|
2015
|
|
|
Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean. Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin
|
esatea
esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat. Dena dela, bakarra izan arren ondo gogoan dut, besteak beste deskubrimendua egin zutenek bidali didatelako pieza ez behin ezpada bi bider, emailez eta whatsappez, eta atzera begira balio izan didalako hantxe 10 urte freskorekin Gipuzkoako ez naiz akordatzen zer herritan idatzi nuen hark, neure buruari analisi txiki bat egiteko eta erronkatxoa jotzeko.
|
|
|
Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean. Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea
|
esan
beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat. Dena dela, bakarra izan arren ondo gogoan dut, besteak beste deskubrimendua egin zutenek bidali didatelako pieza ez behin ezpada bi bider, emailez eta whatsappez, eta atzera begira balio izan didalako hantxe 10 urte freskorekin Gipuzkoako ez naiz akordatzen zer herritan idatzi nuen hark, neure buruari analisi txiki bat egiteko eta erronkatxoa jotzeko.
|
|
|
euria ari du zarra zarra/ eta ni aterki barik/ hori dela eta oraintxe nago/ goitik behera bustirik/ gainera ez dut inon aurkitzen/ estaltzeko aterperik/ a ze nolako bronka entzungo/ dudan amaren ahotik. Gaiaren berri izatean burura datorkizun lehen gauza ez, bigarrena ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer
|
esango
; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia emanda etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera, nire eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia emanda idatzi bainuen idatzi beharrekoa, hitz lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien os... Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik.
|
|
|
Ironiaz irakurtzen dudala
|
diot
, hain zuzen, nondik eta amaren aldetik egin zidalako klixeak ihes, emakumearenetik, hain juxtu gerora hain tentuz jorratu nahi izan dudan alde horretatik, literatura badelako errealitateko prozesuez hitz egiteko bide, gertagarria islatzeko gauza, alegia, gertatzea espero dena; baina gertagarriak badakarrelako, era berean, beste adiera bat, alegia, gertatzen ez dena baina gerta litekeena, eta, zen...
|
|
|
Horretan badabiltza zenbait, eta hortxe abiatzen da nire bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer
|
esan
, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio bater...
|
|
|
...nak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren emakumeak eta ez zen kasualitatea; ikasturtea itzultzaileen hitzaldiekin beharrean arrakalagilearen bi eskolarekin amaitu nuenekoa, Maialen ikusi bainuen diferituan udako ikastaroen irekiera ekitaldian, bataren eta bestearen arteko konnotazioetan galdu gabe, eta zuzenean Eako poesia egunetan,
|
esaten
bertsolariek eraiki dutela eurei zegokien zubiaren puska bat, esan nahi baita, hizkuntz errekaren bertso aldetik hasita literatura bestalderaino, eta nire zalantza bazen ea literaturlari naizen aldetik, eta hizkuntza erreminta duten adierazpideen zale, hortaz, gehienetan, ez ote ditudan, zubi horretan, oraindik zimendu gehitxo ipintzeko.
|
|
|
...i nahi zituztenenetara, non oro ziren emakumeak eta ez zen kasualitatea; ikasturtea itzultzaileen hitzaldiekin beharrean arrakalagilearen bi eskolarekin amaitu nuenekoa, Maialen ikusi bainuen diferituan udako ikastaroen irekiera ekitaldian, bataren eta bestearen arteko konnotazioetan galdu gabe, eta zuzenean Eako poesia egunetan, esaten bertsolariek eraiki dutela eurei zegokien zubiaren puska bat,
|
esan
nahi baita, hizkuntz errekaren bertso aldetik hasita literatura bestalderaino, eta nire zalantza bazen ea literaturlari naizen aldetik, eta hizkuntza erreminta duten adierazpideen zale, hortaz, gehienetan, ez ote ditudan, zubi horretan, oraindik zimendu gehitxo ipintzeko.
|
|
|
Fisikari handi batek
|
esaten
du erabiltzen dugun ereduaren araberakoa izango dela bizi dugun errealitate unibertsala. Nik uste errealitate txikiagoetan ere gauza bera gertatzen dela; adibidez, bertsolaritzan.
|
|
|
Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago ematen diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi emango ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke. Dena den, berriz
|
diot
, ez gara ari eredu jakin bat errefusatzen, besterik ere egon daitekeela defenditzen baino.
|
|
|
|
Esaten
ari naizena hobeto azaltzarren, bertso jarrien eremutik harturiko adibidea txertatuko dut hemen. Ez nuke nahiko bat bateko bertsotarako guztiz balioko adibide edo errealitatetzat hartzea; lurralde baten erreferentzia markatzen duen mapa da, ez lurraldea bera.
|
|
|
Orain, planteatu den ereduari esker, beste toki batean dago. Inork ez du
|
esaten
zilegi ez denik. Egoera deskribatzen baino ez gara ari.
|
|
|
Baina bada beste estilo bat ere, bertso inprobisatuak izan zuen arintasun, bizkortasun, zorroztasun eta erabaki gaitasunarekin planteatzen dena, nahiz eta teknika aldetik hain landua ez izan eta lizentzia gehixeago hartu. Agian, atzera bueltarik gabeko oihan zarbatsuan sartzen ari naiz, baina
|
esateko
gogoa neukan.
|
|
|
Ez Lazkao Txikik bakarrik, ia ia bertsolari guztiek kantatzen zuten horrela doinu horretan. Zer
|
esatea
nahi duzue. Gaur beste eredu batek agintzen duela!
|
|
|
“Milia ta kilometro
ez denez berdina
/ pasa dena azaltzen
hemen ahalegina/
85en zen
orratzan izkina
mugaren berdina da
miliatan egina
/ barkatu nor zara zu,
zeruko birjina? ”. Benetan
|
diotsuet
ez niola bertsotan kontatu gure milia eta kilometroen arteko nahasmena, baina, nonbait, polizia txiki hari grazia egin zion euskaldun talde bat alai eta pozik kantari ikusteak, eta, espero ez zitekeen moduan, isuna barkatu zigun.
|
|
|
Ez naizela gidari fina argi utzi zuten Kaliforniako gertakariek, baina zuhurtziaz iritsi ginen Boisera, eta nahiz eta inolako presarik ez genuen, garaiz ere iritsi ginen. “Jaialdi 2015”
|
zioen
kartelak egin zigun harrera Idahoko hiriburua zapaldu genuenerako, eta, ez badakizue ere, ez da horren arraroa euskara entzutea han. Izan ere, Boisen bizi da euskaldun gehien munduan, Euskal Herria albo batera utzita, noski, eta hainbat euskal belaunaldi dira bertan jaioak.
|
|
|
Parrillan egindako haragi mota ugari jan ostean, eta dantza ikuskizuna bukatu bezain pronto igo ginen antzokiko oholtzara. Boisen erositako anplifikadorea inoiz baino alaiago zegoen, eta behingoz
|
esan
dezakegu, musikalki, emanaldi osoa izan zela. Baxuaren kolpeak Ixaaken gitarra limurtzeraino aritu ziren, eta Eperrak kantarekin zutik jarri genuen jendea.
|
|
|
Demagun, jende asko joaten dela urteroko gosari horretara. “Jende asko” esamoldearekin izugarrizko pila
|
esan
nahi dut, kontuan izan AEBetan dena dela handia, baxuak kontrabaxu bihurtzeraino. Bukatzeko, jantokia beteta dagoen artean, gosaria hartu nahi dutenak tabernan itxaron beharrean daude.
|
|
|
Bukatzeko, jantokia beteta dagoen artean, gosaria hartu nahi dutenak tabernan itxaron beharrean daude. Beraz,
|
esan
daiteke publiko mordoa genuela, baina ia inork ez zuen euskaraz ulertzen. Eta hor agertu zen Casabal I Handia.
|
|
|
GPSari jarraituz iritsi ginen erreserbaturiko hotelera, eta segituan iritsi zen lehen muturrekoa: jatorki harrera egin zigun andreak
|
esan
zuenez, berak ez zuen inongo erreserbarik gure izenean. Gaurko teknologiez baliatuz email, kode, txartel kontu, NAN eta pasaporteak erakutsi genizkion, baina ezerk ez zuen balio izan.
|
|
|
Laida Rock probatzen aritu nintzen luze, konbentzitu nintzen arte. da behar dudana>>,
|
esan
nion nire buruari, eta deskontu ona lortu eta gero Gibson ederra eraman nuen nirekin. Laida Rock izena jarri nion gitarra berriari, nola bestela?
|
|
|
Kontatu zuten haren bila atera eta hiru ordu eman zituztela bueltaka, eta ez zitzaiela horren polita iruditu. Gero, txoritxo batek
|
esan
zidan GPSan gaizki idatzi zutela, eta horregatik ibili zirela galduta. Holliwooden ere ibili omen ziren, izarren hiribidean.
|
|
|
Eta iritsi zen agur
|
esateko
garaia. Agur esan genien kotxeei lehenbizi.
|
|
|
Eta iritsi zen agur esateko garaia. Agur
|
esan
genien kotxeei lehenbizi. Ai!
|
|
|
Manexek ere martxa zuen, eta agur horrek korapilatu zizkigun eztarriak. Behar bezala
|
esan
genion agur Manexi, dantza eginez eta arkuak ipiniz. Merezi zuen Manexek, noski.
|
|
|
Baina, azkenik, pazientzia pixka bat izan zuten gu entzuteko. Eta harro
|
esan
dezakegu ez zirela damutu. Eduki dugun publikorik euskaldunena izan da dudarik gabe New Yorkekoa, eta lotura horrek askatasun izugarria ematen du gaiak eman, bertsoak kantatu edota musika helarazteko momentuan.
|
|
|
Egunak Manhatanen eman eta gero, kale zabaletatik igaro ondoren, gospel ahotsak entzun ostean, eta, nola ez, NYCko oroigarri eta erosketak eginda, oso gozo tratatu gintuen lurrari agur
|
esan
behar genion. Ordua iritsi zen, 28 egun eta gero.
|
|
|
Kondairak
|
dio
ba omen dela bertsolari bat ingelesez ere bertsoak egiten dituena. Ausartenek esaten omen dute kantuan ikusi zutela behin, Londresko plaza batean edo Boiseko Jaialdian.
|
|
|
Kondairak dio ba omen dela bertsolari bat ingelesez ere bertsoak egiten dituena. Ausartenek
|
esaten
omen dute kantuan ikusi zutela behin, Londresko plaza batean edo Boiseko Jaialdian.
|
|
|
Bertsoak, gaur gaurkoz, harro
|
esan
dezake bera dela BEC zortzi orduz betetzeko gai den euskal kulturaren adierazpide nagusia. Ziur nago horrelakorik esanez gero amerikar bati sinestezina egingo litzaiokeela:
|
|
|
Bertsoak, gaur gaurkoz, harro esan dezake bera dela BEC zortzi orduz betetzeko gai den euskal kulturaren adierazpide nagusia. Ziur nago horrelakorik
|
esanez gero
amerikar bati sinestezina egingo litzaiokeela: teknologiaren laguntzarik gabe, musika instrumenturik gabe, aparteko efekturik gabe… eta zortzi ordu?
|
|
|
Gutxien espero duzunean, harri jasotzaile batek harri bat altxatuko du, aizkolari batek ezpal bi kenduko dizkio enbor bati… eta zure jardunak ikusleen memorian okupatu dituen byte guztiak ezabatu egingo dira. Gainera, harri jasotzaileak selfie bat egingo du harri borobilari eusten dion bitartean, eta orduan sentituko duzu nola zur eta lur dagoen publikoko mutiko batek nagusitan harri jasotzailea izan nahi duela
|
esaten
dion bere amari.
|
|
|
– Hurrengo ekitaldian ahalegin berezia egingo dugu, Nerea –esan
|
dio
algortarrak markinarrari. Lehenengo saioa Bob Dylanen Blowing in the wind doinuan egingo dugu, eta bigarrena Bob Marleyren Redemption song doinuan, Maiarenean…
|
|
|
– Ez dago doinu laburragorik? –galdetu
|
dio
markinarrak algortarrari.
|
|
|
– Egañak
|
esan
zidan Gimme hope, Joanna, gimme hope kopla handia dela, baina ez dakit yankie hauek doinua ezagutuko duten.
|
|
|
Abioiaren bide luzea sufrituta, ez dut jakin nahi zer kalbario izan behar den Euskal Herritik Ameriketara joatea, are gutxiago euskal artzainak joandako baldintzetan: bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez hitzik
|
esan
ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara edo Alemaniara egun joaten diren gazteak. Auskalo zer ez ote duten egin eta ikasi atzerrian… eta ez naiz ni hasiko atzerrira joatearen aurka, baina “kanpo mugikortasunari” soilik onurak ikusten dizkietenei galdetuko nieke zergatik ez zuten gauza bera egin urrunen ezkonbidaian Parisera joandako gure aitona amonek.
|
|
|
Atean, zain genuen zerbitzari bat, gizon heterosexual kanonikoen ehuneko berrehunaren atseginerako prestatua (norberak irudika dezala parte hori). “Table for four”
|
esan
diogu eta lauko mahai batera eraman gaitu, elkarrekin joan ez garen arren. Bera patinetan dabil eta ziztu bizian heldu da egokitu digun mahaira.
|
|
|
Nerea karrera egiten ari da oraindik, eta han hemenka dabil lanean sosak ateratzeko. Ez digu ingurukoei
|
esan
, baina aurpegian sumatu zaio pentsamendu bera, zerbitzaria gurpil gainean hurbildu zaigun bakoitzean: eskerrak Euskal Herrian zerbitzari izateko ez den patinatzen jakin behar!
|
|
|
Hala ibili nintzen laupabost urtean. Ordaintzen zidatelako hasi nintzen, egia
|
esan
. Xenpelar dokumentazio zentroa hornitzen hasita zegoen eta Bizkaiko plazako saioak neuk egiten nituen.
|
|
|
Saio magikoa zen hura, ordu txikietan egiten zelako, leku zoragarri batean”. Aramendiri zail egiten zaio bat aukeratzea, baina “mahai bueltako eta otordu osteko saioek asebete naute gehien”,
|
dio
. “Jaialdi batean 12 bertsoren bueltan ibiltzen dira normalean, eta mahai bueltako saioetan igual kantatzen ditu bakoitzak 60 bertso.
|
|
|
Baina helburua ez da guztia toki berean gordeta izatea, dokumentu, audio, transkripzio edo artxibo bakoitza non dagoen identifikatuta izatea baizik. “Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”,
|
dio
Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea lortuz gero, ikerlari, erabiltzaile edo herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez badago, dagoen tokira bideratu –Koldo Mitxelenara edo sortu berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona egitea.
|
|
|
1997ko bildumaren hitzaurrean, honela deskribatzen zuen Josu Goikoetxeak bertso biltzailearen jarduna: “Badira bost sei urte bertso bilketan nabilela Bizkaian eta sarritan
|
esaten
dut kokoteraino nagoela. Eta hala da, neurri batean.
|
|
|
“Horrelako erabakiak ez dira inoiz momentu batean hartzen. Poliki poliki sartzen zara, oharkabean askotan, eta ateratzea erabakitzen duzunerako berandu izaten da”,
|
dio
herri literatura ikertzeaz.
|
|
|
Askotan kosta egiten zitzaien jabeei etxean gordeta zuten altxor txikia askatzea, eta Zavalak truke sistema bat pentsatu behar izan zuen. “Artxibo batean gordetzeko orijinalek askoz ere balio gehiago dute eta
|
esango
dizut zer sistema erabiltzen dudan. Tratu bat egin ohi dut bertsopaperen jabearekin:
|
|
|
“Sekulako agurrak” eskaintzekoa ez izanagatik, umea jaioberritan gurasoei eskaini zien agurreko bertsoa: “Zenbat buelta eman nizkion…
|
Esaten
nuen: ‘Jendeari zer inporta zaio? ’ Baina aldi berean esaten nuen:
|
|
|
“Zenbat buelta eman nizkion… Esaten nuen: ‘Jendeari zer inporta zaio? ’ Baina aldi berean
|
esaten
nuen: ‘Baina ez daukazu besterik buruan…’ Batzuetan, bizipenei ezin diezu ihes egin.
|
|
|
Aldaketak ahotsean eragin diola ere aipatu izan diote: “Nik ahots oso lodia daukat, eta goxoagotik eta finetik ari nintzela
|
esan
zidaten. Ezta nahita egin dudan zerbait, ezta gutxiagorik ere.
|
|
|
Kasu bakoitzak bere funtzioa dauka, eta nire burua horretarako kokatzea izaten da neure ahalegina”. Bestela
|
esanda
: “Lekuan lekuko eta garaian garaiko, zuk esateko daukazun horretatik identifikatzea zer den leku horretan eta memento horretan han dagoen jende horri interesatu ahal zaiona, eta hori ondo adierazteko moduan esatea”.
|
|
|
Bestela esanda: “Lekuan lekuko eta garaian garaiko, zuk
|
esateko
daukazun horretatik identifikatzea zer den leku horretan eta memento horretan han dagoen jende horri interesatu ahal zaiona, eta hori ondo adierazteko moduan esatea”.
|
|
|
Emakume bertsolariek egindako ekarpena azpimarragarria zaie Vazquezi eta Agirreri. “Uste dut sekulako hobekuntza ekarri diola emakumearen presentziak bertsolaritzari zentzu horretan”,
|
esango
zuen Agirrek. “Gizonezkoetan nik dudarik ez daukat azkeneko 20 urteetan sekulako aldaketa eman dela zentzu horretan.
|
|
|
Jende horrek negar egiten du zurekin, identifikatuta sentitzen da, badauka barruan atera ezin duen min hori, onartzen ez zaion min hori. Beste batetik
|
esaten
dute ordua izan dela baten batek onartzeko triste dagoela, min daukala eta aurrera egiteko negar egin behar duela”. Euskal gizarteari ikusten dio “eutsitako mina” Enbeitak, eta baita Vazquezek ere:
|
|
|
Igor Elortzak ere uste du Euskal Herrian izan direla tristurarako motiboak, baina ez luke
|
esango
herri tristea denik: “Ez nuke esango psikologikoki herri tristea garenik.
|
|
|
Igor Elortzak ere uste du Euskal Herrian izan direla tristurarako motiboak, baina ez luke esango herri tristea denik: “Ez nuke
|
esango
psikologikoki herri tristea garenik. Nik barre pila bat egiten dut egunero, eta bertsotan ere bai”.
|
|
|
Azkenean, benetakosuna ez du zertan izan zuri gertatzen zaizun gauza zehatz bat. Bizitzaren eskarmentuak ematen dizu gauzak esaldi potolo batek
|
esanda
barik, bi xehetasunekin benetan sakonago esateko modua”. Adinari bizipenei maila gehitu zion Amaia Agirrek:
|
|
|
Azkenean, benetakosuna ez du zertan izan zuri gertatzen zaizun gauza zehatz bat. Bizitzaren eskarmentuak ematen dizu gauzak esaldi potolo batek esanda barik, bi xehetasunekin benetan sakonago
|
esateko
modua”. Adinari bizipenei maila gehitu zion Amaia Agirrek:
|
|
|
Agirre ere ados da halakoetan buruak egiten duela lana, barruak baino. Beste aldagai bat ere bada Barrosok
|
zioenez
: emozioak plazaratzen jakin beharra.
|
|
|
Sinesgarritasunari dagokionean, gakotzat tripetatik kantatzea du: “Kantatu izan dudanean oso tripetatik inork ez du zalantzan jarri
|
esan
dudan berba bakar bat ere. Niretzat sinesgarriena da sentimenduetara gehien hurbiltzen dena.
|
|
|
Ematen badiozu jadanik dakien guztia, ez duzu harrituko, baina emozioetan ari garenean egia da gu baten beharra badela, eta denek jotzen dugu gu-ra nira baino gehiago”. Gutasun horretara lerratzea ontzat joagatik, niak ere gu-ari zerbait
|
esan
behar diola eta horrekin tentuz ibili beharra ere azpimarratu zuen Barrosok. Elortzaren iritzitz umorea ere bada gu hori sortzeko bide bat.
|
|
|
Guk egiten dugun umorea euskaldunok asko eskertzen dugu, eta barre pila bat egiten dugu. Horrek ere sortzen du gutasuna”,
|
zioen
Elortzak.
|
|
|
Psikologo batengandik jasoa ekarri du azalpenera. Ba omen dagoelako psikologo bat
|
esaten
duena bikoteak ez direla aurrez aurre jarri behar mahaiaren bueltan, alboan eseri behar direla, aurrez aurrekoa beti borrokarako jarrera dela. “Nahi eta nahi ez defentsa eta ofentsiba daude aurrez aurre, eta alboan gaudenean ez dago hori”, osatu zuen.
|
|
|
Puntu batetik aurrera iruditzen zait oso sentipen eta emozio intimoak direla, eta jendearen aurrean pasatuko nukeela muga bat ez dudana pasatu gura, nahiz eta ez negarrik egin. Hori
|
esanda
, egia da nahiko pertsona gardena naizela beti”, aritu zen gardentasunaz Enbeita.
|
|
|
Descartesek esanari buelta emana
|
diote
psikologoek, eta eurenera ekarria dute. “Descartesek esaten zuen:
|
|
|
Descartesek esanari buelta emana diote psikologoek, eta eurenera ekarria dute. “Descartesek
|
esaten
zuen: ‘Pentsatzen dut; beraz, banaiz’ Eta guk esaten dugu:
|
|
|
“Descartesek esaten zuen: ‘Pentsatzen dut; beraz, banaiz’ Eta guk
|
esaten
dugu: ‘Sentitzen dut; beraz, banaiz’”.
|
|
|
Bertsolariak aztertzen ere jarri izan da bere ibilbidean zehar, eta bertsotan ari direnean ez sentitzea “oso zaila” dela ebatzia du. “Bakoitzaren biografiak markatzen du”,
|
dio
. Ezta roletik ari direnean ere:
|
|
|
Bertsolariaren arabera du ganbaratik hainbeste eta sototik horrenbeste bertsoak. Hotzean eta matematikoki burutik hainbeste eta emozioetatik horrenbeste dutela
|
esatea
gaitza zaie bertsolariei, gaitza denez. Muxikan (Bizkaia) eginiko elkarrizketan, unearen araberakoa ere badela zehaztu zuen Onintza Enbeita bertsolariak, “norbera ere ez da beti berdin egoten”.
|
|
|
Buruak “zentsuratzaile edo balazta” lana ere egiten dio, emozioen inpultsuak frenatzeko. “Heltzen zaizkigun emozioak ez dira beti errealak, beti ez dira koherenteak mementoarekin, eta hori kudeatzeko eskerrak burua dugun pixka bat”,
|
zioen
Azkainen (Lapurdi) lotutako hitzorduan.
|
|
|
saio denetan maskara izatetik, inon ez janzterakoa. “Hori ere ez da ona, beti zoazelako bistan, eta, azkenean, publikoaren aurrean jartzen zara, eta beti ezin duzu hain zaurgarri izan gauza guztiekiko”,
|
esan
zuen Enbeitak.
|
|
|
Zuk era kontzientean elikatzen duzunean irudi hori ondo datorkizulako, ez dauka zertan txarra izan. Publikoa mota batekoa delako, maskara erabiltzen dudanean pentsatzen dudana
|
esan
beharrean, haserretzen naiz, baina bakearen alde egiten dut”.
|
|
|
“Psikologikoki funtzionamendu egokia burua eta emozioa uztartuz joatea da. Beste batek
|
esango
luke: ‘Zein ahulak diren! ’ Garai bateko ikuspegi batetik litzateke hori.
|
|
|
Hori “asko” arintzen duen “energia mugimendua” da Vazquezen esanetan. “Psikologook beti
|
esaten
dugu garrantzitsua dela emozioa identifikatzea, izena ipintzea eta emozio hori kudeatzea. Kudeatzeko orduan kanporatu egin behar dugu emozio hori”, argitu zuen.
|
|
|
Popatik joan daitezela munduko mutil guztiak eta batek ere ez duela merezi kantatuko banu ere, ez dakit zer pentsatuko luketen. Orduan, borroka horretan askotan ez dut
|
esan
nahiko nukeena esaten”.
|
|
2016
|
|
|
Andersek gutuna idatzi zion semeari, bere aitaren biktima bezala. Hartan
|
esaten
dio ez duela bere izenagatik inor epaitu nahi, bere aitak egin zuen bezala. Eta eskatzen dio aitarengandik aldentzea eta borrokan sartzea, basakeriaren kontrako borrokan.
|
|
|
Iturriaga: “Zadgek
|
esaten
du arazo psikologiko guztiak ez direla indibidualak, batzuk kolektiboak direla eta kolektiboki tratatu behar direla”
|
|
|
Beste erreferentzia garrantzitsua Nathalie Zadge etno psikiatrarena da. Giza-taldeen ibilbidea aztertzen du eta Zadgek
|
dio
trauma kolektiboak modu kolektiboan tratatu behar direla. Etno psikiatrak genozidioen biktimen seme alaben ametsak ikertu zituen eta ohartu zen haiek ere beren gurasoek garatutako beldur eta sindrome berak garatzen zituztela.
|
|
|
Etno psikiatrak genozidioen biktimen seme alaben ametsak ikertu zituen eta ohartu zen haiek ere beren gurasoek garatutako beldur eta sindrome berak garatzen zituztela. Zadgek
|
esaten
du arazo psikologiko guztiak ez direla indibidualak, batzuk kolektiboak direla eta kolektiboki tratatu behar direla.
|
|
|
Gu ikastolako umeak gara; ikastola nola sortu zen, zein mailatako proiektu komunitarioa zen, auzolana… hori guztia oso presente egon da beti. Gu baserritarren semeak gara, Durangon hazi gara eta gure etxean beti
|
esan
izan da Durango karlisten herria zela. Gure etxean, esaterako, gurasoek beti oso garbi esan dute ez zirela durangarrak.
|
|
|
Gu baserritarren semeak gara, Durangon hazi gara eta gure etxean beti esan izan da Durango karlisten herria zela. Gure etxean, esaterako, gurasoek beti oso garbi
|
esan
dute ez zirela durangarrak. Gurasoek kontatzen dute garai hartan Durangon hiru familia zeudela euskaraz hitz egiten zutenak, ez gehiago.
|
|
|
Itzelezko eragina izango du, seguru. Ximunek
|
esaten
du hemen ez dela Nurembergik izan eta horrek ez du permititu jendea osasuntsu bizitzea. Hori hor dago.
|
|
|
«Ez ibili lehengo hezurrekin» eta horrelakoak
|
esaten
dira. Oraindino gauza asko kontatu eta entzun behar dira.
|
|
|
Dena harrapatzen duen sare bat da frankismoa; hor dago umiliazio pertsonala, kolektiboa, ondasunen eta enpresen lapurreta… Maite zituzten pertsonak kendu zizkieten, beren negozioak itxi zizkieten, etxeak kendu zizkieten. Era horretara
|
esan
nahi zietena zera da: ‘Bizirik zaude nik nahi dudalako’.
|
|
|
Hori guztia hor dago eta derrigorrez buelta eman behar
|
diogu
. Bestela, ezer jakingo ez duten hurrengo belaunaldiek –berentzat Franco izango da guretzat Karlistadak izan direna– horren guztiaren eragina izango dute.
|
|
|
Eta klaseak irri egin zuen. Ximunek pentsatzen du onartezina litzakeela irakasle horrek «tontoa zara ala judua zara?»
|
esatea
. Batzuk horrelakoak nolako inpunitatearekin esaten dituzten eta besteek nolako normaltasunez onartzen ditugun, hoztasun pixka batekin begiratuta, harritzekoa eta asaldatzekoa da.
|
|
|
Ximunek pentsatzen du onartezina litzakeela irakasle horrek «tontoa zara ala judua zara?» esatea. Batzuk horrelakoak nolako inpunitatearekin
|
esaten
dituzten eta besteek nolako normaltasunez onartzen ditugun, hoztasun pixka batekin begiratuta, harritzekoa eta asaldatzekoa da.
|
|
|
Injustificado porque si algo trató bien Franco, fue Navarra». Alegia, justifikatu gabeko gorrotoa
|
diotela
Espainiari, Francok Nafarroa ondo tratatu zuelako.
|
|
|
Milaka nafar hil zituen gizon bati buruz hori
|
esan
du orain eta ez da ezer pasa. Gaur egun Alemanian kazetari batek nazismoari buruz gauza bera esango balu, epaitua izango litzateke.
|
|
|
Milaka nafar hil zituen gizon bati buruz hori esan du orain eta ez da ezer pasa. Gaur egun Alemanian kazetari batek nazismoari buruz gauza bera
|
esango
balu, epaitua izango litzateke.
|
|
|
Horretan parte handia dauka gerra zibila edo anaien arteko gerra izan zela saldu izan digutela. Altxamendu faxista bat izan zen, euskaldunak bi aldeetan egon ziren, baina horrek ez du
|
esan
nahi anaien arteko gerra bat izan zenik.
|
|
|
Errukia eta kristautasuna ere hor daude, ikusi besterik ez dago jende horrek guztiak zein eliza klase jan duen. Onartu egin dute eta oso gutxi dira hainbeste urte eta gero jarrera tinkoa mantentzen dutenak; «ni ez noa zuri etxea kentzera, baina jakin ezazu etxe hori nire aititerena zela»
|
esaten
dutenak, adibidez. Indartsua izan behar da jarrera horretan irauteko.
|
|
|
Garrantzi handia ematen diote, gainera, horrela izateari eta horregatik jo dute gugana. Horregatik
|
diot
bertsoarekin lotura hori izan dezakeela; dena edo batere ez. Zenbateraino igartzen den testuetan bertsolariak garela?
|
|
|
Akaso bai. Baina taula gaineko jardun gehienekin
|
esan
daiteke hori, nahiz eta beste batzuetan espektakulura jotzen den, eta entretenimendura. Nik badaukat azkenaldian kezka bertsolaritzan entretenimendura gehiegi jotzen ote den.
|
|
|
Gauza horiek ziklikoak izaten dira. Akaso garai oso saturatuak eta ideologikoak bizi izan ditugulako izango da, baina, aspaldian, askotan
|
esaten
dut halako hustasun moduko bat sumatzen dudala tematikan. Gauza orokorra da, gizartean pasatzen ari dena, elementu oso garrantzitsuak kendu direlako joko taulatik, eta noraeza sumatzen dut.
|
|
|
Santurtziko udaletxean euskara teknikari ibili zen, eta hogei bat urte pasatu zituen Bertsozale Elkartean lanean. Orain,
|
dioenez
, Gizarte Segurantzarentzat dabil beharrean (erretiratua). Gabon, Txirrita obran apaiza da.
|
|
|
Pertsona azkarra zen oso. Hil baino pixka bat lehenago
|
esan
zuen: ‘Nire aipamenak izango dira beste 80 urtean’ Hori ez dizu edozein alprojak esango”.
|
|
|
‘A zer nolako sustoa! Hura zen hura apote zaharra! ’,
|
zioen
gure amak. Horretaz gain Txirritak bazeukan euskal mundu tradizionalean indar handia duen gaitasuna:
|
|
|
Horretaz gain Txirritak bazeukan euskal mundu tradizionalean indar handia duen gaitasuna: hitz gutxitan asko
|
esateko
gai diren esamoldeak sortzea. Gure kultur giroan sakon txertatzen den pertsona zen, finean.
|
|
|
Gure kultur giroan sakon txertatzen den pertsona zen, finean. Eñaut Agirre bertsolari hernaniarrak doktorego tesia egin du Txirritari buruz, eta honakoa
|
dio
: “Txirrita ardi beltza zen, eta ez zuen sekula hori ukatu; baina, aldi berean, sekulako abilidadea zeukan artaldeko artzaina izateko”.
|
|
|
Hernanikoa zen Pablo, gaztetan Txirrita ezagututakoa.
|
Dioenez
, Lete bera ere ez zen “dotrina txirritianotik” oso urrun ibili: “Bizitza osoan landu zuen, eta presente zeukan.
|
|
|
Antzerki talde bezala maila alturik ez zeukatela
|
dio
Izagirrek, eta hori izugarri aldatu dela: “Nahastu egiten ginen, gidoia ahazten zitzaigun.
|
|
|
Teknikoki hutsaren hurrengoa ginen… eta hala ere, txaloak! Frankismotik atera berri, euskaraz zerbait egiten bazenuen, arrakasta bermatuta zegoela
|
esan
daiteke. Jendeak akatsak barkatzen zizkizun, euskaraz ari zinelako.
|
|
|
Fartsa bat da, fartsa bat! ’ Azpimarratzekoa da Lete, beste gauza askorekin bezala, 40 urte inguru aurreratu zela obra honek inplizitu daraman ideiarekin. ‘Egunen batean Txirrita ere zalantzan jarriko duzue’,
|
zioen
eta, funtsean, egia da. Denok baloratzen dugu haren ekarpena, baina gaur egun bhura bezalako pertsonaia bat lekuz kanpo legoke, matxismoa edota xenofobia kontuan hartuz gero.
|