|
2000
|
|
|
Beharrik, ezagutu bezain fite samurtu hintzela apezpiku frantximent
|
harekin
. Bestela nork idatziko zitian «Aita seme laborari», «Laborai langile eta nagusi», «Geroa» eta beste kantu antzerkiak.
|
|
|
Uste dut Uztapide zela gustukoen zenuen bertsolaria. Nola gogoratzen duzu
|
harekin
egin zenuen lehen saioa?
|
|
|
Duela 40 bat urte, gutxienez, Uztapidek Olabarrira joateko deitu zidan. Horrelaxe, Bixente lagunak bazuen «Hilario» esaten zion motor bat, ez dakit Vespa edo zer zen hura, eta ni
|
harekin
joan nintzen Beasaingo geltokira motorrean, eta handik gora Bixentek jaso gintuen Uztapide eta biok, banaka banaka. Bixentek kristoren mesedea egin zigun, egingo ez zigun ba?
|
|
|
Eskimalak ez dira bertakoak, baina nori axola zaio? Alaskan nabil, eta jende orok estatu
|
harekin
lotzen ditu. Gehienek plastikozko zein zurezko girtainak dituzte, baina batzuk hartz nahiz baleen hezurrez edo mortsaren betortzez eginak dira, eta sinestezina den arren, beste asko 1768an marinel europarrek desagertarazitako Steller itsas behiaren hezurrez.
|
|
|
Nik ez diot beharbada inportantzia handirik eman, nahiz eta inportantea izan. Txapela irabaztean, ospatzen duzu, pozik gelditzen zara, baina automatikoki pentsatzen hasten nintzen
|
harekin
ez zegoela jaterik, eta tira aurrera eta beste baten bila joaten nintzen. Nik pentsatu izan banu 3, 4 edo 5 txapeletik aurrera nahikoa zela, ez nintzen sekula hamaika txapelekin izango.
|
|
|
Azaleko gaitzak sendatzeko ahalmena omen du santu honen urak. Sumusuako Maria Luisak kontatu zigunez," bertako ura etxera eraman eta bederatzi egunez
|
harekin
behar duzu garbitu. Esaten dute sinistea behar dela..."
|
|
|
27.700 profesional euskaldunen datuak eskaintzen dizkigu Artez Euskara Zerbitzuak kaleratu berri duen" Euskaldunon Gida eta Posta Kodeak" izenburua duen zerrendak. Beraz, dagoeneko badugu nora jo profesional baten beharra izan eta
|
harekin
ere euskaraz egitea nahi dugunok! Alde ederra dago 1990 urtean lehen alea kaleratu zutenetik, orduan 6.000 profesional ingururen datuak baino ez baitzituen eskaintzen.
|
|
|
Oso ondo doaz elkarren arteko harremanak ezagutu eta berehala, gure txepetxa sugearen bizkarrean jarri eta biak poz pozik erreka bazterretik pasiatzen duten bitartean. Ahaztu zaizkio txoriari amaren gomendioak, hau da, sugeari txepetxak ez diola begiratu ere egin behar, bestela bereak egin duela, eta begi begika ere jolasten du
|
harekin
. Baina halako batean, sugea gose da...
|
|
|
Oso ondo doaz elkarren arteko harremanak ezagutu eta berehala, gure txepetxa sugearen bizkarrean jarri eta biak poz pozik erreka bazterretik pasiatzen duten bitartean. Ahaztu zaizkio txoriari amaren gomendioak, hau da, sugeari txepetxak ez diola begiratu ere egin behar, bestela bereak egin duela, eta begi begika ere jolasten du
|
harekin
. Baina halako batean, sugea gose da...
|
|
|
Honakoa adierazi zuen bilduma honetaz mintzatzean Edorta Jimenezek: " Ohi duen irudimen oparoa eta hizkuntzaren erabilpen preziosista galdu gabe, inoiz baino narratzaileago ageri zaigu, kontakizuna mendean hartuz eta
|
harekin
nahi duen bezala jostatuz." (Jakin 103)
|
|
|
Cadiz-ko Konstituzioaren (1812) asmoetariko bat zen feudalismo
|
harekin
bukatzea. Baina, Hirurteko Liberalak(), batasunaren izenean federalismoa baztertuz, zentralismo aldera jokatu zuen, zenbait herrialderen berezko nortasuna aintzat hartu gabe.
|
|
|
eta ez dirala egin beharrak, baizik huts hutsik obeditu beharrak. Badakite, ez gobernariak ezen ez eta
|
harekin
batean bere bilguma osoak ere, ezin kenduko digula fueroak ematen digun eskua, libertadea ta bidea?.
|
|
|
Barne Eredu hauek etengabe birmoldatuak izaten dira, eta batzuetan, guztizeraldatuak ere; baina aldi berean esan daiteke sendoak direla jadanik adingoiztiarrean. Gehiago zehaztuz, bost urte dituztenerako (Bowlby, 1988) haurgehienek nahiko garatua dute amari edo ordezkoari buruzko Barne Eredua, etaeredu honek ahalbidetzen dio
|
harekin
harreman egokiagoak edukitzen, amarenjokabideak aurresaten laguntzen dion heinean.
|
|
|
Azken kasu hauetako batizan liteke John Bowlby, Tavistock Child Guidance Clinic eko haurren psikiatra; klinika hau nagusiki orientazio psikoanalitikoa duen Tavistock Institute izenekoLondresko erakunde ezagunekoa da; J.Bowlby k 1949an argitaratu zuen Familiakotalde tirabiraren azterketa eta gutxitzea (Bowlby, 1949) izeneko artikulua etabertan bere pazienteen banakako tratamenduaren laguntzaile modura familiaosoekin egindako entrebisten erabilpena deskribatu zuen. 1951n, garai hartanWorcester ko (Massachusset) Clark University ko psikologia irakasle zen JohnBell ek John Sutherland, Tavistock Clinic eko zuzendaria, bisitatu zuen Londreseneta Bowly ren lanei buruz
|
harekin
eztabaidan jardun zuen. Dirudienez, Bowlby kfamilia osoaren terapiak egiten zituela ulertu zuen Bell-ek, pazientearen banakakotratamenduan ahalik eta gutxien interferi zezan lortzeko familia noizean behinikusi ordez.
|
|
|
Terapian bere burua, amasinboliko? modura definitzen du, eta sarritan erabiltzen ditu nahasmen teknika, ametsen kontakizunak, terapian bertan minutu batzuez lokartu eta amestutakoakontatu familiari, komunikatzen zaila den zerbaitetan zerikusia duelako
|
harekin
; Richard Felden engandik jasotako teknika hau psikoterapia taldeetan erabiltzenzuen (Whitaker, 1981, or. 188), edo probokazioa.
|
|
|
Ni bertako hizkuntzalarihandi bati buruzko zerbait idatzia nintzen arin eta bromoso, Koldo esaten zitzaiolaorain, berak bere buruari beti Luis esaten zionari. Ba, hartaz galdetu zidaten hainzuzen ere, ea zer esan nahi
|
nuen
harekin. Ezer ez, esan nuen, hori besterik ez.
|
|
|
beso faltak iradokitzen ahal du sorgintasuna, herrentasunak saindu baten mendekua. Baina gertakariaeta mitoa batu ezinak direnean ere berraragitzen ahal da mitoa, nahiz eta horretarakoaldaketa batzuk sartu behar zaizkion, errealitatera hurbiltzeko eta
|
harekin
koherentziaminimoa erdiesteko. Honelako kasuak biziki interesgarriak dira, mitoaren egituran norberaren, edo taldearen?
|
|
|
Zergatik tamainako tema? Hipotesiak egin ditzakegu.* Teofilori buruzko susmoak eta
|
harekin
biziriko esperientziak nahiko durduzagarri etabortitzak ziratekeen auzoentzat, sinbolo azkar baten bidez adierazteko beharra sentizezaten. Mitoak eskaintzen zuen bidea baliatu ahal izateko egin behar ziren aldaketekez diote irudiari eraginkortasuna galarazten, kasu hartan bederen.
|
|
|
deituz, konpromiso erradikalera?. Exkixu n bezala Leturia n ere, azkenean (agian azpitiklokarri sakon bat dago gerra galdua eta amor fati estoiko
|
harekin
), norbere buru etabizitzaren sakrifizio osoa, Camus-en eran, galdatzen duen konpromisora. Besteen aldeemateak ematen dio zentzua, azkenean, bizitzari.
|
|
|
Hainbeste mirestera iritsiko ziren pelikula heroiak eta protagonistak (guztietanagertzen baitzen nabarmentzen eta
|
harekin
identifikatzera eramaten zuenik), espainoltasunaren, edota 50eko hamarkadaren hasieratik aurrera gobernu espainiarrak hainbeste miretsiko zuen gizarte amerikarraren sinbolo izango ziren eta, aldi berean, estatuhaien interes eta balore sistemaren defendatzaile sutsu agertuko.
|
|
|
–Oraindik ere osabaren errezelo
|
harekin
segitzen al duzu?
|
|
|
Gonbidapen haren azpian garbi uzten zidan
|
harekin
joan beste erremediorik eznuela, fraidea ikusiko banuen. Hala bada, esandako egun eta orduan abiatu ginen AitaArbizu eta biok, komentukoen R.
|
|
|
Agindu zorrotz
|
harekin
eta zaindari neraman zakurrarekin alfer alferrik nuenbisita hura, baina ezin esango nion hori Aita Arbizuri. Gainera, bueltarako kotxerik ereez nuen eta, horrenbestez, fraide zaharra ikustera sartu ginen.
|
|
|
Begiak itxi zituen gero, Rocío García de Mainuetaren irudia burura ekartzeko, eta Euskal Herrian zain izango zuen neska puska
|
harekin
gogoratuta plazerraren gailurretara ailegatzeko. Bitartean, zast eta zast hasi zitzaion, malguki guztiek oihu egiten zuten ohe zahar hartan, eta begiak itxita ahalegina egin zuen, ukitzen ari zen azal hura Rocíorena zela imajinatzeko; eta titi haiek, atzera eta aurrera dantzan zebiltzanak, bere ametsetako neskarenak zirela, eta txiliotxo lizun haiek.
|
|
|
Alkandora aurpegitik kentzea lortu zuen, baina haizeak ez zuen etsi nahi eta basapiztia bailitzan estaltzen zion behin eta berriz aurpegia. Kauendios, bota zuen, eta supituan konturatu zen oinen ehuneko ehuna lurrean jartzea zela onena, haize
|
harekin
ez zegoela funanbulu jokotan ibiltzerik. Atzeranzko pauso bat emateko ahalegina egin zuen baina azken haize kolpe hura gogorregia izan zen, eta ostia ostia... ikusi zuen gorputzak ez ziola behar bezala erantzun, eta ezinbestean erortzen hasia zela.
|
|
|
Aterpetxeen izenekin saiatu zen, eta gero bertako jabeenekin. Bazirudien artxibo
|
harekin
jai zuela. Argi zegoen kontrazeinuren bat bazegoela, baina zein?
|
|
|
Begiak itxi nituen nahiago izan nuelako sinestea, amestea, itxaropenari gogor oratzea... errealitate puta honi aurrez begiratzea baino. Eta orain, Irlandan eta disket hotz bati esker, G12 kalera eraman duzun egia osoa ari zait agertzen, eta nahi izan arren ezin dut burutik kendu zu zeu zarela kontatzen didana Rocío
|
harekin
enrollatu zinela, Jabirekin izandako aferak uste zenuena baino garrantzi handiagoa izan zuela azkenean, eta oraindik ere" Connemara" aipatzen duzu, eta toki horretara zeure bila joan nahi duzula. Oraindik ez duzu zure burua aurkitu ala?
|
|
|
Hain arriskutsua, ezen euren arteko konfiantza punturik gorenera heldu zenean bere etxera joateko proposamena luzatu baitzion Rocíok Txemari. Eta Txemak egun bi eman zituen proposamen
|
harekin
bueltaka, baietzaren eta ezetzaren arteko ika mikan sartuta. Harik eta, bi egun haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema hitz egiten ari ziren tabernako izkinatxora.
|
|
|
Ez zen batere txarto egon Derryko aterpetxean aurkitutako neskatxa
|
harekin
Txemak egindako olgetatxoa. Aterpetxeko saloian ezagutu zuen:
|
|
|
Rocío. Eiderrek ezagututako Rocío
|
harekin
, momentuz, salbuespen bat egingo zuen, izen horrek Rocío García de Mainueta gogorarazten baitzion, eta hori ez zen txarra. Alderantziz, izen horretaz oroitzen zenean, Euskal Herrira bueltatu nahi izaten zuen, Rocío García de Mainuetaren larrua behin eta berriz jotzeko.
|
|
|
" Eta zuri zer, berdin al zaizu Eider zu gabe joatea?" galdetu zion norbaitek geroago, komuneko lanetan zebiltzala. Eta oroitzen ez zen arren, ziur aski baietz erantzungo zion, edo ezetz, edo uzteko bakean, nahikoa zuela bere txizaz komuneko uretan igerian zebilen zigarrokin hondoraezin
|
harekin
jolastea.
|
|
|
Burutik pasatu ere, pasatu zitzaion Eider bezain hilda zegoela bera. Edo agian gehiago, hilago alegia, zeren Eiderrek behintzat bidaia
|
harekin
majo disfrutatu baitzuen (joan baino lehenago ilusioz gainezka zegoen, eta bueltatzean pozez zoratzen), eta bere nahia bete zuen, eta libre izan zen bere gustura edozer egiteko. Eta Txema ez.
|
|
|
Banekien, bai, norekin konparatzen ninduen aitak, eta banekien ezen bere erran
|
harekin
heresetzat hartu ninduela, nihaur banintz bezala, jaun Esteban Etxegoienen ondotik, etxeko bigarren protestanta. Baina ez, orduan ere oker nenbilen...
|
|
|
—Baina gutuna bidean galdu bazen ere, eta
|
harekin
Estebanek skribatu letrak, letren spiritua, aldiz, belaunez belaun jaso diagu, ezkutuan izan bada ere... eta, hala, jakin ezak ezen, izeba Joanak neuri erranaren arabera, Estebanek ez zuela koldarkeriaz bere buruaz bertze egin, zeren eta berak sinesten baitzuen ezen odolik onena beti ere zela isurtzen ez zena, noiz eta haren isurtzeko arrazoinik ez baitzegoen. Eta ez zegoan, Urbiaingo jauregia bertze Massada bat, edo bertze Numantzia bat bihurtu nahi ez bazuen bederen.
|
|
|
Nola ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko? Eta nola ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal
|
harekin
, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa harekin eta aro harekin ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Nola ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko? Eta nola ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal harekin, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa
|
harekin
eta aro harekin ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Nola ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko? Eta nola ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal harekin, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa harekin eta aro
|
harekin
ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Eta osaba Joanikot bere hutsune izugarri
|
harekin
bizi zen, nola edo nondik bete ez zekiela, libertatea gutiziatzen zuenez gero eta giro hertsi hartan ezin hegaldatu zenez gero. Eta bakarrik zegoen.
|
|
|
Erran dizut ezen aitona Nikolas gero eta eriago eta gero eta desgogarago zegoela bere erreuma
|
harekin
, baina egia erran behar badut, uste dut ezen semearekin ere —gure aitarekin, alegia— jeloskor zegoela, eta jelosiak areagotu egiten zizkiola gaitzaren ondoreak eta sufrimenduak.
|
|
|
Bai, badakit ezen aita ere, bere sasoinean, etxeko lehena izan zela bere anaia bakarraren —osaba Joanikoten— aitzinean, eta aitona Nikolasek eurekin egin zuena egiten ari zela bera ere gurekin —Mattinekin eta biokin—, eta aitak, beraz, garbi zituela gauzak lehenbizikotik, eta etxearen eta leinuaren jarraipenak kezkatzen zuela oroz gain; eta badakit, hargatik, ezen erabiltzen zituen hitzak eta keinuak, eta egiten zituen komentarioak, kasik oharkabean egiten zituela, zeren eta hark ez baitzuen nehori ere kontu eman beharrik, azken finean, eta bai hartu bertzeei, etxeko jauna izanik; baina oharkabetasunak ez gaitu bertzeei min egitetik libratzen, kulpatik libra bagaitzake ere, zeren ohartasuna zein oharkabetasuna, biak ere berdintsu eta orobatsu izan baitaitezke, bertzeei eragin minaren eta kaltearen kausa. Eta ni mindurik sentitzen nintzen maiz aitaren jokamolde
|
harekin
eta deus guti egin nezakeen haren kontra. Zeren eta halakoak baitziren, zinez, gure etxeko gorabeherak:
|
|
|
Baina, gaian sartzen naizela, jakizu ezen, XVI. mendearen erdi azken aldean, jaun Albert Etxegoienen arreba bat Dibarsorotar batekin Baionarat ezkondu zela eta haien biloba zela jaun Marcel, zeina baikenuen, halatan, geure familiako ahaide urrun bat. Eta jakizu, aldi berean, ezen gure aita ahaidetasun urrun hartaz baliatu zela, hain zuzen ere, bai jaun Marcel gure prezeptore izendatzeko,
|
harekin
erlijionea eta erretorika ikas genitzan —baita musika apur bat ere, zeren eta lauta jotzen baitzekien—, eta bai Baionako merkatariekin eta negozio gizonekin harremanetan jartzeko ere, zeren dibarsorotarrak Baionako jauntxoetarik baitziren, bertze familia aberats batzuekin arnoaren monopolioa gidatzen eta irioiten zutenak, Baionako portutik Frantziako eta Europako hainbat herritako portu...
|
|
|
Jaun Marcel apez izaiteko bidean egon zen; ordenatzeko puntuan zegoela, ordea, neska batez amorostu eta
|
harekin
ezkondu zen, handik gutirat alarguntzeko. Hartaraz gero, ez zen berriro ezkondu ez apez egin.
|
|
|
EZ. Hartaz ohartu nintzenean, begiak testurat eraman, eta paragrafo
|
harekin
inkontru egin nuen, zeinean Sarako maisuaren honako erran hau ediren bainuen: Gutienean bazenerrake hura dela luthertasun handia, gauza itsusia, eta ez dakizula zer gaztigu ordena halakoari.
|
|
|
Eta ni, bertze xehetasunik eman gabe, lista
|
harekin
hasi nintzaion:
|
|
|
Kontatu dizut nola osaba Joanikoten kasuan ez zitzaidan kontzientzia alhatu, hura salatu ez nuelako, zeren aitzinekoa bainuen
|
harekin
egin nuen zina, hura ez salatzerat behartzen ninduena; ordea, zurekin nuen kontua guztiz bertzelakoa zen, zuganat deusek ere lotzen ez ninduelako... eta hala bururatu zitzaidan orduan ezen salatu egin behar zintudala, baldin, igurikitzen nuen bezala, luthertarra zinela demostratzen banuen; eta bururatu zitzaidan, ondotik, ezen Jainkoa bere garaziaz eta ontasunaz baliatu zela, ene bizitzan bertze ...
|
|
|
behako bihozbera bat zen... behako uxter bat, bai, bere gogorrean. Eta, behakoaren uxterrak are uxterragorat egiten zuela eta,
|
harekin
batean, hatsarreko exijentzia hura eske eta eskari bihurtzen zela, ahoz erran nahi izan zenidan, begiz jada errana zenidana:
|
|
|
Ez zenekien, ez, zuk orduan ezen antzeko zerbait gertatuko zitzaizula zuri ere, jaun André! Zeren, nola Bidarrain jaio arren, Urdazubin bizi izan baitzinen umetan, hala hartu zintuzten frantsesek espainiartzat, noiz eta zutaz goganbehartsu eta fidantzia gabeko agertu baitzitzaizkizun, Mathalasen kontu
|
harekin
... eta espainiarrek frantsestzat, noiz eta Salamancan gauzak okertzen hasi baitzizaizkizun, Paristik igorri zenidan lehen gutunean kontatu bezala.
|
|
|
Eta eman zenizkidan, lehenik, apez erreboltariaren joan jinak ezin xeheroago, baita herritar katoliko eta jauntxo protestanten arteko gorabeherak ere: haiek Mathalasen aldekoak, eta hauek errege Luis XIV.aren aldekoak, zeinak, ediktu bat bitarteko, Zuberoako herri lurrak salgai jarri baitzituen eta zeinak Trois villesko jaunari bizkonde titulua eman baitzion, honek salgai zeuden lurrak erosi ondoren, ohoinkeria
|
harekin
batzuen eta bertzeen arteko liskarra pizten zuela; jakinarazi zenizkidan, gero, auziaren xuxentzeko asmotan batzuen eta bertzeen artean izan ziren konbertsazioneak, guztiak ere alferrikakoak, batean erregeren kontseilari jaun Bernard d’Arche Paristik Zuberoarat zetorrela, bertzean Oi he nart Zuberoatik Pariserat zihoala, Zuberoako parlamentuko ordezkari gisa; aitortu zenidan, finean, ezen, z...
|
|
|
nola espainiarrentzat izanen bainaiz frantses hemen Salamancan gauzak okertzen bazaizkit, zaude segur, Jainkoak ez dezala nahi, Doctor Navarrus ekin gertatu zen bezala. Eta horrela, bada —segitu zenuen—, nola bainekien ezen Miguel de Sandoval Salamancan zegoela, zeren kartazko harremanak bainituen
|
harekin
, hura Bordeleko unibertsitatetik Espainiarat itzuli zenetik, eta nola geratua bainintzen harekin ezen elkarri lagunduko geniola edozein hersturaren aitzinean, hala, Espainiarako bidea hartzen nuela, haren etxerat joan nintzen, non egin bainuen denbora bat, harik eta, Miguel de Sandovalen beraren esku luzeari esker, unibertsitateko latin irakasle izaiteko zortea izan nuen arte.
|
|
|
nola espainiarrentzat izanen bainaiz frantses hemen Salamancan gauzak okertzen bazaizkit, zaude segur, Jainkoak ez dezala nahi, Doctor Navarrus ekin gertatu zen bezala. Eta horrela, bada —segitu zenuen—, nola bainekien ezen Miguel de Sandoval Salamancan zegoela, zeren kartazko harremanak bainituen harekin, hura Bordeleko unibertsitatetik Espainiarat itzuli zenetik, eta nola geratua bainintzen
|
harekin
ezen elkarri lagunduko geniola edozein hersturaren aitzinean, hala, Espainiarako bidea hartzen nuela, haren etxerat joan nintzen, non egin bainuen denbora bat, harik eta, Miguel de Sandovalen beraren esku luzeari esker, unibertsitateko latin irakasle izaiteko zortea izan nuen arte.
|
|
|
Eta, biharamunean, berriz, amari berari orro izugarri bat egin zion bertatik bertara eta ama hainbertzeraino izutu eta ikaratu zen, non aitak —ikusirik ama guztiz setatu zela eta erabaki zuela ezen ez zegoela prest
|
harekin
bizitzeko, abeldegiren batean edo bertze nonbait bakartzen ez bazuten bederen— oholezko txabola handi bat eginarazi baitzion zurginari, karratua eta handi handia, zeren eta ez baitzituen ahantziak, artean, tigre bezatzaileraren hitzak, noiz eta honek erran baitzion ezen ez zirela tigre suerte hartako tigreak kaiolaratu behar, tristetzen eta goibeltzen zirelako eta hiltzen zirelako. Eta egin zuten, bada, etxe ondoan bertze txabola hura, egokitu zizkioten burdinazko lau leiho, eta hantxe sartu eta hertsi zuten.
|
|
|
—Zertarako gizendu, baldin, zenbatenaz meheago, hainbatenaz astunago banago? —galdegite
|
harekin
ihardetsi zion jaun Marcelek, zeinak eratxiki baitzuen, irri baten itzala ezpainetan—: Baina zure matematikak edo zure filosofia naturalak es plika lezake paradoxa hori, beharbada...
|
|
|
...ari kasu egin behar badiogu behintzat, zeren erraiten baitzen haietaz —Parisko jesuitek jansenisten kontra izan zituzten borroken ondotik bere batez— ezen ez zutela deus ere jakin nahi bekatu benialetarik harat, eta aita Bartolomek, aldiz, bekatu mortaltzat zituen kasik bekatu guztiak; eta jesuita berezia zen, orobat, bertze alde batetik, jaun inkisidorearen lagun zelako eta instituzione
|
harekin
harreman estuak izan zituelako... jesuita izanagatik ere eta jesuiten ordenakoa, erdi jesuita eta erdi dominikoa balitz bezala, nolabait erraitearren, horrelako nahaste bat gezurrezkoa balirudike ere. Bertzenaz, guztien ahotan zebilen ezen jesuita misionestak jendearen baitarat iristeko —jendea beldurtzeko, jaun André? — dohain berezia zuela, eta bazirudiela ezen spirituak —beldurraren spirituak, jaun André? — ukitua zela, zeren joaiten zen herri guztietan uzten baitzuen jendea hunkiturik eta gogo aldaturik, halako suertez, non, misioneak akabatu bezain fite, ezin konta ahalekoak izaiten baitziren konfesionea solizitatzen zioten herritarrak, beren egunorozko desbidetik bidezko biderat egiteko asmotan.
|
|
|
Eta uste dut ezen alegatzeko moduko bertze arrazoin bat ere bazuela aitak, aitzinago ulertuko nuena, eta hura zen aita Bartolomeren aurka senti zezakeen jelosia, apezaren eskua gero eta luzeagoatuz joan zelako eta haren itzala gero eta zabalagotuz, bai jauregian eta bai Urbiaingo jendeengan ere... eta zeren aita ez baitzegoen bere boterea bertze nehorekin partitzeko prest. ...ta ondore, zeren eta, nola gure aita ezin gogarago senti baitzitekeen aita Bartolomerekin, honek Nafarroari eta Eliza Katolikoari buruz pentsa zezakeenaz denaz bezainbatean, berdin eta orobat senti baitzitekeen desgogara aita jesuitak moralaren eta seigarren manamenduaren alderakotzat zituen ideia ezin hertsiago haiekin, zeinak aitaren kontra bihur baitzitezkeen —Ubarneko dama gaztearen kontu
|
harekin
, konparazione—, baldin jesuitaren boterea haziz bazihoan, eta baldin, haztearen hazteaz, behar hainbat indar eta botere bereganatzen bazuen, aitaren kontra ekiteko.
|
|
|
Zeren, ote dakizu zenbat sufritu zuen anaiak, hark bere buruari egin zizkion zaurien gaizkoaduraren ondorez? Eta, halarik ere, bere irri
|
harekin
ikusten genuen beti, edo bere irri iduriko harekin, hobeki, zeren eta irri hura ez baitzen arraitasunarena, baina nigarrarena eta tristurarena, penarik penagarrienarena eta hortz haginen karraskotsena; eta trufarik krudelenaren irria zen, azpian eta bere maskarapean oinaze neurriz gaineko hura gordetzen zuelako, bizi bizia... Eta hura hala zen eta halatan egiten zigun oinaze oinazetsuak, finean, Mattinen betartetik bi aldiz irri.
|
|
|
Zeren, ote dakizu zenbat sufritu zuen anaiak, hark bere buruari egin zizkion zaurien gaizkoaduraren ondorez? Eta, halarik ere, bere irri harekin ikusten genuen beti, edo bere irri iduriko
|
harekin
, hobeki, zeren eta irri hura ez baitzen arraitasunarena, baina nigarrarena eta tristurarena, penarik penagarrienarena eta hortz haginen karraskotsena; eta trufarik krudelenaren irria zen, azpian eta bere maskarapean oinaze neurriz gaineko hura gordetzen zuelako, bizi bizia... Eta hura hala zen eta halatan egiten zigun oinaze oinazetsuak, finean, Mattinen betartetik bi aldiz irri.
|
|
|
Eta hala abiatu nintzen egun batean Salamancarat, kontzientzia, beti bezala, eskrupuluaren pipiak jana eta zuhirindua, baina baita studioen esperantza
|
harekin
ere...
|
|
|
Eta igandea iritsi, eta Urbiaingo elizako kanpaiek iratzarri ninduten, bere soinu arrai
|
harekin
: dilin dalan dan daun, dilin dalan dan daun.
|
|
|
Behatu nuen goiti, eta istant hartan hodei bat ari zen eguzkia estaltzen. Eta, ez dakit zergatik, baina hil kanpai haiek anaiaren heriotza iragartzen ari zirela iduritu zitzaidan, nahiz eta banekien ezen ezinezkoa zela,
|
harekin
egon berria nintzelako... Eta, segidan, belauniko jarri nintzen, eguzki estaliari beha, eta, erdi nigarrez, erran nuen:
|
|
|
NORK erranen zuen ezen ondikoak ukaldiz ukaldi kolpatuko gintuela, hain denbora laburrean, denbora hura zorigaiztoaren arrodari lotua balego bezala, kalamitatez kalamitate...! Guztia anaiaren istripu
|
harekin
hasi zen, zalditik erori zenean. Edo, lehenago, beharbada, aitaren gutizia gutiziatsu harekin, noiz eta jauregirat tigrea ekarri baitzuen, tigre harekin gertatuak frogatuko digunez...
|
|
|
Guztia anaiaren istripu harekin hasi zen, zalditik erori zenean. Edo, lehenago, beharbada, aitaren gutizia gutiziatsu
|
harekin
, noiz eta jauregirat tigrea ekarri baitzuen, tigre harekin gertatuak frogatuko digunez...
|
|
|
Guztia anaiaren istripu harekin hasi zen, zalditik erori zenean. Edo, lehenago, beharbada, aitaren gutizia gutiziatsu harekin, noiz eta jauregirat tigrea ekarri baitzuen, tigre
|
harekin
gertatuak frogatuko digunez...
|
|
|
Baina aita jesuitak ez zuen, artean, etsi nahi, eta erran zion eta eskatu zion, arren eta arren, ezen utz ziezaiola apur bat gehiago bere egiteko hartan eta bere utziezinezko trabailu hartan, baina aitak ezetz eta ezetz, gaua eta goiz osoa izan zuela hartarakotz, eta aski zela, zeren eta lehenbailehen akabatu nahi baitzuen tigrearen historia
|
harekin
... Eta aita Bartolomek orduan erran zion:
|
|
|
Borondate onez ari ote zen, bada, osaba, eta amorosturik zegoelako agertu ote zigun bere ezkontzeko asmoa, pentsaturik ezen aitari edo amari bihotza beratuko zitzaiola eta haien kontsentimenduarekin eraman zezakeela aitzina bere asmo hura? Zeren eta erdibide baten bila ibil baitzitekeen orduan ere osaba Joanikot, ezkontza
|
harekin
urrats bat aitzina egiteko asmoz, baina inguruko jendearekin hautsi gabe, nahiz eta bazekien ezen milatik behin gerta zitezkeela horrelako gauzak...
|
|
|
Izan ere, zure kontseiluek, jaun André, osaba Joanikoten alderat ninderamaten, eta halatan nuen neure nahirik nahitsuena eta gutiziarik gutiziatsuena haren oinetarat makurtzea eta hari barkamenduaren galdez joaitea Urbiainerat itzuli bezain sarri, neure traizioneagatik eta haren kontrako bidegabekeriagatik. Baina, bertzetik, maite nuen artean ama, eta, maite nuelako, apez izaiteko asmo
|
harekin
segitzen nuen... Eta ezin ahantzi nuen, finean, kontu hari buruzko zure iritzia, jaun André, noiz eta erran baitzenidan ezen apez izaitea munduko gauzarik ederrena izan zitekeela, baina maitasuna eta eskuzabaltasuna ardatz harturik...
|
|
|
Eta osabak gure elkargo sekeretuaren eta Zientziaren Elizaren berri eman zion, xehetasun eta ñabardura osoz —ikustekoak izan ziren Pedro Huizik egin mugimenduak eta keinuak, ustekabeko batetik bertzerat...! —, harik eta osabak bere disertazionea harako erran
|
harekin
akabatu zuen arte:
|
|
|
Hortik aitzina, zer erran diezazuket nik osabak Galileori buruz pentsatzen zuenaz, ez bada
|
harekin
akort nagoela eta halatsu ulertzen dudala nik ere Galileo. Zeren zientzilari italiarrak uko itsu batekin ihardets baitziezaiokeen tribunalari, eta hala egin izan balu, goretsiko nuen; aldiz, makurtu egin zen, baina ez arras, eta arras makurtu ez zelako ez dut gaitzesten.
|
|
|
Orain arte aditzerat eman dizudanagatik kontsidera eta estima dezakezu ezen jendeak arlotetzat eta erdi txepeltzat hartzen zuela bere apeza, baina ez, zeren, egia bada ere eliztarrek
|
harekin
irri egiten zutela —eta ez guti—, egia da, halaber, ez ziotela hari irri egiten; eta nola, bertzalde, ateraldi haietarik haratago, gizon seriosa baitzen, herritarren zerbitzuan bizi zena, haien behar spiritualei buru egiteko edo baserri urrunenetako eriei ere astoaren gainean bisita egiteko disposizionean beti ere, hala, don Frantziskok aldeko zituen, oro har, jendearen maitasuna eta on...
|
|
|
Aita Bartolome Ziaurrizkoa zeritzan misionest ezaguna —zeina izan baitzen don Frantziskoren eta jaun Marcelen ondotik izan nuen hurrengo prezeptorea, azkena, eta zeinaz aitzinago luze solastatzeko parada izanen baitugu— Urbiainerat etorri lehen aldian, hunkiturik utzi zituen eliztarrak bere sermoi distiratsu haiekin, halako tailuz, non, konfesioneen eguna iritsi zenean,
|
harekin
nahi izan baitzuten urbiaindar guztiek, don Frantzisko bazter uzten zutela; zeren bi errenkada zeuden han: bata, aita Bartolomerekin aitortu nahi zutenena, luzea, inurriena baino luzeagoa; bertzea, don Frantziskorena, laburra, jondone Pedro Ermitauak bere haitzuloan hartzen zituen bisitariena baino laburragoa; ordea, ikusirik zein betilun ateratzen ziren aita Bartolomerekin konfesatzen zirenak, berehala iragan ziren errenkada luzean zeudenak don Frantziskorenerat, luze zena labur egiten zelarik, eta labur zena luze, minutu guti batzuen buruan.
|
|
|
bata, aita Bartolomerekin aitortu nahi zutenena, luzea, inurriena baino luzeagoa; bertzea, don Frantziskorena, laburra, jondone Pedro Ermitauak bere haitzuloan hartzen zituen bisitariena baino laburragoa; ordea, ikusirik zein betilun ateratzen ziren aita Bartolomerekin konfesatzen zirenak, berehala iragan ziren errenkada luzean zeudenak don Frantziskorenerat, luze zena labur egiten zelarik, eta labur zena luze, minutu guti batzuen buruan. Eta, oroitzen ez badut ere don Frantziskok jarri zuen aurpegia, betilun imajinatzen dut alde batetik, ikusirik zer penitentzia zetorkion gainerat jende uholde
|
harekin
, baina baita betilunetik betargirat egiten ere bertzetik, loratzen zitzaiolarik, finean, ezpainetan, irri ezkutu bat, zeina izan baitzitekeen, hitzetarat bihurtua, apezak eliztarrei xuxendu komentario balizkoa, malizios bezain inozenta: " Zer?
|
|
|
haietarik bat kalonje bat zen, don Claudio izenekoa, dukearen konfesorea zena eta dukeak bidaia guztietan eramaiten zuena, badaezpada, zeren nehork ez baitaki zein izan daitekeen Jainkoaren nahia eta borondatea, eta dukeak bere ondoan nahi zuen hura heriotzako orenean; bertze biak, berriz, bi toreatzaile haiek ziren, Curro Banderas eta Paco Corrales zeriztenak: ...en —ongi irabazia, bertzalde, kontatzen ziren erdiak egia izaitekotan—, zeren erraiten baitzen, konparazione, ezen, ehun zezenez goiti toreatu eta lau adarkada larri izan zituela, eta ehunez goitiko haien artean hiru zezen hil zituela, haiek toriletik atera bezain sarri, paratzen zelarik, hartarakotz, toriletik beretik hamar bat urratserat, hanka bat belauniko, lantza eskuan tinko... eta
|
harekin
egiten ziola buru zezenari, zeina, bere lasterraldian, lantza topatu eta ziplo eroriko baitzen, toreroak bere" lantzean" asmatzekotan, noski; edo, huts eginik, toreroa bera harrapatu eta adarkatuko zuen zezenak, inarrosiko zuen airean itzulipurdika, hilko zuen segurki.
|
|
|
Bazihoan zezenarenganat zaldi gainean lasterka, bazetorkion zezena eta, uste genuenean ezen zezenak betean eta ezinbertzean harrapatuko zuela, aitzitik, toreatzaileak zezenari burtzia sartu, eta zaldiak, bizpahiru jauzi bizkorretan, zezena saihesten zuen eta harenganik alde egiten eta urruntzen. Eta, noiz eta burtzia sartzen baitzion zezenari, burdinazko puntari zetxekiòn makila hausten zen krak eginez, eta, krak
|
harekin
batean, jendearen bibak eta oihuak ziren hedatzen, esku zartadak eta txalo zaparradak aditzen. Eta burtzi baten eta hurrengoaren artean, peoiek paper gorriz apaindurikako hagatxoak sartzen zizkioten... eta burtzikada haietarik batean, zezena zerraldo erori, eta halakoa izan zuen heriotza eta azken fina.
|
|
|
Baina zezena, halarik ere, kementsu zegoen artean eta, aitak zaldi gainetik zirikatu zuenean, indartsu abiatu zen hura... harik eta tiro hots bat entzun, eta zezena hil mutu geratu zen arte. Derradan ezen orduantxe egon nintekeela, nehoiz egoitekotan, aitaz harro, zezen kontu
|
harekin
, iduriturik ezen Iliadako, Odiseako edo Greziako bertze edozein historiatako zeinahi heroiren ahaide izan nintekeela —ez al zen, bada, Zeus bera ere zezen historia haietarik batean ere nahastu, noiz eta zezenaz mozorrotu baitzen, Europa zeritzan neskatxa bahitu eta Kretarat eraman ahal izaiteko? — baina, ondikotz, tiroaren eraginagatik aitak gibelerat egin zuen... hain gibelerat, non za... Eta egiaztatzen nuelarik, gisa hartan, ezen harrotasunetik ahalkerako bidea ezin laburragoa dela, txalo, biba eta bertzelako oihuen artean, irri bat baino gehiago ere entzun ahal izan nuen, tragediaren hariak eta komediarenak orduan ere korapilaturik eta bat eginik.
|
|
|
Zezena geldi zegoen, hilik; toreatzailea, berriz, jaiki egin zen eta, jaikitzean, ohartu nintzen ezen beso bular ingurua odoletan zuela. Hurbildu zitzaizkion peoiak; jaitsi zen Villagrandeko dukearen medikua tribunatik; jaitsi zen,
|
harekin
batean, kalonje jaun don Claudio... baina toreatzaileak ezetz erraiten zien guztiei, ez zuela deus ere, eta dukeari bi hitz erran nahi zizkiola. Eta, ongi zuèn besoa morroi baten lepo inguruan ipintzen zuela, tribunarantz abiatu zen, haren laguntzarekin.
|
|
|
Gero, zaletasun hura areagotu egin zitzaioan, noiz eta, Oña tiko unibertsitatean studiatzen ari zela, bertze pintore bat ezagutzeko parada izan baitzuen, ez nauk oroitzen orain haren izenaz... Eta, pintore
|
harekin
konfiantza egin, eta pintore hark bere eskola partikularrak eman zizkioan. Eta, nola pintore hura baitzen Italiako hainbat pintoreren miresle nahiz eta ez zuen Italiarat joaiteko suerterik izan, erroetaraino sartu zitzaioan Pedrori ere Italiarat joaiteko gogoa —eta, bere boza goratzen zuela eta eskua altxatzen, osabak gaineratu zuen—:
|
|
|
Eta, hargatik, Urbiaingo bakardadean mundu haren falta sumatzen zuelako edo, noiz eta Iruñarat edo Donibane Lohizunerat joaiten baitzen —begi ordeen konpontzeko, liburu batzuen ekartzeko edo Piarres Oihartzabal kapitainarekin egoiteko... edo, baita Pazkoarekin eta Mendekostearekin konplitzeko ere, erraiten zuenean, iduri egiteko, ezen konfesatzera joan behar zuela, nahiz eta gerorat jakin nuen ezen bere konfesione haiek eramaitenago zutela bekatu bat gehiagoren egiterat bertze guztien barkatzerat baino—, ez zen koadroren bat edo bertze ikusi gabe geratuko, ezagutzen ez zuen pintoreren baten studiorat joan behar bazuen ere hartarakotz. Nik
|
harekin
joan nahi izaiten nuen batzuetan eta erraiten ere nion, baina hark beti ihardesten zidan ezen haiek bidaia tipiak zirela eta nik bidaia handi bat merezi nuela, Pisarat eta Galileoren jaioterrirat lehenik, eta Pariserat gero.
|
|
|
" Faun da eta alferrikako, anitz bitartekoren erabiltzea, guti batzuk aski direnean". Eta hala ibili zuan hura, halaber, unibertsoaren esplikatzeko, bere teoria ezin xumeago
|
harekin
.
|
|
|
Baina ez zen gutiagokoa izan kakategi arena... zeren izen
|
harekin
bataiatu baitzuen osaba Joanikotek bere asmaketa hura, zeinaz mintzatuko bainatzaizu segidan.
|
|
|
Baina azantz eta abarrots
|
harekin
ez geunden, ez, trantze hartarik ezkutuan iragaiteko moduan!, eta, horrela, handik berehala hurbildu zitzaizkigun bi emazteki, haietarik batek eskuan kriseilua zekarrela: bata ama zen, eta bertzea Hi po lita, haren ohorezko dama, osabaren ahalkerako.
|
|
|
Osabak berriro harritu zuen aita bere ateraldi
|
harekin
, nahiz eta berehala disimulatu zuen bere harridura irri batez, erraiten ziola:
|
|
|
Eta aitak, osabari akabatzeko betarik eman gabe, baietz erran zion, munduaren ezagutzea gauza ona zela eta hartan aitona Nikolasen ustekoa eta aburukoa zela, negozioen aitzinatzeko moduaz eta maneraz
|
harekin
deusetan akort egon ez bazen ere.
|
|
|
Erran behar ote dizut, jaun André, ezen osaba Joanikotek ez zuela Alessandro de Novara bakean utzi, eta
|
harekin
aritu zela italianoz, hura jauregirat iritsi bezain fite, kalaka eta kalaka, nahiz eta gure ezusteko gonbidatua gaztelaniaz ere ongi baino hobeki moldatzen zen. Eta haiek elkarri hitz egiten zioten, eta ni haien ondoan aditzen eta aditzen egoiten nintzen, eta ulertzen nituen hitz urrietarik —zeren, alde batetik, italianoak latina baitu iturburu, eta nik aitzinatu samarra bainuen latina, halako moldez, non jaun Marcelekin latinez mintzatzeko gai bainintzen, geldi eta baratx bazen ere, eta, zeren, bertzetik, Alessandroren goait geundela, egunoroz ikasten bainituen hitz batzuk osabak Parisen eginikako dikzionario iduriko hartarik— haien solasa asmatzen eta idurikatzen...
|
|
|
Izan ere, Alessandro de Novara jauregirat heldu zen egun berean, amesgaizto bat izan nuen gauez, eta amesgaizto hark iratzarri ninduen. Ez dakit amets haren arrazoina ene ezinegona ote zen, bidaiaren kontu
|
harekin
urduri nengoelako, edo afalorduan izan genituen konbertsazioneak ote zeuden guztiaren azpian, zeren haietarik batean Alessandroren gidariak aditzerat emaiten baitzigun ezen bazirudiela egun batzuk lehenago bidelapurrek noble batzuen kotxea akometatu zutela, eta noble haietarik bat hil zutela ez dakit non, eta zeren ene ametsa guztiz haren idurikoa izan baitzen: Urbiaindik Donibanerat gindoazela osaba, Alessandro eta hirurok, bat batean bidelapur batzuk atera zitzaizkigun... eta, zalapartaren erdian tiro baten hotsa entzun, eta Alessandro lurrean ikusi nuen zerraldo, bekokian zulo bat zuela eta zulo hartarik odola zeriola.
|
|
|
Berriro diotsuet: Mattinek eta Joanesek aski izanen dute, lehen urteetan, don Frantziskorekin; gero, ikusirik
|
harekin
nola konpontzen diren, erabakiko dugu zer egin; eta aitzinago, berriz, kolejio edo unibertsitateren baterat igorriko ditugu, nola nik egin bainuen zure senar Martinekin eta neure bertze seme Joanikotekin.
|
|
|
Haatik, Pedrok anitzez ere zaharragoa zirudien, osabari ez bezala orduak eta urteak neurrigabeki juntatu eta pilatu balitzaizkio bezala, eta horrek bietan bat erakusten zuen: edo bizitzak tratu gordinagoa eta gogorragoa eman zion Pedrori, edo Pedrok berak deliberatu zuen ezen bizkor bizi beharra zuela, denborari aitzina harturik, bizitzari, halatan, urinik eta zukurik apetitosenak atera ahal izaiteko, baita lurrinik usaintsuenak ere; edo izan zitezkeen bi posibilitateak batera ere, zeren egiaz baitzegoen Pedro zaharturik eta zabarturik, bere ile zuri
|
harekin
, zuria baina lohia eta zikina, ahotik hatsa eta kiratsa zeriola.
|
|
|
Eta osabak dorretxetik alde egin zuen, eta ni Pedroren studiorat joan nintzen, non aurkitu bainuen Ubarnekoa santa Klararen koadro
|
harekin
, zeinak erakusten baitzuen, lehen planoan, Asisko santa otoitzean belauniko, koroa eta guzti, eta ondoan, ate ireki bat, nondik begizta baitzitezkeen, gibeleko planoan, sarrazenoak, Asisko murrailak izan zitezkeenetarik ihesi, eta zeina egun batzuk lehenago Pedroren eta osabaren arteko liskar iturri gertatu baitzen, santaren koroa zela kausa.
|
|
|
Pedro Huizi hasi berria zen kaperako freskoa pintatzen —nola gozatu nuen nik fresko haren egiteko ibili ginen hiru hilabete haietan, ahal nuenean Pedrori laguntzen niola, baita pintzelada batzuk emaiten ere! —, noiz eta osaba txakur tipi
|
harekin
heldu baitzen, Pedro eta biok egiten ari ginen lanaren ikusterat. Eta oroitzen dut ezen ikusi bezain sarri galdetu niola, handiz:
|
|
|
—Ez! —ezezko
|
harekin
estali nahi izan nuen odolak agerian jartzen zidana, zeren zinez bainengoen amorosiak jorik eta ene amorio hari errendaturik.
|
|
|
Halaxe ihardetsi nion, bai, jaun André, erran biribil
|
harekin
...! Baina erran hark bazuen esplikazionerik, zeren, nola bainekien kasik segur ezen osabak galdegite hura eginen zidala, hala, osabak eta napolitarrak hitz egiten zuten bitartean, prestatzeko eta asmatzeko denbora izan nuen, buruko eltzean neure pentsuak eta neure injenioa egosten jartzen nituela, harik eta buruan egosia egotzi nion arte.
|
|
|
Baina erran hark bazuen esplikazionerik, zeren, nola bainekien kasik segur ezen osabak galdegite hura eginen zidala, hala, osabak eta napolitarrak hitz egiten zuten bitartean, prestatzeko eta asmatzeko denbora izan nuen, buruko eltzean neure pentsuak eta neure injenioa egosten jartzen nituela, harik eta buruan egosia egotzi nion arte. Eta ez nuen, agi denez, gaizki asmatu, zeren Jainkoak asmatzeko dohain horretaz bederen hornitu baininduen, eta zeren esplikazione
|
harekin
kontent utzi bainuen, itxura batean, osaba.
|
|
|
Osabak, ordea, ez zizkidan, arestian bezala, begiak jaso, eta platerari beha segitu zuen, erraten ari nintzaionak
|
harekin
zerikusirik ez balu bezala.
|
|
|
Kontulari batek ere sinatzeko moduko kontua zen hura —zehatza, orekatua eta hutsik gabea—, eta osabak ere estimatu zidan, itxura batean, kontuaren perfekzione hura, zeren, oso oker ez banago, enekin haserretu orde, ezpainetan keinu hura igarri bainion, irri baten itzala izan zitekeena. Eta, aurkikuntza
|
harekin
edo animaturik, erran nion:
|
|
|
BANEKIEN nik osaba ez zela igande hartan mezarat joanen, meza hura Monteverdiren musikaz lagundurik bazen ere, eta, hala, hari eman beharreko arrazoinetan pentsatzen hasten nintzela,
|
harekin
izan nezakeen solasa imajinatu nuen:
|
|
|
frantsesa zen eta Erromatik zetorren Pariserako bidean. Eta
|
harekin
ere, nola osaba eta biok baikinen ostatuan frantsesez genekien pertsona bakarrak, solas joria eta atsegina izan genuen afalorduan... baina ez nuke hartan luzatu nahi, eta soilki erranen dizut ezen Erromaz mintzatu zitzaigula, Vatikanoaz bere batez: ez ordea aita sainduaz, baina hainbat pintore, eskultore eta arkitektoren arteaz, zeren haien artelanek harriturik utzi baitzuten.
|
|
|
Eta ezin erran genezake ezen gure izena erremediorik gabe zikindu duela, non eta Ma dda le nekin ezkontzen ez den... Eta horregatik, hain zuzen ere, ez naiz Ma dda len berriro jauregirat ekartzearen aldeko, na hiz eta gure eskubidea den, zeren jauregiko eta gure etxeko zerbitzaria den... eta zeren, bertzenaz, Joanikot
|
harekin
ezkontzeko tentamenduan sar baitaiteke, setakeriaz. Zeren jaunaren eta neskamearen arteko ezkontza izanen bailitzateke zinez contra natura eta zinez iraingarri, eta ez jaunak neskamea bere zerbitzuan jartzea eta hari faboretxo batzuen eskatzea...
|
|
|
Iduritu zitzaidan ezen begiak zorroztu eta gorrotoz so egin nahi izan zidala, baina gorrotorako ere ez zuen indarrik ez kemenik aski, eta burkoaren azpian gorde zuen bisaia. Eta are tipiago ikusi nuen orduan anaia, eta haren tipitasun gero eta handiagoak nihaur egin ninduen handi, halako suertez, non betetasuna eta neurriz kanpoko satisfazionea sentitu bainuen ondotik, anaiari, azkenean, merezi zuen ordaina eman niolako,
|
harekin
nuen kontu gaixtoa orduantxe konplitu eta zerratu banu bezala.
|
|
|
Eta nigar zotinka jalgi nintzen handik, sentsazio ilun bezain garratz
|
harekin
, zeinak adierazten baitzidan ezen laguntza bila joan eta laguna galdu nuela, zeren, maisu ez ezik, lagun ere izan bainuen ordu arte osaba, konfiantzazko laguna.
|
|
|
Eta, nigarrarekin batean, jauregitik eta osaba Joanikotenganik ihes egiteko gogoa izeki zitzaidan, jaundu eta nagusitu. Eta jaso nituen begiak eta hodei hura ikusi nuen, gurdi bat zirudiena, haizearen zaldiek tiratua, eta neure burua haren gainean idurikatu nuen, Urbiaindik urrun ninderamala, gero eta urrunago; idurikatu nuen gero ezen Italian ezagutu nuen napolitarra etxe ondotik iragan zitekeela bere Donejakuerako bidean, eta harat joan nintekeela ni ere
|
harekin
, neure buruari galderarik egin gabe, gitarra musikaren hatsarekin bat eginik, eta behatu ere egin nuen bidean goiti, ea ba ote zetorren... Baina zer nenbilen ni, ezinezko amets hartan denbora alferrik galtzen?
|
|
|
Norat joan behar nuen nik, baldin ez banuen norat joan? Edo, benturaz, bai... zeren eta, bat batean, napolitarraren kontseiluz Pisako katedralean aditu nuen meza etorri baitzitzaidan bururat, eta,
|
harekin
batean, oihu erdiragarri hura, erro errotik eta bihotzaren erditik atera zitzaidana: Credo!, apez izaiteko dei bat ere izan zitekeena, eta ozentki eta bortizki deitu ninduena... eta, uste nuen arren ezen, irririk gabeko egun goibel haien ondotik, ahantzia izan nezakeela zer zen irri egitea, aldiz, irri egiten ikusi nuen neure burua... zeren eta gurasoek ere apez nahi baininduten, eta, baldin erraiten banien ezen apez izan nahi nuela, kolejio edo komenturen baterat igorriko baininduten, Iruñarat edo Baionarat, uda finatu bezain fite, jauregitik eta osaba Joanikotenganik urrun...
|
|
|
...uregiko aitzin paretaren kontra paratu nintzen, kanpoko jarleku luzean, beheko solairuko egongelarat jotzen zuen leihoaren ondoan, hartu nuen erabakiaz damu, zeren imajinatzen bainituen osaba Joanikotekin jauregi inguruan izan nitzakeen inkontruak, hain gaitzak eta hain nekeak —entseiaturik bakoitza bertzearen begien ekiditerat, elkarri hitz egin gabe—, non bururatzen baitzitzaidan ezen,
|
harekin
ez inkontratzeagatik, benedizionetzat ere hartuko nuela neure burua pareten artean hersteko kondena. Eta gogogaizten hasia nintzen jada... baina egongelako leihoa zabalik zegoen, eta gurasoen xuxurlak hautsi zituen ene gogoeta ilun haiek:
|