|
2015
|
|
|
Bertsoarekin harreman zuzenik ez dudan aldetik ekin diot hau idazteari, bertsoarekin harreman zuzenik ez dudala uste izango baituzu irakurtzen duzun horrek, eta horrexegatik egin baitidate enkargua aldizkari honetako arduradunek ere, niri, hain zuzen, ale bat ekartzekoa, bertsolarien agerkarira. Eskatu didate
|
jakin gabe
, egiatan, eduki baneukala lotura txiki bat bertsoarekin, aspaldikoa izan arren, eta jakin gabe lotura hori badela, gainera, hizkuntza honetan mintzo garen gehienon halabeharrezko bistazko ezagutza baino zertxobait estuagoa; eta eskatu didate alea osatzeko, gainera, juxtu loturarik eza hori lausotzen joan zaidan ikasturtearen ostean, bistazko ezagutza baino ezagutza koska bat sakonago horretatik m...
|
|
|
Bertsoarekin harreman zuzenik ez dudan aldetik ekin diot hau idazteari, bertsoarekin harreman zuzenik ez dudala uste izango baituzu irakurtzen duzun horrek, eta horrexegatik egin baitidate enkargua aldizkari honetako arduradunek ere, niri, hain zuzen, ale bat ekartzekoa, bertsolarien agerkarira. Eskatu didate jakin gabe, egiatan, eduki baneukala lotura txiki bat bertsoarekin, aspaldikoa izan arren, eta
|
jakin gabe
lotura hori badela, gainera, hizkuntza honetan mintzo garen gehienon halabeharrezko bistazko ezagutza baino zertxobait estuagoa; eta eskatu didate alea osatzeko, gainera, juxtu loturarik eza hori lausotzen joan zaidan ikasturtearen ostean, bistazko ezagutza baino ezagutza koska bat sakonago horretatik makina bat urte pasatu diren honetan, bertsoa etxera sartu zaidanean, eguneroko elkarrizketa eta...
|
|
|
Horretan badabiltza zenbait, eta hortxe abiatzen da nire bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez
|
nekielako
zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso s...
|
|
|
Horretan badabiltza zenbait, eta hortxe abiatzen da nire bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez
|
bainekien
ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiag...
|
|
|
|
Badakigu
bertsolari asko gai dela bertso jarrien mugatik nahiko hurbil dagoen bertsoa bat batean kantatzeko. Gai da pentsamendu abstrakturako, badaki idatzizko forma eta figura literario batzuk erabiltzen.
|
|
|
Badakigu bertsolari asko gai dela bertso jarrien mugatik nahiko hurbil dagoen bertsoa bat batean kantatzeko. Gai da pentsamendu abstrakturako,
|
badaki
idatzizko forma eta figura literario batzuk erabiltzen. Noski!
|
|
|
Irakurleak
|
dakien
eran, Lazkao Txikiren bertsoa da. Txapelketa batean puntuari emandako erantzuna.
|
|
|
Ez zaio ezer falta, ez dauka ezer soberan, ez dago betelanik.
|
Badakit
norbait hasiko zaidala errima pobrea ez al den galdezka. Errima pobrerik ez dago edukiak beste guztia zeharo estalirik uzten duenean, diskurtsoak goia jotzen duenean.
|
|
|
Sierrak aurrera nola alde egiten zuen ikusi nuen, abiadura txikitzen nuen bitartean. Segituan, polizia txiki bat gerturatu zen leihatilara, eta bizkor galdetu zidan ea ba al
|
nekien
zein abiaduratan nindoan. “Milia ta kilometro
ez denez berdina
/ pasa dena azaltzen
hemen ahalegina/
85en zen
orratzan izkina
mugaren berdina da
miliatan egina
/ barkatu nor zara zu,
zeruko birjina? ”.
|
|
|
Aspaldian AEBetara joandako euskal artzaina eta bertan jaiotako ilobaren arteko elkarrizketa irudikatu genuen Jokinek eta biok. Euskaraz
|
zekitenek
itzulpen lanak egiten zituzten ingurukoekin, eta denboran atzeratutako algarak sortu ziren tarteka, txistea itzuli eta gerora entzuten genituelarik han zeudenen barreak.
|
|
|
Ez naizela gidari fina argi utzi zuten Kaliforniako gertakariek, baina zuhurtziaz iritsi ginen Boisera, eta nahiz eta inolako presarik ez genuen, garaiz ere iritsi ginen. “Jaialdi 2015” zioen kartelak egin zigun harrera Idahoko hiriburua zapaldu genuenerako, eta, ez
|
badakizue
ere, ez da horren arraroa euskara entzutea han. Izan ere, Boisen bizi da euskaldun gehien munduan, Euskal Herria albo batera utzita, noski, eta hainbat euskal belaunaldi dira bertan jaioak.
|
|
|
Eta gai mamitsu bezain mozkorti honi buruz ari garela, bertan izan nuen dájà vua. Ez
|
dakit
zergatik, Budweiserra eskuan nuela (onartu behar dut ez zela lehenbizikoa) sentitu nuen hotzikara berezi baten modukoa, eta 15 urte atzera egin izan banu bezala aurkitu nuen Boiseko parranda: bertsotan puntuka.
|
|
|
Iritsi bezain pronto, Jaialdiko ospakizunetan murgildu ginen ia denak, eta euskal dantzaz gozatu genuen. Ez
|
dakienarentzat
, aipatu euskal dantza ere ikasi daitekeela Estatu Batuetan, eta 8 urte bitarteko haurrek erakutsi ziguten ondo egiten ere badakitela. Baina egun handia ondoren etorriko zena izango zen.
|
|
|
Iritsi bezain pronto, Jaialdiko ospakizunetan murgildu ginen ia denak, eta euskal dantzaz gozatu genuen. Ez dakienarentzat, aipatu euskal dantza ere ikasi daitekeela Estatu Batuetan, eta 8 urte bitarteko haurrek erakutsi ziguten ondo egiten ere
|
badakitela
. Baina egun handia ondoren etorriko zena izango zen.
|
|
|
Jakin gabe nola, bidaiakideekin egin nuen topo, eta denak elkarturik, korridoreetan tropelari jarraiki, immigrazio kontroleko ilarara iritsi ginen. Ez
|
dakit
zergatik, umearen aurpegia bilatzen hasi, eta, ohartu nintzen sakelakoa hegazkinean utzi nuela. Berreskuratzea zaila izango zela banekien arren, saiakera egin behar nuela sinetsarazi nion neure buruari.
|
|
|
Ez dakit zergatik, umearen aurpegia bilatzen hasi, eta, ohartu nintzen sakelakoa hegazkinean utzi nuela. Berreskuratzea zaila izango zela
|
banekien arren
, saiakera egin behar nuela sinetsarazi nion neure buruari. Nire zorionerako, hegazkinera sartzen utziko ez zidan pertsonak berreskuratu zuen ingeles maila kaxkarrarekin deskribatu nion mugikorra.
|
|
|
Gladiadore sentitu nintzen une batez, amerikar globalizatuen begiek show eskean begiratzen ziguten bitartean. Ez
|
zekiten
, nonbait, bertsolarien jarduna dieta zorrotza dela hain urrun begiratu nahi duten miopeentzat. Neure buruarekin ari nintzela, norbaitek soinu banda jarri zien nire pentsamenduei:
|
|
|
Ingelesez bertso bat osatzea ez da euskaraz egitea baino zailagoa; euskara eta ingelesa berdin landu dituenarentzat, izan liteke gorabeheraren bat fonetikarekin edo oin kopuru egokiak aurkitzearekin, baina berdin berdin beteko ditu zortziko txikiko 52 silaba. Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan baino ezin dela egin; adibidez, entzuleek euskaraz ez
|
dakitenean
. Euskal Herritik kanpo bertsotan egitea trainerua uretatik kanpo ateratzea bezala da:
|
|
|
– Egañak esan zidan Gimme hope, Joanna, gimme hope kopla handia dela, baina ez
|
dakit
yankie hauek doinua ezagutuko duten.
|
|
|
Eskerrak Euskal Herrian zerbitzari izateko ez den patinatzen
|
jakin
behar!
|
|
|
Abioiaren bide luzea sufrituta, ez dut
|
jakin
nahi zer kalbario izan behar den Euskal Herritik Ameriketara joatea, are gutxiago euskal artzainak joandako baldintzetan: bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez hitzik esan ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara edo Alemaniara egun joaten diren gazteak.
|
|
|
Ez digu ingurukoei esan, baina aurpegian sumatu zaio pentsamendu bera, zerbitzaria gurpil gainean hurbildu zaigun bakoitzean: eskerrak Euskal Herrian zerbitzari izateko ez den patinatzen
|
jakin
behar!
|
|
|
“Nire orduko lankide eta lagun handi bat –Jontxu Markos– eta Xenpelarren dokumentalista lanetan zebilen Edurne Oiarbide pisu berean bizi ginen. Hark
|
bazekien
oso bertsozaleak ginela, eta berak proposatu zigun grabatzaile lanetan hastea, jendea behar baitzuten. Berehala eman genion baiezkoa”, gogoratu du abiapuntua.
|
|
|
Hobeto da ondo gordeko dituzten eta denon eskura egongo den leku batean edukitzea, eta han eskatzea, ezer behar izanez gero. Hartara, azterlan edo ikerlanen bat egin nahi duenak
|
badaki
nora jo behar duen. Etxean gordetzen dudan gauza bakarra koadernoak dira.
|
|
|
Amaia Agirrek ere, etxean gorde baino, nahiago izan du grabatutakoa Xenpelarren esku utzi. “Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut,
|
jakin
badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
Amaia Agirrek ere, etxean gorde baino, nahiago izan du grabatutakoa Xenpelarren esku utzi. “Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin
|
badakidalako
horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
“Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta
|
badakidalako
bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
“Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu
|
badakidalako
non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
Onenak, bikainenak galdu egin baitira, bertso bilketak horixe baitu, derrigorrez galdu direla bertso bikainenak airean, arrazoi honegatik edo haregatik grabatu ez ziren saioetan. Bat batekotasunaren miseria edo gailurra, batek
|
daki
. Momentuz goza ezazue bertsorik onenenekin.
|
|
|
Astebururo saio bat edo bi izango da, eta hor noa kotxe zaharra hartuta, grabagailua motxila berdean sartuta, gehienetan biharamunak dakarren belarri artean iltzaturik. Eta ez
|
dakit
nik zein herritara joan behar, hango bertso eskola euskaltegi euskara taldek antolatu duen bertso afaria grabatzera. Eta handik goizeko ordu bietan irten –dena ondo badoa goizeko hiruretan neure herrira itzultzeko.
|
|
|
‘Baina ez daukazu besterik buruan…’ Batzuetan, bizipenei ezin diezu ihes egin. Ez
|
dakizu
gerora zenbat aldiz ametsetan egiten nuen zergatik aipatu nuen hainbestetan eta jendeari zer inporta izango zitzaion… Baina une horretan ezin izan nion ihes egin”. Ariketa beretsua egin zuen Hendaian zailtasunez zailtasun jaiotzear zen haurraren inguruan kantatu zuenean.
|
|
|
Ariketa beretsua egin zuen Hendaian zailtasunez zailtasun jaiotzear zen haurraren inguruan kantatu zuenean. “Kantatzeko premia neukan, eta
|
banekien
gaiak zirrikitu minimo bat ematen baldin bazidan, kantatu egingo nuela, atera egingo nuela gaia. Ez neukan besterik, ezin izan nion ihes egin”, jardun zuen orduko hartan eduki zuen kantatzeko premiaz.
|
|
|
“Nik uste dut denok egin genukeela, oso inportantea delako ezagutzea zein diren zure gardentasun horretan dituzun ahulguneak eta indarguneak, jendearen aurrean garden agertuko bazara”, ebatzia du. Maskara jantzi eta atzean zer dagoen ez
|
jakiteko
arriskua bada Enbeitaren iritziz: “Uste dut inportantea dela zuk zure emozioak ezagutzea eta kudeatzea.
|
|
|
Terapiek lagundu diote, besteak beste, ulertzen emozio denak direla bizitzaren parte. Horiekin guztiekin bizi behar dela, eta horiekin guztiekin bizitzen
|
jakin
behar dela: “Egun batean oso haserre edo triste bazaude, egun hori pasatuko da, eta hurrengo egunean egongo zara pozik.
|
|
|
Baimendu, baina baimen horretan juzku bat egon da, eta botere soziala kendu digu horrek. Gizonezkoek uste izan dute
|
jakin
dutela emozio bat une jakin batean ez adierazten. Badirudi historiaurreaz hitz egiten ari naizela, baina, gaur egun, hori oraindik gertatzen da”, segitu zuen.
|
|
|
“Urte asko daramatzat lanbide honetan, eta
|
jakin
badakit tristura dela euskaldunok asko identifikatzen gaituen emozioa; tristurarenarekin batera, sufrimenduarena”, da Amaia Vazquez psikologoaren irakurketa ausarta euskal gizarteaz. Bertsolariek —gehienbat, bakarkakoetan— duten ilunetik kantatzeko joeraz galdetutakoan egin zuen inkontziente kolektiboaren irakurketa hori.
|
|
|
Zama bat balitz bezala hartu da aurrera jo beharrez, baina horrekin memento askotan bandera ere egin da: ‘Euskaldunok
|
badakigu
sufritzen helburu bat lortzeko’”, eutsi zion. Ez omen ziguten aitzindariek hitzez era horretan transmititu, “gizarte balioa” izan dela iruditzen zaio.
|
|
|
“Alde ilun hori ateratzen dutenean, horrek segurtasuna txikitzen die logikoki. Abiatzen dira, ez
|
dakite
zein portutara iritsiko diren, eta zenbat biluztuko diren. Horren beldur ere badira.
|
|
|
Beste aldagai bat ere bada Barrosok zioenez: emozioak plazaratzen
|
jakin
beharra. “Emozioak zailak dira plazaratzen.
|
|
|
“Nahiz eta guk publikoa asko maite, gu beti gaude publikoarekin aurrez aurre, eta beti gaude defentsarako eta ofentsarako arma denekin. Gainera, ez
|
dakigu
zein erabiliko ditugun ez dakigulako zer gertatuko den saio horretan. Dena da inprobisazioa.
|
|
|
“Nahiz eta guk publikoa asko maite, gu beti gaude publikoarekin aurrez aurre, eta beti gaude defentsarako eta ofentsarako arma denekin. Gainera, ez dakigu zein erabiliko ditugun ez
|
dakigulako
zer gertatuko den saio horretan. Dena da inprobisazioa.
|
|
|
Bertsolariek umorearekin nola jokatu
|
jakin
dakitenean, Vazquezi bitxia egiten zaio kartzelako gehienak —azkenaldian umorezkoak zeozer ugaritu dira— alde ilunetik edo dramatik bideratzea. Badu susmo bat horrekiko:
|
|
|
Bertsolariek umorearekin nola jokatu jakin
|
dakitenean
, Vazquezi bitxia egiten zaio kartzelako gehienak —azkenaldian umorezkoak zeozer ugaritu dira— alde ilunetik edo dramatik bideratzea. Badu susmo bat horrekiko:
|
|
|
Badu susmo bat horrekiko: “Nire susmoa da eurek
|
badakitela
entzulearengan horrek guztiak badaukala eragin inportante bat, emozioa ateratzen dutela, eta sortzen dutela horrelako psikodrama kolektibo bat lagunduko diena memento batean arreta deitzen”.
|
|
|
Enbeitarentzat ia ezinezkoa da burua eta emozioak bereiztea: “Edo guztiz bereizten dut, edo, bestela,
|
badakit
tripetatik kantatuko dudala”. Gai batzuen aurrean “zeharo” ekidin ohi du errealitatea, badakielako errealitateak eramango duela nahi ez duen leku batera.
|
|
|
Barrosok uste du leku egin behar zaiela emozioei, baina plazaratu behar direla, “atera behar direnean”. “Mementoak hautatzen zailak dira, baina
|
jakin
behar da hautatzen noiz den egokia emozio bat, noiz egiten dizun on emozio horrek”, azaldu zuen. Emozio batetik gehiegi denean, norbera ez da “errealitate batean” Barrosorentzat.
|
|
|
Ezin du gai askotan lasai kantatu. Hargatik, gai horiei tiraka kantatu ala ez kantatu erabaki borrokan aritzen da, eta gai batzuk ekidin egiten ditu,
|
jakin
dakielako kostatu egingo zaiola eta negarrari diola eutsi. “Jende batentzako oso ondo dago hori, egin behar da, baina beti ez naiz ni izango negar egingo duena:
|
|
|
Kantatuko banu, triste bizi naizela eta niretzat pena handi bat dela bakarrik lo egitea, jendeak pentsatuko luke neskazahar samindu bat naizela. Popatik joan daitezela munduko mutil guztiak eta batek ere ez duela merezi kantatuko banu ere, ez
|
dakit
zer pentsatuko luketen. Orduan, borroka horretan askotan ez dut esan nahiko nukeena esaten”.
|
|
2016
|
|
|
Ni umetan desiatzen egoten nintzen gaixotzeko, aitite etortzeko ni zaintzera, bere kontuak kontatzen zizkidalako. Kirikiñoko bataloian egon zen, Kalamua, Intxorta, Gernika bondardatzen ikusi zuen… Beste aitite, berriz, Bilbo eta Zalla inguruan ibili zen gerran, eta duela gutxi arte ez dut
|
jakin
. Etxe askotan gertatu da hori.
|
|
|
Gauza zuzenagoak aipatuz, guk, umeak ginela,
|
bagenekien
Gernika bonbardatu zutela, baina Durangoko bonbardaketaz ezer gutxi genekien. 50 urteurrena izan zenean, artean gu umeak ginela, Gerediaga elkarteak erakusketa bat antolatu zuen, baina Durangon apenas gogoratzen zen ezer bonbardaketa hartaz.
|
|
|
Gauza zuzenagoak aipatuz, guk, umeak ginela, bagenekien Gernika bonbardatu zutela, baina Durangoko bonbardaketaz ezer gutxi
|
genekien
. 50 urteurrena izan zenean, artean gu umeak ginela, Gerediaga elkarteak erakusketa bat antolatu zuen, baina Durangon apenas gogoratzen zen ezer bonbardaketa hartaz.
|
|
|
Beraz, hornituta nago azalpenez. Laurogei elkarrizketa ikusi ditut eta kasu gehienetan kristorenak eta bi pasatakoen seme alabek oso gutxi
|
jakin
dute horri buruz, edota kanpotik jakin dute. Beldurra.
|
|
|
Beraz, hornituta nago azalpenez. Laurogei elkarrizketa ikusi ditut eta kasu gehienetan kristorenak eta bi pasatakoen seme alabek oso gutxi jakin dute horri buruz, edota kanpotik
|
jakin
dute. Beldurra.
|
|
|
Hori guztia hor dago eta derrigorrez buelta eman behar diogu. Bestela, ezer
|
jakingo
ez duten hurrengo belaunaldiek –berentzat Franco izango da guretzat Karlistadak izan direna– horren guztiaren eragina izango dute. Alde batetik denbora asko pasa da, lekuko asko hil egin direlako dagoeneko.
|
|
|
Errukia eta kristautasuna ere hor daude, ikusi besterik ez dago jende horrek guztiak zein eliza klase jan duen. Onartu egin dute eta oso gutxi dira hainbeste urte eta gero jarrera tinkoa mantentzen dutenak; «ni ez noa zuri etxea kentzera, baina
|
jakin
ezazu etxe hori nire aititerena zela» esaten dutenak, adibidez. Indartsua izan behar da jarrera horretan irauteko.
|
|
|
Elortza: “Guk, umeak ginela,
|
bagenekien
Gernika bonbardatu zutela, baina Durangoko bonbardaketaz ezer gutxi genekien”
|
|
|
Prozesua luzea da, piezak pixkanaka pixkanaka joaten dira enkajatzen, antzerki taldeek beren metodologia propioa daukate, idazten dituzun testuak ez
|
dakizu
azkenean erabiliko ote diren, entseguetan sortutako testuak –zuk sortu ez dituzunak– zureak balira bezala hartzen dituzu… prozesu osoan engranaje baten parte sentitzen zara, lantalde baten parte. Horrek gure lana errazten du.
|
|
|
Horrek gure lana errazten du.
|
Badakigu
nora goazen eta badakigu nork agintzen duen.
|
|
|
Horrek gure lana errazten du. Badakigu nora goazen eta
|
badakigu
nork agintzen duen.
|
|
|
Ximun Fuchsek bazituen oinarrizko ideia batzuk zuengana hurbildu zenean,
|
bazekien
zeri buruz idatzi nahi zuen.
|
|
|
Hiruzpalau egun pasa zitzakeen. Gure gurasoek haren esaldi eta bertso mordoa
|
zekizkiten
, erreferente kultural bat izan da. Pertsona azkarra zen oso.
|
|
|
Koldo Tapiaren bizitzan ere Txirrita presente egon da beti, umetatik. “Gure amona bertsozalea zen oso, eta 7 urte neuzkanerako Txirritaren 30 bertso inguru
|
jakingo
nituen buruz. Gure ama, 19 urterekin, herriko taberna batean aritu zen lanean, zerbitzari, eta egunen batean ganbarara bidali zuten zerbaiten bila.
|
|
|
“Alproja, umore sortzailea, politikaria. Irakurtzen ez
|
zekien
pertsona izan arren, sekulako sena zeukan bildutako informazioaren gaineko irakurketak egiteko. Canovasen bertsoetan, adibidez, garaian modan zegoen figura literario bat erabiltzen du:
|
|
|
zenbaki bat errepikatzea; kasu honetan, hirua (hiru kate, hiru koroa, hiru bala…).
|
Bazekien
errekurtso hori erabiltzen zutela idazle ezagunek, edo berak sortu zuen? ”.
|
|
|
Norbaitek konposatuko zuen bada? Melodia batek ehun edo berrehun urte dituenean, zabaldu, mantendu, denboraren galbahea pasatu eta herriak bere egin duenean litzateke herrikoia, eta hori, betiere, egilea nor den
|
jakingo
ez bagenu. Hori gertatzen da gure folklorearekin.
|
|
|
Bere garaiko semea zen, onerako eta txarrerako. Arduratuta nengoen, ez
|
bainekien
jendeak nola hartuko zuen ikusmolde hori, umore hori, garai hartako izate hori… Baina jendeak badaki antzerkia eta pertsonaiak bere testuinguruan kokatzen, eta gainera, kontu batzuetan ez du gaurkotasunik galdu”.
|
|
|
Bere garaiko semea zen, onerako eta txarrerako. Arduratuta nengoen, ez bainekien jendeak nola hartuko zuen ikusmolde hori, umore hori, garai hartako izate hori… Baina jendeak
|
badaki
antzerkia eta pertsonaiak bere testuinguruan kokatzen, eta gainera, kontu batzuetan ez du gaurkotasunik galdu”.
|
|
|
Baita Tellei Txiki eta Pello Errota ere! 1982an antzezlana egitean Letek aukera eduki zuen behin zentsuratutako bertso horiek amaieran jartzeko, baina ez zuen horrela egin, amaiera aldatzea erabaki zuen; batek
|
daki
zergatik, izango zituen bere arrazoiak. Zentsuratutakoak, debekatutakoak beti dauka interes gehiago; kasu honetan, bertsozalearentzat”.
|
|
|
|
jakin
dezaten bagerala gu
|
|
|
Hauek ikusiz
|
jakin
burua
|
|
|
Lan militanteak denbora anitz hartzen dizue. Asteburua elkarrekin pasatzeko libratua zenuten, baina, Odei, oraintxe
|
jakin
duzu bilkura batera deitua zarela larunbatean.
|
|
|
ez
|
dakizu
ze problema eman
|
|
|
Lagun, behar duzu
|
jakin
|
|
|
zuk ez
|
dakizu
ta.
|
|
|
Gure herri honek
|
badaki
zer den
|
|
|
Halako gonbidapen erakargarriari baietz erantzun genion, asko pentsatu gabe, orduan oraindik ez
|
genekielako
zein zailak ziren ahoskatzen zipretarren izenak. Kontua da baietz esan genuela eta luzaroan lantzen ibilitakoari ginga jartzeko azken esprintera batu ginela.
|
|
|
Herrialde bakoitzeko ordezkariek elkarrekin abestuko dute ala bertsolariekin batera? Ofiziotan
|
badakite
–Beraiek erabiltzen dituzten doinuak zeintzuk diren badakigu, gaiak doinuetara egokitu ditugu, ala?
|
|
|
Ofiziotan badakite? Beraiek erabiltzen dituzten doinuak zeintzuk diren
|
badakigu
, gaiak doinuetara egokitu ditugu, ala. Errazagoa izan daiteke horrela, ezta?
|
|
|
“Oso interesgarria izango da eta esperientzia aberasgarri horretatik asko ikasiko dugu. Gainera, ziur norbaitek zerbait prestatu eta landu duela gaien inguruan, baina justu gurekin hitz egin duenak ez
|
zekien
. Ziur baietz, bertsozale elkartean denerako dago lantalderen bat eta gure gaiak lantzen laguntzeko ere egongo da, bai horixe.
|
|
|
Baina zer gai? Ez
|
dakite
ez zer, ez nola, ez noiz, ez zenbat… Eta guk saio denak aurkeztu. Baina zein herrialdetatik datoz?
|
|
|
Nik poesia librea ere egiten dut, araurik gabekoa, eta hori ere maite dut; baina Cynghanedd egitean, hizkuntza aldatzen ari naiz. Esan dezaket lau hizkuntza
|
dakizkidala
: galesa, ingelesa, frantsesez moldatzen naiz eta Cynghanedd; beste hizkuntza bat da.
|
|
|
Joan izan naiz kartzelara, edo ospitaletara, Alzheimerra dutenengana… Eta esaten didate “pertsona horrek ez du memoriarik” edo “ez du ondo entzuten”. Ez zait inporta galesez ez
|
jakitea
edo alzheimerrak jota egotea, nik nire poemak irakurtzean zerbait sentiarazten diot eta hori da nire funtzioa.
|
|
|
Galesez ez
|
genekien
euskaldunok ere, sentitu, sentitu genuen zirrara, eta ez nolanahikoa, Tabakalerako saioan Karen Owenek Europa gaiari kantatu zionean. Dub base ilun eta eder baten gainean, ahots sendo eta minez, bere poema eman, esan, bota zigun; eta ulermenaren mugen gainetik, edo hobe esan azpitik, sakonagotik, entzuleon barruetaraino sartu zen.
|
|
|
Nekatuta nago jende ezjakinarekin hitz egiten. Askok ez
|
dakite
ezer tradizioaz, ez Cynghaneddi buruz, baina aldatu egin nahi dute. Ez; ezagutzen duenak aldatu behar du tradizio hori, erabiltzen duenak.
|
|
|
Kontundentziaz, amorru neurtuz eta irmotasunez mintzo da, bere baitara begira. Une batean, ordea,
|
jakin
minez geratu naiz, zer ote zen erantzunaren bukaeran, begirada jaso eta irribarre atsegin, auto ironiko horrekin esan duena…:
|
|
|
Gogoan dut astelehenean bertan sentitu nuela halako hunkidurazko negargura bat. Batek
|
daki
non jaioa, baina une horretan nire begietan bizi zena. Eta aste osoa pasako zuena nirekin.
|
|
|
Badirudi bukaerarik gabeko konflikto greko turkoaren kapitulu ahantzi bat dela Zipre. Baina
|
jakin
nahi nuke, gure pastoraletan bezala, greko eta turko horien atzean nor ezkutatzen den benetan. Zeren eta inpresioa dut, egun, bi jendeok elkar ulertzeko gai direla, baina hasten direnean elkarrekin mintzaira bat adosten, beste norbait etortzen dela eta hitzak trukatzen dizkiela, segitu dezaten elkar ulertu gabe, Mediterraneoaren ertz horretan
|
|
|
I.G.: Jendeak aditu nahi ez duena ez
|
dakit
zenbateraino den aditu nahi ez duena.
|
|
|
Lelo errazetik alde egitea da, batetik; eta, bestetik, diskurtso aldetik gordina izatea. Umorez ez
|
dakit
, baina ironia handiz bai, behintzat. Harrigarria izan da zein ondo hartu izan diren zenbait letra.
|
|
|
Aitzolek zioenaren haritik, kritika sozialarena egin izan da, baina oso lelo zuzenekin. Ez
|
dakit
eragingo duen edo ez duen inguruan, baina publiko batengan hori piztu duela, behintzat, uste dut badela gure buruari aitor geniezaiokeen zerbait.
|
|
|
Hein batean horregatik ari gara hain gustura: desafio bat da soka mehe horren gainetik ibiltzea,
|
jakinda
batzuetan asmatuko dugula eta beste askotan hanka sartu eta mina eragingo dugula. Intentzioa onerakoa da, eta merezi du arrisku hori hartzea.
|
|
|
Lazkao Txikik polizia kontrol batean izandako pasadizo ezagunak eman zidan bertsolariaren definiziorik onena: zer kantatu behar duten
|
jakin gabe
jende aurrean kantatzera doazen pertsonak zirela ikasi nuen.
|
|
|
Sebastian Lizasori hizketan ulertzea lortu nuen; Andoni Egañari titularra atera nion 33 urte zituelarik, 40tik aurrera ez zuela bere burua bertsotan ikusten; Mañukortak popatik hartzera bidali ninduen Joxeanen ideia kimeriko hura adierazi nionean, egun osoa elkarrekin pasatzeko, ´Zu nire atzetik polizia bat bezala? Ezta pentsatu ere! ´ esanez, ordurako bai
|
bainekien
Landetan afaltzen zuela askotan, gero Larreko baserrian ostatu hartzeko.
|
|
|
Kanpoko inprobisatzaileen maila (ordura arte gutxiesten nuena) zenbateko altua izan zitekeen ikasten hasi nintzen. Las Tunaseko Cornito hartan
|
jakin
nuen bazirela beste gune batzuk munduan, guri Belodromoak edo Bertso Eguneko afalosteak sentiarazten digutena sentiarazteko gai. Orduan konturatu nintzen gure mundu txiki hau beste planeta txiki batzuen lehengusua dela.
|
|
|
Beraz, ikasi dut sare sozialak norbere apaingarri ere badirela. Modako txapela nola, halaxe janzten dituztela askok modako bertsolariaren hitzak, zein diren ere
|
jakin gabe
. Gure planeta txikiaren joera berriak dira.
|
|
|
Bertsolari aldizkariko Erredakzio Kontseiluko kide bihurtuta. Gutako gehienok, lehen alean irakurrita
|
jakin
genuen hala ginela, eta ez genuen gutxi luzitu.
|
|
|
Duela hogeita bost urteko kontuak dira Bertsolari aldizkariaren sorrerakoak, eta ez dut uste gutako inork dokumentazio lan askorik egingo zuenik ale honetako iritzi artikuluak osatzeko. Eskatu ere ez zaigu horrelakorik eskatu, egia esan, eta irakurleak hobe du hasiera hasieratik
|
jakitea
nire hau behintzat erabat subjektiboa dela: zintzoa, hori bai, baina baita beharbada okerra ere.
|
|
|
Haien akuilupean aritzen ginenon artean, Laxaro Azkune, Kristina Mardaras, Andoni Egaña, Koldo Tapia eta ni neu ginen, nire akorduan, gune guneko planetak, nahiz beste satelite batzuk ere izaten ziren tartean, sartu irtenean. Talde horrek zehazki noiz arte iraun zuen, horixe ez
|
dakit
garbi, baina bai dozena bat urte baino gehiago aritu ginela; dezentez gehiago, seguruenik.
|
|
|
“Gainera”, errematatu zuen, “bolada batean zu zeu izan zinen, ofizialki, aldizkariaren atzean dagoen elkartearen estatutuetan lehendakari…” Joño!, pentsatu nuen, sekulako lana egin izango nuen, antza, batere ohartu gabe bada ere. Lehendakari izan nintzelakoa ez
|
dakit
egia den, edota Antxokaren martingala persuasibo hutsa, Arantzazuko fraideen eskolako estilo peto petoan. Enborretik ezpala.
|
|
|
“Hi, Andoni”, esan nion, “dena esaten hasita, aldizkariarekin hastea erabakitzen badugu, nire kezkaren zerrendan hamaseigarrena edo izango duk hau, eta
|
jakin
nahi nikek hire kezken artean zenbatgarrena izango den…”. Isiltasuna are lodiago eta astunago bihurtu zen nire galderaren ostean, harik eta Andonik, bere estiloaren ezaugarri behinena den ironiarekin, honako erantzun hau eman zidan arte:
|