntzen izan ginen uda batez, osabak esan zigunean hoteleko teilatua konpontzen ari zela eta nire amama, laurogeita zazpi urteko emakumea, leiho batetik igo zela teilaturaino berari laguntzera.
|
|
|
Orain, emakume itsuak bezala, denok dauzkagu gure oroitzapenak argazkiek, kafe ehogailuak eta gutun gutxi batzuek lagundurik, Atlantikoaren bi aldeetan. Euskal Herriko nire ahaideek gogoan dute nire amamak hirurogei
|
urte
zituela nola etorri zen Bizkaira urtebeterako. Ameriketan badira berak bidalitako gutun batzuk.
|
|
|
Hala ere, fitxa hau itxi eta artxibatu nahi izanez gero, luzerako izango dugulakoan nago, irakurleok idazlearen testuak leitzen ditugun bitartean, honen ahotsak (hauxe baita idazlearen arima) bizirik baitirau. Eta badago zer irakurri, Antoñanak sormen lan oparoak eman dituelako azken berrogeita hamar
|
urteotan
gaztelaniazko literaturan. Sei eleberri (1960ko eta 1970eko hamarkadetan idatziak, baina horietako bi 1990eko hamarkada arte argitaratu gabeak) eta milatik gora artikulu (1962tik aurtengo otsaila arte egunkari eta aldizkari askotan agertuak) dira Antoñanaren idazlan nagusiak.
|
|
|
Duela gutxi egin nion bisitan, konturatu nintzen amak bere argazki bat besterik ez daukala beste guztien artean. Arrebak eta biok emandakoa da orain
|
urte
gutxi, hemezortzi urte zitueneko erretratu zahar bat, odol koloreko behor bat belardi batean barrena daramala bridatik helduta. Sumatzen duzu bere argazkia besteekin batera ipini zuela, ez nolabaiteko harrotasunagatik, bere umeei amore emateagatik baizik.
|
|
|
Duela gutxi egin nion bisitan, konturatu nintzen amak bere argazki bat besterik ez daukala beste guztien artean. Arrebak eta biok emandakoa da orain urte gutxi, hemezortzi
|
urte
zitueneko erretratu zahar bat, odol koloreko behor bat belardi batean barrena daramala bridatik helduta. Sumatzen duzu bere argazkia besteekin batera ipini zuela, ez nolabaiteko harrotasunagatik, bere umeei amore emateagatik baizik.
|
|
|
Aspaldi dirudien garai batean, bere gaitza eta bere poesia baino lehen, osaba Brucek bost
|
urte
eman zituen Fiskalaren bulegoan, Renon. Sinistuta nago gaztetako trebatze garai hori erabakigarria izan zela bere sinbolismo hautaketa bere aitarenetik, aitonarenetik, bereizteko.
|
|
|
Gizon bat, Dominique Laxalt, bi kulturaren/ errealitateren artean bizi da eta leialtasuna bietako zeini zor dion, «agindutako lurralde maitea» zein duen erabaki beharrean dago. Auzia Dominiquek jaioterria, Zuberoa, utzi, eta berrogeita zazpi
|
urtera
pizten da. Denbora horretan guztian Amerikako Estatu Batuetan, Nevadako estatuan zehazki, bizi izan da Dominique.
|
|
|
Baina itzultzeko tenorea ez zen inoiz iritsi Dominiquerentzat.
|
Urteek
aurrera egin ahala, ardurak handitzen joan zitzaizkion gizonari, eta, konturatu zenerako, Nevadara lotuegi zegoen handik alde egiteko. «When a man has a business, it?
|
|
|
Beste pixka bat pentsatu ondoren, haize bolada xume bat sentitu nuen, eta Aralar mendikateko zahartasuna. Harriek, harkaitzek milaka
|
urteren
sentsazioa igortzen zuten airerantz.
|
|
|
Nola etsiko dut, ba, nire hizkuntza maiteak milaka eta milaka
|
urte
borrokatzen jarraitu badu?
|
|
|
Anek arrautza gutxiegi du patata guzti horientzat eta, esne botila hutsik dagoenez, gosarian sobratu zaion kafesnea isuri du tortillara, lehorregi geratu ez dadin. Ia hiru
|
urte
pasa dira Esteban hil zenetik eta orain hasi da agertzen.
|
|
|
Ume asko dira, eta txikiak. Zenbat
|
urte
ote dute, zortzi. Bederatzi?
|
|
2010
|
|
|
Hala gertatu zait, esaterako, Zaragozan fusilaturiko Nicolasaren jertse zuriko hiru tiro zuloetatik odolik ez zuela isurtzen dioen konfesorearen lekukotza jasotzen duenean, lurrak ez zuelako haren odol errugabea xurgatzerik. Dokumentuaren zehaztasuna baino gehiago da jertsearen zuritasunak, tiro zuloetatik odolik ez isurtzeak edo handik bost
|
urtera
ustelgabe irauteak konnotatzen dutena. Bestela esanda, idazleak errugabearen martirioaren aurreko emozioa adierazteko «objektuen korrelato» indartsua den formula batean txertatzen ditu, T. S. Eliot en kontzeptua erabiliz, poetak objektu, egoera edo gertakari kate batean mamitzen duen esperientzia sentsoriala emozio jakin baten formula bihurtzen da, kasu honetan, gupidaren emozio sakon baten ebokazio indarra duena?
|
|
|
Bere biztanleek teilatuetara jotzen dute elkarrekin egoteko, erdigunean dauden 407 teilatuetara, nobelan esaten den bezala. Horietako 17.era igotzen da egunero Phineas, duela 20
|
urte
desagertu zen arreba, Sora, ba ote datorren zelatatzeko. Eleberriaren amaieran arreba azaltzeak, bere semearekin gainera, esperantzari leiho bat irekitzen dio Elorriagaren nobelan.
|
|
|
Nago, gainera, Elias Aldasoro protagonista lotsabako eta pindartsu horrek, beharbada, horrelako idaztankera desorraztu eta arteza behar zuela, irakurleak hurbileko eta sinesgarri senti dezan. Burura ekarri dit orain
|
urte
batzuk disfrutatu genuen Rock, n, roll nobela ederreko Eduardo Saragueta kazetari iruindarra.
|
|
|
Herria nobelarekin beste horrenbeste gertatu zait. Zinez interesgarria iruditu zait gaia, hainbat
|
urtez
Parisen bizi ostean sorterrira itzultzen denaren testigantza?, baita haren tratamendua ere. Darrieussecqek ez ditu ezkutatzen protagonistak itzuleraren inguruan dituen beldurrak eta kezkak, eta aurre egiten dio sorterriaz eskaini ohi zaigun irudi idiliko/ nostalgikoari.
|
|
|
Aipatu nahi nuke, bestalde, Karmele Jaioren Musika airean honek Alberdiren Aulki jokoa liburuarekin akordarazi nauela, edadeko emakumeek beren iraganaz eginiko hausnarketaren gaiari heltzen baitiote biek. Edadeko emakume protagonistaren oroimenean haurtzaroko jolasek eta hauei loturiko kantek duten oihartzuna aipatu nahi nuke esanguratsutzat, zeren Elenaren narrazioan errekurrenteak dira kantuak, haurra lokartzekoak («Arrateko ama?»), sokasaltokoak («Aita, ama, zenbat
|
urtekin
ezkonduko naiz?») edota desirazkoak («Ese lunar que tienes?»). Elenaren oroimenean dirauten kantu horiekin batzen dira gero zaintzaile ekuatortarrak abesten dituenak, Ricardok gogoan dituen musikarien interpretazioak?
|
|
|
Bere laburtasunean (91 orri besterik ez ditu), handia iruditu zait Esnaolaren estreinako lana. Lan honetan ezin hobeto uztartuta azaltzen dira giroa (udako azken egunak, galerna gertu dela) eta pertsonaien arteko gorabeherak (berrogei
|
urteren
bueltan dabilen emakumea; adin txikiko neskatila batekin dabilen haren senarra; neskatilaren aita, bikotea uda igarotzen ari den hoteleko zuzendaria; neskatila bera). Galernak, Esnaolak liburu hasieran aipatzen duen bezala, udaren amaiera iragarri ohi du pertsonaiak dauden kostaldeko herrian, S.S. delakoan.
|
|
|
Izan, Erresuma eta fedea deritzon proiektuaren bigarren emaitza da, eta hirugarrena bidean ei dago. Trilogiako lehenengoa den Mailuaren odola orain
|
urte
bi irakurri nuen, uda partean, eta berehalako batean amaitu zitzaidan, nahiko potoloa izan arren (hirurehun orrialde trinko). Nobela historikoa ez zait bereziki gustatzen, edo behintzat ez dut normalean irakurtzen, baina lehenengo hark harrapatu egin ninduen zalantza barik.
|