|
2000
|
|
|
Bai, asko aurreratu da mendebaldeko euskararen erabilera eta prestijioari dagokionez. Dena den, uste dut
|
hizkuntzari
kolorea eman beharrak mugiarazi gaituela denok, baina beldur naiz ez ote garen jarrera inmobilista berri batean eroriko. Erregistroz aberasten segitu beharra dugu, beste euskalkien ekarpenekin, hizkuntza mailak desderdintzen, gaztelerazko argotaren menpetik askatzen...
|
|
|
Egiaz, badirudi hiztunen kopurua lehen zenbakitik hurbilago dagoela, eta hogeita hamar milaren bueltan legokeela ulertzen dutenena. Beti ere Goi Aragoiri gagozkiolarik, hau da,
|
hizkuntzari
eutsi dion lurraldeari. Izan ere, hustutako lurralde horietako hiztun asko industri guneetara joan da eta Zaragozan adibidez, Goi Aragoiko jende ugari bizi da.
|
|
|
Baina ez da bertako hizkuntza bakarra, gaztelaniaz gain, Herri Katalanekin mugakide diren herrietan katalana hitz egiten baitute. Aragoera baino hegoalderago eutsi dio
|
hizkuntzari
gainera. Ribagorza eskualdeko alde bati dagokio katalana eta Goi Aragoin hizkuntza bien arteko etena ez dago zehazterik, erdibideko hizkerak baitaude.
|
|
|
Orain arte poema, ipuin eta ikerkuntza zenak alor berriak ere baditu gazteei esker. Zaragozan adibidez, fanzine eta komikigintza ere landu izan dituzte, horrela kutsu modernoagoa eman diote
|
hizkuntzari
.
|
|
|
kolono zuriak ziztu bizian sartu ziren cherokeerenak ziren eremuetan barrena, lurraren jabe bihurtuz. Orain, cherokee
|
hizkuntzari
laguntzen saiatzen naiz. Irokes hizkuntzen baitan dela, 10.000 hiztun dituen arren, desagertzeko zorian da.
|
|
|
JAIO barik dagoen Anboto telebistan eskualdeko informazioa landu gura dugu, herri bakoitzaren nortasuna eta hurreko albisteak islatzeko asmoa daukagu, euskara hutsean, gure
|
hizkuntzari
esparru berriak eta modernoak irabaztea komeni zaiolako, biziko bada. ETBren osagarri izan gura dugu, nazio mailako telebistak eta eskualdekoek bat eginez, euskarazko audiobisualen sare indartsu eta bizia osa genezakeelako.
|
|
|
Bestetik, inmigranteen etorrera Euskal Herrira izango dute eztabaidagai. " Gurera etorritako etorkin gehienek, euskara ez dela beharrezkoa ikusirik, bizkarra eman diote gure
|
hizkuntzari
, horrek euskaldunengan sortzen duen etsipenarekin, elkarbizitza kaltetzeraino. Gainera, oraingo egoera politiko petrala dela eta, abertzaleei etorkinak baztertu nahi izatea leporatu izan zaie.
|
|
|
Behinola, Damaskorako bidean, argia ikusi nuen Beñat Sarasola eta Guk taldeko bertze lagunekin topatzean; suerte handia izan zen enetzat. Eskual kantua, kultura eta
|
hizkuntzari
lotua bizi naiz, eta ez dut duda egin sozietate horretan zela ene eginbidea. Bakezko bide zuzena, gure bizimoldeak jarrai dezan.
|
|
|
Mintzaira Kantauri itsasertzeko haranetan sortu zen eta hor eusten dio gaztelaniaren eta galizieraren artean. Asturiesen, Kantabriako mendebaldean, Leongo probintziako ipar eta mendebaldean, Zamorakoaren ipar mendebaldean eta Portugalen agintepeko Miranda' l Douru (Miranda do Douro) eskualdeetan eutsi zaio
|
hizkuntzari
. Egoera aztertzerakoan, hiru eremu bereizi behar dira beraz, bakoitzari errealitate eta egoera berezia baitagozkio, hizkuntzaren aldeko erakundeak eta kultur harreman historikoez gain, lan berezitua aurrera daramate eta.
|
|
|
Lerro etenak eta abar. Poesia erreibindikatzen da genero nagusi moduan eta genero horretan inportanteena da hizkuntzaren beharketa lan bat egitea, hau da,
|
hizkuntzari
dezakeena eta ez dezakeena esaten ahalegintzea. " Hiru" atalean hemengo egoerari buruz erreflexio gehienak sartu ditut, beharbada gordinenak edo biluzienak.
|
|
|
Hizkuntzak informazio mailan esan daitekeen guztia kodifikatuta dauka, baina bide kodifikatu horietatik ezin dugu esan lehendik esanda dagoena baino. Neurri horretan,
|
hizkuntzari
esanarazi behar zaio dezakeena eta ez dezakeena, eta nik hala ulertzen ditut Maria Zambranoren hitz horiek, eta horregatik gustatzen zaizkit hainbeste. Esaten dudana, eta esaten ez dudana ere esatea, alegia.
|
|
|
Jon Benitoren ustez, zuzentasuna azpimarragarria da: " Nola gorrotoari hala krudeltasunari dagokienean eta bestelako sentimendu edo irudipenak helarazterakoan." (Gara) Gainera, iparraldeko pertsonaia bat kokatu duenez istorioaren ardatzean, bere
|
hizkuntzari
iparraldeko kutsua eransten saiatu da idazlea.
|
|
|
Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hori edozein hiritarrek zentzuz ulertzeko eran egina da, baina zenbait juristak, bakoitzak bere gogoaren arabera, analisiak egiten dituzte. Horretan okerrenak elebakardunak izaten dira, ulertzen ez duten
|
hizkuntzari
oztopoak jarri nahian. Adibide bat jartzekotan, hara hor Javier Praderak El País egunkarian 1998ko azaroaren 22an idatzi zuena,. Análisis Nacional.
|
|
|
Urte beraren amaieran emititzeari ekin zion lehen kanala, euskarazaritzen zen nagusiki. 1986an, ETB2 sortzeaz batera, nolabaiteko zeregin banaketaematen hasi zen, eta ez
|
hizkuntzari
zegokionez bakarrik. Lehen kanalari euskararen etabertoko kulturaren aldeko lana indartzea, eta bigarrenari, gaztelaniazkoari, informazioeta integrazio tresna izatea egokitu zitzaien.
|
|
|
Azpimarragarria da, bestalde,
|
hizkuntzari
berari buruzko albiste asko eta askoargitaratzen direla egunkari honetan euskaraz. Euskarak metahizkuntza egiteko baliodu, batez ere, egunkarian.
|
|
|
Ezagunak dira, era berean, Nafarroen arteko harremanak, nola politikoak hala erlijiosoak. Ezagunak dira, jakina, lurralde guztietakobertsolarien arteko harremanak, plazarik plaza ibiltzean; ezagunak, baita, hegoaldekoapaizak iparraldean misiolari; ezagunak iparraldeko euskaltzaleak hegoaldean irakasle... Batasun politiko administratiborik ezaren gainetik, Euskal Herriak (Euskal Herriek) beti eduki izan du (dute) lotura historikoa, lehen lehenik
|
hizkuntzari
, erlijioari etakulturari atxikirik, gerora ekonomian sustraiturik, eta modernidadean politikanerroturik.
|
|
|
1940ko hamarkadan eta gero Erregimena
|
hizkuntzari
zor zitzaion errespetutik etahiztunen hizkuntz eskubideetatik urrun ibili zen arren, Elizaren zenbait euskarazkoazalpen ofizialago ere jasan egin behar izan zuen hark, sinestunen euskalduntasunakbehartuta. Alde horretatik, nola halako esanahi soziala baina gogoan izatekoa du EgiaAtotxako sermolari bati dagokion 1946ko albiste honek (Cronica:
|
|
|
Elizaren kasuan, arau jakin batzuk ez ezik hizkuntz ohitura eginak zituen elizbarrutiak, aurreko hamarkadetan duintasun berriz eraman nahi izan zirenak, gainera (ikusi besterik ez dago, adibidez, nola eman zitzaion leku
|
hizkuntzari
, eta nola gozabertako euskara Gasteizko Gotzaindegiaren Buletinean eta Katekesian).
|
|
|
Monarkia isabeldarrak edo canovistak gaztelaniaz bakarrik egiteko joera makurrabaldin bazuen, karlismoarentzat, aitzitik, euskara edo katalana ez ziren izan sekulahizkuntza arrotzak, inoiz gudaroste karlistako euskaldunen hizkuntz ohiturez zenbaittalde gaztelau elebakar kexu izateraino. Bestalde, armak irabazle suertatu eta berariazko Aldundiak eratu zituztenean, euskararen aldeko politikarik ere egin nahi izanzen, arrazoi ideologikoengatik ez ezik
|
hizkuntzari
aitortzen zioten kultur balioagatikere.
|
|
|
Horregatik, bost axola hiztunari fonema batzuk batzuetanbesterekin berdintzea. Horregatik, tamalez, errazegi da hizkuntzalariontzatdeskribapenak esplikazioekin nahastea eta zientziarenak diren ezinak
|
hizkuntzari
egoztea.
|
|
|
Alde horretatik uler daiteke Hobsbawn ek
|
hizkuntzari
eskaintzen dion garrantzia, berak aipatzen duen ingeniaritza sozial horren barruan duen indarrarengatik, maila sinbolikoan duen indarrarengatik hain zuzen ere46 Nazionalismoaren gaian zuzenean sarturik, ideologia nazionala oinarritzerakoan hizkuntzak aparteko garrantzia duela uste du Rocker ek:
|
|
|
Gellner ek dioen bezala, guztiz garrantzitsua da herritar bakoitzak normalizatua eta zentralizatua den hizkuntza oinarrizko eskolan ikastea; baina eskolan irakasten ez den hizkuntza ahazteak, edota behintzat gutxiesteak, ez du garrantzi txikiagorik51 Beraz, hizkuntzaren gai hau politikoa den kultur asimilazioaren prozesuan kokatu behar da: Estatu Nazioak asimilazio prozesu horretan harturiko lehenengotariko neurrien artean,
|
hizkuntzari
dagokiona dugu. Historia, eta Europakoa zehazki, integratze prozesuan hizkuntzak izan duen protagonismoaren berri ematen diguten adibideez josita dago (gaelikoz hitz egiten zuten eskoziarrak XVIII. mendean, bretoiak bretoieraz Iraultza Frantsesaren ondoren, etab.), eta ondorioz honako hau esan genezake:
|
|
|
izeneko irudiaren premia. Honek,
|
hizkuntzari
zegokionaz gain, berebiziko garrantzia zuen, lege testuetan irakasle irudia oinarrizko eskolarekin elkartzen zen lehenengo aldia izan baitzen77 Egia da, hala ere, udal guztietan oinarrizko eskolak sortzeko urte asko behar izan zirela, baina portaera hori guztiz esanguratsua denik ezin da ukatu78, hezkuntza sistema nazionala eraikitzerakoan oinarrizko irakaskuntza (eskola nazionalaren kontzeptu pe... Garrantzi txikiagorik ez duen beste zerbait ere azpimarratu beharrean gaude:
|
|
|
hizkuntza idatziaren garrantzia izugarria da; irakurketaren hedapenak kultur komunitateko esparrua sortzen du eta kultur identitatea Estatunazioaren zutabe nagusienetarikoa dugu. Gogoratu, bestalde, Hobsbawn ek
|
hizkuntzari
ematen dion garrantzia, berak aipatzen duen ingeniaritza sozialaren barruan: erabilpena garrantzitsua bada ere, maila sinbolikoak izugarrizko pisua du.
|
|
|
Aldizkari hori ahalegin handi baten adibidea izan zen, Zaitegirena alegia, sarritan behar den bezala gehiegi goratu ez dena. Hedabide txiki horretatik asmo handiko proiektua aurrera eramaten saiatu zen, gure
|
hizkuntzari
beste kultura maila emateko nahiarekin. Euzko Gogoa ren kasuan, ipar nagusiak filosofia, hizkuntza eta literatura klasikoak izan ziren, agian elitistegiak ziren oinarrietatik abiatuta.
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko
|
hizkuntzari
hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
2) Bestaldetik,
|
hizkuntzari
eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz.
|
|
2001
|
|
|
gutxiengoen desagerpen fisikotik (naziek, Stalinek edo Bosnian jazoa) hizkuntza bultzatu eta normaltzeko neurrietara arte mila jarrera daude erdibidean: errepresio bortitza eta asimilazio behartua (Francok edo Mussolinik); askatasuna bai, baina eskubiderik ez (Frantziaren kasua, askatasun indibidualaren ustea, baina gero hizkuntza bakarra da, patois kontzeptua errotuz); ustezko babesa, zenbait laguntza emanez baina ondare den neurrian begiratuta,
|
hizkuntzari
erreparatuz hiztunei eta euren lurraldeari beharrean; eta azkenik, erabateko babesa eta eskubide aitorpena, suedierak Finlandian bizi duena adibidez.
|
|
|
Atzean utzi dugun mendeko aurrerapausoek, heriotza ekarri diote hainbat
|
hizkuntzari
, eta estatu hizkuntza eta gutxituen arteko tartea inoiz baino zabalago egin dute. Badirudi gainera, etorkizunerako rolak onartuta daudela, eta biziko badira, euren lekuan egin dutela, hizkuntza handiaren garapena amestu barik.
|
|
|
Horregatik, oso positiboa da ikastetxe batek atzerriko
|
hizkuntzari
Administrazioak ezarritako orduak baino gehiago eskaintzea eta eskolaz kanpo hizkuntza hori indartzeko ikastaroak edo ikasitakoa hobetzeko atzerriko egonaldiak antolatzea (udan edo ikasturte osorako).
|
|
|
Euskara:
|
hizkuntzari
dagokionez ere, garapen osoa behar du lortu euskal komunitateak, gaur eta biharko erronken aurrean hizkuntza baliabide eta tresnaegokiak izan ditzan.
|
|
|
Esaldiaren gramatikatik harantzago, testuaren gramatika bat aurkitugenuen. Horrek lagundu zigun
|
hizkuntzari
modu globalagoan begiratzen; alegia, lagundu zigun ikusten hizkuntza baliabideek ez dutela moduisolatuan funtzionatzen diskurtsoaren baitan.
|
|
|
Bultzada hori konbinazioan agertuko da trebetasun hartzaileekin.Helburuaren prozesuaren bukaera da, beraz, eta ez da laguntzarik egongo, ezsortzen dutenean ezta hartzen dutenean ere. Ikasleak kalean aurki ditzakeenegoerak klaseratuko ditugu, erreal errealak
|
hizkuntzari
dagokionez; eta ikasleakaurre egin dio egoerari bat batean, inolako laguntzarik gabe.
|
|
|
Dena den, erromantikoei zor zaizkie kontzientzia nazionalarekin zer ikusizuzena duten hainbat kontu: harrotasun nazionala (identitateari, lurraldetasunari,
|
hizkuntzari
eta literaturari dagokiona); iraganari buruzko halako oroitzapenkolektibo bat; folklore hitzak biltzen duen ahozkotasunaren garrantzia eta herri altxorrarekiko arreta.
|
|
|
1) Hizkuntza maila: ikasi nahi den
|
hizkuntzari
dagokion lexikoa, fonologia, gramatika, eta abar; 2) Gertaera komunikatiboaren maila; 3) Gertaerakomunikatiboaren testuinguru soziala eta taldeartekoa. Gardner eta Clement ek (1990), ondorengo alderdiak azpimarratzean batez ere, azkenekomaila aztertzen dute:
|
|
|
1) Alde batetik, psikologikoa, gizabanakoen zenbait ezaugarri orokorrez gain (adinarena, adibidez) nortasunarekiko beste ezaugarri batzuk (herstura edo autokonfiantza, adibidez) kontuan hartu behar direlako. 2) Bestalde, psikopedagogikoa etadidaktikoa, euskara delako ukipen egoeran dagoen menpeko hizkuntzagutxitua, eta horregatik, oraindik ere bigarren
|
hizkuntzari
buruz aritu behardelako, gehienbat helduekin pentsatzen bada (bi doktorego tesietan bezala), euskalduntzea irakaskuntza/ ikaskuntza formalaren bitartez emango denneurrian behintzat. Eta hori guztia, euskalduntzea ulertzeko, hau da, baiikaskuntza eta lortzen den ezagutza edo gaitasun maila, baita erabilera ere.Hori enpirikoki ere aurresan daiteke; izan ere, bi doktorego tesietan lortudiren ereduak kausalki esanguratsuak badira ere, ez dira erabateko esanguratsuak gertatu, bestelako aldagai mota batzuentzako lekua ere utziz.
|
|
|
Lucas gaixoari koloretako pastillak eskaintzen dizkiote ospitalean eta berak" Berdeak, ehun gramo; hezurrik gabekoak" aukeratzen ditu. Ironia hori
|
hizkuntzari
eta idazketari buruzkoa bihurtzen da momentu askotan, bere langintza ongi ezagutzen duen egilea baita Elorriaga, eta hizkuntzaren maratila guztiak menderatzen dituen aldetik paradoxak, barbarismoak edo iniziatuentzako keinuak tartekatzen ditu han hemen; hitz ponpoxorik gabeko zinezko poesia. Idazteari buruzko gogoetekin batera, ez dira falta idazle maiteentzako zeharkako omenaldiak, baina ez da itxurazkoa izango guk hemen nabarmentzea egileak erdi ezkutuan utzi nahi izan duena.
|
|
|
Eta hori, nire iritziz, ez da euskara maitatzea, nork bere burua, bere usteak eta setak, baizik. Gu gara
|
hizkuntzari
makurtu behar gatzaizkionak, ez hizkuntza guri, gogoak ematen digunean eta gogoak ematen digun bezala. Hobe genuke, hitz batean, euskarak maitasun gutxixeago eta begiramen gehixeago jasoko balu gugandik.
|
|
|
Hemen, horratik, ez gara biharko hizkuntzaz mintzatzen, gaurkoaz baino, eta gaurko hizkuntzaren legeak eta oinarriak ez daude geroan, aldi igaroan baizik. Lot gakizkion, bada, den
|
hizkuntzari
, izango dena aztiei eta sorginei utzirik.
|
|
|
Hizkuntzak" ez du deus barrenen" dionean, hizkuntzari buruzko pentsamendu totemikoa, fetitxe gisakoa ukatzen du. " Zernahi izan dezake" dioenean, berriz, hiztunok gure
|
hizkuntzari
atera diezaiokegun etekinaz konbentzitu nahi gaitu. Horretarako, ordea, hizkuntzaren beraren barne muinak ezagutu behar dira.
|
|
|
Aurretik gure herriaren historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak ditugu euskararen alde. Badakigu, ongi jakin ere, gure
|
hizkuntzari
dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla. Errealitate gordin hori ezkutatu nahi izan gabe, ordea, ukaezina da euskararen aldeko ahalegina ez dela ahuntzaren gauerdiko eztula, eta hori ikusi nahi ez duenak ez dituela ikusi nahi ezta ere gure gizartean joan den hamarkada hauetan hizkuntz arazoez gertatu diren aldakuntza sakonak.
|
|
|
Ilunpe beltzen artean, haatik, agertu zitzaigun argia, eta inork  espero ezin izan zezakeen adinakoa. Galzorian zegoen
|
hizkuntzari
eutsi nahiak sortu zituen gure arteko ikastolak7, ezkutuan lehenbizikoz, erdi agerian gero (ez ikusia egiten zieten hartan), legez azkenik. Ikastolak heldu ziren lizeo mailara eta horien inguruan ernatu eta hazi dira hainbeste mota  bateko eta besteko lantegi.
|
|
|
Gaur gure herrian ezin bereiz daitezke, Estatutuan egiten zen bezala, eskualde euskaldunak eta erdaldunak. Honek, duela urte asko Julio Caro Barojak igarri zionez, ez du,
|
hizkuntzari
gagozkiola, muga jakinik, ez geografiaz (irizpideak oraindik bere balioa galdu ez duen arren), ez soziologiaz. Irudi berria, bada, bere horretan hartu dugu, iraganarenak itsu ez gaitzan.
|
|
|
Mundura zenean berriz, eta ez bere gogoz, bizirik zeukan jainkozko gose egarria?" Basauntza ur bizien irrikaz bezala; alaxe dago nere anima Zure irrikaz, Jauna"? eta bizirik zeukan haurtzaroko
|
hizkuntzari
zion maitasun goria. Eta ez zeukan beste eginbiderik, goragoko eginbideak baziren ere, hizkuntza lantzetik alde eragin ziezaiokeenik.
|
|
|
Hark sortu zuen giroan hazi ziren Mendiburu, lehengoa eta oraingoa, Kardaberaz, baita Basterretxea eta Gamiz bera ere, urrutitik bederen. Lehenbiziko biek izan zituzten Larramendirekin errietaldi aski  larriak, baita
|
hizkuntzari
dagokion aldetik ere. Maisu eta gidari izan zuten beti, halaz guztiz, hizkuntzaren arloan bestetan baino gehiago.
|
|
|
figuretan, gehienentzat (klasista izaki orduko poesia edo, hobeki baderitzozue, orduko bertsogintza landua) ezkutuan gelditzen diren aipamen jakintsuetan. Harrigarriago da, horratik, gero, joan den mendean eta gurean ere bai, gertatu dena,
|
hizkuntzari
eskerrak, eta hizkuntzaren antzinatasunari, batez ere, ikuskatu baitute Etxepare, Lafon arte esateko moduan, klasikoen uztarripetik aspaldi askatuak zeuden euskalariek, mamian zekarkeen poesiaz arduratu gabe, pasaeran eta bidenabar hitz bitan ukatzeko eta esesteko izan ezik.
|
|
|
Balitzateke honetaz zer esanik, ez baitira gure artean Oihenartena bezain adimen argi asko sortu, baina aldi egokiagorik behar horretarako. Gure
|
hizkuntzari
dagozkion iritziak ere, jakitekoak direlarik, ezin hemen uki8 Lan honetan eta beste zenbaitetan, zoritxarrez gure eskuetara osorik heldu ez direnetan, bildu ditu hamaika gai, bere arreta izan ezik, aztarrenik gabe galduko zirenak. Ez da Oihenart Azkue arteko biltzaileetan kaxkarrena izan.
|
|
|
Bai Axularrek bai Oihenartek euskara gaitu, egokitu nahi zuten, batek hitz lauz, besteak hitz neurtuz. Bazekiten garbitasunak gutxi axola diola
|
hizkuntzari
, aberastasunak, biguntasunak, erraztasunak, berriz, asko. Eta latin eredura euskara egokitu beharrean ari zirenean, uste zuten, zuzen noski, ez zirela euskara nahaspilatzen eta zikintzen ari, aberasten eta gaiagotzen baizik.
|
|
|
Hori gorabehera eta hitzak hizpidea ekarri duenez gero, zor zaiona aitortu beharrean aurkitzen naiz, are ozenkiago erbestean dugulako. Ez da euskaldunik asko
|
hizkuntzari
eta herriari Zaitegiren neurrian lana, ondasunak, osasuna bera eskaini dizkionik.
|
|
|
ezin asma zezakeen, leherrenak eginik ere, hortik sortuko zela euskarak dituen eta izan dituen nolanahiko gaitzen argibidea. Diglosiak joa dagoen egoeran, ez zaio orain beheko maila baizik aitortzen gure
|
hizkuntzari
. Beldur naiz, haatik, ez ote ziren gauzak bestela gertatzen gurean, ez baitaiteke izan azpiko eta morrontzako hizkuntzarik mendez mende iraungo duenik gureak bezala.
|
|
|
Hizkuntza tresna omen da, eta komunikatzeko balio ez badu ez du deus balio. Ez da zilegi, hortaz,
|
hizkuntzari
beste baliorik ematea: ez sinbolikoa, ez identitarioa, ez bestelakorik.
|
|
|
Mikel Azurmendiri ez diot ulertzen ETAk aranismoaareagotu egin duela dioenean. Vctor Manuel Arbeloak artista lana egin du arrazakeria eta xenofobia
|
hizkuntzari
lotu dizkionean. Ez dakit nola.
|
|
|
Hizkuntz normalizazioen aurkari kasik guztiek
|
hizkuntzari
erabilera edo komunikazio balioa aitortzen diote, ia ia modu esklusiboan. Hizkuntzak jendarterako, harremanetarako, komunikaziorako balio duen neurrian, neurri horretantxe balio du, ez gehiago eta ez gutxiago.
|
|
|
Gertatzen dena da hizkuntzen balio ikusmoldea ez dela horren sinplea. Estatu espainiarreko normalizazio lege guztiek ematen diote berenezko
|
hizkuntzari
identitate balioa. EAEkoan eta Nafarroakoan ere garbi asko agertzenda ikuskera hori.
|
|
|
Euskararen eragileei dagokie, halaber,
|
hizkuntzari
egiten zaion erasoen berri gure gizartean ez ezik nazioarteko estamentu eta erakundeetara iritsaraztea. Euskararen kontrako astinaldi honek nazioartean oihartzuna izatea garrantzitsua da, hango babesa jasotzeko ez ezik, erasoon eragileak deseroso sentitu daitezen eta hemengo herritarrak ere egoeraren larritasunaz eta transzendentziaz ohartu daitezen.
|
|
|
Bi helburu, bada: lehena, euskararen kontrako jarrerak sustatzea, euskaldun eta euskaltzaleenganako arbuioa sortzea komunitate erdaldun elebakarrean; eta, bigarrena, beldu rra sortzea eta euskaldunok berezko
|
hizkuntzari
uko egitea —Francoren garaian bezalatsu— euskal komunitatean.
|
|
|
Erdaldun elebakarren eskubide indibidualen aitzakian, euskaldunon komunitatearen eskubide indibidual eta kolektiboak hankaz gora jartzen dira. Eta, jakina, bi komunitateok elkar hartzeko modua ez da komunitate elebidunak bere berezko
|
hizkuntzari
uko egitea, komunitate elebakarrak bi hizkuntzak ikasi eta erabiltzea baizik.
|
|
|
NafarroakoAlde rdi Sozialistak, Juan Jose Lizarbe buru duenetik, eta PSNtik baino UPNtik gertuago dabilen Vctor Manuel Arbeloa eta Aurelio Arteta bezalako ustezko intelektualen eskutik, sekulako sarraskiak egin ditu euskararen kontra, eta kasu honetan ez du balio eskuindarrak direla esatea —ezkertiartzat jotzen du bere burua NASek— edota euskararen kontrako grina berezkoa dutela pentsatzea. Arazo sakona da benetan Nafarroako sozialistena, baina
|
hizkuntzari
dagokionez, alderdiko militante asko borrokatu dira —hauek ere lehen orain baino gehiago— euskararen alde, eta Jose Luis Castejon Parlamentuaren presidentea rn kasua adibide bat besterik ez da. Nafar sozialisten oposizio lana ezerezean dagoela jakiteak ere ez du argitzen zerg atik gaur egungo jarrera euskararen aurrean.
|
|
2002
|
|
|
Lehen askoz bereiziagoak zeuden literatura eta kazetaritza, eta orain kazetaritzak literaturari eremu bat jan dio. Gure artean, bertsolaritzak, esaterako, gauza bera egin du,
|
hizkuntzari
dagozkion kontuetan esan nahi dut, eta hori berez ona dela uste dut.
|
|
|
Nafarroa Hezea deritzoguna ipar mendebaldean dago, EAErekin mugan (eskualde honek elkarreragin bizia du Gipuzkoarekin, hala maila sozioekonomikoan nola kulturalean, bereziki
|
hizkuntzari
, euskarari, dagokionez). Altsasu (7.011biztanlerekin), Bera (3.511), Leitza (3.003) eta Lesaka (2.737) dira bertako hirigune nagusiak.
|
|
|
Hiru ezaugarri edo aldagai horiek adostuta, hiru irakaskuntza eredu prestatudira, eta Deustuko Unibertsitateko titulazioak hiru eredu horien arabera antolatukodira
|
hizkuntzari
dagokionez. Hona hemen ereduak:
|
|
|
Aurreko taulan kopuru orokorrak eman ditugu,
|
hizkuntzari
kasurik egin gabe.Itxuraz soilik, zeren eta aurreko datu horiek guztiek, hizkuntzaren aipamenik egingabe ere, erdaraz direla ezkutatzen baitute4.
|
|
|
Laburbilduz: gutxienez bi kanpoko hizkuntza lantzen direnez, guztira lau hizkuntza lantzeko aukera dago, ikasleak hala nahi badu; ikasketa planaren barruan, gainera, ikastordu arruntetatik kanpora, akademiaren batean.Inguruko enpresek berebiziko garrantzia ematen ziotelako
|
hizkuntzari
, halaxediseinatu zuten plana.
|
|
|
b) Gure Herriak Euskal Unibertsitatea behar du, hau da, gure
|
hizkuntzari
etakulturari lehentasunezko tokia emango diena, eta Euskal Herriko errealitatenazional eta sozialari egoki erantzungo diona, bai Irakaskuntza alorrean, bai Ikerkuntzarenean.
|
|
|
Ahozko
|
hizkuntzari
buruz gauza asko ikertzen ari da azken urteotan.Nabarmenena, beharbada, sintaxiaren inguruan esaten zaiguna da: ahoz koarensintaxia eta idatzizkoarena ezberdinak direla, alegia.
|
|
|
Cecel Murcia, Dornyei eta Thurrel en ereduaren aldean sinplifikatu egitendu, nolabait, xede diskurtsoei atxikitako edukiak zerrendatzeko lana. Izanere, aurreko ereduetan ez bezala, kategoria horiek
|
hizkuntzari
eta komunikazioari atxikita datoz eta ez gizakiaren ahalbideei. Horrek esan nahi duhizkuntzalaritzaren ikerketa lanez baliatu ahal izango garela eduki zerrendahoriek zehazteko.
|
|
|
Honako aurkezpen honek
|
hizkuntzari
eta horretaz jabetzeko prozesuari buruzkobeste mota bateko begiratua aurkeztu gura du, hain zuzen ere kaosari ate bat, zirrikitu bat, zabaltzea dakarrena. Baten batek pentsa lezake hau mutil hau zeharoburutik eginda dagoela.
|
|
|
Gero eta gehiago dira bigarren hizkuntzaren eskuratzeari buruz egin direnikerketak (Lightbown 93) eta horiek ikasgelan dituzten aplikazioak: eskuratzearenkontzeptua bera, ikasleek xede
|
hizkuntzari
buruz hipotesiak egiten dituzte, input etaoutput ulergarriak, prozesuaren ezlinealtasuna eta tarteko hizkuntza eta erroreentratamendua, besteak beste.
|
|
|
Bizkaia Irratia ere 1990ean hasi zen emititzen Bilbotik. Zalantzarik gabe, Bizkaia Irratiak eskaini zuen proiekturik berriena herrialde horretan, ez hainbeste edukiei dagokienez, musika eta hitza batzen dituen programazio orokorra eskaintzen baitu?,
|
hizkuntzari
dagokionez baizik, euskaraz aritzea erabakitzeaz gain, bizkaieraz egitea hautatu baitzuten emisoraren arduradunek. Gipuzkoan euskarazko irratigintza nahiko finkatuta zegoen arren, Bizkaian zailtasun gehiago zituzten emisorek euskarazko programazioak aurrera bultzatzeko, oso errentagarria ez zelakoan.
|
|
|
XIX. mendera bitartean, oc deritzen hizkuntzak bat baino gehiago izan dira gaur egungo Errepublika frantziarraren lur eremu zabaletan, batez ere hegoaldean. Baina frantses moderno eta ofizialaren sorkuntzan, estatu hizkuntza moduan historiara igaro den frantsesaren sorkuntzan oïl hizkuntza gailendu zitzaion oc
|
hizkuntzari
. Erraztasun administratiboaren izenean, garai bateko oc hizkuntza denak denominazio bakarrean menpe bildu dira:
|
|
|
Ildo horretatik begiratuta, hizkuntzaren aintzatespen ofizialak onartzen du ezen dena delako hizkuntza horrek munduaren ikuskera ahalbidetzen duela gizatalde jakin batean. Esan nahi baita,
|
hizkuntzari
, edozeini, modu publiko eta ofizial batez onartzen zaio hiztunentzat kognizio bide propiorik eta berezkorik garrantzitsuena izatea; eta, hartara, balio kognitibo eta kultural hori bestelako konnotazioez estaltzea, adibidez, konnotazio arrazistaz estaltzea (nahiz nahastea edo zikintzea), hiztunei iruzur soziala eta intelektuala egitea da.
|
|
|
Hemengoen artean, bazterkeria mediatiko nabarmenen arteko bat euskal hizkuntzarekin gertatzen dena dugu. Zer rol uzten zaio euskal
|
hizkuntzari
–euskarari, gure inguru hurbileko medioetan?
|
|
|
gure inguru hurbileko medioetan? Euskara hutsez diharduten apurrak alde batera utzita, gainerako hedabideek oso arreta bitxia eskaintzen diete euskal
|
hizkuntzari
eta hiztunari.
|
|
|
Desberdintasun horiek beharrezkotzat dauzkate euskarak eta euskal hiztunek; bestela zertarako sortu terminoak? Inguruko hizkuntzetan, ez dugu, ostera, horrelakorik aurkitzen, inguruko hizkuntzek ez dituzte beharrezkotzat jo desberdintasun horiek, eta ez dute horrelako kategorizaziorik egin behar izan; hiztunek berek ere ez diote horrelakorik eskatu kode komunari,
|
hizkuntzari
. Kuriosoa da ikustea, ildo horretan, gure arteko erdaldunek zelan erabiltzen duten, los aitas?
|
|
|
zeinu bakoitzak silaba bat ordezkatzen du. Ideiak, logikak eta matematikak
|
hizkuntzari
uzten diote lekua silabarioetan. Silabarioetako erreferentea hizkuntza da, hizketaren soinuak.
|
|
|
Eredu orokorra da, kateatze mailako morfologian behinik behin eta, beraz, gure inguruko edozein
|
hizkuntzari
aplika dakioke.
|
|
|
Zientzialari granadino batzuk esne gazurarekin zenbait esneki aberasteko modua aurkitzen saiatzen ari dira. Esneki horiek soberan daude gazta egiteko prozesuan, eta behar bezala tratatuta, eraginkorrak dira zenbait minbizi motari aurrea hartzeko, hala nola kolonari,
|
hizkuntzari
eta birikei. Orain arte, produktu hori baztertu egiten zen gazta egiteko prozesuan.
|
|
|
Euskara modernoa, zentzurik txarrenean. Eta gainera,
|
hizkuntzari
behar duen deusik ere ekartzen ez diona.
|
|
|
Nahi bainuke euskara guztiona, ez bakar batzuena bakarrik, izan dadin, orain eta beti. Nahi bainuke inork ere oraka ez baleza gure hizkuntza, hizkuntzarekin zerikusirik ez duten eta hizkuntzak maite ez dituen ñabardura arrotzak nahi edo ez nahi
|
hizkuntzari
atxikiaraziz, ustez edo irozgarri egokiak direla, ez baitira batere hala. Eta nahi bainuke hau guztia orain gerta ledin erauntsia pasatu ondoren ez da guardasola hedatu behar, gure mintzo zaharra azkenekoz arras zerraldatu gabe, hil eta ondoan zopa ahora eramateak ez baitu deustako balio.
|
|
|
pentsatzen dut eskolan edo ikastolan norbaitek galdetuko zizula Lizardiri buruz zerbait. Eginkara izango zelakoan, ustez, brintxea eman nahi genion gure
|
hizkuntzari
. Euskara zapaldua baitzegoen Francoren garaian, zapuztua, debekatua eta baztertua, irakurle gaztea.
|
|
|
Lana du batek gero hor esaten dena esan nahi denarekin lotzeko, euskaraz ere batzuetan gertatzen den gisa. Horietan ere, jatorrizko
|
hizkuntzari
begiratu behar zaio, ongi ulertu nahi bada kontua behintzat:
|
|
|
Atxagak berak esan zuen aitzin horretan euskara gaizki dabilela, etorkizun beltza duela, ez dezagula gure burua engaina, uste baino askoz ere kopuru txikiagoa dela euskaldunena. Ramon Saizabitoriak ere aipatu ditu gazteen artean gertatu diren aldaketa soziologiko horiek
|
hizkuntzari
dagokionez: ez gaude lehen bezala, kontura gaitezen.
|
|
|
Ikastoletako ikasleek Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bukatzerakoan (16 urte), Dekretu ofizialetan euskarari eta gaztela niari buruzko gaitasunak gainditzeaz gainera, ahozko eta idatzizko harremanakingeles ez mantentzeko gai izan behar dute elkarren arteko komunikazio arrunt batean, baita ingelesa transmisio hizkuntza bezala aldez aurretik seinalatutako eskola gaiak jorratzeko ere. Atzerriko bigarren
|
hizkuntzari
dagokionez, hau da, frantsesari eta kasu batzuetan alemanari dagokionez, hizkuntza horrekiko lehen hurbilpena egiten da egun. Euskaraz, gaztelaniaz ala frantsesez ondo dakien eta ingelesez ondo moldatzen den belaunaldi berria datorkigu, beraz.
|
|
|
Euskal Unibertsitatearen eredua definitzeko alde asko daude eta oraingoan
|
hizkuntzari
lotutakoa jorratu dugu, baina bada besterik ere, hots, Euskal Unibertsitatearen eta euskal kulturaren arteko lotura zein izan litzatekeen aztertzea. Hau hurrengorako.°
|
|
|
Kiratsa Salamancako Estatuburuaren komunikatu gisa etorri zitzaion azkenean. Puzkerrak eta putzak bat egin zuten bere aurka,
|
hizkuntzari
matxinada. Artikuluaren sinatzaileak Jeneralaren hitzak jasotzen zituen hirugarren paragrafoan.
|
|
2003
|
|
|
J.M. Barrill en iritzia jarraituz," gutxiengo linguistikoa" eta" hizkuntza gutxitua" desberdinduko dugu. Lehena, estatu baten barruan gutxiengoan dagoen
|
hizkuntzari
deritzo (adibidez, katalanera Espainian edo frantsesa Kanadan), eta bigarrena bere nazioan bertan gutxiengoan dagoen hizkuntzari deritzo (bretoiera, euskara edo galesa, adibidez).
|
|
|
J.M. Barrill en iritzia jarraituz," gutxiengo linguistikoa" eta" hizkuntza gutxitua" desberdinduko dugu. Lehena, estatu baten barruan gutxiengoan dagoen hizkuntzari deritzo (adibidez, katalanera Espainian edo frantsesa Kanadan), eta bigarrena bere nazioan bertan gutxiengoan dagoen
|
hizkuntzari
deritzo (bretoiera, euskara edo galesa, adibidez).
|
|
|
Nortasun handiko uharte honek 260.000 bizilagun ditu, Ipar Euskal Herriak bezainbeste. Azken urteotan etorkin asko jaso arren,
|
hizkuntzari
atxiki diote korsikarrek, biztanleen %50ak korsikeraz hitz egiten baitu. Korsikar jatorrikoak gutxiengo dira jadanik irlan (%45), baina %90ak hizkuntza mantentzen du.
|
|
|
Hobekuntza proposamen batzuk gorabehera paradigma aldaketa baterako urratsak dira egin beharrekoak. Izan ere, besteak beste, gure
|
hizkuntzari
dagokionez, azken helburuak garbi badaude, eragingarriak ez diren ereduak eta funtzionamendu moldeak zertarako mantendu. Beste era batera adierazita, goi mailako ikasketetan finkatu litzatekeen eredu bakar baten testuinguruan, gainerako mailetan ere zergatik ez eredu bakar bat ezartzeko urratsak egin, eskola eta ikastola bakoitzaren errealitatearen arabera (ingurune soziolinguistikoa, e.a.), azken helburuetara iristeko asmoz, kanpoko ebaluazio sistema baten eraginpean, nahikoa autonomia (ordutegiak antolatzeko, hizkuntza bakoitzari eskaini beharreko ordu kopurua zehazteko, e.a.) onartuz?
|
|
|
Gure
|
hizkuntzari
dagokionez, emazteak garbiro aitortu digun bezala, ezkondu baino askoz lehenagotik ei zuen euskararekin harreman estua eta, hizkuntzazalea izanik, euskara lantzen ere lehenagotik ekingo ziola pentsa daiteke, Iruñera bizitzen etortzearekin indartuko den joera.
|
|
|
artikulu hori bera. Eta hor ageri da ez zuela pentsatzen gure adiskideak desagertzera zihoala Euskal Herria, miresten zuela, izaitekotz, euskal seme alaba gazte anitzek beren
|
hizkuntzari
eta herriari dieten atxikimendua.
|
|
|
Baina XVI. mendetik hona, ez da dudarik bere sorterriko lurrari, bere ama
|
hizkuntzari
, hots, nazioa definitzen duen edozein elementuri ordura arte ez zuen garrantzia eman ohi diola bakoitzak.
|
|
|
Euskaldunok ere badugu, gure aldetik, 1545ean, gure herriari,
|
hizkuntzari
eta libertateari emaiten diogun estimuaren lekuko, gure olerkari eta idazle lehena, Bernat Etxeparekoa. Gogoratzen baitzaizkit haren bi bertso eder hauek:
|
|
|
Orduz geroztik badute asko erranik,
|
hizkuntzari
eta hizkuntzei buruz, ala san Agustinek ala Leibnizek ala Rous seauk ala Herder edo Humboldtek, eta, gutarik hurbilago, Saussure, Jakobson, Sapir, Martinet edo Chomskyk.
|
|
|
inguruan elkarretaratzen da herri hautetsia. Ez da beraz harritzeko judutarrak beti beren
|
hizkuntzari
atxikiak ikusi izan baldin baditugu.
|
|
|
Ez da beraz harritzeko Jesusen ondotik etorri diren fededunek ere ez baldin badute beti jakin, nork berea duen hizkuntzaren eta besteenak diren hizkuntzen artean edo, bestela errateko, nork bere
|
hizkuntzari
lehenik zor dion atxikimenduaren eta aldi berean beste hizkuntza orori utzi behar dion begirunearen artean bide zuzena aurkitzen.
|
|
|
Galde horren ihardespena aurki dezakegu, menturaz, IV. mendeko Aetheria andere beilariaren ohar batean: urruneko bere Espainia hegitik Jerusalemera joan zelarik, ikusi zuen Palestinako fededunen artean ez zitzaiola begirune berdina eskaintzen grekoen
|
hizkuntzari
eta Siriakoari. Apezpikua beti grekoz mintzo zen, berak Siriakoa jakinik ere; lekuko hizkuntza uzten zion aldiz apezlagunari, honek egin zezan itzulpena.
|
|
|
Nork ez du gaur egun ere gure eliza elebidunetan aurkitu horrelako adibiderik? Pierre Narbaitz zenak zioen bezala, ez baitute zorigaitzez denek sendi hizkuntza bakoitzari zor zaiola bere ohorea eta, gure iduriko, lurralde bakoitzeko
|
hizkuntzari
bere maila, hau da, lekukoari lehen maila. Bestenaz, ohitura txar batzuk nagusitzen dira elizetan, gizartean sor ditzaketen ustekabeko ondorioak kontuan hartu gabe ere.
|
|
|
Sail beretik, entzunik gaude Taiwaneko uhartean, ez hain aspaldi, euskaldun misiolari zenbait kanporatu zituztela beren buruzagiek, nuntzioaren baimenarekin, gure lagun haiek gaitzesten zutelakotz, Txinako, mandarin?
|
hizkuntzari
lehentasuna emaiten eta uharteko bereko hizkuntza baztertzen zuen hizkuntz politika.
|
|
|
Oihenart izan zen, esparru probintzialak gaindituz Pirinioen alde bietako Baskonia ikerketa historikoaren subjektu gisa hartu zuen lehena. Apologismoak, ere, bereziki Larramendiren eskutik,
|
hizkuntzari
garrantzia ematean, euskara hedatzen zen lurralde osoaren bateratasun kontzientzia areagotzen zuen (nahiz, ikusi dugunez, nahiko historikotasun gutxirekin). Eta 1765tik aurrera, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak elkarkidetza politiko kulturala sendotu zuten, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortzean (RSBAP).
|