|
2001
|
|
|
Pello Errotaren
|
esanetan
bertso jartzen puntakoetarik,
|
|
2003
|
|
|
Eta bertso bakoitza nola egituratu ere, kontziente izan nahi dut. Puntuz puntu eta hitzez hitz ahalik eta probetxu gehien atera nahi
|
diot
bertsoari. Neurriak eta errimak ere buruan darabilzkit bueltaka.
|
|
|
1858an, esate batarako, Alexander Meabe delako Hegoaldeko batek Erromanoak euskaldunen guduan izeneko lana aurkeztu zuen. Eta urte berean, Indianotegi zeritzon Iparraldeko batek, hola
|
zioen
bertso batean: –Beti fier, leal eta kortes/ Eskalduna kantabre da sortzez,/ Izena du xoilki kanbiatu,/ Bainan ezta arraza mendratu.?
|
|
2008
|
|
|
" Milla bederatzireun ta lenengo urtian, maiatzaren amalaugarren egunian, Oriyoko erriko barraren aurrian, balia agertu zan beatzik aldian". Horrelaxe
|
dio
bertso sortako lehen aleak, Euskal Herrian harrapatutako azken baleari buruz. Mendetan huraxe izan zen Euskal Herriko kostaldeko herrietako aberastasunik handiena:
|
|
2009
|
|
|
Txintxarrin bertan aipatu zuen bere helburuak bi zirela, batetik lasai xamar kantatzea eta bestetik bertsotan zerbait esatea" bertso hutsik bota gabe. Hori lortuz gero nahikoa!". Lasai xamar kantatu zuenik ezin
|
esan
bertso pare batean trabatu egin baitzen Miren Artetxe," Barkatu trabak, ez nizuen zuei hola sofriarazi nahi", kantatu zuen saioaren bukaerako agurrean, baina ez zuen amaieran ere irribarrerik galdu eta" jokoa hemen bukatzen zaigu jolasak aurrera darrai" esanaz bukatu zuen azken agur hori. Dena den, ofiziotan zein kartzelako gaian saio onak borobildu zituen hendaiarrak.
|
|
|
Baina ezagutu zuten adindunek esandakoari begira, bertsolaria baino testularia zela esan genuke. Inork ez digu
|
esan
bertsorik abesten zuenik. Bai, ostera, erantzun errimatuak botatzeko erraztasun izugarria zeukala.
|
|
|
Ez dakit bertsolariak nekatu egiten diren bertsoak botatzen. Ez dut uste, batzuetan bertsoa biribilago aterako zaie, besteetan traketsago, baina
|
diot
bertsoak botatzen ez direla gogaituko. Ni neu ere ez zutabeak idazten.
|
|
|
Halere, gezurra izango litzateke
|
esatea
bertsorik onen guztiak saio puntuagarritik kanpo abestu zirela, saio osoan zehar behin eta berriro eman baitziren holakoak. Kartzelako lanean, esate baterako, Jon Maiak eskaini zuen erakustaldi ederra.
|
|
2010
|
|
|
Esan dugunez, bera bertan egon zen, baina gerraren gaineko jarrera eta ikuspuntua askoz ere kriti koagoa da orduko ipartar gehienena baino. Henri Duhauk zera
|
zioskun
bertso sorta honetaz 1988an:
|
|
|
Sarreran bertan aipatu dizudanez, halaxe
|
dio
bertsoetako batek [187]: " Berdabioko semia naiz ta, seme fortuna gabia".
|
|
|
Bertsogilea hango semea omen zen. Halaxe
|
baitio
bertso batean: " Berdabioko semia naiz ta, seme fortuna gabia".
|
|
|
Baina oraingoz beste kontu batekin bukatu nahi nuke Elamako hilketa hau. Oritzen zer
|
dioen
bertsoak?:
|
|
2011
|
|
|
Azkenik uste dut mundua asko mugitzen duela baita ere, batik bat txarrerako, beldurrak. Xalbadorrek baditu oso bertso politak;" Bake emaile txarra baitugu beldurra",
|
dio
bertso horietako batean. Izan ere, elkarri beldur diogunean ez dago bake posibilitaterik.
|
|
2013
|
|
|
Lanak mila bederatziehun eta hirurogeita hamaika kapitulu zituen, bost liburutan banatuta. Gaien hurrenkera aipatzeko, ikasleek «judex, judicium, cleros, connubia, crimen» bertso nemoteknikoa erabili ohi zuten, alegia, epaileak eta horien ahalmenak, auzitegietako prozedura, apaizen autuak, ezkontza eta delituak
|
zioen
bertsoa. Dekretalen jomuga izan behar zen Eliza unibertsalaren zuzenbide bihurtzea, Decretumarekin batera.
|
|
2015
|
|
|
Esteban Garibai arrasatearra eta Baltasar Etxabe zumaiarra aipatu zituen bertso batean, euskaldunak izan, Euskal Herriko historiaz jardun, eta erdaraz idatzi izanaz mira eginda. Honela
|
dio
bertsoak (in Villasante 1961: 71):
|
|
|
9 Behin, Orduak errezatzean, nik noizbehinka tentaldi hau izaten bainuen, ondorengohau
|
dioen
bertsora heldu nintzen: Justus es, Domine, eta zure epaiak; pentsatzen hasi nintzen zein egia handia zen, honetan deabruak ez zuela sekula ere indarrik ni tentatzeko, Zuk, ene Jauna, ondasun guztiak dituzula eta fedeko beste ezertan ere nik duda egiteko eran; alderantziz zen:
|
|
|
4 Bake eta bihotz aringarri handiaz geratu naiz, benetan harritzeraino eta Jaunak nahi duela ziur egoteraino, uste baitut deabruak ezin duela jarri arimako hain bake eta poz handia. Neure buruaz ahazturik geratu naizela dirudi, esaten asmatzen ez dudan era batez, eta gogora datorkidan guztian berriro goresten dut gure Jauna, eta honela
|
dioen
bertsoaz gogoratzen naiz: –Qui posuit fines suos in pace?, eta Jainkoaren gorespenetan urtu nahiko nuke.
|
|
2016
|
|
|
Garrantzi handia ematen diote, gainera, horrela izateari eta horregatik jo dute gugana. Horregatik
|
diot
bertsoarekin lotura hori izan dezakeela; dena edo batere ez. Zenbateraino igartzen den testuetan bertsolariak garela?
|
|
|
Utzirik bere gisa zikin eta gaxtakeriak, gure ahotik ez daitezela atera elhe altxagarri, zuzengarri, erakaspentsuak baizik. Jainkoari zor
|
diogu
pertsutako dohaina. Zor hori pagatuko diogu, horren fruituak berari eskainiz
|
|
2017
|
|
|
Arrizubieta: " Afizio gisa eutsi nahi
|
diot
bertsoari, baina ez dut nahi dena izatea bertsolaritza, gustora nabil euskal dantzetan ere, txalaparta jotzen... Niri bertsoak laguntzen dit deskonektatzen, beste bizitza bat bezala da, bazoaz bertso eskolara eta sartu orduko pozik zaude, eta irtetean itzultzen zara errutinara".
|
|
|
Argumentu horrek ez nau konbentzitzen. Entzuleen gehiengo handi batek ulertu bazuen une horretan Laburu ari zela kantari eta ez pintorea, nahiko froga iruditzen zait
|
esateko
bertsotan fikzioaren argumentuak ez duela hainbeste balio. Ze, bertsotan, entzulea ezinbesteko pieza da.
|
|
|
Zeruko Argian argitara emanak daude 1966.eko uztailean. Honela
|
diote
bertsoek:
|
|
|
ez ditugu gauza horiek ulertzen eta ez gara iristen. Dena dela, beste alderdiko lagun bizkaitar batek idatzi dit
|
esanez
bertso performari hauek egiten dutena dela" asto joan eta mando etorri"; hau da: estereotipo batzuetatik ihesi, beste estereotipo haundiagoetan amildu, eta, bidez batez, hizkuntza betiko" pirritxporrotxtuten" digutela.
|
|
2018
|
|
|
Mitxelena ez zen hutsetik jaio. Juan Mari Lekuonak Jose Joakin Mitxelena bertsolaria liburuaren hitzaurrean
|
dioenez
bertso giro aparta izan zen bolada hartan Oiartzunen: “Basarri ‘batallon de trabajadores’ en lanean zegoen Oiartzunen eta tarteka herrira jaisten zen bertsotara.
|
|
|
Nola
|
dio
bertsoak?
|
|
2019
|
|
|
Geroago eskuratu nuen Aitorren bertso sorta batean
|
zioen
bertso eskolako lagun Jon Iñaki Izazelaik Iparraldean zeukala, eta ibilgailurik ez zeukanez, “… hura eramatera joaten naiz, aspertuta nago txoriei edo izarrei begira…”. Ez Aitor, ez iezadak esan beti zerura begira hengoenik.
|
|
|
" Lizar makillak orduko armak, punta burni zorrotzekiñ" dio Iztuetak. Uztapide zaharrak ere hala
|
dio
bertso batean: " Lizar makilla zuriarekin or dabiltz mendi gaiñetan".
|
|
2021
|
|
|
Bai, kantuan kontatzen direnak amonari gertatu zitzaizkion. Ez nekinen nola sartu haren hitzetan, eta horregatik sortu nuen fikzio bat,
|
esanez
bertso horiek borda batean topatu nituela, harmonika batekin. Hala izatera, nolakoak izango liratekeen pentsatu nuen, eta horregatik idatzi nituen bertso batzuk zortziko txikian.
|
|
|
Bertsoa1906ean, Otañoren bi lagun, Argentinatik Euskal Herrira itzuli ziren eta orduan idatzi zuen Otañok BIYOTZA izeneko bertsoa. Horrela
|
dio
bertsoak: Luziok Altsasun: Orra iritxi, biyok Altsasunesan zaidazu zure biyotzabarrenen kabitzen zaizun.Horrela bada, Altsasun da Euskal Herrian sartzeko ate nagusia, eta Altsasuk biyotza pozetan jartzen du.Ombuaren Itzala du izena egin nahi duten filma. Finantziazioa (beste inon laguntzarik aurkitu ez!) auzolanen bidez egin nahi dute.
|
|
|
Elkarrizketa berean, Alberdik
|
dio
bertsotan gehien erabiltzen den umorea estereotipoen gainean eraikia dela:
|
|
2022
|
|
|
Ugari eta ordena gabe datorren, doan edo erortzen dena ere burrustan ohi doa. Emile Larre euskaltzainak jendeari buruz darabil,
|
dioenean
bertso saio ospetsu bat entzuteko jendea nola sartu zen aretora: " Guri 700 entzule nausitu zitzaizkun burrustan ateak ideki orduko" (Artzain etxolak).
|
|
2023
|
|
|
Eta kanta ezazu
|
esandako
bertsoa,
|
|
|
INDAR fisiko zein animiko bat ba. Hala izanda, bertsolariarentzat isiltasunak ez du etsai izan behar, isiluneak ere bere jolasa dakar, tentsio dramatiko bat eman ahal
|
dio
bertsoari. Bertsolariaren ahotsa bizi hats bilakatzen da, gorpuzdun musika.
|