|
2000
|
|
|
Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako
|
hizkuntzarik
zaharrena dela euskara. Baina horretarako Frantziak bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu beharra duela eta era beran Espainiakoak bere 3 artikulua, horrela izan ezik gure euskararen ukapena zelako eta aldi berean baita ONUren adierazpenarena ere.
|
|
|
Beraz, Frantzian lana nolabait bideratzeko ere ez zaigu falta ez argudiorik ezta ahalmenik ere. Gainera, gogoan har, euskara dela Espainiak eta Frantziak beraien barnean duten
|
hizkuntzarik
antzinakoena eta gaur oraindik bizirik dirauena. Eta hizkuntzen kontu honetan ezinezkoa dela tipiagoen edo handiagoen indarrekin jokatzea, demokratikoki baizik, izate naturalez eta gurasoengandiko arrazoiez.
|
|
|
–Antzinako Hispaniaren erlikiarik agurgarrienaren jabe zarete. Beste batzuek izan dezakete arte balio hoberik, gutiziagarri eta miresgarriagorik, baina ez da zuona bezalako garrantzia duen beste
|
hizkuntzarik
, zeren bere ikerketa sakondu gabe inoiz ere dira ezagutarazi antzinako zibilizazioaren ibilerak?.
|
|
|
Hemen, uste dugu mende askotan zehar adituen artean euskara latin elebitasunak iraungo zuela. Inperio hark
|
hizkuntzarik
gehienak suntsitu zituen. Gureak ere bide hori eraman zezakeen, baina hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
|
a) Hitzaldi eta sermoietan debekaturik geratzen zitzaien elizgizonei gaztelaniaez zen beste
|
hizkuntzarik
erabiltzea. Testu honek ez zituen aipatzen elizakobestelako lan eta harreman pertsonalak (aitorlekua, otoitzak, etab.).
|
|
|
Horrela, 366 artikuluan oinarrizko eskolak, en todos los pueblos de la Monarquía? ezartzeko emandako agindua azpimarratu genuke; eskola horietan, irakurtzen eta idazten irakasteaz gain eta inongo
|
hizkuntzarik
aipatzen ez zenez, pentsatu da legegileek gaztelania soilik zutela buruan, besteak beste, herritarraren betebeharrei buruzko irakaskuntza nabarmentzen zen. Baina, beharbada, guztien artean garrantzirik handiena izango lukeen artikulua liberalismo espainiarrak hezkuntza arloan izan zuen uniformizatzearen helburua zehazten zuena litzateke(. El plan general de enseñanza será uniforme en todo el reino,...?, 368 art), Konstituzioaren irakaskuntza ere aipatzen zelarik.
|
|
|
Elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta bizi diren gutxiengo eta gehiengo kulturalen hizkuntzekin antzeko zerbait gertatzen da. Merkatu soziokulturalak inposatzen dituen joerei jarraituz, lasterrago ala beranduago,
|
hizkuntzarik
indargeena hiltzera edota bitxitasun antropologikoa izatera kondenaturik egongo litzateke, besteak bizirik dirauen bitartean.
|
|
2001
|
|
|
Ez izan zalantzarik, maisu eta instant batzuren ondotik, ekin zion, zuhurki, lasai eta miresgarriArtean urrunekoak ziren Egiptoko piramideak, eta hauek bezain haundia zen Pertsiar inperioa eratu gabe zegoen, Athenaseko arkitektura ·asmatzeke eta Perikleren garaiak imajinaezinak. Orduan, ez zen
|
hizkuntzarik
, eta mugarik urik eta mendirik ere ez, ezarritakoez gain. Munduan ez zegoen gizakirik, horiek geroago biziko ziren eta egun hori heldu bitartean, naturarena zen hitza.
|
|
|
Hindiak beti liluratu ukan nau. Asian ia ez da indoeuropar
|
hizkuntzarik
, hindia eta honen ahaideak baizik. Indiara joan aurretik, bi urtez hizkuntza hori neure kontura ikasten jardun nuen Deustun.
|
|
|
Harrituta utzi nau euskaldun naturala esan didanean, bere burua euskaldun artifizialtzat balu bezala. Natural horrek ume salbaiak ekarri dizkit gogora, basoan
|
hizkuntzarik
eta kulturarik gabe haziak, Aveyrongo hura bezala, eta pentsatu dut naturari kontrastea kulturak egiten diola.
|
|
|
Landuagorik, bai, jakina, zenbait momentutan honelako edo halako premiatarako trebeagorik. Ez ote zaizue, bada, miresgarri iruditzen, goi eta behe mailako
|
hizkuntzarik
ez baldin bada, euskalkiren bat (aski landua bera) besteak baino behartsuago eta erromesago gertatzea, adimenduaren trabagarri, ez laguntzaile?
|
|
|
Bietarik bat hain zuzen aipatu dudan hizkuntza da. Izan ere, mendebal alde honetako gainerako eskualdeak hartzen baditugu konparaketarako, ez da gurea izan ezik aspaldietako
|
hizkuntzarik
mintzaira indoeuro  parren bultzadaz, eta latinarenaz azkenik eta batik bat ito ez denik. Nornahik aski harrigarri deritza iraute etengabe horri, eta horrela iritzi behar ere.
|
|
|
Diglosiak joa dagoen egoeran, ez zaio orain beheko maila baizik aitortzen gure hizkuntzari. Beldur naiz, haatik, ez ote ziren gauzak bestela gertatzen gurean, ez baitaiteke izan azpiko eta morrontzako
|
hizkuntzarik
mendez mende iraungo duenik gureak bezala.
|
|
|
Barkatu lagunak, baina uste dut ez duzuela gauza handirik uler... azken unean iritziz aldatu eta beste mutur batetik ekin zion: Bon, ikasi duzue kanon, kanon literario bat edukitzeko beharrezkoa dela ulertzen den
|
hizkuntzarik
, idazlerik, hiztunik, unibertsitaterik, erakunderik... Eta libururik!
|
|
2002
|
|
|
Frantzia estatu nazioaren eredua eta paradigma izan zen, pentsa! Paradigma sortu zuen estatuan hori gertatu da zentzu nazionalean esan nahi dut totalitarioa, hots, ez dute beste
|
hizkuntzarik
, beste historiarik, beste lurralderik eta beste identitaterik onartzen. Alabaina, Portugal edota orain sortu berriak diren estatu txikiak Eslovenia, Estonia, Lituania, kasu totalitarioak al dira?
|
|
|
Ez zen euskalduna. Beste
|
hizkuntzarik
ez zekienez gero, horrela jakin izan dut mutua zela.
|
|
2003
|
|
|
Artikulu honetan Hexagonoaren hizkuntza ezberdinen egoera eskolarra aztertuko dugu, Derrigorrezko Hezkuntzaren etapan (16 urtera arte). Ikusiko dugunez, ez dago eskoletan egoera onean dagoen
|
hizkuntzarik
(frantsesa izan ezik, jakina). Frantziako Estatuko nazio batzuek haien berezko eskolak sortu dituzte," hizkuntz murgilketa" tokiko hizkuntzan eskaintzen dutenak:
|
|
|
Euskarazko umoreak, euskararen eta euskal kulturaren ibilbide bera eraman du eta darama: hizkuntzarik gabe ez baitago umorerik eta umorerik gabe ez baitago
|
hizkuntzarik
.
|
|
|
Munduan, jakina, hizkuntza asko eta asko erabili izan dira, eta gaur egunean be erabilten dira. Itxura baten hain desbardinak izan arren, jakintsuek, gauzak aztertu eta aztertu,
|
hizkuntzarik
gehienen artean halako senidetasun batzuk (handiagoak edo txikiagoak, estuagoak edo nasaiagoak) aurkitu dabez. Euskereari, ostera, ezin deutsoe senide ezagunik aurkitu:
|
|
|
Egia esan, Herriko Eskolatik kanpora, beste eskola" partikular" batera be joan nintzan urte batzuetan, gehiago ikastekotan. Hango maistrak ahizta bi ziran, euskaldun garbiak biak eta abertzaleak, geure herriko alabak; baina hantxe be eskola barruan ez zan erderea baino beste
|
hizkuntzarik
erabilten. Biak gerratean Inglaterran egondakoak ziran, eta ingles apur bat be irakasten eben, norbaitek hori ikasi gura baeban.
|
|
|
(Bizkaieraz: Euskera, inungo
|
hizkuntzarik
, ez frantsesa ez besterik, orain ezta idoroten aurkitzen, euskeraren parekorik)
|
|
|
Holan, gerkeraz ezagutzen dan lehenengoa, Kristo jaioko zan baino ia berrehun urte lehenago egin ei eban Meleagro eritxon siriar batek. Harrezkero, munduko
|
hizkuntzarik
gehienetan egindako antologiak asko be asko dira, zenbatu ezin beste, eta, jakina, era askotakoak: beti be, batzailearen eretxiaren araberakoak.
|
|
|
Txekiera gatxegia da gauetik goizera idazten hasteko. Inoiz ikasten ahalegindu nazan
|
hizkuntzarik
gatxena da. Gogoko dot eskutitzetan Ani, kari berbaren bat bere hizkuntzaz zuzentzea, baina ia beti berba berberak.
|
|
|
Inplizitukibadaere, esatenaridenada
|
hizkuntzarik
gabekoegoerabat prehumanoadela, zerebroakezbaitubenetakogizakiaridagokionmailalortu.
|
|
|
Le Monde egun karian idatzitako kronikan Jean Lacouture kazetari eta historialari ezagunak zera azpimarratu zuen: UEU oraindik udakoa zela, baina mendebaldeko
|
hizkuntzarik
misteriotsuenak merezi zuela goi mailako irakaskuntzaren abiapuntua izatea. Antolatzaileek (Haritschelhar eta Goihenetxe) bi irizpide jarraitu zituzten.
|
|
|
Hilabete batzuk pasatu eta, iraila aldean seme alabak eskolan hasi beharrean aurkitzen dira. Ez dute hemengo
|
hizkuntzarik
ezagutzen eta A ereduko ikastetxe bat aukeratzen dute, ez dakigu haiek aukeratuta ala baten batek emandako aholkuengatik. Ikasturtea bukatu, eta umeak gaztelaniaz berba egiteko gai izango dira; euskaraz, ostera, lau berba baino ez dute jakingo.
|
|
|
Nire aulkian eseri baino lehen, Romain eta bere maitale berria zein aldetan egon zitezkeen kalkulatu eta egundokoak esan nizkion, mila kilometroren tarteak ematen duen lasaitasunarekin etorri ahala jardun nintzaion, lotsatzekoak ere izan daitezkeen hitzak erabiliz. Euskara ez da munduko
|
hizkuntzarik
onena biraoka jarduteko baina abantaila batzuk ere baditu: irainik handienak bota daitezke atzerrian entzuten daudenek ulertuko duten beldurrik gabe.
|
|
|
Bizkitartean, iratzarririk zeuden goi mailako jakintsu zenbait salbu, hala nola zioen, Aita Barandiaran, Aita Lafitte edo Aita Lartzabal, jende has horrek ez zekien zer galtzen zuen ere: libertatea eta Europako
|
hizkuntzarik
aitzinekoaren oihartzun ozena. Gerlarik gerla, Frantziak loeria hil eta itogarri horretan amiltzera utzi zituen.
|
|
|
Mayans y Siscar, JoaquÃn Traggia  eta beste zenbait hizkuntzalarik gogor erantzun zioten: ez dago historiatik kanpo dagoen
|
hizkuntzarik
, eta denak aldatu eta egokitu ohi dira inguruko hizkuntzekin harremanetan jartzean. Larramendik entzungor egin eta bere horretan setatu zen:
|
|
|
hitz handiagoak dira burujabetasuna, lurraldetasuna eta ez dakit zer gehiago. Herririk gabeko
|
hizkuntzarik
ez da, horra latina. Baina latinak hor daude, nork bere herrian garatu duena.
|
|
|
Eta hizkuntza horien arteko gehienak, estatu egitura sortzerik izan ez duten gizarteetan galdu eta galduko dira. Estaturik ez bada,
|
hizkuntzarik
nekez.
|
|
|
Lege guztiak, batik bat, ekitatearen erregela berezkoak baino ez direnak, herri eta gizabanako guztientzat dira, eta, horren ondorenez ere, hizkuntza guztienak... Egun frantses hizkuntzak antzinako hizkuntzak hainbat gauzetan gainditzen ditu; arrazoi hori dela eta, herri guztiek ezagutzen dute, eta berari dagozkio halako argitasun, zorroztasun, zehaztasun eta duintasuna, horiek ere legeen ezaugarri oinarrizkoak direla; horrexegatik ez dago beste
|
hizkuntzarik
gai honi hain atxikia izan dakiokeenik... (Lege zibilak, euren berezko hurrenkeran, hitzaurrea)
|
|
2004
|
|
|
Estatu nazio bihurtzea lortu ez duten komunitateak mundu osoan egoera oso larrian, desagertze zorian bizi direla gogoratu zuen: " Ez dago ia desagertzera kondenaturik dagoen
|
hizkuntzarik
, Estatu bat edukita. Salbuespena gaelikoa izan daiteke, eta hortik asko daukagu ikasteko".
|
|
|
Martin, zuk, zeure bizimoduaren bidez azaldu zenuen nazionalista terminoak anitz esanahi dituela berekin. Badela legezko nazionalismo bat, beste herriei, beren borondatearen kontra, legerik, kulturarik eta
|
hizkuntzarik
ezartzen ez diena; bere kultura propioa gordetzea eta garatzea eta bere interes legezkoak defendatzea besterik nahi ez duena, eta badela beste bat, inposatzailea eta azpiratzailea, gainerakoak fagozitatu nahi dituena eta lehen deskribatuarekin ikustekorik ez duena. Horregatik, Espainiako errepresiotik ihes egin zuten beste euskaldun asko bezala Venezuelak hartu zintuenean, euskaldun eta venezuelar eredugarria izan zinen.
|
|
|
Horrek guztiak baieztatu besterik ez du egiten ageri ageriko errealitate bat: Euskal Herriko biztanleak, neurri handi batean, euskaldun elebakarrak ziren eta nekez ezagutzen zuten gaztelania edo bestelako
|
hizkuntzarik
; horregatik, herriari testu juridikoak itzuli behar zitzaizkion beraren hizkuntzara edo hizkuntza horretan egin behar zitzaizkion galdeketak.
|
|
|
Hizkuntza bati, bizi eta iraun ahal izateko, berezko lurralde bat, barruti bat, ezinbestekoa zaio. Hori ez da gehiegizko nahikari bat, nahitaezko baldintza eta oinarria baizik hizkuntza guztientzat; ez da normalizatu
|
hizkuntzarik
hori gabe bizi denik. Oinarri hori ez daiteke bazter, ez estali edo besterena, serioski hizkuntza baten bizia bilatzen baldin bada.
|
|
|
Hizkuntza ekologiaren baitako sisteman lurraldearen eskakizuna axiomatzat hartu izan dugu guk. Ezin dugu imajinatu nazio
|
hizkuntzarik
lurralde jakin baten barruti sostengurik gabe. Besterik da, noski, esaterako, diasporaren fenomenoa:
|
|
|
Erran nahi baita, erdaldunen aldetik nagusi diren jarrera eta jokabideak diren bezalakoak izanda, oro har, ez dagoela modurik hizkuntza erabilerari buruzko jarraibideak aldatzeko. Eta hori gertatzen ez den bitartean, euskararen erabilera trabatua dagoen neurrian, euskara gaitasunik ezin da garatu erdararen pare, eta gauza aski jakina da bigarren
|
hizkuntzarik
ez duela erabiliko urliak, lehen hizkuntzan gauzak esateko daukan trebetasunik ez baldin badauka. Hizkuntza kamustea, herdoiltzea, bizitza kimatzea da izatez.
|
|
|
bidenabar esateko, baita bakarrizketaren eitea hartzen duenean ere. Azken funtsean, bakarrizketarik ez dago hizkuntzarik gabe eta
|
hizkuntzarik
ez dago herri komunitaterik gabe.
|
|
|
Ez da harritzekoa: ez dago Logikazko
|
hizkuntzarik
.
|
|
|
Literatura bere osoan eta, areago dena, eguneroko hizkuntza bera ere ezinezko lirateke adierazpen perpausak (apofantikoak) ez direnak ez baleude. Izan ere aginte, galdera, harridura eta gisa horretako perpausik ez balego, ez legoke hizkuntza espresiborik eta esan daiteke
|
hizkuntzarik
batere ez legokeela. Kontuan izan dezagun perpaus mota horiek hizkuntzaren muinari datxezkiola, hitzak adina atxiki ere.
|
|
|
Hautamenik gabe ezin liteke etikaz ez moralaz hitz egin. Areago, zehatzago mintzatuz, hautamenik gabe ez legoke etikarik ez moralik, giza
|
hizkuntzarik
eta giza adimenik ez leudekeen bezalaxe. Hitz batez:
|
|
|
Esan daiteke, ezintasun logiko bat ere badagoela horretan, hizkuntzaren hitz guztiek genero izen bezala funtzionatzen dutela ikusita. Izan ere, genero izenik gabeko
|
hizkuntzarik
ez da ezagutzen eta postula daiteke horrelako hizkuntzarik ez dela posible. Gertakari honen sakoneko zioa gure ezagutzearen moduan datza.
|
|
|
Esan daiteke, ezintasun logiko bat ere badagoela horretan, hizkuntzaren hitz guztiek genero izen bezala funtzionatzen dutela ikusita. Izan ere, genero izenik gabeko hizkuntzarik ez da ezagutzen eta postula daiteke horrelako
|
hizkuntzarik
ez dela posible. Gertakari honen sakoneko zioa gure ezagutzearen moduan datza.
|
|
|
Egia ote da? Wittgensteinek gogo zuen hizkuntza formal perfektuan litekeena da hitzek horrela funtzionatzea, baina horrelako
|
hizkuntzarik
ez da lortu eta hurbildu zaiona abstrakzio hutsa da, ez baitu eguneroko komunikaziorako balio eta are gutxiago literatura egiteko. Hitzak ez dira kikarak edo ontziak.
|
|
2005
|
|
|
Zonalde ez indoeuroparrari dagokionez,
|
hizkuntzarik
garrantzitsuena duda gabe iberiera da, hiru idazkeretan aurkitzen dena: signario indigenaz, gutxiagotan greziarrez eta latindarrez.
|
|
|
Aljeriako politika kolonialistan ez elebakartasuna zen legea, besteak inposatutako elebakartasun legea. Ezabatutako hizkuntza (arabiera, be rberea)
|
hizkuntzarik
arrotzena bihurtu zen, batik bat, De rrida haurra bezalako" judu indigena" batentzat. Frantsesa zen bere ama hizkuntza, inposatutako hizkuntza, bereiturria, erregelak, arauak eta legeak bertze leku batean baitzeuden, metropolian baitzeuden, Hiri BuruAmaAbe rrianhain zuzen.
|
|
|
Hizkuntza, beraz, ez da gizakia gizabanako bezala ezaugarritzen duen elementu osagarria bakarrik; hizkuntzak ere gizakia bere existentzia nazionalean ezaugarritzen du, ze herria eta nazioa pentsaezinak dira dagokien berezko
|
hizkuntzarik
gabe.109
|
|
2006
|
|
|
Ausaz, Euskal Herrian ez da gatazkarik izan" konfliktoa" erran didate erdaraz, beste
|
hizkuntzarik
ez baitute behar..., zeren eta" gatazka" kontzeptuak erran nahi omen du bi kausa ulergarri defendatzen dutenen arteko borroka izan dela. Hemen baditugu estatu demokratikoaren" biolentziaren monopolio zuzena" eta talde terrorista baten bortizkeria onartezina.
|
|
|
Lehen Hezkuntzako dekretu proiektua Estatuko Eskola Kontseilura bidaliko da orain, eta 3.305 eskola ordutan banatzen ditu irakasgai guztiak sei ikasturteetan (bi urteko hiru ziklo), indarrean dagoen araudian ezarritakoak baino 20 gehiago. Komunitateek beren portzentajeekin osatuko dituzte programak (%35 berezko
|
hizkuntzarik
ez dutenek eta %45 hizkuntza hori dutenek). Lehen zikloa 1.085 ordukoa da, bigarrena 20 ordukoa (1.120 ordu) eta hirugarrena 1.100 ordukoa.
|
|
|
Mandarinen Wikipedia Txinan haztea kaltetu du zentsurak. Horregatik, txinera munduko
|
hizkuntzarik
mintzatuena den arren, “entziklopedia librearen” mandarin bertsioak ingelesak (1,4 milioi) edo espainiarrak (159.000) baino askoz artikulu gutxiago ditu, besteak beste. Antzeko zerbait gertatzen da Blogspot ekin; izan ere, ez du bitakora askorik mandarinean, nahiz eta sareko hirugarren hizkuntza erabiliena den.
|
|
|
Izan ere, a ver nork aurkitzen duen munduan barna zeharo garbia den
|
hizkuntzarik
. Ez dago horrelakorik.
|
|
|
La Puebla de Labarka. Gorka, ETAri buruz hitz egin zinan tximaluze egoskor hura, zenbakiak munduko
|
hizkuntzarik
zaharrenean esaten irakatsi zinana, bat, bi, hiru, lau, bost, sei, zazpi... Oroitzen?
|
|
|
Ingelesez tutik ere dakien arren, dantzara. Ez baita ahozko
|
hizkuntzarik
behar horretarako. Ez da behar hitzik, ez, liketan txoria harrapatzeko.
|
|
2007
|
|
|
Egia esan, hamabi urte bete arte inoiz ez nuen erdaraz jakiteko beharrik sentitu. Kontua zen nire klase kide gehienen gurasoak euskaldunak zirela, eta, beraz, ikastolara hasi ginenean beste
|
hizkuntzarik
ez genekiela. Baziren batzuk gurasoren bat erdalduna zutenak, baina, gehienok txikitan gazteleraz tutik ere ez genekienez, gure behar eta mugetara egokitu behar izan zuten.
|
|
|
Lehengo batean galdetu zidaten hemen, ikastola batean: " Ba al duzue beste
|
hizkuntzarik
–". " Bai, nahua hizkuntza, baina desagertu egin zen, 1932ko sarraskiaren ondoren".
|
|
|
Hemendik Hego Euskal Herriari begiratuz ikusten da oso aldakor direla ideiak jendearengan eta, aipatu gabe, politikan; gogora gaitezen bakarrik marxismo ofizial baten eragina bazela duela hogeita hamar urte. Inork ez du gehiago horrelako
|
hizkuntzarik
erabiltzen". Iparraldean ere badira ñabardurak:
|
|
|
Bigarren zutabean agertzen dira ehuneko zenbat jende ibili diren ekintza hauetan. hirugarren zutabean zenbat ekintza euskaraz ziren erabiltzaileen arabera. zinema da arrakasta handiena duen ekintza, baina filma guti da euskaraz. Anitz entzule ere kontzertuetan, heren bat kantaldi euskarazkoak zirelarik. hizkuntzaren pertzepzioa ohargarria da. ekintzan erabiltzen den hizkuntza baino gehiago kontuan hartzen da ekintzaren ingurunean entzuten den hizkuntza. euskal dantzaldiak %67 euskaraz egiten dira, dantzak berez ez duelarik
|
hizkuntzarik
. Aldiz harrigarri da bertso saioak eta pastoralak ez direla %100 euskaraz entzuten, hain segur ekintzaren inguruko erdararengatik. hemen herritar guzien emaitzak ditugu.
|
|
|
guztiak Geschlecht/ leinu ren itzulpen okerrak dira. Izan ere, Herder bezalaxe Schelling ere gizon emakumearentzat arraza erabiltzearen kontrarioa da espresuki eta errepikatuki, ik. Ausgewählte Schriften, Frankfurt 1985, bol. V, batez ere 108 eta 516 Arraza kontzeptua soil soilik onartzen da (Ib., 50, 108, 125, 519) Don Felix Azara informatzaile espainolaren arabera Paraguay aldean ba omen dagoen espezie bitxi batentzat,
|
hizkuntzarik
ez duena, erlijiorik ere ez, ezta ere pentsamendu razionalik (Jainkoaren ideiarik alegia; Jainko hau ez da erlijiosoa bakarrik: oroit, Descartes ez gero filosofo razionalistentzat. Voltaire inklusibe?
|
|
|
Euskal Herria, guk dakigula, euskararen herria da, ezer bada. Ez gure herriaren etimologia zentzu horretan mintzo zaigulako bakarrik,
|
hizkuntzarik
gabekonazio eraikuntzarik ez dagoelako baizik. Eraikuntza hizkuntza hori euskara ez baldin bada, ezin da Euskal Herririk taxutu eta oinarritu:
|
|
|
hizkuntza, kultura, informazioa, historia, lurraldea... Calhounek dioen bezala, ez dugu izenik,
|
hizkuntzarik
eta kulturarik gabeko gizakumerik ezagutzen. Eta kategoria horienuretan murgildurik sozializatu garen neurrian, gu gu izango gara eta besteakbesteak.
|
|
|
Hori ez zen korapilo bakarra. ...r horietatik kontzeptura eta giza hizkuntzara, hots, espresio (natural, irrazionaletik) adimenduzko eta borondatezkora116, hizkuntza metafisiko moderno bateraino ailegatzeko, «arrazoimen eta gizartearen emaitza»117 Ez da errazago ulertzen nola izan litekeen posible hizkuntzaren sorrera konbentzio bidez. Izan ere, adostasun edo konbentziora jotzeak hizkuntzaren eta adigaiaren balioa oinarritzeko,
|
hizkuntzarik
egon baino lehenagoko hizkuntza bat, hizkuntza posible egiten, aurresuposatzen du118 Süssmilch ek, hortaz, ongi erreparatu du, dio Herder-ek, ez dagoela hizkuntza arrazoimenaren aurretik ipintzerik, hizkuntzak arrazoimena suposatzen duela.
|
|
|
naturalaz) aurkitzen direlarik, bat eta bera baita hizkuntza garatu eta arrazoimena garatu («arrazoimenaren aplikazio lehen, apalena ere ezinezkoa [baita]
|
hizkuntzarik
gabe») 128 Ratio et oratio. Hizkuntza edota arrazoimena; izan ere, ez da gizaberearen sortzetiko jabetasun bizigabe, inerte bat, estatikoa, baizik eta disposizio bat hura lantzeko, garatzekoa, horrela bere gizatasuna garatuz.
|
|
|
Hasteko Coseriu k Whorf-i funtsezko akats metodologiko bat leporatzen dio: bere hipotesiaren oinarrian dagoen ikerketan, ez ditu konparatu bi hizkuntza (sistema), baizik eta alde batetik hizkuntza erreal bat, hopi, hori hopiek hitz egiten duten bezala, eta bestetik
|
hizkuntzarik
ez den eta inork hitz egiten ez duen «Standard Average European» (SAE) bat, gehienez ere hausnarketazko edo kulturazko mintzamolde ohiko bat kontsidera litekeena, horrela, aldez aurretik jada, hizkuntzaren eraketa semantikoa (mundu ikuskera linguistiko soila) eta munduaren interpretazioa (hausnarketazkoa, landua) maila berean jarriz. Berehalaxe itzuliko gara kritika horren harira.
|
|
|
Pentsamendua ala hizkuntza kontsideratu behar da lehenagokoa? Ez omen dago
|
hizkuntzarik
pentsamendu gabe, eta ez pentsamendurik hizkuntza gabe: «Pensamiento y lengua son inseparables»1192 Baina zeinek daragi zeinengan (hots, zeinek egiten du zein «azken finean»)?
|
|
|
Begitantzen zait, lurpetarki gertatzen eta arazoak sortzen ari dena dela, ideien garapen libre eta fruituor hori, Mendebaleko filosofia, zientzia eta literaturarena kontsideratzen dela bereziki eta, hein batean, Mendebalaren aurreskutasun material eta kultural hau, hemengo hizkuntza «sanskritikoen» berezko dohainekin lotua suposatzen dela (ez dago munduan beste
|
hizkuntzarik
grekoaren bikaintasunekin!) 612 Hala moduzko arrazoi bitxien oihartzun puskak sumatzen dira batzuetan haren gogartean: itauntzen omen da, dio Humboldt-ek, zer gertatuko zatekeen mendebalean, Kartagok Erroma garaitu izan balu, alderantziz ordez?
|
|
|
Gizakia ez da «arrazoimenaren instintoari» hala zehatz estekatua, eta bere «instintoaren» emaitza ezin da izan aberearena bezalako eraberdina, ezpada «betegintasun handiago edo txikiagoa» baimentzen duena aldi aldeen arabera593 Enpirikoki hizkuntzen berdintasun esentziala frogatzen duena da: 1) denak berdinak direla beren izaeran, hots, bakoitzak materia eta forma linguistiko oso osoa edukitzea, lexikoa, gramatika, etab., denak hizkuntza osobeteak izatea,
|
hizkuntzarik
landuenak bezalaxe
|
|
|
Leibniz, G. W., aip. lib., 234 (III, 1 kap., § 2): «Zinez nago sinetsita elkar ulertzeko gogorik gabe ez genukeela sekulan
|
hizkuntzarik
osatuko; eta behin osatuz gero, gizakiari berez arrazoitzeko balio dio, hala hitzek pentsamendu abstraktuez gogoratzeko eskaintzen dioten erosotasunagatik, nola ikur eta pentsamendu korapilatuez baliatuz arrazoitzeko aurkitzen den ahalbideagatik». «El alma humana piensa con palabras.
|
|
|
Mugaren bat gainditu izanak kezkatzen nau. Gaizka begiratzen nuenean bezala, bera eta ni bainuontzian, beso txikiak ura apurtuz, nire bular xaboiztatuak esneak puztuta,
|
hizkuntzarik
ederrenean hizketan, ggg, gggggg, ggggg..., nahiz eta: Bihotzeko gaitza bizi osorako da, Ez du inoiz beste umeen bizi kalitaterik lortuko, Balbula hori konpondu ezean arazo larriak izango ditu.
|
|
|
|
hizkuntzarik
ez dagoen herri batean.
|
|
2008
|
|
|
Ez dago
|
hizkuntzarik
gainontzekoak baino konplexuagoa denik. Txinera gaitza gertatuko zaigu ikasteko tonala delako, baina geure ama hizkuntza tonala izango balitz, aise ikasiko genuke, eta ingelesa nekez.
|
|
|
Eta euskararekin berdin. Batua sortzen hasi zenean,
|
hizkuntzarik
puruena nahi zen egin, Axularren formak errekuperatuz. Eta hori ezinezkoa da, eta ez da ona.
|
|
|
Euskal Herria gauzaki edo izaki asmatua izatearen argudioa zabalduxea baldin bada, horren kontrako ihardespenak ere ez ditugu eskas. Betidanik bizi izan garela euskaldunak Euskal Herrian, Historiaurretik, Neolitoaz geroztik; euskara Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena dela, eta ondorioz, Europako zaharrena dela hizkuntza horri atxikirik dagoen herria ere. Argudio hauek ere aski hedatuak daude gure artean, eta noizbehinka ustekabeko lekuetan entzuten ahal ditugu; izan ere, euskaldunen antzinakotasun kontu hori aipatu omen zuen Ibarretxe lehendakariak Barakaldoko Ikearen inaugurazio mintzaldian.
|
|
|
Kargu hartuko dizut
|
hizkuntzarik
ez duzulako. Zure ahotsa aditzen dut belakiaren hanpaduraren antzera.
|
|
|
–Banbaraz egiten dut, noski, eta frantsesa, ingelesa, italiera apur bat? , bertako herrien
|
hizkuntzarik
ez, ordea, alderantziz, haiek guztiek dakite peulera. Beltzek hona etortzen direnean banbaraz eta peuleraz egiten dute, erabat serio eta aurpegiera aldatu barik diost,, beltzak?, bozoei, songhaiei eta beste etniei buruz. Ikerle batzuen arabera Egipto alde horretan dute sorlekua peulek, eta mendeetan islamaren ahotsa eroan dute Afrikako dozenaka lekutara.
|
|
|
Gure hizkuntza ez baita flexiboa, eranslea baino. Bestalde, argi utzi behar Humboldt-ek esan zuenez, ez dagoela
|
hizkuntzarik
tipo batekoa edo bestekoa, hutsik, denik eta kontuan hartu behar dena da zein den joera nagusia. hizkuntzen gramatikan.
|
|
|
Eta nozio honetaz, aipatu behar da Greenberg ek aitortzen duela asko zor diola Pragako Eskolak landutako eta transmititutako markatu/ ez> markatu> terminoen arteko oposizioari (delako terme> marqué/ non marqué, neutralizazio nozioarekin lotutakoari). Adibidez, esaten denean ez dagoela
|
hizkuntzarik
–trial, numero duenik, dual?
|
|
|
Baina Vinsonek30 salaketa egin aurretik, Michelek ancien> popular> >, antzinako herri poesiaren mostra bezala kontsideratu zuenean Gentelman' s> Magazine n 1858an, Anton Abbadiak 1859an errebista berean erantzun zion argi eta garbi testu hura lehenik frantsesez moldatua izan zela hogei ta lau urte lehenago eta gero beste batek euskarara itzulia. Ez zuela euskarak, Europako
|
hizkuntzarik
zaharrenetarikoak horrelako asmakizun eta zaharreria faltsuen beharrik. Berehala Michel konturatu zen erruaz, idatzitakoa zuzendu zuen, eta aitortu zuen bai Altabiscarraco> cantua> bai eta Abarcaren> cantua> apokrifoak zirela, are> forgeries.
|
|
|
Hola, euskal kantu, ipuin eta esamoldeen europar edo mundu zabaleko kidetasunak sarri aipatzen zituen137, eta beraz arraza kontuan ere bere pentsaera paraleloa izango zen. Azpimarragarria da Azkuek konexioak bilatzen hasita, europar testuinguruan ez ezik are ekialde inguruan ere onar zitzakeela harremanak (adibidez Ipar Afrikan euskal jatorriko
|
hizkuntzarik
ote zegoen bilatzean138, edota alboka arabiar jatorriko musika tresna zela esatean, horregatik bere euskalduntasun jatorra ukatu gabe139). Modu horretara Azkuek teoria isolazionistak baztertzeaz gain, «ariar» elkartasun europeista soila ere gainditzen zuen.
|
|
|
Euskara eta beste hizkuntza gutxituak dira instituzioen laguntza behar dutenak. Ez dago goi mailako eta behe mailako
|
hizkuntzarik
, funtsean denak dira berdinak. Baina batzuk boteretsuak dira eta beste batzuk, ahulak, arrazoi politiko eta ekonomikoak direla medio.
|
|
|
Ez zen berez veneziarren handitasuna beldurtzen zuena, ezpada bere semearen jokabidea. Inongo
|
hizkuntzarik
ikasteko gauza ez izateaz gainera, inoiz ez zen iaioa izan palazioko jai eta dantzaldietan, aristokraziaren manerak sino mino barregarriak iruditzen zitzaizkion eta jateko orduan nahiago zituen atzamarrak eta bizarrak, koilara eta sardexkak baino. Dogoaren gonbidapenak, gainera, eztei eguna baino astebete lehenago joateko zioen, bi herrien senidetzea behar bezala ospatzeko eta ezkongaiek berek aurrez aurre elkar ikusteko.
|
|
|
Ez dago lehen mailako
|
hizkuntzarik
. Euskara espainera bezain hizkuntza uniformea, geografikoki trinkoa, hedakorra, nazioartekoa eta komunikagarritasun maila handikoa da.
|
|
|
Musika Jorge Cordon irurtzundarrak egin du. Ez dauka
|
hizkuntzarik
, musika eta irudiak dira. Sinopsia:
|
|
|
Normalean, kontuotan askoz ere zorrotzagoa naizen arren, oraingoan ez naiz kikildu: lotsarik gabe esan diet Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena dela euskara. Zaharregia, txikiegia agian...
|
|
|
Ondorio kolateral edo estalixeagoak: agintzen dagoenak ezin dezake egiazko gauzarik esan nahita ere eta, beraz, egia arrotz zaio botereari bere izatez; legea egiazkoa dela dioenak ez du
|
hizkuntzarik
maite.
|
|
|
Eskola, bestalde, ez da elebiduna ikasleen hizkuntzetan; iritsitako umeen %40k gutxi gorabehera (Hispanoamerikatik etorri ez direnek) ez dute komunikazio
|
hizkuntzarik
irakasleekin; irakasleak ez du umea ulertzen familiaren hizkuntza hitz egiten duenean. Egoera hori berria da bertako eskolan.
|
|
2009
|
|
|
Sonia Gonzalezek Garan esanak(" Euskara, munduko
|
hizkuntzarik
zailena" artikuluan): " Edo, behintzat, horrela adierazten du Ingalaterrako Kanpo Ministerioak burutu duen' ikerketa' berriak.
|
|
|
Dagoen
|
hizkuntzarik
globalenetako bat estoniera da —demografiaz euskararen oso antzekoa—, herrialde hartan baliabide asko daudelako informatika mailan. Adibidez, Skipe —zuetako askok erabiliko duzue hitz egiteko—, estoniarra da, eta bere inguruan sortzen den komunitate guztiak norberaren hizkuntzaren alde egiten bukatzen du.
|
|
|
Nik ezagutzen dudan neurrian, Europako Batasunean adibidez, ez da gure antzeko egoeran dagoen herri eta
|
hizkuntzarik
gu baino gehiago egiten duenik, ez absolutuki ez eta erlatiboki ere, ez ofizialki, ez instituzionalki (kasu batzuetan behintzat, gure lurralde ezberdinen egoera ezberdinak ikustean nabari agertzen da hau). Baina aldea, batez ere, maila sozialean dago, kontuan hartzen badugu zenbat erakunde, talde, ekintza, mobilizazio, ikerketa, argitalpen, eta abar ditugun martxan gurean.
|
|
|
Berarentzat euskara zen
|
hizkuntzarik
maitatuena, baina era berean poliglota zen, lengoaiaren edertasuna eta misterioak beste hizkuntza askotatik edaten baitzituen: –Nik izugarrizko zaletasuna neukan hizkuntzarekiko, eta esan nuen:
|
|
|
Onak ziren ba frantsesak horretan! Berea beste
|
hizkuntzarik
ez zuten ulertzen, edo ulertu nahi izaten.
|
|
|
Munduan dauden biztanleekin konparatuta, gutxi gaituk, bazekiagu, baina Kristok ere garbi esan zian asko direla deituak, baina gutxi aukeratuak?; eta hizkuntzaz: . Batzuek esaten ditek euskara paradisuko hizkuntza zela, Adan eta Ebarena, bekatu egin aurretik, eta balitekek egia izatea, euskara, munduko
|
hizkuntzarik
zaharrena izateaz gain, bakarretakoa baita, biraorik ez duena?; biraoen kontuaz mintzatu zitzaionean, guztiz hunkituta geratu zen Gabino; hitz ederrak liluratzen zuen bezala, biraoak bere onetik ateratzen baitzuen, halako eran, non, tranbian zihoàn egun batean, tranbia gidariak, oinezko bat ez harrapatzeagatik, bat batean balaztatu zuen, bidaiariak, inertzia indarraren eraginez, aurrerantz jaurt... Gabino.
|
|
|
–Munduko
|
hizkuntzarik
zaharrena da euskara, eta horregatik da bitxi bat?
|
|
|
Munduan zegoen euskarazko egunkari bakarra ixteko erreparorik ez zuten izan. Europako
|
hizkuntzarik
zaharrenaren gordari den komunitatearen aurka atentatzeko kezkarik ez zuten izan. Adierazpen askatasuna, informazio eskubidea, giza eskubide guztiak urratzeko lotsarik ere ez.
|
|
|
gizarte isolamendua, gizarte interakzioan pasibotasuna (besteekiko interes urria eta isilpekoa), harreman arraroak edo aldebakarrekoak eta enpatia gaitasun mugatua (nahiz eta gai diren beren erara afektua erakusteko). Bigarren alderdian sartzen dira inolako
|
hizkuntzarik
garatzen ez duten pertsonak, baita jariakortasun engainagarria dutenak ere. Edozein modutan ere, guztiek ez dute elkarrizketa arrunta izateko gaitasunik (hitz edo esaldien errepikapen etengabea, izenordainaren alderantzizkoa edo hitzen asmakuntza), ikusmena saihesten dute eta oso gorputz adierazpen mugatua dute.
|
|
|
Eta zertarako? Euskaldun guztiok begiak argitu eta beharrezko pausoak eman ditzagun Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena eta gure gurea den hizkuntzaren alde jokatzeko, nahiz eta, esan behar da hau ere, batzuek ezinikusirik handiena dioten. Espainola eta kito diote!
|
|
|
Ze euskara izan daiteke nortasun, sorterri, lurralde eta historiarik gabeko hau? Ba al da munduan
|
hizkuntzarik
historiarik ez duena, ez lurralderik. Giza komunitate batek bizi eta erabiltzen ez duenik?
|
|
|
Eskolek soilik ezin dute
|
hizkuntzarik
normalizatu...
|
|
|
Ramon Llull Institutuko presidente Josep Bargallok Durangon esandakoak ekarri zituzten gogora Uribek zein Sanchez Piñolek. Itzulpena da idazteko
|
hizkuntzarik
onena. Bat datoz Bargalloren iritziarekin.
|
|
|
Liburuaren hastapenetan sentimendu orokor bat zegoen: nik inbidia nien gizonei, haiek euren sexu organoentzat izen mordo bat zituzten, eta guk, aldiz, gure desirarentzat
|
hizkuntzarik
asmatu ez genuelako. Nik, adibidez, sarritan oraindik emakumeak ez direla masturbatzen pentsatzen dut, horretaz hitz egiteko modu edo nolakorik ez dugulako.
|