|
2004
|
|
|
Ez zen sarrera txarra izan.
|
Azkenean
Balantzategiko ukuiluan nengoen, nire etxean. Eta musika entzuteko txokorik onenean bilduta zeuden behiek agur egin zidatenean, zer moduz Mo, ongi etorri Mo, aurrera Mo, nor sentitu nintzen.
|
|
|
Zeren, jakina, beti etxe inguruetan geldituz ez bainuen ikusi ere egiten, ez baineukan berarekin traturik. Nik banekien non egongo zen La Vache, Antiaju Berde eta errotako hortzaundiak zaintzen alegia, eta bisita bat egin behar niola pentsatzen nuen egunero; ordea
|
azkenean
Balantzategiko lokatz eztian sartuta gelditzen zitzaizkidan lau hankak. Era berean, gogoratu egiten nuen biok kanposantu ttikian edukitako hizketaldia, eta gerra kontu haiekin jarraitu egin genukeela esaten nion neure buruari, baina batzuetan goizegi eta besteetan beranduegi iruditzen zitzaidan arazo haietaz arduratzeko, eta hurrengo egunerako uzten nuen dena.
|
|
|
Behia beti behi, eta kosta egin zitzaigun altxatzea. Baina,
|
azkenean
, bidatzurrari atxiki eta etxerantz jo genuen. Ukuiluaren aurrean zain zegoen beste behi taldearekin bildu ginenean, Bizkarrokerrek kontatzeari ekin zion:
|
|
|
Gaurko egunetik begiratuta, bizitzak ematen duen esperientziarekin, ez nuke banketetzat hartuko egun hartan Balantzategin egin genuen jatea.
|
Azken
batean, pentsua besterik ez zen, aldian behin Chevrolet kamioi batek zakutan ekartzen zuena. Baina, jakina, ordu hartan guk behiok ia ez genuen jaki kanpotarrik ezagutzen, eta pentsua gauza berria iruditzen zitzaigun.
|
|
|
Gauza berria ez ezik, bixia ere bazen pentsua, ohizko belarra baino askozaz biziagoa, eta gustura jaten genuen.
|
Azkenean
, bete beteta jarri eta etzan egiten ginen digestioa egitera; hantxe bertan, noski, zeren Genoveva eta Bizkarrokerrek hurrengo goizera arte itxoiten baitzuten ukuiluko ateak zabaltzeko.
|
|
|
Baina Piarres ene galeria aintziñala joaiten zuzun arratsoroz kantari aritzen zelarik. Eta
|
azkenean
, galeriatik jauzi eta, Jinkoak barka dezaitala, etxetik eskapatzea deliberatu nizun. Eta gertatu zen orduan?
|
|
|
Pauline Bernardetteren desertua, beraz, Ezkontza deitzen zen, eta
|
azken
batean ez zitzaion hain zeharkagaitza suertatu: aski izan zuen nire gainera erori eta, ondorenean, komentura sartzearekin.
|
|
|
Gauzak hola, komentu ingurutara elkhi eta bide bazterreko adar eta ezpal biltzen aritu ninduzun, eia egur mozkin haiekin negua iragan artino arranjatzen ginen. Hala, su egin behar zen
|
azken
egunetarik batetan, ezpal beltz eta ttipiño bat ikusi nizun lurrean, lehenago ere errerik zirudiena, eta hartuko dizut ez dizut hartuko egon ninduzun denbora batez. Azkenean, saskirat eman nizun eta errefektuarrera eraman.
|
|
|
Hala, su egin behar zen azken egunetarik batetan, ezpal beltz eta ttipiño bat ikusi nizun lurrean, lehenago ere errerik zirudiena, eta hartuko dizut ez dizut hartuko egon ninduzun denbora batez.
|
Azkenean
, saskirat eman nizun eta errefektuarrera eraman. Eta zer erranen duzu gertatu zela, Mo?
|
|
|
Jakina, horrek ezin zuen iraun.
|
Azken
batean, ez zen zuzena, ez zen justiziakoa, desberdintasun handia zegoen kontu hartan, zeren berak pagatzen ez zuen prezioa pagatu beharra baineukan laguntasunagatik. Nik ez nion ezer eskatzen laguna izateagatik, bakarrik horixe bera, laguna izatea; berak, berriz, laguna izatea eta umiltasun gehiegizkoa eskatzen zidan.
|
|
|
Bere barne borroka areagotuz zihoan, areagotuz eta okertuz bere behitasunaren kalterako.
|
Azkenean
, udazken hura pasa eta neguan ondo sartuta geundenean, bataila zahar hura erabaki egingo zen azkenez. La Vache basurdeen taldera pasako zen, eta gure harremana —bigarren tiratu haren ondorioz— etena geldituko zen betiko.
|
|
|
Eta aurreneko hark egindakoa, beste laurek berritu zuten.
|
Azkenean
, lekua egin eta basurde bezala onartu zuten La Vache.
|
|
|
—Ene lagun on ona —esan zidan harkaitz zuloan bizpahiru aste neramatzanean. Ordurako urtuta zeuden negu hartako
|
azken
elurrak— Barka ezazu esatea, baina aukeran sentituegia zara, belar ziri batek ere zauria egingo lizuke. Erotu zen zeharo zure lehengo lagun hura, eta harrezkero hementxe zaude, txoko honetan kuxkurtuta.
|
|
|
—Gero eta argalago zaude, lagun —hasi zitzaidan egun batean Setatsua—, eta hori ezin dizut ametitu.
|
Azkenean
, gaixotu egingo zara. Benetan, makalki jokatzen ari zara.
|
|
|
Bultzaka eta bultzaka,
|
azkenean
udaberria mendi osoaz nagusitu zen, eta belarra eta lorexka besterik ez zen ikusten bazterretan. Berehala, neguan galdutako pisu guztia irabazi nuen, eta patxada batean ematen nituen orduak.
|
|
|
Orduan, bidatzur haietako bati jarraituz, beste bidatzur lodiago bat aurkitu nuen, eta horren hurrena are eta lodiagoa zen beste bat.
|
Azken
horren buruan, berriz, bide sendo eta zabala abiatzen zen, herri bateraino zihoana. Non gertatu han ostatu, herri hartan bertan gelditzea erabaki nuen.
|
|
|
Baina itzalak bere hartan, gortinen artetik atera gabe.
|
Azkenean
, gizonak etsi egiten zuen, eta aldameneko etxera joaten zen.
|
|
|
—esan zidan lehengo batean Pauline Bernardettek komentuko baratzean geundela, bera azenarioak ateratzen eta ni azenario probatzen.
|
Azken
denboran zinez penaturik ikusten zutut —gaineratu zuen.
|
|
|
Izanez ere, noiz idazten dira memoriak? Bada, kamioaren
|
azken
errebueltara iritsitakoan. Eta hortik nire ikara, Soeur.
|
|
|
Gutxi gorabehera, bi egun ibili nintzen modu txar hartan.
|
Azkenez
, loaldi luze baten ondorenean, lasaiago sentitu nintzen. Nire barruko Setatsuak hitz egin zidan orduan:
|
|
|
Eta berriz ere, eta oraino.
|
Azkenean
Piarresek etsi, eta murrua eraiki gabe gelditu zen.
|
|
|
Sendoak eta arinak ziren biak ala biak ere, eta bistakoa zen
|
azkenean
harrapatu egingo nindutela; are eta errazago izuak belaunetan jartzen zidan ahuldadearekin. Baina, orduantxe bertan, Pauline Bernardetteri hainbeste gustatzen zaizkion mirakulu horietako bat gertatu zen:
|
|
|
Nahiago nuen La Vache qui Ritekin jarraitu.
|
Azken
batean, bizia zor nion errotan nire alde egindakoagatik. Bai, etzan egin behar nuen adiskide harekin.
|
|
|
Eta, hain zuzen ere, La Vachek etengabe ematen zituen kolpe haiek. Nik, aldiz, ahaleginak egiten nituen bera bezala ez hasteko, baina
|
azkenean
, zerbait lasaitzearren, zutabe baten aurka bidaltzen nituen adarrak. Baina marmitaz kanpo zegoen herritar bonbozaleari axolarik ez zion.
|
|
|
Ez nintzen nire lau hanketan egoteko gauza. Eskerrak
|
azkenean
, guri are burla gehiago egiteko, zakur jende hark iturrira bota gintuela; eta ez bakarrik uraren freskotasunarekin suspertu egin ginelako, baita ihesbidea ikusi genuelako ere. Izanez ere, zuhaitz enbor batzuk zeuden han inguruan pilatuta, eta eskailera moduko bat osatzen zuten, plazaren murru gaineraino iristen zena.
|
|
|
La Vache eta biok ordutan egon ginen etzanda eta gure zauriak miazkatzen.
|
Azkenean
, afalondoa izan eta marmita zerbait isildu zenean, ihesaz hitz egin nion.
|
|
|
—Begira, lagun. Bideak, herri inguruetan zabal eta sendo direnak, mehetu egiten dira auzoetara iritsitakoan, eta mehetu ez ezik hil ere bai auzoko
|
azken
etxearen atea jo eta gero. Baina, guztiak hiltzen al dira?
|
|
|
Ia beti hil egiten dira. Hiltzen ez direnetan, berriz, goraka jarraitzen dute, gailur edo goi basoren baterantz, mehetuz eta mehetuz, hainbesteraino mehetuz non
|
azkenean
bidea bidatzur bihurtzen den. Berehala, bidatzur hori ezabatu egiten da baso barruan, edo bestela berdindu gailurreko harkaitzarekin.
|
|
|
Izanez ere, zein zen nire bizitzan ezagututako behi bizkor bakarra? Bada, dudarik gabe, La Vache qui Rit. Eta
|
azkenean
zera gertatu, La Vache ez zela La Vache, ez zela behi, baizik eta basurde.
|
|
|
Denbora nekez pasatzen zen. Udazkenari ez zitzaion
|
azkenik
ikusten. Behin ere baino aspertuago nengoen batean, halaxe pentsatu nuen:
|
|
|
Artean ez zuen gauerdia ere izan behar, ilargia eta izarrak puska baterako zeuden zeruan.
|
Azkenean
, gogoz bestera nire harrotasuna mintzen zuelako, eskura neukan adiskide bakarrari hots egin nion.
|
|
|
Baina ez neukan gogorik, eta aspertzen segitzea beste erremediorik ez zitzaidan gelditu.
|
Azkenean
, lepoa luzatu eta marru egin nuen nire indar guztiarekin:
|
|
|
Orduan, pendizera iristeko esperantza guztiak nirekin nituen unean, sua bezalako zerbait etorri zitzaidan aitortu ez dudan leku horretara, eta isatseko
|
azken
ileetatik tiraka hasi zitzaidan otsoetako bat. Begiratu egin nion zuzenki:
|
|
|
Airean tarte bat egin eta gero, zilipurdika jaitsi nintzen, eta piririka ere egin nuen
|
azken
aldera. Elurrik ez egotera, seguru hezur bat baino gehiago hautsiko nuela.
|
|
|
Jaiotzekoa izango nintzen noski, eta
|
azkenean
jaio egin nintzen Euskal Herriko baso batean 1936ko gerra bukatu eta handik gutxira. Basoa Balantzategi izeneko etxearen terrenoetakoa zenez, bertako ukuiluan egin zidaten tokia, eta erabakita gelditu zen hartara nire mundu honetako txokoa, txokoa edo aberria:
|
|
|
Eta txindurriek, erleek, tximirrikek, txepetxek, kaioek, zapelatzek, dortokek, gameluek, amuarrainek, lehoiek, tigreek, kanguroek, haiek guztiek eta beste animalia askok jakin egin omen zuten zenbat denbora edukiko zuten munduan.
|
Azkenean
, dena bukatutzat jo eta erretiratzera omen zihoan Denbora partitzailea.
|
|
|
Ordubete, beharbada, edo ordu eta erdi. Bitartean, begi aurreko maindirea deseginez joan zen, eta gorpuztu egin ziren hasiera batean mantxa huts izandakoak; eta
|
azkenean
, norbaitek maindire hura urtu egin izan balu bezala, haren atzeko guztia agerian gelditu zen niretzat. Zuhaitzak, orduan, sendotu eta zuhaitz oso egin ziren:
|
|
|
Nire arreta guztia Artizar edo Venusi buruzkoa zen. Lehenago hostoei bezala, orain puntu gorrizta hari begiratzen nion, areago gorrituko ote zen,
|
azkenean
erabat belztuko ote zen edo ez ote zen belztuko, eta apustuak ere egiten nizkion neure buruari, baietz aldamenekoak baino gehiago iraun, ezetz gaurko gauean erori. Oso egoera larria zen, oso gaizki nengoen.
|
|
|
Oso egoera larria zen, oso gaizki nengoen. Nahiz ni orduan konturatu ez, Bakardadek emana zidan bere kolpe
|
azkena
, eta —hondar gainean ahuspez eroritako behi afrikarrak bezalaxe—, sartua nintzen deliriotan. Munduarekiko harremana galduz nindoan apurka apurka.
|
|
|
Genovevaren abistuak salbatu ninduen. Abistua nire belarri barruraino sartu zen, auskalo zenbat aldiz, eta
|
azkenean
jabetu egin nintzen: Balantzategin nengoen, negua zen, etxeko ugazaba andrea deika ari zitzaidan.
|
|
|
Behi harroa zen, basurde bihotza zeukan, eta, berriro, nire laguna ere bazen. Egina nuen, ia ohartu gabe, desertuaren
|
azken
zatia, heldua nintzen beste ertzera.
|
|
|
gerra izan zela haran hartan, fusilatu egin zutela Genovevaren gizona, La Vachek esaten zuen bezala gerra ez zela artean bukatu, Antiaju Berdek Balantzategi zaintzen zuela hortzaundien bitartez, zaldiak gauez jaisten zirela beren kargamentua hartzera, eta noizean behin bakarrik, gau jakinetan.
|
Azkenean
, izpi haiekin guztiekin lokatz figura bat lortu nuen, esaldi bat, egia bat:
|
|
|
Eta, ezbairik gabe, bere barruko basurde ahotsa zuen laguntzaile borroka hartan.
|
Azkenean
, zeozer sosegatu eta bere onera etorri zenean, halaxe hots egin zuen:
|
|
|
Arrazoi zuen Setatsuak
|
azken
hitzak esatean. Ni ere Balantzategiko gaiari heltzeko desiratzen nengoen ordurako.
|
|
|
Beste behi beltzak, beren makalean ezer ulertzen ez zutenak, egoskor jarri ziren ukuilura sartzeko eskubidea zela-eta, eta Bizkarrokerri eta Genovevari asko kosta zitzaien haiek denak etxe aurreko belaze hesitura sartzea. Baina,
|
azkenean
, han geunden zazpiok. Eta han zeuden halaber, belar artean gordeta, udaberriak ekarritako zomorro eta zomorrondo guztiak, eltxoak, liztorrak, erleak, zizareak, txindurriak, barraskiloak, harrak, armiarmak, bareak, amona mantangorriak, euliak, ezparak, ipurtargiak eta beste ziento bat jende alfa, benetan oso alfa.
|
|
|
—Karral, karral, karral! —esan zuen Antiaju Berdek
|
azkenean
, aldamenean zeukan guardia lodi bati hitz eginez.
|
|
|
—Noiz jasoko genuke
|
azken
kargamentua? —galdetu zuen menditarren buruak edo.
|
|
|
—Pena ematen zidak
|
azken
kargamentua izango dela pentsatzeak —egin zuen Bizkarrokerrek hasperen— Baina betikorik ez zegok mundu honetan.
|
|
|
Hurrengo arte. Ea aste honetan
|
azken
kargamentu hori bideratzen dugun.
|
|
|
Logikaz pentsatu beharra zegoen, erne ibili beharra geneukan: Sekretuen Gurpil Handia bere hirugarren eta
|
azken
buelta ematen ari zen. Oso grabea izango zen buelta, gainera.
|
|
|
Arratsaldea aurrera, pianoaren hotsak eta uraren txirraiarenak nahastuz joan ziren, eta
|
azkenean
erabat uztartu eta murmurio berberaren bi aldeak ematen zuten. Leiho saiateraren bestaldean, berriz, laino batzuk arrasto beltzez hornitzen ziren.
|
|
|
Eta hasieran, bai sinistu ere Usandizagak. Baina
|
azken
unean, jabetu egin da engainuaz eta oharra pasa die mendikoei. Hori da Antiaju Berdek ulertzen ez duena, nola lortu duen informazioa pasatzea.
|
|
|
Lasaitu egin nuen laguna.
|
Azken
batean, nahiko buru erakusten zuen bere ezjakintasuna aitortzean. Gainera, konturatzen nintzen ni ondo, bere arazoa ez zen delako makaldadea, baizik eta bere basurde bihotz hura.
|
|
|
—Eraman egin dizkiagu, bai —etsi zuten gazteek
|
azkenean
. Gero, dirua atera eta ordaindu egin zioten hortzaundiari.
|
|
2010
|
|
|
esaterako, Zazpigarren eguneko adbentistak eta hauetatik banandutako Jehovaren lekukoak.
|
Azken
hauek, esaterako, estatuari zor zaizkion atxikimendu guztiei uko egiten diete oraindik ere, soldadutza derrigorrezkoari bereziki.
|
|
|
Honela, bizikidetza derrigorrezkoa zela oharturik handik eta hemendik egoera deseroso horren justifikazio moduak sortuz joan ziren. Zirela azalpen teologikoak, zirela arrazoi praktikoak...
|
azkenean
bizikidetza posiblea zela ondorioztatu zen. Momentu horretan argudiaketa berri bati ekitea filosofiari zegokion.
|
|
|
Arrazoi praktikoen ondoren, eremuen zatiketa etorri zen.
|
Azken
honek, oraindik, ez zion bizikidetzari bide zabala eman, arazoak ezkutatu besterik ez baitzituen egin. Kantek auzia bukatu nahi izan zuen.
|
|
|
Agustin Hiponakoak libertas hobesten zuen liberum arbitriumaren aurretik.
|
Azken
hau aukeratzeko ahalmen hutsa zatekeen, ezdeusa Jainkoaren aukeraren (libertas) ondoan, benetako askatasuna. Marxek, era berean, askatasun burges eta formalen ondoan libertas maior bat proposatzen zuen, komunismoaren askatasuna, hain zuzen ere.
|
|
|
|
Azken
hamarkadetan egon den eztabaida filosofikoan bi gai nagusi hauek gurutzatu dira: komunitatea vs indibiduoa, eta perfekzionismoa vs antiperfekzionismoa.
|
|
|
Argumentu ahulak eta kointuralak besterik ez.
|
Azkenean
arrazoitze zuhur eta kalkulatzaile huts batek alde batera edo bestera erabakiko ditu auzi garrantzitsuenak.
|
|
|
|
Azken
hau kontuan hartu litzatekeela esaten du W Kymlickak. Gizarte multikulturalen egoera ikusirik, kultura guztiak maila berean ez daudela egiaztatzen du.
|
|
|
Beltzek, magrebiarrek edo asiarrek nahimen berezituak gorpuztu dituzte mendebaldeko gizarteetan eta ez dute bat egin bertako gizartekideekin, ez politika migratzaileek nahi duten heinean, bederen. Gehienetan
|
azkenok
asimilazio saio hutsak izan dira, hau da, mendebaldeko kultura dagoenean besarkatzeko saioak.
|
|
|
Baina honek ere aurrez aurreko egoera batera garamatza. Gure kulturaren oinarriak indarrez behartzera jotzen bada,
|
azkenean
indar neurketa huts batera helduko gara. Indar neurketaren emaitzak ez dira oso egonkorrak izaten, ordea.
|
|
|
Alegia, kanpotik etorritakoak bertakoak adina zaintzeak irizpide unibertsal eta zuzena dirudi, guztiok eskubide bertsuez jantzita baikaude. Jarrera orokor honek, ordea,
|
azkenean
indartsuenaren edo erasokorrenaren garaipena dakar. Itxura batean, nazionalismoa menperatzen dutenen aurkakoa denean zilegia da.
|
|
|
Atzera begiratuta, aspaldiko kontuak berritzen direnean soluzioak errazagoa dirudi; bere garaian erabilitakoak gaurko egunera alda litezkeelako edo. Honela gertatzen da pluralismoaren aferarekin,
|
azken
bi mendeetako arrazoimenaren eta indibidualismoaren garapenak finkatu duen ezaugarriarekin, alegia. Erlijio, ohitura, pentsamolde eta kultura aniztasuna beti izan den arren, gutxitan egon dira espazio berbera betetzen.
|
|
|
Gertakari hauek guztiek, astinaldi teologiko itzelaz gainera, aldaketa soziologiko, politiko eta filosofikoak eragin zituzten.
|
Azken
alor honetan aurreko eskemetan lekurik ez zuen tolerantziaren kontzeptua sortu zen; hots, egiaren jabe ez zirenek ere errespetua merezi zuketen. Pentsamenduaren historian lehen aldiz bestearen iritzia kontuan hartu beharreko arazoa zen.
|
|
|
Dworkin, besteak beste.
|
Azken
hauen liberalismoa ez zegoen kapitalismoari lotuta modu determinista batean, eta zuzentasunaren teoria rawlsiarra ekonomia sozialista batean ere berdin berdin gara zitekeela esan zuen Rawlsek berak: " a liberal socialist regime can also answer to the two principles of justice".
|
|
|
" a liberal socialist regime can also answer to the two principles of justice". Neoliberalek gogorki astindu zituzten
|
azken
hauek, ia liberalismotik kanpora egotziz.
|
|
|
Rawlsen
|
azken
lan nagusiaren izenburuak ederki erakusten du bere proposamena: Political Liberalism.
|
|
|
Alde batetik, liberalismoaren ardatz nagusiak defendatu nahi izango lituzke, askatasuna eta berdinatasuna, eta, bestetik, liberalismo horren politikotasun hutsa.
|
Azken
adjektibo honetan dago berrikuntza, eta berarekin zera azpimarratu nahi du pentsalari iparramerikarrak, bere liberalismoa ez dela orohartzailea. Politikaren eremua ongi zehaztu nahi du, besterik ez, eta horren mugetan agindu.
|
|
|
Zahartzarorako, lanez itotako gurasoek, sendo eta osasuntsu Ameriketara joaten ikusi zituzten semeen laguntza itxaroten zuten, eta horren ordez zer, bada, gaixorik eta behartsu iristen zaizkie, ahalegin eta neke berriak eskatuz hain justu bizitzaren
|
azken
unetan.
|
|
|
|
Azken
xehetasun bat, esanguratsua dena: Montevideoko Centro Vascongado elkartea izan zen lehen euskal etxea 1883anbere baitan Bidasoako alde bietako euskaldunak onartu zituena, bere estatutuetako lehen artikuluan halaxe argituta.
|
|
|
Larresoroko seminarioan luzaroan hezi ziren ez soilik Iparraldeko apaizak, baita ere bertako eliteak eta protoeliteak. Joan gaitezen, bada, 1893 urtera eta Larresoron aurkituko ditugu irakasle eta ikasle, batetik, Arnaut Abadia, seminarioko zuzendari" ezin ahantzizkoa" eta gure literaturako klasiko ezezaguna, Eskualduna astekariaren Laborarier saila urte luzez idatzi zuena, eta bestetik hamazazpi urteko Jean Etxepare, unibertsitate aurreko
|
azken
ikasturtean eta, omen, liburuei sobera emana zena. Azken ikasturte horretan, beraz, Arnaut Abadia bithirindarra izan zen Aldudeko medikuaren filosofia irakaslea:
|
|
|
Joan gaitezen, bada, 1893 urtera eta Larresoron aurkituko ditugu irakasle eta ikasle, batetik, Arnaut Abadia, seminarioko zuzendari" ezin ahantzizkoa" eta gure literaturako klasiko ezezaguna, Eskualduna astekariaren Laborarier saila urte luzez idatzi zuena, eta bestetik hamazazpi urteko Jean Etxepare, unibertsitate aurreko azken ikasturtean eta, omen, liburuei sobera emana zena.
|
Azken
ikasturte horretan, beraz, Arnaut Abadia bithirindarra izan zen Aldudeko medikuaren filosofia irakaslea:
|
|
|
Segun antza, urtebetez esne mamitan bizi izan zen Etxepare gaztearen gogoa, eta dioskunez, laburregi iritzi zion ikasturte horri, haren ustez bospasei urte zirelarik gai mamitsu horietan barneratzeko. Oroitzapenak oroitzapen, baina, Etxeparek krisi sakona eduki zuen
|
azken
ikasturte horretan, ze, Arnaut Abadiaren azalpenek, dirudienez, hainbat zalantza sortu baitzizkioten hamazazpi urteko gazteari, munduaren eta biziaren bilakaeraz.
|
|
|
Esan bezala, Lafittek bizpahiru aldiz oratu zuen arestian aipatu dugun pasarte" pozoitsua" eta neutralizatzen ahalegindu. Jakina, Haeckelen eragina da,
|
azken
batean, Lafittek ezabatu nahi duena. Piarres Lafitteren lehen erantzuna 1932 urtekoa da.
|
|
|
sinesmenak ez du gogoa tapatzen, ez hertsitzen, bainan hazten[...] eta beraz jakintsunek ezdute zeren duda diosku. Horrainokoa gogoeta orokor baten itxurarekin etorri zaigu, eta ados edo, ziurrenez, desados egon bagaitezke ere, osteko
|
azken
hiru lerroek ez dute ezer galtzekorik, eta Etxepare dute bizi bizirik begien aurrean. Harekin mintzo da.
|
|
|
" Zoin da zure
|
azken
hitza?
|
|
|
...en emaitza dela" baieztatzea; giza arima kreatua izatea ukatzea, eboluzio materialista propugnatuz; sakramentuzko aitortzaz mintzatzea, bere eraketa eta ontasun jainkozkoei begirunerik erakutsi gabe, horren ordez soilik balio humanoa emanez; gizadiaren eskarmentua moral bizi eta aktiboaren sintesia dela baieztatzea, filosofo eta moralisten goi mailako kontzientziek sentitua eta interpretatua;
|
azken
finean, liburu osoa kutsu modernista nabarmeneko kontzeptu eta esaldien multzo bat da, eboluzio materialistaren printzipioan oinarritua; bai, egileak gazte euskaldunen kastitatea du helburu liburuan, baina hortik urrun, galgarria da gazte horien federako eta heziketa moralerako, eta, hortaz, beren bizitzaren garbitasunerako eta kastitaterako; halaber, gure gain dagoenez liburu honen hartzaile dir...
|
|
|
Berrogeita hamar bat apoarmatu harrapatu zituzten, baita gehien gehienak urdaileratu ere, eta ez zuten oskol bakar bat gorde zientziarako! Alabaina, Beagleko marinelek orduan eskuratutako
|
azken
dortoka erraldoia, omen, Harriet izenekoa, 2006an hil zen, Queensland-eko zoo batean, Australian.
|
|
|
Egokitasun ebolutiboa handitu dezaketen ezaugarrien adibidea, kasurako, ugalkortasunaren emendioa izan daiteke. Aitzitik, hain onuragarria ez den edo deletereoa den alelo bat edukitzeak dakarren gaitasun ebolutibo makalak,
|
azken
batean, alelo hori urriago bihurtzea ondorioztatuko du, zeren eta, ezaugarri desegokiek" aurkako" hautespena jasaten baitute, eta, hortaz, populazio barruan geroago eta ale gutxiago egongo dira ezaugarri horrekin. Ugalketa diferentziala dago beraz:
|
|
|
Bidelapurrak, matxinoak eta horrelakoak aparte utzita ere, edota erreumatismoa, tifusa, disenteria eta malariaz gaixotu zen aldiez gain, adi!, hiru biderrez pozoitu zioten tea. Izan ere,
|
azken
espedizioaren atzeneko partean hain txarto paratu zen, oleazio santua eman ziotela, hilzorian. Denetarik pairatu zuen, beraz.
|
|
|
Alde horretatik oso adierazgarria da, Tibeteranzko esplorazio bidaiaren ostean bere gaitzetatik sendatzeko asmoz Europara itzuli zelarik, Parisera iritsitakoan egin zuen lehen gauza zer eta Frantziako presidentea bisitatzea izan zen, eta noiz eta Gerla Franko prusiarra amaitu berritan, 1871 urteko
|
azkenetan
. Soilik misiolari soil bat zela kontuan hartuta harrigarria suertatu arren, Adolphe Thiers presidentearekin hainbat biderrez bildu zen, eta elkarrizketa horietan justu justuan zeintzuk mintzagai eduki zituzten ez dakigun arren, badirudi Zhoushan irla eskuratzearen komenientziaz egin zutela berba:
|
|
|
Era berean, baita hezkuntza sistema osoak ere antzeko harrera eskasa egin zion darwinismoari, eta are eta hogeigarren mendeko erdialdean ere oso tarte laburra eskaintzen zitzaion Darwini eskola liburuetan. Izatez, Lamarck ek berak arreta txikia jaso zuen XIX. mendearen
|
azken
hamarkadara arte.
|
|
|
Denetara 23 espezie aurkitu zituen, elkarren nahikoa antzekoak eta aldameneko lurraldetan bizi zirenak. Kontua da, zelan edo halan, faisaiek gogoeta franko eragin ziotela eta
|
azken
batean onartu arazi ziotela Genoan ezagutu darwinismoa. Oso esanguratsua da ondoko pasartea:
|
|
|
Dirudienez, saltoki bat zabaldu zuen Guayaquilen eta ibili eta ibili dirutza galanta metatu.
|
Azkenean
, bildu zituen aberastasun guztiak sorterriari laga zizkion testamentuz, 1860an, hil zenean.
|
|
|
Ugalketa diferentziala dago beraz: ezaugarri faboragarriak ugarituz joango direnaz batera, ezaugarri desegokiak urrituz, eta
|
azkenean
lehenengoak nagusituko dira, eta besteak ezabatu egin daitezke.
|
|
|
Hau da, euskararen desagerpena era natural batez etorri beharrekoa bada, berez berez, darwinismo linguistiko horrek ikusarazi bezala, orduan zergatik ez utzi prozesu natural hori berez gerta dadin? Gainera, suntsitu beharrean, beharbada, euskara aglutinatzaile izatetik flexibo izatera igaroko litzateke, eta bizirik iraun izan ere, euskarak dokumentaturiko aldaketa drastikoak pairatu ditu
|
azken
mendeotan, eta, egungo aditu batzuen beldurrak betetzekotan, behin eta ergatiboaren k hori galduta, hizkuntza preindoeuropar moldakaitza izatetik mintzaira indoeuropar peto petoa izatera pasatuko litzateke. Beraz, zer dela-eta esku hartu bilakabidean?
|
|
|
—Eskuara ken, zer zuzenez? Eta gero
|
azkenean
, kenduz, ez othe ginezake irabaz baino gehiago gal?
|
|
|
Julien Vinson Parisen hil zen, 1926an, baina, ia
|
azken
unera arte lanean aritu zen arren, intelektualki XIX. mendeko gizona da izatez, beti fidel izan baitzitzaion 1850 tartean modu autodidaktan bereganatu zuen ideia sortari. Nolanahi, desadostasun nabariak eduki zituen orduko euskalari askorekin, hala nola, Telesforo Arantzadi, Bonaparte printzea, Arturo Campion, Charencey, Dodgson, van Eys, Intxauspe...
|
|
|
Kontuak kontu, 1926ko martxoaren
|
azken
egunetan aita Laburu Iruñetik ibili zen, biologiaren gaineko hiru hitzalditarako, eta Larreko k beraien kronika eman zuen Eskualduna astekarian, eta besteak beste hauxe zioskun:
|
|
|
Orain ez daukagu astirik dokumentu interesgarri hori aztertzeko, baina laburtzearren esango nuke" apaiza" nabarmentzen dela, fededuna agertzen dela alde guztietatik orrialde horitu horietan: Jainkoa ezagutzeak, gure asera eta
|
azken
helburua dela jakiteak, ba du bere ondorioa: bat, maitetasuna dela gure elkartearen eskarria; bigarrena, geroko zorionaren itxaropena.
|
|
|
Nolanahi, XX. mendearen
|
azken
laurdenean gure artean onarpen zabala irabazi du eboluzioa ulertzeko era osozkoak, alegia, eboluzioa guztiz zorizkoa dela, edo hobeto, ez dela naturaz gaindiko inolako boterek proposituren batetarantz gidatua, Darwinek berak adierazi legez. Horixe erakutsiko digu, kasurako, Xabier Amuriza bertsolari bizkaitarraren Menditik mundura 1977ko liburuak.
|
|
|
Horixe erakutsiko digu, kasurako, Xabier Amuriza bertsolari bizkaitarraren Menditik mundura 1977ko liburuak. Xabier Amuriza kartzelatik irten berri batek plazaratu zuen liburu arraro hori, parte bitan banatua, lehena hainbat poemaz osotua eta
|
azkena
bertsoz, tartean hain ospetsu bihurtu zen" Euskal Herritik aparte, mila legua bitarte, beso ta hanka loturik preso, Zamoran gauzkate...", jakina, Zamorako espetxean ondua. Xabier Amuriza 1965ean apaiztu zen, eta 1968tik aurrera zazpi urte eman zituen preso Francoren diktadurapean, gose greba bat zela-eta.
|
|
|
mundu osoa azaldu eta bizi daiteke euskaraz, tartean Darwinen ideia lanjerosoa ere.
|
Azkenean
Lotilandia atzean utzi dugu nonbait, eta txonbo egin dugu benetako munduan, Jean Etxepare medikuak behinola amestu bezala edo.
|
|
|
Esan nahi dut, kasurako hirugarren mailan, Zoologia guztiz ebolutiboa irakatsi zigutela, zeinean, adibidez, Ernst Haeckel ek garrantzi eta presentzia ezin nabariagoa ukan baitzuen, edota animalia taldeen arteko ahaidetasun harremanek ere tarte zabala hartu baitzuten, baina darwinismoak berak ez zuen protagonismorik izan. Hirugarren kurtsoko beste adibide bat aipatzearren, Genetikaren programan 47 ikasgai zeuden aztertzeko, herentzia biologikoaren zoko moko gehienak arakatuz; bada, programa horretan zein eta 45 ikasgaia izan zen Genetica y evolucion, hau da, presaka eta korrika ikusten zen, hain zuzen ere ikasturtearen
|
azken
eskola egun fatidikoetan. Alde horretatik, darwinismoak baino paradero hobea eduki zuen plaka tektonikaren hipotesi orduan berri eta iraultzaileak:
|
|
|
zorionez nahikoa zehatz azaldu ziguten Geologian. Bestalde, hirugarren mailan kurtsatu genuen
|
azken
irakasgaia Mikrobiologiaerabat deskriptiboa izan zen, eta kutsu ebolutiborik gabekoa.
|
|
|
Urte horietan, darwinismoaren azalpenerako eta eztabaidarako oso garrantzi handikoak suertatu ziren eskola formaletatik kanpoko ekintzak. Nire ustez, ezin argigarriagoa izan zen karrerako
|
azken
urtean Zientzi Fakultatean antolaturiko Encuentros en Evolucion hitzaldi zikloa, zeinean hainbat irakaslek sakon eta era erakargarrian erakutsi baitziguten kuestio osoa alde askotatik, eta jakina, gogo eman genion.
|
|
|
Urte horretan Darwinen heriotzaren mendeurrena beteko zen, eta horren karietarat Udako Euskal Unibertsitatearen Natur Zientziak sailak eboluzioari buruzko jardunaldi bat antolatzea deliberatu zuen. Jardunaldi hori Iruñeko ikastaroetan burutu zen uztaileko
|
azken
astean, berrogeita hamar partaidetik gora batu zirelarik. Kontua da UEUko lagunek hitzaldi baten ardura eman zidatela niri, eta ganoraz prestatu gura izan nuen.
|
|
|
Armand David Haltsuet 1900an hil zen, Parisen. Hil aurretik
|
azken
bisitaldi bat egin zion Ezpeletari, hainbat opari zeramatzala: pauma ikusgarri bat, faisai gorri bat, eta, herriko elizari, esmaltezko gurutze ezin ederragoa, printze errusiar tximeleta bildumari batek emanikoa, Tibeteko Armandia thaidina pinpilinpauxa zoragarriaren trukez.
|