|
2001
|
|
|
Haurrak ama esnea nahiz artifiziala
|
du
elikagai bakarra, jaiotzetik 4 hilabetera arte, hor nonbait.
|
|
|
Antioxidatzaile ugari
|
duten
elikagaiak hartzeak hainbat patologia nozitzeko arriskua arintzen duen arren, elikagai horiek ez dute zahartzaroaren ondoriozko endekapena geldiarazten eta, noski, urte gehiago bizitzeko aukerarik ez digute eskaintzen.
|
|
|
Hona ugari
|
duten
elikagaiak: kolore berde eta hori laranja gorriko barazkiak (azenarioa, ziazerbak, kuia, etab.) eta hainbat fruta (mertxikak, gereziak, meloia, melokotoia, etab.).
|
|
|
Hona kobre ugari
|
duten
elikagaiak: gibela, arraina, itsaskia, labore osoak eta landarezko berdeak.
|
|
|
Eta ohartu behar
|
dugu
elikagaien kalitate prezio erlazioan miraririk ez dagoela.
|
|
|
Estatu espainiarreko egungo kontsumitzaileak konfiantza handia
|
du
elikagaiekin eta elikagai horiek banatzen dituen merkatuarekin; produktuen aurreko konfiantza, berriz onartzeko modukoa bada ere, ez da horren handia
|
|
|
Estatu espainiarreko egungo kontsumitzaileak konfiantza handia
|
du
elikagaiekin eta elikagai horiek banatzen dituen merkatuarekin; produktuen aurreko konfiantza, berriz onartzeko modukoa bada ere, ez da horren handia.
|
|
|
Onartzeko modukoa da aditibo batzuek alergiak sortaraz ditzaketela eta sortarazten dituztela, baina gauza berbera gertatzen da inongo aditiborik ez
|
duten
elikagai natural askorekin: arrautzak, arraina, marrubiak, esnea...
|
|
|
Nire ustez kontsumitzaile elkarteek funtsezko eginkizuna
|
dute
elikagaien segurtasunari dagokionez, gizarte zibilean kontsumitzaileen interesen ordezkari nagusiak baitira.
|
|
|
Funtsezko desberdintasun bat: gurina animalia jatorri
|
duen
elikagaia gantzatsua da eta erdia gantz azido saturatuez osatua dago; margarinan, ostera, landarezko jatorrikoa izaki, saturatuen batenaz besteko proportzioa %26koa da.
|
|
|
Aportatzen dituen bitamina gehienak liposolubleak dira (A, D eta bitaminak), bitamina gehien
|
duen
elikagaietako bat izaki: 25 mg/ 100 g.
|
|
|
Gizatalde horietako batekoa ez den gizaki osasuntsu batek ez du listeria bidezko toxiinfekziorik nozituko, patogeno hori ugaria
|
duten
elikagaiak kontsumitu ezean.
|
|
|
Esate baterako, jakin beharreko kontua dugu frutak oso zainketa gutxi behar duela arrisku guztiak, praktikan, suntsi daitezen eta, era berean, arrautzak eta arrautzaren eratorriak direla, oraindik ere, arrisku gehien
|
dituzten
elikagaietako batzuk.
|
|
|
E (mcg) 115 5,6 € 6,6 8,8 209 0,24 55 0,16 mcg= mikrogramoak. Jatearen abantailak eta eragozpenak Mamia, esnea eta beste esneki batzuk nutrizio ezaugarri bikainak
|
dituzten
elikagaiak dira, funtsezkoak bizitzaren etapa guztietan, erraz kontsumitzen direnak eta, oro har, erraz digestatzen direnak. Koagulatuta egoteagatik, mamia esne likidoa baino digestioxeagoa da, eta horregatik da bereziki gomendagarria urdail delikatua duten pertsonentzat.
|
|
|
Koipe asko
|
duten
elikagaiek kalte egin diezaiokete garunaren osasunari, energia hornidura murriztean. Jakina denez, gantz ugariko dietek ondorio kaltegarriak dituzte osasunean, besteak beste, obesitatean eta bihotzeko gaixotasunean.
|
|
|
“azido askorbikoak (bitamina ere esaten zaio) heriotza arriskua murrizten du arrazoi guztiengatik”. Horregatik, bitamina hori
|
duten
elikagaiak dietan sartzea gomendatzen dute. “Egunean zehar bost fruta pieza edo entsalada txiki jatea da egokiena –esan duzu– Hala eginez gero, eguneroko errazio bakoitzak 45 urtetik gorako pertsonek 4 urteko epean hiltzeko arriskua %20 murriztea lortuko luke”.
|
|
|
Etapa honetako nutrizio xedeek, alde batetik, banakako energia beharrak (gorputz osaeran eta jarduera fisikoan dauden desberdintasunak direla eta) egokitzera joko dute, eta, bestetik, hazkuntza prozesuan zuzenean parte hartzen duten proteinen, bitamina batzuen (A eta bitaminak) eta mineralen (kaltzioa, burdina eta zinka) behar areagotuak betetzera. Menuek kontuan hartu behar
|
dute
elikagai talde bakoitzak zenbat kontsumitzen duen (esnekiak, haragia, arraina, zerealak, lekaleak, frutak eta barazkiak) eta plater bakoitzaren errazioa (kasu horretan, eskola umeen adinaren araberakoa izango da). 3 eta 6 urte bitarteko haur batentzat, haragi anoa osasungarria 70 gramokoa da; 7 eta 12 urte bitarteko haur batek, berriz, 100 eta 120 gramo bitartean behar ditu bere proteina eskakizunak asetzeko, eta nerabeek, 150 gramoraino.
|
|
|
Horregatik, elikagai guztiek, batzuek besteak baino gehiago, protagonismoa hartzen dute egunero. Ehunak eta hezurrak eratzeko funtzioa
|
duten
elikagaiak funtsezkoak dira hazteko adinean dauden haurrentzat. Haragia eta arraina astean 1 egunetan txandakatuz, eta arrautzarekin egindako errezetak (astean bitan, gehienez ere) lekaleekin (zerealekin konbinatuta edo menuarekin ogiarekin lagunduta).
|
|
|
Zenbait elikagaik ahoaren osasuna zaintzen laguntzen digute, azidoak eta bakterioak agertzea zailtzen baitute, eta, hala, zenbait gaitz sortzea saihesten. Zuk zaintzen dituzun elikagaiak.Aberatsak egokienak zuntz (zereal integralak, lekaleak, fruitu lehorrak, frutak eta barazkiak)
|
duten
elikagaiak dira, murtxikatze lan handiagoa eskatzen baitute eta listuaren ekoizpena, ahoaren neutralizatzaile naturala, sustatzen baitute. Esnekiak ere onuragarriak dira, kaltzio, fosforo eta bitaminaren ekarpena egiten baitute.
|
|
|
Burdin defizita anemiekin lotuta dago. Konbinatu hemo burdina askoko elikagaiak (erraz xurgatzen direnak), oso ugariak gibelean, arrainetan, arrautza gorringoan eta haragian (xehatuta, errazago murtxikatzen dira), eta hemo ez den burdina
|
duten
elikagaiak (lekaleak, espinakak, berroak, osoko zerealak). Azken horiek bitamina ugari duten elikagaiez (zitrikoak, marrubiak, kiwia, piperrak, aza) hornituko dira beti, burdinaren aprobetxamendua hobetzeko.
|
|
|
Konbinatu hemo burdina askoko elikagaiak (erraz xurgatzen direnak), oso ugariak gibelean, arrainetan, arrautza gorringoan eta haragian (xehatuta, errazago murtxikatzen dira), eta hemo ez den burdina duten elikagaiak (lekaleak, espinakak, berroak, osoko zerealak). Azken horiek bitamina ugari
|
duten
elikagaiez (zitrikoak, marrubiak, kiwia, piperrak, aza) hornituko dira beti, burdinaren aprobetxamendua hobetzeko. Potasio beharrak oso estalita geratzen dira, baldin eta barazkiak eta saldak, fruta freskoa (bereziki platanoa eta laranja) edo zukua, fruitu lehorrak, patatak eta lekaleak edo produktu integralak sartzen badira.
|
|
|
Emaitzen arabera, elkarrizketatuen %70ek ez zuen osasun informaziorik jaso, eta %50ek ez zekien horrelako bidaiek beren osasunerako zer arrisku ekar zitzaketen. Moctezumaren mendekua Bidaiariaren beherakoa elikagaien segurtasunerako oinarrizko neurriak bermatzen ez
|
dituzten
elikagaien kontsumoan sortzen da. New Delhiko dama edo Moctezumako mendekua dira opor «exotikoetan» patologia ohikoenak ezkutatzen dituen nazioarteko apelatiboetako batzuk:
|
|
|
Elikaduraren egoera hobetzea. Gosari ona hartzea lagungarria da organismoak egunean zehar behar
|
dituen
elikagai gehienak baino gehiago hartzeko. Gosaltzen ez duten haur eta gazteek kalitate txarragoko dieta izaten dute, eta behar bezala gosaltzen dutenek, berriz, koipe gutxiagoko dieta egiten dute, karbohidrato, zuntz, bitamina eta mineral gehiago dituena?
|
|
|
Nutrizio balioa: Proteinak osoenak eta balio biologiko handienekoak
|
dituen
elikagaia da arrautza, eta nutrizio arloko adituek erreferentziazko proteina patroia dela diote. Organismoak bere giza proteinak eratzeko behar dituen funtsezko zortzi aminoazidoak proportzio ezin hobean dituelako gertatzen da hori.
|
|
|
Gorringoaren kolorea horiaren eta laranjaren artekoa da, eta gantz aseak, kolesterola eta bestelako osagai koipetsuak ditu, lezitina esaterako. Gorringoan, halaber, bitamina liposolubleen (A, D), hidrosolubleen (tiamina, erriboflabina) eta mineralen (burdina, fosforoa, zinka, selenioa eta sodioa) kantitate txikiak daude (arrautza mineral horretan aberatsenetakoa da). Kolesterol ehuneko handiena
|
duen
elikagaietako bat da (500 mg inguru 100 gramoko), eta gorringoan dago. Gorringoaren kolore horixka tipikoa xantofilinari zor zaio, nutrizio baliorik ez duen pigmentuari.
|
|
|
Arrautzaren kasuan, erlazio hori onuragarria da odoleko lipidoen mailan duen eraginari dagokionez, hau da, gantz poliasegabearen proportzioa (koipe ona) gantz asea (koipe txarra) baino handiagoa da. Hala ere, kolesterol edukia dela eta, errezelo gehien
|
duen
elikagaietako bat da, eta horren kontsumoa nabarmen jaitsi da azken urteotan. Baina kontrola eta moderazioa elikagai jakin batean zentratzea ez dago justifikatuta.
|
|
|
OMEk gomendatzen du bentzopirenoa
|
duten
elikagaiak ez ukitzea
|
|
|
Gainera, arroza, artoa, artatxikia eta goroldioa dira glutenik ez duten zereal bakarrak, eta, beraz, zeliakiek onartzen dituzte. Gaixotasun horren ezaugarri dira glutenarekiko intolerantzia, garian, zekalean, oloan, garagarrean eta tritikalean (gariaren eta zekalearen hibridoa) dauden proteinak eta ale horiek
|
dituzten
elikagaiak nahastea. Zehazki, gliadina da, glutenaren osagaietako bat, patologia hori duten pertsonentzat toxikoa den substantzia.Dietan glutena duten elikagaiak sartzen direnean, sintomatologia hasten da:
|
|
|
Gaixotasun horren ezaugarri dira glutenarekiko intolerantzia, garian, zekalean, oloan, garagarrean eta tritikalean (gariaren eta zekalearen hibridoa) dauden proteinak eta ale horiek dituzten elikagaiak nahastea. Zehazki, gliadina da, glutenaren osagaietako bat, patologia hori duten pertsonentzat toxikoa den substantzia.Dietan glutena
|
duten
elikagaiak sartzen direnean, sintomatologia hasten da: suminkortasuna, jangurarik eza, distentsioa eta sabeleko mina, libratze sarriak, usain txarrak, apartsuak eta bolumen handikoak, batzuetan gorakoak.
|
|
|
Genetikoki eraldatutako organismoak (GEO)
|
dituzten
elikagaiak etiketatzeari eta identifikatzeari buruzko araudi berri bat iragarri du Europako Batzordeak, aspalditik espero dena, onespen prozesu blokeatuari berriro ekiteko. Araudi berri horren arabera, GEOtik datozen elikagai eta pentsu guztiek etiketa berezia izan behar dute, eta, prestatutako produktuen kasuan, erregistro bat izan behar dute ekoizpen kate osoan zehar, GEOk jatorrizko baserriraino egindako bidea arakatzeko.
|
|
|
Lehengaia Hortxata prozedura mekanikoen bidez lortzen da, eta txufa osasuntsu, heldu, hautatu eta garbiak erabiltzen dira. Produktu akastunak detektatzeko prozedura egokien bidez hautatu behar da –araudiak gatzunetan flotatzeko prozedura gomendatzen du– Tuberkuluak, aldez aurretik errehidratatuta, 30 minutuz garbitzen dira, 100eko 1eko kloro aktiboko uraren soluzio desinfektatzaile batean edo antzeko desinfekzio maila
|
duen
elikagaiekin erabiltzeko baimendutako beste produktu batean. Hurrengo fasea molturazioarena da, ura gehituz doan errota batean txufa xehatuz.
|
|
|
Horregatik da garrantzitsua animalia osasuntsuak izatea eta, ondorioz, eremu pobreenetan bizi diren pertsonen osasungarritasuna. Esne freskoa eta animalien osasun sarea Jende guztiak ez du sarbide hori osasungarria dela uste
|
dugun
elikagai baterako. Horixe da Las Antillas uharterik handienaren kasua, Kuban, non, esnea arrazionalizatzearen ondorioz, 6 urtetik beherako haurrei eta gaixorik daudenei soilik ematen baitzaie esnea.
|
|
|
Bai elikadura konbentzionalak, bai ovolactovegetariarrak behar bezala asetzen dituzte behar organikoak, eta are gehiago jakiten da ez dela beharrezkoa egunero jatea. Ez da oztopo, bitamina horren urritasuna deskribatu da, urte askoan B12 bitamina ugari
|
duten
elikagairik ez duten gizabanakoetan, hala nola animalia jatorriko elikagai guztiak saihesten dituzten okurreetan. Barazkiak, zerealak eta ogia jatea oso ona da, baina elikagai horiek kolaminen iturri muypobreak dira.
|
|
|
Hainbat arrazoi direla medio, une jakin batzuetan, haurrak haurrentzako elikagai homogeneizatuak jaten ditu, “haurrentzako eltzekariak” izenarekin ezagunagoak. Barazkiak, frutak, haragia, arraina, esnekiak edo horien nahasketa
|
dituzten
elikagaiak dira, eta haien helburu bakarra haurren elikadura araubidea ezartzea da. Produktu horien nutrizio osaera eta kalitateari, ekoizpenari eta elaborazioari buruzko arauak 96/ 5/ EEE Zuzentarauan jasota daude.
|
|
|
Produktu horiek, kanelarekin eta banillarekin batera, etxeko errezetak egiteko erabil daitezke. Argaltzeko dieta egiteko orduan, kaloria gutxien
|
dituzten
elikagaiak aukeratzeaz gain, platerak prestatzeko modua eta horiei gehitzen zaien olio kopurua ere kontuan hartu behar dira, bai janaria prestatzeko bai ontzeko. Hori dela eta, lehentasuna eman behar zaie elikagaiei gantz gutxien ematen dieten sukaldaritzako teknikei:
|
|
|
oilaskoa eta indioilarra azalik gabe, untxia, solomo zinta, plantxan egiteko txahalkia, txerri edo txekor somilloa, zaldia, urdaiazpiko ondua urdairik gabe, oilasko eta indioilar fianbrea eta koipe gutxiko urdaiazpiko egosia (%3 koipe). · Karbohidrato sinple (azukrea, eztia, marmelada, zukua eta fruta, edari azukretsuak, gozokiak, txokolatea eta deribatuak…) eta konplexu (arroza, pasta, ogia eta eratorriak, patatak, lekaleak) ugari
|
dituzten
elikagaien kontrolpean. Elikagai guztiek dute lekua, gutxien eta kantitate txikitan kontsumitutako lehenek, eta bigarrenek neurriz hartzen dituzte, baina eguneroko dietaren parte dira.
|
|
|
6 Egunean gutxienez hiru fruta pieza hartu eta intxaurrak eta haziak gehitu. 7 Landare burdinaren aprobetxamendua hobetzeko (animalia jatorriko burdina baino xurgapen okerragokoa), janariarekin batera bitamina ugari
|
duten
elikagaiak erabili behar dira. Adibidez, piperra, aza eta azalorea lekaleekin, limoi zukua entsaladen eta barazki egosien ongailu gisa, etab. 8 Osagarri dietetikoak ere sar daitezke (inoiz ezin dira elikagai bat ordezkatu), hala nola, galorratza, garagardo legamia, polena, algak, soja saltsak, ernamuinak, etab. 9 “Landare haragiak” (gariaren eta sojaren eratorriak) izeneko produktu batzuk sar daitezke, dieta askotarikoagoa eta osoagoa egin dezaketenak.
|
|
|
– Koipe aseak eta kolesterola gutxitzea (esneki osoen eta oso koipetsuen kontsumoa murriztea, haragi koipetsuak, arrautzak eta horien eratorriak, urdaitegia, erraiak…), epe luzera gaixotasun kardiobaskularrak saihesteko. – Kontrolatua karbohidrato sinpleak (azukrea, eztia, marmelada, zukua eta fruta, edari azukretsuak, gozokiak, txokolatea eta deribatuak…) eta konplexuak (zerealak, patatak, lekaleak)
|
dituzten
elikagaietan. Azukre edo eztiaren ordez gozagarri ez elikagarriak erabiltzea gomendatzen da, hala nola sakarina, ziklamatoa, aspartamoa eta sorbitola.
|
|
|
Atletak, entrenatzaileak bezala, atletismoan parte hartzen lagunduko dieten nutrizio osagarriak bilatzen arituko dira beti, eta, beraz, abantaila nabarmena emango die beste lehiakide batzuei. Hala ere, lehenik jakin behar dute zein oinarri biokimiko eta fisiologikotan hobetzen diren laguntza ergogenikoek kirol errendimendua, haren mitoak eta errealitateak, eta nola aplikatzen diren kirol jardueran.Atleta askok uste
|
dute
elikagai, prestakin edo gehigarri jakin bat kontsumituta nabarmen handituko dela haien errendimendua.Hala ere, konposatu horiek kontrako eragina izan dezakete elikadura plan egoki bat ordezten dutenean.Azpimarratu behar da substantzia horien erabilera ez dela errendimendu handiko atletak soilik; nerabe kirolari askok erabiltzen dituzte, eta, kasu askotan, entrenatzaileek gomendatzen dituzte gimna... Zein dira eskuragarri dauden substantzia ergogenikoak?
|
|
|
Gaixotasun horren dietak kontuan hartzen ditu, halaber, botika bidezko tratamendua, idorreria izateko duten joera, eta gaixoak jateko izan ditzakeen zailtasunak, askotan beharrezkoak diren eskuzko ekintzak egiteko. Botikaren erantzuna espero ez den kasuetan, pazienteak egunean zehar (gosaria, hamaiketakoa eta janaria) proteinak
|
dituzten
elikagai gehienak (haragia eta hegaztiak, arrainak, esnekiak, arrautzak, lekaleak, fruitu lehorrak eta elikagai osagarriak) kendu behar ditu, eta afarian kontsumitu, nutrizio desoreka saihesteko. Maniobra dietetiko horiek baliagarriak izan daitezke gaixoaren bizi kalitatea hobetzeko.
|
|
|
Araututako tenperaturan kontserbatu edo zerbitzatzeko prestatutako janariak, ahalik eta lasterren eta elaborazio fasea amaitu ondoren, arestian ezarritako tenperaturak lortzeko tratamendu egokien pean jarriko dira. Tratamendu termikoa
|
duten
elikagaiak, kontsumitu behar diren eta hotzean kontserbatuko diren establezimendu berean prestatuak, tratamendu termikoaren amaieratik eta ahalik eta eperik laburrenean hoztuko dira, erdigunean 8 °C edo gutxiagoko tenperatura lortzeko moduan. Tenperatura hori gainditu ahal izango da, arrazoi teknologikoengatik, baldin eta prestatutako janarien segurtasuna eta osasungarritasuna bermatzen duen ebidentzia zientifiko edo teknikoa badago eta, nolanahi ere, agintaritza eskudunak egiaztatu baditu.
|
|
|
Ikuskera berri hori Codex Alimentariusen lan berrienetan oinarritzen da. Gainera, sektoreko establezimenduen arduradunek bermatu behar
|
dute
elikagaien manipulatzaileek prestakuntza egokia izan dezatela elikagaien higienearen arloan. Establezimenduen kontrola Elikagaien higieneari buruzko araudian eskatzen diren baldintzez gain, establezimendua eskoletarako prestatutako janariak prestatu, manipulatu, ontziratu, biltegiratu, hornitu edo zerbitzatzen diren tokietan, betebehar batzuk bete dira.
|
|
|
Akutua, eskuarki, infekzio motakoa da, elikadura intoxikazio baten ondorioz (bakterioek, birusek, parasitoek kutsatutako elikagai obeizatua) edo organismoko defentsak urritu dituelako (antibiotikoak hartzea, minbiziaren kontrako botikak, GIBak eragindako infekzioa edo beste arrazoi batzuk). Laxanteen abusuak eta elikaduran bat bateko aldaketek ere eragin dezakete, adibidez, zuntz asko
|
duten
elikagaien kontsumoa bat batean handitzeak. Gorozki likidoak behin eta berriz irenstearekin batera, likido eta elektrolitoen galera handiak izaten dira, eta, sarritan, malabsortzio koadro baten ondorio izan daiteke (dietako zenbait elikagai ezin dira aprobetxatu).
|
|
|
Zuntz edo zuntz kopurua murrizteko Saihestu zuntz askoko elikagaiak: Barazkiak, frutak, lekaleak, fruitu eta fruta lehorrak eta produktu integralak (mueslia, osoko ogia, etab.) Fruta egosi edo labean azalik gabe, almibarretan zukurik gabe edo zuku iragazi gisa (ez azidoak eta azukrerik gabeak) … Pektina, efektu lehorgarriko zuntz disolbagarria
|
duten
elikagai ugari gehitzea: sagar birrindua eta ilundua (zertxobait oxidatua), udare egosia, patata egosia “jaka” edo purea, irasagarra, platano heldua.
|
|
|
Azukre edo karbohidrato sinpleak (azukre arrunta edo sakarosa eta azukre hori duten produktuak: eztia, marmelada, kola motako edariak, gozokiak eta gozokiak, etab.)
|
dituzten
elikagaiak. edo karbohidrato konplexuak (pan galleta arroz pasta elikagarriak, patatak, lekaleak, etab.) erraz degradatzen dira ahoan listua duen substantzia baten (alfa amilasa) eta bakterioen eraginez, aho barrunbearen azidotasuna areagotzen duten konposatu sinpleagoetan, eta horrek esmaltearen osotasuna suntsitzen du eta hortzaren gainerako osagaiei eragin diezaieke. Karbohidrato konplexuetan (almidoia) aberatsak diren elikagaiak dira gehien hondatzen direnak, eratzen dituzten hortzei eta azidoei itsasten baitzaizkie, denbora gehiago irauten baitute esmaltearekin kontaktuan, listuarekin kendu beharrean.
|
|
|
Karbohidrato konplexuetan (almidoia) aberatsak diren elikagaiak dira gehien hondatzen direnak, eratzen dituzten hortzei eta azidoei itsasten baitzaizkie, denbora gehiago irauten baitute esmaltearekin kontaktuan, listuarekin kendu beharrean. Fruta lehorrarekin, azukre sinple ugarirekin, almidoia
|
duten
elikagaiekin gertatzen den gauza bera gertatzen da. Zuku azidoek, hala nola laranjazkoek, pomeloek eta bestelakoek, hortzak hondatzen laguntzen dute, azidotasun maila eta azukre sinple asko baitituzte.
|
|
|
Oro har, nutrizio arloko medikuak edo hezitzaileak teknika hauetako bat gomendatuko dizu: – Karbohidratoak
|
dituzten
elikagaiekin osatu. – Murriztu intsulina jarraibidea.
|
|
|
Ariketa hasi baino lehen, ezer hartu gabe 2 orduz egin daiteke ariketa, eta, hala egin behar bada, 10 g azukre hartu orduro. 10 g azukre
|
dituzten
elikagai gomendatu batzuk: – Ogia:
|
|
|
Nutrizionista horren arabera, gomendagarria da horrelako produktuak kontsumitzea, izaera terapeutikoa baitute zenbait patologiatan, hala nola gastroenteritisean, alergietan eta hesteekin zerikusia duten zenbait tumoretan. Adituek zein kontsumitzaileek uste
|
dute
elikagai probiotikoak osasungarriak direla pertsonentzat. Gaixotasun patogenoen kontrako balazta gisa jarduteaz gain, probiotikoek saihestu egiten dute mikroorganismo kaltegarriak organismora pasatzea, hesteen ekintza indartuz.
|
|
|
Zeliakiaren ezaugarria glutenarekiko intolerantzia da, garian, zekalean, oloan, garagarrean eta tritikalean (gariaren eta zekalearen hibridoa) dagoen landare proteina, eta ale horiek edo horien osagai batzuk
|
dituzten
elikagaietan dagoena.
|
|
|
Leku horiek ilun samarrak izan behar dute, hau da, argitik babestuak, faktore horrek oxidazio kimikoa eragin baitezake eta, ondorioz, elikagaiak kolorea galtzen baitu. José Juan Rodríguezen arabera, horrek ez du esan nahi elikagaia bera arriskuan dagoenik, produktuaren kalitatea galdua dagoenik, baina, egoera horren aurrean, kontsumitzaileak uste
|
du
elikagaia egoera txarrean dagoela. Ohiko alarma motiboa izaten da kontserba potoaren estalkia piztea.
|
|
|
Esteka interesgarriak: Elikadura eta gaixotasunak/ Kontseilu dietetikoa/ Zer dira eta zer propietate
|
dituzte
elikagai prebiotiko eta probiotikoek. Elikagaiei buruzko guztia/ Eztabaidarako elikagaiak/ Esne postreek jogurtaren propietate berak dituzte?
|
|
|
Nutrizio balioa: Babarrunak zuntz, folato, potasio eta burdina ugari
|
duten
elikagaiak dira (animalia jatorriko elikagaietatik datorrena baino xurgapen okerragokoak), baina horien osagai nagusia karbohidratoak dira. Era berean, landare proteina kantitate handia ematen dute, animalia jatorrikoak baino kalitate txarragokoa (funtsezko aminoazido baten, metioninaren, eskasak direlako).
|
|
|
adina, sexua, altuera, osaera, herentziazko faktoreak… Gehiegizko pisua zure gorputzak behar baino kaloria gehiago hartzen dituenean gertatzen da. Gantzak gure organismoak behar
|
dituen
elikagaietako batzuk ematen dizkigu, baina kaloria iturri kontzentratuena ere bada. Beraz, zure janariren bat bereziki koipetsua bada, altxa ezazu irentsi arinagoekin.
|
|
|
Elikaduraren bidez, ahal den neurrian, azido oxalikoaren eta kaltzioaren gernu kontzentrazioa murriztuko da. Beraz, saihestu egin behar dira azido oxaliko asko
|
duten
elikagaiak, nahiz eta gutxitan narritatu egiten diren gernubideak, baita azido oxaliko gutxi duten elikagaiak irentsi ondoren ere (tomateak, zainzuriak, lekak). Kaltzioaren kaltzioaren murrizketa kaltzioaren gernu kanporaketa areagotzen duten subjektuetan adierazitakoa nabarmen murriztuz edo esnekien kontsumoa saihestuz lortzen da.
|
|
|
Elikaduraren bidez, ahal den neurrian, azido oxalikoaren eta kaltzioaren gernu kontzentrazioa murriztuko da. Beraz, saihestu egin behar dira azido oxaliko asko duten elikagaiak, nahiz eta gutxitan narritatu egiten diren gernubideak, baita azido oxaliko gutxi
|
duten
elikagaiak irentsi ondoren ere (tomateak, zainzuriak, lekak). Kaltzioaren kaltzioaren murrizketa kaltzioaren gernu kanporaketa areagotzen duten subjektuetan adierazitakoa nabarmen murriztuz edo esnekien kontsumoa saihestuz lortzen da.
|
|
|
Zalantzarik gabe, aflatoxinetatik B1 da arriskutsuena, ezagutzen diren substantzia hepatokartzinogeno ahaltsuenetako bat baita. Substantzia horien kontrola garrantzitsua da, eta animaliek lizuna
|
duten
elikagaien kontsumoa prebenitzen saiatzen dira. EGILEAK (1) Elikagaien Segurtasunaren Behatokia.
|
|
|
Izan ere, haurdun geratu aurretik dieta osasungarria eta orekatua egiten hasteko unerik onena da. Haurdunaldia baino lehen elikadura onak ziurtatuko du bai amak bai haurrak badutela behar
|
dituzten
elikagaiak. Behar bezala elikatzeko, lehenik eta behin, arreta jarri behar zaie eguneroko dieta osatzen duten elikagaiei, eta haurdunaldiak irauten duen hilabeteetan behar handiagotuak dituztenak sartu behar dira, gorputzeko erreserbak handitzeko.
|
|
|
E (mg) 354,0 47,0 3,3 33,5 6,2 9,0 356,0 32,0 2,0 26,4 0,7 Kontsumoaren abantailak eta eragozpenak: Koipe ase asko
|
duten
elikagaiak “gehiegi” kontsumitzeak odoleko kolesterol maila handitzea eragiten du (hiperkolesterolemia). Hala ere, kokoa oso kantitate txikitan eta oso gutxitan jaten den fruta da, eta, beraz, ez du osasunerako inolako eragozpenik sortzen, are gehiago, gure elikadura aberasten du substantzia elikagarrietan.
|
|
|
Aurrerapen teknologikoen ondorioz, gantz azido horiek gehitzen zaizkio esneari eta esnekiei, galletei, margarinei eta DHA arrautzei, besteak beste. Baina elikagai jakin batzuk baino gehiago
|
dituzten
elikagai guztiekin gertatzen den bezala, gehiegikeria kaltegarria izan daiteke. Izan ere, organismoan omega gantz azido gehiegi izateak akatsak eragin ditzake odolaren koagulazioan.
|
|
|
Tratamendu dietetikoa Janariak bolumen txikiko zenbait hartualditan banatzea (egunean 5 otordu), urdaileko arazoak saihesteko. 2 Dumping berantiarra saihesteko, batez ere azukre sinpleak
|
dituzten
elikagaien kantitate minimoak kontsumitu. Janez gero, ez hartu bakarrik, janari nagusien barruan baizik, beste elikagai batzuekin konbinatuta.
|
|
|
Animalia bakoitzak ahalmen zehatzak dauzka, jateari buruzkoak adibidez; haragi, fruitu, landare zehatz batzuk bereganatzeko, bere gorputz, indar, odol bihurtuz. Eta baita ere dauka ahalmen zehatza, naturan dauden gauza guztien artean, berak bere gorputz egin ahal
|
dituen
elikagaiak nabaritzeko. Adibidez, kanario deritzan txoritxoak kardu jatera egingo du, bere izaeraren arabera, eta ez basabitxiloretara.
|
|
2002
|
|
|
Izen hori
|
duten
elikagaiei osagaietakoren bat gehitu egin zaie (edo erauzi); beren egitura kimikoa edo nutrienteen bio baliagarritasuna eraldatu zaie, edo bata eta bestea egin zaizkie.
|
|
|
Baina elikagai aberastuen osagaiak betiko elikagaietan ere aurkitzen dira eta, horrenbestez, dieta orekatua jarraitu eta bizitza ohitura osasungarriak dituen pertsonak ez
|
du
elikagai funtzionalak kontsumitu beharrik, bere organismoak behar dituen nutriente guztiak jaten baititu.
|
|
|
Bestetik, gorputzeko gantz masa dezente ugaldu delako, koipe edo gantz ugari
|
duten
elikagaien kontsumoa mugatu egin behar da; azkenik, hezur masa galdu egiten du organismoak, etengabe galdu ere.
|
|
|
Gai antioxidatzaile ugari
|
duten
elikagaiak kontsumitzea.
|
|
|
Halaber, elikagaiak ez dira hozkailuaren barruan nola hala kokatu behar: aireak zirkulatu egin behar
|
du
elikagaien artetik, hozkailuak bere hozte funtzioa beteko badu.
|
|
|
Ez
|
dute
elikagairik izozten; izozturik erositako produktuak 24 orduz kontserbatzeko baino ez dute balio.
|
|
|
Izan ere, hainbat azterketak frogatu dutenez, esneki hartzituak hartu ohi
|
dituztenek
elikagaien bitarteko toxiinfekzioak sortarazten dituzten mikroorganismoen aurkako erresistentzia handiagoa ezartzen dute.
|
|
|
Osagai askorekin moldaturiko dieta egitea, bitamina eta mineral ugari
|
dituzten
elikagai freskoak oinarri hartuta.
|
|
|
Etorkizuneko legeek zehatz mehatz adieraziko dute nolako kontrola ezarri behar zaien, merkaturatze urrats guztietan, bai GEO diren edo daukaten produktuei, bai GEO oinarri (aditibo eta aromak barne)
|
duten
elikagai edo pentsuei.
|
|
|
Era berean, kariesaren prebentzioa egiten du, zuntz asko
|
duen
elikagaia gehiago murtxikatu behar denez, listuaren sekrezioa ere joriago bihurtzen da.
|
|
|
Aparatu batzuetan beharrezkoa da ate osoa aldatzea, goma fabrikatik injektatuta baitago. Parrilla edo apalei dagokienez, arreta berezia jarri behar da horiek jartzean, profil bat
|
baitute
elikagaiek hondoko pareta uki ez dezaten. Parrilla batzuk beste batzuk baino handiagoak dira, eta, gaizki jarrita badaude, atea ondo ixtea eragotz dezakete.
|
|
|
“Alikamenduen” mundua Erakunde kontsumeristak elikagai funtzionalak arautu behar ditu. Bestela, Muxikak azaltzen duenez, urte gutxiren buruan “alikamenduen” munduan sartuko ginateke, zenbait sendagai bezalako ezaugarri terapeutiko eta prebentiboak izan nahi
|
dituzten
elikagaiak, baina azterketa zientifikoen bidez frogatu direnak. Muxikaren arabera, gaur egun ez dago elikagai funtzionalei buruzko lege eredu esportagarririk nazioartean.
|
|
|
“Krisien” aurrean, Fischlerrek erabateko lehentasuna ematen dio elikagaiei kontrolak egiteko beharrari. Bestalde, Europako komisarioak nabarmendu du gero eta kezka handiagoa dagoela behar bezala arakatu eta etiketatzeko, batez ere GEO (genetikoki eraldatutako organismoak)
|
duten
elikagaietan. Produktu horien gaineko ikerketak osasunarentzat kaltegarriak ez direla eta ingurumenari kalterik egiten ez diotela bermatu behar du.
|
|
|
Kolore eta forma erakargarriek haurrak eta helduak erakartzen dituzte, eta beren dastamenak gozatzen dituzten zaporeek arrastaka uzten dituzte. Baina askok ez dakite hain mendekotasuna duten gozoki horiek ia ez
|
dutela
elikagairik ematen eta kaloria gehiegi ematen dituztela. Espainian oso informazio gutxi dago, edo batere ez," litxarreriei" buruz, litxarreriak ezagutzen diren bezala.
|
|
|
Horrela, plater digerigarriagoa eta kaloria gutxiagokoa lortuko dugu. Teknika honetan, ur gutxi
|
duten
elikagaiak aukeratzen ditu, arrautza irinetan sartzea saihesteko. Plantxan.
|
|
|
– Burdina mineral bat da, eta haren gabeziak sarrien eragiten ditu bukalesi aftak. Erraiak, haragia (zaldi azienda bereziki), arrautzak eta arraina dira burdina gehien
|
duten
elikagaiak. Mineral hori duten beste elikagai batzuk hauek dira:
|
|
|
Gantzaren kalitatea, funtsezkoa. Pisu egokia lortzeko kaloriak doitzeaz gain, elikaduraren koipearen kalitatea kontrolatu behar da, eta gantz ase ugari
|
duten
elikagaien ekarpena murriztu (esneki osoak, haragi erdi koipetsuak eta koipeak, fianbreak, hestebeteak, foie grasa eta pateak,, gurina, gozogintza industriala koko edo palma olioekin…). Zenbait elikagaitan (arrainak, hazi olioak, fruitu lehorrak) dagoen omega 3 motako poliinsaturatutako gantzak, aurrekoak ez bezala, babes efektua eragiten du, odolaren biskositatea, kolesterol totala eta odoleko triglizeridoak murrizten baititu; hala, tronboak sortzeko arriskua murrizten da, eta gantz monoinsaturatua, horren eragile nagusia oliba olioa baita (akatean eta intxaurretan ere). Antioxidatzaileak, aliatu ahaltsuak… Era berean, antioxidatzaile ugari dituzten elikagaien kontsumoa handitu behar da:
|
|
|
Pisu egokia lortzeko kaloriak doitzeaz gain, elikaduraren koipearen kalitatea kontrolatu behar da, eta gantz ase ugari duten elikagaien ekarpena murriztu (esneki osoak, haragi erdi koipetsuak eta koipeak, fianbreak, hestebeteak, foie grasa eta pateak,, gurina, gozogintza industriala koko edo palma olioekin…). ...omega 3 motako poliinsaturatutako gantzak, aurrekoak ez bezala, babes efektua eragiten du, odolaren biskositatea, kolesterol totala eta odoleko triglizeridoak murrizten baititu; hala, tronboak sortzeko arriskua murrizten da, eta gantz monoinsaturatua, horren eragile nagusia oliba olioa baita (akatean eta intxaurretan ere). Antioxidatzaileak, aliatu ahaltsuak… Era berean, antioxidatzaile ugari
|
dituzten
elikagaien kontsumoa handitu behar da: bitamina, bitamina, A probitamina, zinka, selenioa eta konposatu fitokimikoak (batez ere landare elikagaietan); izan ere, ikerketa ildo berrienek berretsi egiten dute substantzia horiek gantz partikulen oxidazioa eta, ondoren, odol hodietako paretetan metaketa murrizteko edo eragozteko duten gaitasuna.
|
|
|
Kontuz gatzarekin… Elikaduran, sodio iturri nagusia gatza da; beraz, pixkanaka murriztu da egosketetan eta mahaian erabiltzen den gatza, arteria tentsio handiarekin eta likido atxikipenarekin lotuta baitago. Sodio asko
|
duten
elikagaiak (olibak, gazta onduak…) eta gatz asko erantsi zaienak ere (hestebeteak, kontserbak, saldarako kubotxoak, fruitu lehor gaziak, berehalako pureak, patata frijituak…) neurriz kontsumitu behar dira.
|
|
|
Fruktosa karbohidrato sinplea da, eta modu naturalean egoten da frutetan eta eztian, batez ere. Ahalmen gozagarria
|
dute
elikagai horiek. Fruktosak onura ugari eskaintzen dizkie pertsona diabetikoei.
|
|
|
Biztanleria lan horretan eta beste batzuetan, emakumeek gizonek baino ‘food craving’ gertaera gehiago ageri dituzte. Era berean, emakume gehiagok nahi
|
dituzte
elikagai azukredunak eta koipetsuak, hala nola pastelak, galletak, txokolatea eta izozkiak; gizonek, aldiz, proteina eta/ edo koipe ugariko elikagaiak jateko gogoa dute, hala nola pizza, intxaurrak, hanburgesak eta patata frijituak. Gozokietara “craving” egiten duten pertsonek maiz hautatzen dituzte elikagai hauek:
|
|
|
Produktu horiek «elikadura seguruagoa eta ingurumena zaintzen lagundu dute», adierazi zuten «Crop Life» ekoek. Bestalde, Bojrn Lomborg irakasle daniarrak esan zuen kontsumitzaileek modu errealistan aztertu behar
|
dutela
elikagaien segurtasunaren egungo egoera». Hori dela eta, Lomborg ek lehen munduko kontsumitzaileen artean joera bat dagoela esan zuen:
|
|
|
Zein elikagaitan dagoen bitamina ia bakarrik dago fruta eta barazkietan. Ugaria
|
duten
elikagaiak honako hauek dira: guayaba, kiwia, mangoa, anana, kakia, zitrikoak, meloia, marrubiak, baiak, piperrak, tomatea, brasikazeoak (azaren familiako barazkiak) eta espinakak.
|
|
|
Lan horren arabera, arrautzaren gorringoan gantz azidoak gehitzea oso egokia litzateke haurtzaroan behar diren mantenugaiak emateko. Aukera ona litzateke haurrari edoskitze aldiaren ondoren behar
|
dituen
elikagaiak emateko. Etapa horretan, argitalpenaren arabera, beharrezkoa izango litzateke azido docosahexanoikoaren maila handitzea, omega taldekoa eta garunaren hazkunde eta garapen funtzionalerako funtsezkoa.
|
|
|
Irudia: Daniel Lobo Lata bat irekitzen denean, arrainak ez
|
du
elikagai freskoaren ohiko babesetako bat ere. Hau da, tratamendu termikoko prozesuak, esterilizazio deiturikoak, oso produktu egonkorra sortzen du, arrain freskoan dauden ia mikroorganismo guztiak ezabatzen direlako eta bizirik irauten dutenak oso kaltetuta edo hazi ezin diren baldintzetan daudelako.
|
|
|
– Hozkailuko punturik hotzena beheko apala da (2 °C), barazkien kaxaren gainean, izozkailua behean duten hozkailuetan. Beraz, hor kokatu behar
|
ditugu
elikagai galkorrenak, hala nola haragia eta arrain freskoak. – Arrautzak, esnekiak, hestebeteak, soberakinak, pastelak eta “Behin irekita, hotzean gorde” ontzian zehazten diren produktu guztiak, jarri horiek erdiko (4 5°) eta goiko (8 °C) apaletan.
|
|
|
· Zentzu komunak toxiinfekzio askori aurrea hartzen laguntzen du. Baztertu usain txarrak, kolore aldaketak, biskositateak, zona lizunak edo likidoen hodiak
|
dituzten
elikagaiak. Zeinu horiek guztiek adierazten digute elikagaiaren deskonposizioa hasi dela, eta mikrobioen kutsadura foku bat dela.
|
|
|
Merkataritza eta Kontsumo Zuzendaritza Nagusiak zenbait jarraibide eman ditu, eta, udan, elikagaiak egoera onean mantentzeko jarraitu beharreko hainbat jarraibide jarri dituzte martxan, hozte eta izozketa kontuetan kontuan hartzeko aholkuekin. Hala, hozkailuan gorde behar dira kontserbatzeko hotza behar
|
duten
elikagaiak, hala nola haragia, arraina, esnekiak eta, batez ere, maionesak, kremak edo saltsak eta horiek dituzten produktuak. Etxean maionesa egiten denean, komeni da ahalik eta azkarren prestatzea, eta limoi tanta batzuk edo ozpin batzuk eranstea, errazago kontserbatzeko.
|
|
|
Oro har, merkataritza bizitza are gehiago luzatzeko, ozpinaren eraginez tratatutako elikagaiak hozkailuan eduki behar dira. Azidotasuna eta hotza konbinatuz gero, 24 ordu gordin baino gehiago irauten ez
|
duten
elikagaiak (arraina eta zenbait barazki, prozesatu ondoren) egoera ezin hobean eduki daitezke 15 egunez baino gehiagoz, eta, lehengaiaren baldintzak ezin hobeak direnean, bizitza komertzialeko hilabetea gaindi dezakete. Ondorioz, patogenorik badago, ditugu hil.
|
|
|
Ondorioz, patogenorik badago, ditugu hil. Horrek esan nahi
|
du
elikagaiek izan ditzaketen arriskuen eragina baloratu dela. Hala, pH-a (azidotasun mailaren adierazle fisikoa) 4,5 baino txikiagoa denean, Clostridium botulinum ek toxina sortzea inhibitzen du, eta enterobakterio askoren hazkundea mugatzen du (Escherichia coli eta Salmonella, besteak beste), baina ez dugu galarazten Listeria monocytogenes ugaltzea.
|
|
|
Hori dela eta, ukitu gabe iristen da heste meharrera, eta erreakzio autoimmunea eragiten du zeliakoan. Erreakzio horrek hesteetako biloak handitu eta suntsitu egiten ditu, eta, ondorioz, ez da glutena
|
duten
elikagaiak xurgatzen. “Science” en arabera, zientzialariek frogatu ahal izan dute 33 aminoazidoren katea desegiten bada hesteetako paretekin kontaktuan jarri baino lehen, errefusatze erreakzioa ia desagertu egiten dela.
|
|
|
Erreklamazio egileen inpugnazio horren oinarria hauxe zen: Espainiako legegileak ez zuela behar bezala egokitu 1997ko Europako Erkidegoko zuzentarau batean xedatutakoa; zuzentarau horren arabera, estatu kideek beren lurraldean debekatuko dute beren etiketatzean nahitaezko zenbait zehaztapen ez
|
dituzten
elikagaien merkataritza. Alde batetik, inpugnazioaren oinarria hauxe zen:
|
|
|
Akrilamida, ordea, ez da berdin sortzen ez produktu guztietan ez prozesu guztietan. Oraingoz, ikerketa taldeen arabera, egiaztatu da oinarrian zerealak edo almidoiak
|
dituzten
elikagaietan daudela. Ogia eta galletak dira garrantzitsuenak.
|
|
|
Kontsumitzaileek beren gain hartu behar
|
dute
elikagai baten segurtasunaren erantzukizuna, OCUk dioenez.
|
|
|
Kontsumitzaileak bere gain hartu behar
|
du
elikagai baten segurtasunaren ardura, “erosten duenetik mahai gainean jartzen duenera arte”, adierazi zuen atzo José María Múgicak, Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Erakundeko (OCU) zuzendari nagusiak, Donostian elikadura segurtasunari buruzko kanpaina bat aurkezten duen bitartean. Mikak ziurtatu zuen elikagaien lau intoxikaziotatik hiru kontsumitzailearen portaeraren ondorio direla, eta ez ekoizleen ondorio.
|
|
|
Bija estraktuarekiko alergia kasu bakan batzuk baino ez dira deskribatu; aitzitik, aspalditik planteatu da hipotesia: beta karotenoak, edo hobeto esanda, hori
|
duten
elikagaiek, eragin babeslea izan dezakete zenbait minbizi motaren aurrean. Klorofilak eta klorofilinak (E eta E) landare fotosintetikoetan dauden pigmentu berdeak dira, alga eta bakterio fotosintetikoak barne.
|
|
|
Koiperik edo luzaroan egosi behar ez duten elikagai zukutsuak hobestea. Zuntz asko
|
duten
elikagaien aurrean tolerantzia frogatu (barazki egosi osoak, entsaladak, lekaleak, osoko zerealak, fruitu lehorrak eta fruitu lehorrak…). Baztertu oso gaziak edo onduak diren elikagaiak eta eskabetxean egindako kontserbak.
|
|
|
Azaroaren hasieran, sei pertsona intoxikatu ziren izotz kontrakoak hartu ondoren, moskatelarekin nahastuta. Osasun publikoko kasu bat berehala baztertu zen arren, itxura engainagarria
|
zuten
elikagaiez kanpoko produktuen polemika piztu zuen istripuak. Generalitatearen datuen arabera, arrazoi horrengatik 31 alarma eman ziren 2001ean Katalunian bakarrik.
|