|
2009
|
|
|
Egia da 1936ko Gerrari erreferentzia esplizitu eta garrantzizkoa egiten zaiola etengabe, badagoela memoria historikoa berreskuratzeko ahalegina. Baina helburua, besteak beste, sarraski historiko horrek hondatu zituen bizitzak (artisten familienak?), eragin zituen jokaerak (Liborio aitona), nahiz desagerrarazi zuen
|
mundua
ikusgarri egitea da. «Zubi zaharra desegin zen moduan» (147) deuseztatu baitzuen gerrak eleberriaren abiapuntu den lagunartea.
|
|
|
Bat batean, modu dramatikoenean. Literaturak drama horren intentsitatea sentiarazi behar digu, nahiz eta jakin testu perfekturik ez dagoela, perfektu izatekotan bizitza bera izango bailitzateke (177 or. «Mapa perfektua, Borgesen arabera,
|
munduaren
tamainukoa izango litzateke»).
|
|
|
Indarkeria politikoak eragindako minean (Lisaren minean, Jesusenean), horien erruduntasun sentimenduan, zergatien, galderen, zalantzen tunel beltzean sakontzeko gonbidapena baita, azken finean. Eta bestetik Gigiren pertsonaia egin zait interesgarri, Lisak, batez ere, ordezka dezakeen tragediaren aurrean kontrapuntua delako, ezker abertzalearen
|
munduarekiko
duen distantzia ironikoarekin, erakusten duen energia eta bizitzeko gogoekin. Liburuan hunkitzen diren gaiek halako zerbait eskatzen zuten.
|
|
|
Mateo Arreguiren bilobak, Liz Dick Hardestyk, onartu zuenean Euzkaldunak Inc. erakundean oroitarri gabeko hilobien proiektuaren erantzukizuna bere gain hartzea, aitonak eta berau lako hainbatek bi belaunaldi lehenago eginiko antolakuntzaren azken xehetasunak ari zen ixten. Aitxitxek Boisera iritsi eta bertan geratzen ziren euskaldunak babestu zituen moduan, Lizen ardura bilakatu zen haiek
|
munduan
igarotako denbora iraunkorki markaturik uztea. Kointzidentziaz, ikastetxean zortzigarren mailan zegoenean, Liz Arregui Dick nerabeak, geroago Hardestyrekin ezkonduko zen?
|
|
|
Zazpi egunean sortu zuen
|
mundua
Jainkoak. Orduz geroztik, atseden hartu besterik ez du egin.
|
|
|
Bikarbonatoaren disoluzio lasai, apal, pasibo, behera begirako eta bartlebytarrera eginez diluitu (benetan desagertzeak batere axola ez balio bezala, itsas belarraren ozeanoko dantza askearekin); edota, kontrara, aspirina eferbeszentearen gorakortasun borborkariaren bidez disolbatu. Irudien
|
mundua
, publizitatea, bideojokoak, poema liburu kamuflatuak diren autolaguntza liburuen parodiak, panfleto politikoak, rap errosario sozialak, horra disoluzio eferbeszenterako aukera piroteknikoak. Disoluzio diskretuagoak, bikarbonatuarenak:
|
|
|
ez dago kirol emanaldirik muntaiarik gabekorik, muntaia denbora errealean egiten dutela, hori da ezberdintasuna. 2006ko Futboleko
|
Munduko
Kopako finalean Zidanek Materazziri burukada ematen dionean, kolpe hori estadioko ikusleek dakusate lehenbizi, baina ez zuzenean: estadioko pantaila erraldoian ematen den lehen planoen errepikapen etengabean baizik!?
|
|
|
estadioko pantaila erraldoian ematen den lehen planoen errepikapen etengabean baizik!? eta, horren ondoren,
|
mundu
osoko pantailetara hedatzen da, eszena horrek duen mise en scène indartsuari esker.
|
|
|
Ez dut apokaliptiko izan nahi, baina orube deslekutu baten gisa dakusat poesia. Ez dut apokaliptiko izan nahi, baina AEBetako ekialdeko kostan finkaturik dauden eta argindarrari eta autoei uko egiten dieten Amishen kultura zaharkituaren pare ikusten dut
|
mundu
globalean poesia. Amishek ere betetzen dute funtzio bat, jakina, beste inork mantentzen ez duen ekosistema zahar bat bizirik mantentzekoa; funtzio anekdotikoa nahi bada, museistikoa beharbada?
|
|
|
Amishek ere betetzen dute funtzio bat, jakina, beste inork mantentzen ez duen ekosistema zahar bat bizirik mantentzekoa; funtzio anekdotikoa nahi bada, museistikoa beharbada? Nork daki, agian oraindik izanen da erregresio bat, atzera buelta bat, beste leku batzuetan erabat galdu den kutxa beltza Amishek mantendu dutela jabeturik
|
mundu
guztiaren begiak Amishengana zuzenduko diren sasoi bat, akaso. Ez dut uste.
|
|
|
Inor gutxik esango luke, besterik gabe, bi horiek bateragarriak direla. Bi biak letren
|
mundukoak
badira ere, lehenak, literaturak, letra gozoen izena eta aipua dakartza; bigarrenak, ostera, aginduen letra astunak biltzen omen ditu aspalditik, askoren atsekaberako.
|
|
|
Zuzenbidearen protagonistak sarri askotan izan dira literatura sortzaileak. Bide beretik, legea eta zuzenbidea maiz agertu dira literaturaren orrialdeetan,
|
mundu
juridiko horrek eguneroko bizimoduan duen eragina nabarmenduz.
|
|
|
hortxe dira, eta aurretiaz aipatu esamolde hori, hau da, ex facto ius oritur, moldatu eta itxuraldatzen dute, egitadetatik asmamenera doan bidean, ex fabulae ius oritur gauzatu arte. Irudimenean eta sorkuntzan ere, zuzenbideak badu zeresana,
|
mundu
propio baten jabe den neurrian, nahitaez gizartearen egunerokotasunean kokatzen baita.
|
|
|
Bide beretik, gure egileak aspalditik ohartu ziren legearen
|
munduaz
. Hori dela eta, esaterako, Mogelen Peru Abarka izeneko lanean tartekatzen diren zatiak, Bizkaiko orduko forua edota justizia administrazioa jasotzen dituztenak.
|
|
|
Nolanahi ere, euskara bera ari da oraingoan mendeetan zehar ments izan duena garatzen eta egituratzen; hain zuzen,
|
mundu
juridikoari zor zaion erregistro linguistikoa. Horretan, bistan da, legebiltzarrak eta aldizkari ofizialak behar beharrezkoak dira.
|
|
|
Pete Aguereberry Onizepean (Zuberoa) sortu zen
|
mundura
1874an, eta, 16 urterekin itsasoa zeharkatu ondoren, hamaika lanetan aritu zen Mundu Berrian, inon luzaz etsi gabe, bat eta beste probatuz. Heldu berritan, pilotari izan zen San Frantziskon eta artzain San Joaquin Ibarrean, 2.600 buruko artaldea zainduz, gauetan lur gogorrean lo egiten zuela, ez denda eta ez ezer.
|
|
|
Pete Aguereberry Onizepean (Zuberoa) sortu zen mundura 1874an, eta, 16 urterekin itsasoa zeharkatu ondoren, hamaika lanetan aritu zen
|
Mundu
Berrian, inon luzaz etsi gabe, bat eta beste probatuz. Heldu berritan, pilotari izan zen San Frantziskon eta artzain San Joaquin Ibarrean, 2.600 buruko artaldea zainduz, gauetan lur gogorrean lo egiten zuela, ez denda eta ez ezer.
|
|
|
Baina horretan ere, beste hainbat arlotan bezala, ez zuen familiarik osatu, bere meatzearen atarian altxatutako etxetxo hartan bizitzen jarraitu zuen, ez zuen jaioterrira itzultzeko asmorik izan?, bere gisakoa izan zen Pete Aguereberry. Miretsi egiten zuen Heriotza Ibarreko paisaia
|
munduz kanpokoa
. Eta, eremu haiek Monumentu Nazional izendatuak izan eta turisten jomuga bihurtu baino lehen, Petek zazpi kilometro eta erdiko bidea ireki zuen eskuz, pikotx, pala eta eskorgekin, errautsa zeriola, bere meatzetik gain hartaraino.
|
|
|
Harantz zihoazen zuzenean.
|
Mundu
guztia harantz zihoan, esan zutenez. Orduan jakin nuen Emigrant Canyon dik zetorren norbait gure alorretik pasatu zela eta Shortyk hitz egin egin zuela.
|
|
|
Hire idazkera duk dudarik gabe. Muino honen iparreko erdia hirea dela esango zioagu
|
mundu
guztiari.?
|
|
|
Mary Hunter Austin idazleak (Carlinville, Illinois, 1868 Santa Fe, New Mexico, 1934), Jack Londonen eta Ambrose Bierceren laguna izandakoak, artzain eskoziar, frantses eta euskaldun asko ezagutu zituen Kaliforniako San Joaquin Ibarrean bizi izan zen urteetan. Haien bizimoduaz idatzi zuen The Flock (1906) liburuan, Austinek ez du artzainen
|
mundura
nostalgiaz begiratzen, iragan denboretako aztarna bat balitz bezala, baizik eta begirunez, bizitzeko eta pentsatzeko modu guztiz desberdin baten eredutzat hartuz. Turismoa eta parke nazionalak bultzatu behar zirela eta artzainak lur haietatik bidaltzearen aldekoak gero eta gehiago zirenean, Mary Austinek erromantizismoz kutsatu gabeko errespetuarekin idatzi zuen haien munduaz.
|
|
|
Haien bizimoduaz idatzi zuen The Flock (1906) liburuan, Austinek ez du artzainen mundura nostalgiaz begiratzen, iragan denboretako aztarna bat balitz bezala, baizik eta begirunez, bizitzeko eta pentsatzeko modu guztiz desberdin baten eredutzat hartuz. Turismoa eta parke nazionalak bultzatu behar zirela eta artzainak lur haietatik bidaltzearen aldekoak gero eta gehiago zirenean, Mary Austinek erromantizismoz kutsatu gabeko errespetuarekin idatzi zuen haien
|
munduaz
.
|
|
|
Beraz, komunikabideek pil pilean dabilen aktualitatea dute helburu, eguneroko anabasaren artetik izenburu hau edo bestea nabarmentzea, normalean izenburu eta egileen inpaktu sozialak bultzata. Akademiek, berriz, beste sosegu batekin jardun dezakete, baina
|
mundu
zurrunbilotik kanpo ibiltzea dute ondorio.
|
|
|
Krisi ekonomikoa, krisi politikoa, krisi soziala. Artearen
|
munduan
ere bai. Baita ere.
|
|
|
Zirkunflexua ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko haren izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka jarriz. Egoera hau ametsezkoa da
|
munduan
inor gutxik hitz egiten duen hizkuntza bateko hiztunentzat. Mintzaira egunen batean desager daitekeelako ideia, izaki bizi baten gisa geratzen zaizkion egunak gutxi direlako ustea, ez da, esaterako, ingelesez arituko bagina bezain pentsaezina.
|
|
|
Ez ninduen kezkatzen ingelesa baliagarri izateak ala ez izateak. Espainiar
|
munduan
jende guztia itsuturik dabil, eta ulergarria da, ingelesaren garrantziari dagokionez, bai negozio arloan, bai bidaiak edo beste zernahi egiterakoan.
|
|
|
izan ere, ingelesa zen ene haurrekin komunikatzeko nuen giltza. Beste edozein hizkuntza bezala, ingelesa
|
mundu
oso bat da, unibertso bat, eta nik hori erakutsi nahi nien alabei, noski.
|
|
|
Eman nuen hurrengo pausoa, zorabiatu antzean, aitortu behar?
|
mundu
osoa argi berri batez ikustea izan zen. Planeta honetan 166 herrialde, bost kontinente, bost ozeano edo sei bilioi biztanle ez ezik, 6.000 hizkuntza ere badira.
|
|
|
Geografian bidaiatzea hain erraza denez, bulegoko horman dagoen
|
mundu
mapari begira jarri eta aise imajina dezaket edonora noala etxetik autoz hamar minutura dagoen aireportutik. Badira oraindik arrotz edo helezin diren leku batzuk, edota latzak edo abegi eskasekoak?, hala nola Siberiako eremu zabal izoztuak, Groenlandia edo Ipar Kanada, baina ni sekula izan gabeko beste hainbat eta hainbat herrialde hurbil eta ezagun egiten zaizkit film, dokumental, liburu edota irudimen eta esperientziaren arteko nahasketa batengatik, eta ezin errazagoa zait nolakoak diren irudikatzea.
|
|
|
Nire familia ingelesaren kideak lau kontinentetan barrena zabaldu dira, baina ingelesa aski dute bizitzeko. Bost hizkuntzarekin, esaterako,
|
munduko
hizkuntz kulturaren zati ñimiñoa baino ezin bisita zenezake. Bartzelonan etorkin afrikarren elkarte batek afixak itsatsi ditu Afrikako zenbait hizkuntza ikasteko eskolak eskainiz:
|
|
|
arabiera, bantu, swahili, mandinga. Ene buruari galdetzen diot nolakoa izango den
|
mundua
mandingaz. Hiztegiaz gain egongo dira moldeak, esapideak, erritmoak, ideiak eta kantak hizkuntza horri bakarrik dagozkionak eta beste edozeinetan ezin entzun edo antzeman daitezkeenak.
|
|
|
Nire aburuz, hizkuntza bakar baten bidez erabateko komunikazioa izango zelako ametsa okerra zen, eta nolabait naturaren kontrakoa ere. Pidgin ingelesa,
|
munduko
lingua franca, gaur egun eraikitzen ari diren Babelgo Dorrea, oso erabilgarria da, baina, aldi berean, oso tresna kamutsa.
|
|
|
Une honetan
|
munduan
diren 6.000 hizkuntzetatik, erdiak baino ez bide dira geratuko mende bat barru. Salvador Giner soziologo katalanak honakoa deitoratzen zuen oraindik orain:
|
|
|
–Aeeee! , berak,
|
munduko
haur guztiek sumindura adierazteko darabilten manera horretan.
|
|
|
Ezinbestekoa da. Euskarak, beste edozein hizkuntzak bezala,
|
munduko
eta bihotzeko bazter guztietara heltzeko ahala du. Baina gutxi gara idazleak.
|
|
|
Orain Pasioak, Bachenak. Oso zaila da gauza bat aukeratzea musika
|
munduan
. Oso gustu zabalak zituen Mikelek.
|
|
|
Berak beti esaten zuen hizkuntza desberdinek, baita dialekto desberdinek hizkuntza baten barruan ere, musika daukatela desberdina, eta gestoak ere desberdinak. Asko maite zuen
|
mundu
hori, izugarri. Ordu hartan nik pentsatzen nuen erotuta zegoela, benetan.
|
|
|
Edozein kasutan garrantzia ematen zion hitzari. Baina beste
|
mundu
hori, lekeitioena, hor zegoen. Sentidu batean ematen du kontraesana, baina mundu hori ere oso interesantea iruditzen zitzaion.
|
|
|
Baina beste mundu hori, lekeitioena, hor zegoen. Sentidu batean ematen du kontraesana, baina
|
mundu
hori ere oso interesantea iruditzen zitzaion.
|
|
|
B.A.: Pedro Etxenikeri entzun nion behin
|
munduko
biztanleriaren igoera penizilinari zor zaiola batez ere. Penizilinari esker milioika jende salbatu dela.
|
|
|
Bera berezia zen. Barruan beste
|
mundu
bat zeukan. Ikusteko eta entzuteko, ez dakit, pertzepzio berezi bat zeukan, eta batzuetan gelditzen zinen harrituta.
|
|
|
Antzerki
|
munduan
eta literatura munduan ere harreman asko. Izugarri estuak, esate baterako, Maria Aurelia Capmanyrekin.
|
|
|
Antzerki munduan eta literatura
|
munduan
ere harreman asko. Izugarri estuak, esate baterako, Maria Aurelia Capmanyrekin.
|
|
|
Batetik, Euskal Herrian kanpo lana egin zuen lehenengo antropologo anglo amerikarra izan nintzen eta, bestetik, BSP Euskal Ikasketen Programa sortu nuen Nevadan. Beraz, antropologia anglosaxoiaren
|
munduan
euskalaria naiz, onerako zein txarrerako. Onerako zein txarrerako, diot, antropologian halako errezelo bat dagoelako inork zu herrialde edo arlo urri murritz bakar batekin identifikatzeko.
|
|
|
mindua ote dagoen, zoko gusturik baduen edo ez duen, edo ozpintzen hasixea ote dagoen. Gainerako pattarrak, cazalla esaterako, marranta sortzen duen rona, marrasquinoa. Vuelta Abajon eskuz eta gerrikoz landutako tabakoarekin edo kolore, usain eta zapore goxoko vegueroarekin edo horiek gabe?, entzute hutsez ezagututako
|
mundu
urruneko fintasunak dira.
|
|
|
Baina, egia esan behar badut, ametsak errealitatea baino errealago bizitzen ditut. Arrazoia ez dakit, baina buruaren askatasunari egozten diot horren esanahia, hau da, gehiegi betetako
|
mundu
ontzi honen presioak buruaren askatasunari kateak jartzen dizkiolako. Libre sentitzen denean, buruak sentsazio gehiago harrapatzen dituela uste dut.
|
|
|
XXI. mende honetan begiekin ez ikustea orain dela bi mende baino errazagoa da izatez. Hala ere, oraindik itsuok itsaso zabalean laino dagoenean bezala bizi gara, gaur egungo gizarteak batzuetan hala lainotzen du-eta gure
|
mundua
.
|
|
|
Nire gaurko gogoetak gure inguruko
|
munduaren
baikortasunaren barruan ezkortasun maluta asko daudela adierazi nahi du, ezkortasun borobilean erori gabe.
|
|
|
|
Mundu
honen gauza xinpleenekin harremanetan jartzeko, beraien izaera eta bizitasuna nabaritzeko, entzumena eta ukimena erabiltzea ezinbestekoa zaigu itsuoi. Gure azal guztian zehar dauden nerbioek adierazten digute non gauden, zer daukagun gure aurrean eta ondoan, non dauden hormak; eta gure belarriek, entzuteaz gain, soinuek zer esan nahi diguten interpretatzen laguntzen digute.
|
|
|
Itsuon bizitzeko erarengatik, liburuak irakurtzea begiekin jaiotzea bezalakoa da, liburuak beste
|
mundu
batzuetara eramaten gaitu, beste gizarte batera joateko atea irekitzen digu, ametsek bezala.
|
|
|
Denok berdinak gara liburu baten aurrean, denok begiak ditugu liburuaren azala irekitzen dugunean. Pertsonaia baten paperean sartzen gara, ditugun arazoak eta
|
mundu
iluna atzean utzi, aurrera jo eta bat batean beste bat gara, eta pertsonaiaren begietatik ikusten dugu. Etxeak, jendea, mendiak, hiriak, itsasoa, izarrak?
|
|
|
Eta liburuaren azken hitzera iristen garenean, bat batean, berriz iluntasunaren
|
mundura
itzultzen gara. Liburuaren argiak irauten duen arte, eleberri edo istorioko pertsonaien begiekin ikusten jarraitzen dugu, baina gauza on askok bezala argia pixkanaka pixkanaka itzaliz doa, eta orduan gure beste sentipenekin ikusteari ekin behar diogu berriro, beste liburu bat esku artean izan arte behintzat.
|
|
|
Amaigabeko istorioa liburuan bezala gertatzen dira gauzak eleberri baten aurrean aurkitzen garenean. Liburuan, Bastian izeneko ume batek liburu bat irekitzen duenean, bat batean, jauzi bat egingo balu bezala,
|
mundu
irreal batean agertzen da, eta bera pertsonaia garrantzitsuenen artean dago. Nik ere, Bastianek egiten duen bezala, liburu azala altxa, eta jauzi batez, beste mundu batean aurkitzen naiz.
|
|
|
Liburuan, Bastian izeneko ume batek liburu bat irekitzen duenean, bat batean, jauzi bat egingo balu bezala, mundu irreal batean agertzen da, eta bera pertsonaia garrantzitsuenen artean dago. Nik ere, Bastianek egiten duen bezala, liburu azala altxa, eta jauzi batez, beste
|
mundu
batean aurkitzen naiz. Bizitza horretako begiekin, nire munduan ikusezin diren gauzak hor nire barneko begiekin ikus ditzaket.
|
|
|
Nik ere, Bastianek egiten duen bezala, liburu azala altxa, eta jauzi batez, beste mundu batean aurkitzen naiz. Bizitza horretako begiekin, nire
|
munduan
ikusezin diren gauzak hor nire barneko begiekin ikus ditzaket. Hori da liburuen magia, ikusezina ez ikusezin bihurtzea hain zuzen ere.
|
|
|
Gaur egun, «borroka» hitza esanahi askoren baitan azaltzen da, askok eta askok beraien kaxatik ateratzen dute besteen kontra bota ahal duten harri bat balitz bezala erabiltzeko. Nik, ordea, nire bizitzaren hitzik garbien, argien eta gogorrenaren gezia bezala erabili nahiko nuke,
|
munduaren aurrean
ikurrina bat balitz bezala.
|
|
2010
|
|
|
Baina «eszenatoki konstunbrista» ikusi dudanean, eta barkatu, apur bat asaldatu naiz eleberriak ez baitu ez xedez, ez kontamoldez, kostunbristatzat har dezakegun ezer. Badakit ados zaudela, Alberdirenak
|
mundu
idilikorik ez duela azaleratzen esaten duzulako. Baina, badakizu, gurean hain izan da indartsua kostunbrismoak abertzaletasunetik literaturan, artean, edo musikan (operan) eragin duen irudi estereotipatua, ezen hitzaren beraren erabilerak bat eragitea erraza baita.
|
|
|
Konnotazio markatuegiak dituen adjektiboa da «kostunbrista» eta Alberdiren ahalegin literarioa estal lezake. Aulki jokoa ez da tesi nobela bat, eta bere lerroetan ez duzu iraganeko
|
munduarekiko
begirada nostalgikorik topatuko. Zernahi kostunbrismotatik urrun dago.
|
|
|
...Estibalitz, Marijo eta Aritz, hor aritu zarete Autokarabana eta Londres kartoizkoa da narrazio liburuak direla eta, eta interesgarriak deritzet zuen oharrei, badirudi lehenengoaren errealismoa eta bigarrenaren estiloa interesatu zaizkizuela, lehenengoak bere hausnarketen berri ematen duela «mihian bilorik» gabe, gordin; eta bigarrenak, berriz, estilo dotorea duela, baina sortzen duen fikzio
|
munduak
ez zaituztela gogobetetzen.
|
|
|
Baina ez nago ziur flash efektu horretatik aurrerago joan nahi ote zuen egileak. Literaturak baditu bere eskakizunak, jakina,
|
munduak
sortze hori, argumentuak eratze hori hitzekin egiten da eta horretan ez dauka Ugartek «lumarik» oraindik, bidea egin behar du bere idazte taxua sendotzeko eta paragrafoan hedatzeko, showing horretan bertan harantzago joateko. Niri ere iruditu zait hitzak motz geratzen zaizkiola tarteka, baina zein freskagarria iruditu zaidan bere irudimen joria, pertsonaia ez-ohikoak, eta aldian behingo «ze demontre» adierazgarriak.
|
|
|
«denak erakarmen gaitasunarekin zuen zerikusia.
|
Mundua
haren arabera neurtzen zen; zenbatek begiratzen zioten, zenbatek nahi zuten berarekin oheratu». Horiez gain, Galernak ditu matrimonioaren instituzioa zalantzan jartzen duten komentarioak, maitasuna beste zerbaitekin nahasten duten gizonezkoak, haurtzaroaren urradura.
|
|
|
bezala mugitzen den
|
mundu
asaldagarria eraiki du Ugartek, dramatismo izpirik erantsi
|
|
|
dela planteamenduagatik, dela darion pentsaera irekiarengatik edota furfurian zeuden pentsalarien eragin zuzenarengatik, Buruxkak apartekoa da guztiz gure letren errepublikan. Esaterako, Buruxkak agertu zen urte ia bertsuan Txomin Agirre Garoa argitaratzen hasi zen atalka, baina orduko kultura modernoaren kale
|
munduko
kezkei ez ikusiarena eginez, ehun urte lehenagoko Peru Abarka baserrizaleak urratutako ildoari jarraituz eta hartan sakonduz. Era berean aipa daiteke 1910ean Baionan soilik liburuxka bi plazaratu zirela, Jean Barbierren Nere kantuak eta Etienne Decrepten Maitena pastoral lirikoa, eta ez bata ez bestea ez ziren prosazkoak.
|
|
|
Uste dut berba aldaketa ezinago xume horrek ederto ilustratzen digula norainoko giro itogarrian bizi izan zen Aldudeko medikua. Etxeparek bazekien, bai, ondotxo ikasi zuen-eta, euskaldun izatea zein nekeza den, hobe zuela hautatzea
|
munduko
hiritar izatea. Hala eta guztiz ere, ez zuen hanka egin erdararen mundura!
|
|
|
Etxeparek bazekien, bai, ondotxo ikasi zuen-eta, euskaldun izatea zein nekeza den, hobe zuela hautatzea munduko hiritar izatea. Hala eta guztiz ere, ez zuen hanka egin erdararen
|
mundura
!
|
|
|
harresi hori euskara zen; euskara, Janpierre Arbelbideren, eta beste askoren? aburuz, harresi babeslea zen, isolatzailea, Euskal Herria
|
munduko
arrisku eta lanjer guztietatik begiratuko zuena. Jainkoari esker, Arbelbideren harresiaren ondorioz, euskaraz ez zegoen inolako liburu labainkorrik, ez zegoen euskarazko liburu gaixtorik, soilik erlijio liburuak.
|
|
|
are Skara Brae (gaelikoz kantatzen zuen taldea). Irlandar musikaren aberastasun eta aniztasuna
|
munduan
gero eta ezagutuagoa, eta preziatuagoa, zen.
|
|
|
herrietan jada irlandera nagusi. Azkenekoan Aran Uharteetarako zerbitzua betetzen zuen arrantza ontzian sartu orduko beste
|
mundu
batean murgiltzea izan zen: irlanderaz bizi zirenen munduan.
|
|
|
Inis Mor/ Inishmore handienean (beste biak: Inis Meain/ Inishmaan eta Inis Oirr/ Inishheer dira), oro harriz inguratua, soro eta larreak bereixiz, eliza inguruko hilerriak zedarrituz, bideak eta beste, jendea, hizkuntza eta paisaia uztarketa berezian senti zitezkeen, gainerako ingelesaren menpeko
|
mundutik
urrun. Dún Aonghus/ Dun Aengus eraikin ikusgarria ere ehun metroko cliff baten harrizko paretan sinbiosi estuan zizelkatua da (han diotenez, Europako aurrehistoriako eraikuntzarik fin eta berezienetarikoa).
|
|
|
Britainia Handiak traba guztiak ezarri eta erabili arren,
|
mundu
mailan estatu ez onartua izanagatik ere (hasieran ezagutu zuen bakarra Leninen garaiko Sobiet Batasuna izan zen), Irlandaren askatasuneranzko bidea geldiezina zen.
|
|
|
Euskal abertzaleen arras begiko eta kidetasun mailan ikusia, eta jarraitua, baldin bazen Irlanda, areago 1916 urteaz geroztik, batez ere «aberriano» deitu zituztenen artean (baitezpadako Eli Gallastegi Gudari buruzagi nekaezinaz gain, Manu de la Sota, Eusko Gaztedikoak?). «Comunión» ekoek, aldiz (Luis de Eleizalde eta Engracio de Aranzadi «Kizkitza» kideek Euzkadi egunkaritik eraginik bereziki),
|
mundu
gerlan anglofilo izaki, eta kontserbadore, «anarkista, ero eta germanofilotzat» jo zituzten Ingalaterraren aurka altxaturiko matxinatuak, eta ingeles eta paktisten alde zeuden Irlandan, are Indian.
|
|
|
Hain zuzen, ingelesen eraginez Eire bakartu xamartua zen
|
mundu
mailan. Testuinguru horretan, bere independentzia aldarrikatu eta sendotze aldera, 1932 urtean nazioarteko 31 Kongresu Eukaristikoa bertan ospatzea lortu zuten (irlandar gehienak katoliko izanik eta ingelesak, aldiz, anglikano, Biltzarra antolatzeak indar eta oihartzun berezia eman ziezaiokeelakoan, onarpenaren premia larrian zen irlandar estatu berriari).
|
|
|
Halere, Alsaneak hautesle mordoa dauka bere atzetik. Best-seller bat da, arabiar
|
munduan
chick lita idazten duen bakarra eta, beharbada horrexegatik, esan daiteke bera dela XXI. mendeko emakume arabiarren bozeramalea. Girls of Riyadh eleberriak klase ertaineko lau emakumeren historiak kontatzen ditu:
|
|
|
Alsaneak herio mehatxuak jaso ditu mailez eta asko dira bere liburua bertan behera uzten saiatu direnak. Arabieraz argitaratu bezain laster arabiar
|
munduan
tabu bihurtu eta merkatu beltzean saltzen hasi zen, ia 500 eurotan, zenbait kasutan.
|
|
|
Ez da erraza neska eder hau inoiz lañoa izan denik imajinatzea. Iaz Elaph online aldizkariak arabiar
|
munduko
urteko intelektual izendatu zuen. Alsanearen anai arreba guztiak sendagileak edo haginlariak dira.
|
|
|
Alsanearen anai arreba guztiak sendagileak edo haginlariak dira. Alsanea bera haginlaria da eta horretan dihardu, saudiarabiar
|
munduan
idazle gisa ezin dela dirurik egin esanez. Zalantzarik gabe, bera izango da salbuespena.
|
|
|
Herrian, ordea,
|
mundu
guztiak
|
|
|
Euskara irakasle izana. Musika
|
munduan
dezente sartua. Wikipedian eztabaida eragindakoa, biografia alegiazko hori argitaratu behar zen ala ez.
|
|
|
Zer demontre?
|
Mundu
guztira hedatu ote da literaturaren lika. Hasperen ozenak eta altzari kolpeak entzuten dira horma finen bestaldean, baina neskatilek ohituta dirudite, ez dirudi horrek irakurketa oztopatzen dienik inolaz.
|
|
|
Gauza jakina da askotan, eta ikusi dugun bezala, poetak zientzialarien hizkuntzara hurbiltzen direla eta, alderantziz, badirela zientzialariak poesiaren
|
mundutik
oso gertu daudenak. Agian honetan guztietan pentsatuz esan dit Anjel Lertxundik badaukala galdera bat Pedro Miguel Etxenike fisikariari egiteko.
|
|
|
Zientzian
|
mundu
berriak bilatzen saiatzen diren zientzialariek, aurkikuntza berrien atzetik dabiltzan zientzialariek, nonbait, hizkuntza berri baten jabe ere izan behar dute, metaforatik, poesien baliabideetatik oso gertu dagoena. Hizkuntza sortzaileak izan behar ote dute, ordea?
|
|
|
Aurrerantz begiratzen dute, nahiz eta ezer ez sortu, agian horma handi baten aurrean daudelako. Baina badago jendea, artearen
|
mundutik
oso gertu egonda, dagoena bilatzen saiatzen dena, ezkutuan dagoena bilatzen saiatzen dena. Nolabait atzerantz egiten dute denboran, aspaldiko gauzak, antzinako sorkuntzak hona ekartzeko, gaurko unera.
|
|
|
Esparru goibel hari irtenbide bakarra antzeman nion arte. Anartean haserre egon nintzen, hagitz haserre,
|
munduarekin
nahiz neure buruarekin. Orori irizten nion zirtzil, orori ezdeus.
|
|
|
Uxatu edo pitin bat leundu bederen. Horregatik, barkatu bai, baina hondar urteetan osatu dudan familiarengandik ahalik eta urrunen nahi zaitut,
|
munduko
beste muturrean, antipodetan, ahal izanez gero. Batez ere, uztail hasierako arratsalde urrun hartan neuk nuen adin berbereko gure bortz urteko alabaren antipodetan.
|
|
|
Ez dut esan nahi zure ahotsa bertsotan eta narratiban berdina izango denik, baina seguru nago ezaugarri komunak izango dituela. Ahotsa diodanean
|
munduari
begiratzeko modua, adierazteko modua, imaginarioa esan nahi dut. Literaturak denbora asko eskatzen du, barrura asko begiratzea, gelditzea eta egotea.
|
|
|
Gai hori baztertuta dago edo modu akademikoan tratatzen da eta guk abenturaren eta historiaren arteko nahasketa gisa aurkeztu genuen. Espedizioaren kontzeptua bera ere
|
munduan
bakarra izan zen. Nire bizitzako esperientziarik indartsuenetakoa izan zen.
|
|
|
Historia horri bizkar emanda bizi gara eta sekulako aukerak dauzka gure nortasuna sendotu, turismoa indartu eta kultura zabaltzeko.
|
Munduarentzat
itsaso herri bat gara eta hemen itsasoari bizkar emanda bizi gara. Nobela bat berriro idaztekotan, horretaz idatziko nuke».
|
|
|
Gure historiaren zatirik garrantzitsuena itsasoan dago idatzita.
|
Mundu
mailan zerbait izan bagara, odisea horri esker izan gara. Gai hori baztertuta dago edo modu akademikoan tratatzen da eta guk abenturaren eta historiaren arteko nahasketa gisa aurkeztu genuen.
|
|
|
Témoignage chrétien, l' Express, l' Observateur? Beraz, banekien ez gindoazela Frantziako probintzia exotiko batera, han «ordenaren zaintzera», baina sasi gerla zikin batera, eta, hoberenean ere, Aljerian gertatuko ginela Bigarren
|
Mundu
Gerlaren denboran aleman soldaduak Atharratzen eta Maulen zeuden bezalaxe. Gainera nire andregaia Baionan utzirik banindoan, eta horrek zidan min gehienik egiten.
|
|
|
Frantziako armada militarki garaitzen ari zen, haatik partida ezin bukatuz, beti fellagha talde berriak agertzen baitziren, nahiz gero eta txikiagoak, eta «nahasmendu» edo «gertakizun» horien bukaerarik ez zen ikusten; halere asma zaitekeen aljeriar erresistentzia politikoki garaitzen ari zela, eta gu galtzera gindoazela, populua nagusiki bere alde bildua baitzuen aipatuko ez ditudan jokamoldeez. Diplomazian ere aitzindariek berehala ikasi baitzuten,
|
mundu
osoa beren alde bildua zuten. Eta gu, hemengo mutiko gazteak, saltsa horretara botaiak ginen prestakuntza eskasarekin?
|
|
|
Berehala, beste gerratzar bat,
|
Mundu
Gerra. Hemen ziren alemanak.
|
|
|
»Halako batean ipuin on bat idatzi nuen; liburua argitaratu eta gutxira izan zen. Barka harrokeria, baina batzuentzat banuen etorkizunik literaturaren
|
munduan
. Idazteaz gain, talde batean militatzen nuen urte haietan; taldearen izaera zehatzak ez du garrantzirik honezkero.
|
|
|
Argitarapen hura eskandalagarria izan zen oso, ipuin edo atal hartan, bere estilo zorrotz eta ironikoan, AEBetako ekialdeko gizarte maila garaiko partaideen ohitura eta azpijokoen disekzioa egiten zuelako Capotek. Oso ondo ezagutzen zuen aberaskumeen
|
mundu
hura, berrogeiko hamarralditik bertan egon zelako osoro murgilduta: zentzu batean, behintzat, gorte moduko horren bufoia izan zen, baina bufoi izugarri arretatsu bat, memorian ikusten eta entzuten zuen guztia jaso zuena, eta «La Côte Basque» ko orrialdeetan mundu horretako sekretu ez gutxi agerrarazi zuen.
|
|
|
Oso ondo ezagutzen zuen aberaskumeen mundu hura, berrogeiko hamarralditik bertan egon zelako osoro murgilduta: zentzu batean, behintzat, gorte moduko horren bufoia izan zen, baina bufoi izugarri arretatsu bat, memorian ikusten eta entzuten zuen guztia jaso zuena, eta «La Côte Basque» ko orrialdeetan
|
mundu
horretako sekretu ez gutxi agerrarazi zuen. Fikziozko izenek apenas estaltzen bide zituzten azpian ezkutatzen ziren pertsona errealak eta, kontatzen denez, argitalpenaren kariaz, bere buruaz beste egin zuen bertan aipatutako dametako batek.
|
|
|
Nik ez ditut ideiak zuzentzen, komunikazioa dut helburu, ez naiz ideien fanatiko, eta bitartean, arabiarrok kolonizaturik segitzen dugu.
|
Mundu
berriak kolonizaturik, teknologiak kolonizaturik. Autora igotzen gara, baina ez ditugu fabrikatzen.
|
|
|
Rifen, berriz, ez zen jateko zaborrik, ez europarrik, ez marokoarrik. Gosea ez zen
|
mundu
honetakoa, gu geu ere ez ginen gizaki.
|
|
|
Eta oso latza baldin bada marjinatua izatea askoz larriagoa da, oraindik, zapaldu miserablea izatea
|
mundu
arabiar eta musulmanaren baitan. Bigarren liburuan, Zaman Al Akhtaâ aw Al Shouttar (Le Temps des erreurs ou la Sagesse de la rue, Tiempo de errores) azaltzen digu bera izandako gaizkile analfabetoa nola bilakatuko den pixkanaka idazle, eta baita idazle ospetsu ere (bere lehen liburua Paul Bowles ek itzuli zion ingelesera eta Tahar Ben Jelloun ek frantsesera, eta gaztelaniazko bertsioaren hitzaurrea Juan Goytisolorena da).
|
|
|
Azkenik nazioarteko onarpena, idazle modura. Arrakasta horren ondoren etorriko ziren,
|
mundu
arabiar eta musulmanetik, heriotza zigorrak, gorrotoak eta, ostera ere, baztertze eta marjinazioak. Bera ohituta zegoen, ordea, horrelako gauzetara, txikitatik bizitza oso garratza ezagutu zuenetik.
|
|
|
(«Ez dakit nor den ondoan lotan daukadan emakume hau»). Oso ondo hitz egiten zuen gaztelaniaz Xukrik, espainiar literaturako klasikoak irakurrita zeuzkan («Benetako bizitza liburuetan aurkitu behar da») eta berehalaxe antzematen zitzaion asko bizi eta asko ikusitakoa zela
|
mundu
honetan. Gurekin oso jator egon zen (nik Tiempo de errores liburua erakutsi nion eta berak sinatu egin zidan arabieraz eta gaztelaniaz:
|
|
|
–Bai.
|
Munduan
galduta ibili nahi nuke.
|