|
2010
|
|
|
Zendu delarik, familiak ez baitzuen haren kantore herexik, erran nien entseiatuko nintzela haren kantore bilduma baten egitea. Ber denboran herriko historia maite baitut,
|
munduko
bigarren gerlako gertakarien ikertzen ari izan naiz. Pixkanaka ohartu naiz pasta bazela pastoral baten idazteko eta gehitu ditut Martxe Eihartzet, Germain Lechardoy, Lohidoi eta Etxahun Iruri.
|
|
2012
|
|
|
mugak ezin ukitu.
|
Munduko
Bigarren Gerla bukatu eta Helsinkiko konferentzian onartutako mugak ezin ukituak direla; behin eta berriz errepikatu egin da, mugak ukitzen badira orduan desoreka handia sortuko dela. Bigarrena:
|
|
2013
|
|
|
ez badut dena neuk egiten! Zakurrak ere askatuko ditugu. Zakurrak! errepikatu zuen burua mugituzez gaude
|
munduko
bigarren gerlan! Ikusiko dut, nire erabakia izanen da, hartzen ditut egitekoaren uhalak. Non izanen zarete zuek. Lo eginen dugu Atharratzeko arroztegian eta goizik hartuko dugu mendiko bidea, mugara buruz. Eta nik nola egin dezaket elkar juntatzeko. Poliziako talkie walkierekin, bertzenez nire mugikorrarekin.
|
|
2014
|
|
|
ALNeko aitzindariak ber bidetik bazabiltzan orokorki, salbuespenak salbuespen. Anitzek
|
munduko
bigarren gerla egina zuten Frantziako armadan, zenbaitek Indotxinakoa gainera, eta" gure" gudaroste horren eragin handia sumatzen zitzaien, bereziki tarteka harrapatzen genizkien dokumentuetan, ardurenik frantsesez idazten baitzituzten.
|
|
2015
|
|
|
Hegoaldeko zonbat gizonek" Gernika Batailoia" sortu zuten Frantzia libratzen laguntzeko
|
Munduko
Bigarren Gerla denboran. Hauen artean ziren Bixintxo Bilbao eta Juan Martinez Irujo pilotarien aitatxi eta osaba; eta Berako Aretz Iguiniz Aviron Bayonnais taldeko rugbilariaren aitatxi zena edo Urdazubiko Del Plaz… Bertze ainitz ez dira hain ezagunak bainan gizontasun berarekin borrokatu ziren libertatearen alde eta nazismoaren kontra.
|
|
|
Bordele ondoko Pauillac Trompeloup gunean itsasoratu zen, 1939ko agorrilaren 9an, bi milaz goiti iheslari sabelean zeramazkiela. Txileko itzulia egin ondoren, ingelesen esku pasatu zen eta
|
munduko
bigarren gerlan soldaduen garraiorako baliatua izan zen. Alemanek 1942an Ipar Itsasoan urperatu zuten.
|
|
|
Aricatik landa Valparaisora buruz joan zen Winnipeg ontzia.
|
Munduko
bigarren gerla haster zoala zakitelako, iheslariak ikaraz zeuden han gaindi zabiltzan aleman itsasazpiko zartagailu batek ez ote zuenez ontzia urperatuko. Txileko uretan sartu zirenean atsegin hartu zuten.
|
|
|
Valparaisoko portuan 1939ko buruilaren 2an sartu zen.
|
Munduko
bigarren gerla hasi zen egunean berean. Ezin ahantzizko ongi etorria ukan zuten, jendea milaka etorri baizitzaien, ikurriñak, Kataluniako bandera eta Errepublikanoen aldeko zapiak inarrosiz.
|
|
|
Toki trixte hortako historia hau da:
|
munduko
bigarren gerla denboran 64000 gudari kartzelatuak egonak dira hor eta kasik 1100 ek bizia galdu dute. Gudarietan asko hegazkilari bai ta ere euskaldun multzo bat ihes egin zutenak Españako gerla zibilaren ondotik Franco-k boterea hartzean.
|
|
|
Eta lehenik guhauren historiaz oroit gaitezen. Adibidez
|
munduko
bigarren gerla denboran, mendebaldeko demokraziak eskuzesku ari izan ziren batere maite ez zuten Sobiet Batasunarekin, eta bereziki Staline tzarrarekin, Hitler tzarragoaren aitzi.
|
|
2016
|
|
|
Larzabalen garaia aldaketen garaia izan da.
|
Munduak
Bigarren Gerlarekin izugarrizko astinaldia jasan berri zuen, lan munduak eta bereziki laborantza munduak mekanizazioa bizi zuen eta horren gainetik irratiaren presentzia eta aisialdiaren birmoldaketa kultura berriak hedatzen zituen. Eragin horiek guziak zeuden euskal kultura munduan, tradizioaren pisua zegoen, garaiko momentua biziarazi behar zen batzuentzako tradizioan oinarrituz eta besteentzako beste eraginetan oinarrituz.
|
|
2017
|
|
|
Aintzina ez zen menturatu aurka joatera; politikan isildu zen, kulturako gaietara mugatu eta laster agortu.
|
Munduko
Bigarren Gerla denboran berpiztuko da, baina kulturan egonez. Ideologiaz kristau demokrata da, Lafitte bera bezala, eta Charritton ere bide horretarik ibiliko da bururaino.
|
|
|
Baionako apaiztegi nagusian bere euskaldun gogoa sakondu zuen eta 1943an, hogeita bi urteetan, agertu euskarazko lehen liburua, Eskualdunak izeneko historia laburra.
|
Munduko
Bigarren Gerlaren ondotik, Agirre lehendakaria erbestetik itzuli zen, Parisen plantatu eta bisitaz Lapurdira etorri. Karia horretara Charritton, apaizgai lagun zenbaitekin, agurtzera joan zitzaion, euskaldun guzien aitzindari gorena bezala ikusten baitzuen.
|
|
|
|
Munduko
Bigarren Gerlan ere parte hartu zuen bere gisan, nahiz adinagatik soldaduzkaren egiterik ez zuen ukan. Edozein gisaz ez zuen militar senik, are gutiago euskaldunak deseuskalduntzen zituen Estatu jakobino horren zerbitzuko.
|
|
|
Iritzi publikoak bi puntutan ikustate handia dio:
|
munduko
bigarren gerla denborako erresistentzia burgoiagatik, eta Aljeriakoa bukatzeagatik.
|
|
|
Xede hori bi aldiz bete zuen, bere aberria munduko potentzia handienen lerroan kokatuz. Lehenik
|
munduko
bigarren gerla bukatzean, garaile nagusien artean agertzea lortu zuen ofizialki, baita ONUko Segurtasun Kontseiluan jartzea Amerikako Estatu Batuak, Sobiet Batasuna, Txinako Errepublika eta Bretainia Handiko Erresuma Batua bezala.
|
|
|
Ekialdetik Rodano ibaiak luzaz Frantziako erresuma eta germaniar inperioa bereizi ditu. Gero Alpeetan oraiko muga oso berant finkatua da, Napoleon III.aren inperio denboran, 1860an, Savoia eta Niza orduan beretu baitzituen, eta gainera Niza iriko azken ibarra
|
munduko
bigarren gerlaren ondotik. Belgikako aldetik Rhin ibaira iraunkorki heltzea ez du lortu, ordoki zabal horretan muga natural eta ongi markaturik ez du, eta hor zegoen Frantziaren ahulgunea, inbasore guziei irekiriko ate handia, bereziki Austriako etxeari eta Prusiari begira.
|
|
|
Frantziako Estatuan instituzio edo gutienez tradizio nazional bilakatuko da. Indar handi bat hartuko du Napoleonekin, gero 1936an" Front Populaire" gobernuaren erreformekin, eta guziz
|
munduko
bigarren gerlaren ondotiko nazionalizatzeekin: Renaud (autoak, traktoreak), EDF (argindarra), SNCF (trenak), bankoak, eta abar.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerla denboran, Petain mariskalaren agintepean, astean ordubetez bederen euskaraz kantatzen genuen eskola txikian, irakaslea gidari. Horrela euskal kantu andana bat ikasi dugu nire adinekoek.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerla bukaerantz, garaipenerako guduketan parte hartu zuten frantziar soldadu asko afrikar kolonietakoak ziren, gehienik Aljeriakoak (250.000), erdizka musulmanak eta europar etorkiko oinbeltzak (125.000na).
|
|
|
Frantziako Estatua gerla denboretan da koloniez hobekienik baliatu bere jendetzaren elikatzeko, armada soldaduz hornitzeko, kontinenteko etsaietik aterpetzeko, adibidez iragan gerlan aleman armadak Europa okupatu zuelarik. Gauza nabaria izan da bereziki Aljeriaren 102 garrantzia
|
munduko
bigarren gerla horretan, hasieran atzeguardia bezala, ondotik aleman armaden haizatzeko guduketan, 1942ko azarotik 1945eko maiatzera, lehenik Tunisian, gero Italian, hirugarrenik Frantzian, azkenik Alemanian berean.
|
|
|
Ama baten lekura igotzeari lotu da jende xeheaz egiazki arta hartzen hasi delarik 1936ko lege sozialekin, are gehiago
|
munduko
bigarren gerlaren ondotik asegurantza sozialekin (osasuna, familiako alokazioak, langabeziakoak, erretiro pentsioak), eta laborantzari doakiola 1960 Pisani ministroaren erreformarekin. Gainera Frantziako Estatuak administrazio indartsua du, serioa, eraginkorra.
|
|
|
Gainera Frantziako Estatuak administrazio indartsua du, serioa, eraginkorra. Zerbitzu publiko zinez onak antolatu ditu, bereziki
|
munduko
bigarren gerlaren ondotik (argindarra, trenak, posta eta abar...), baina batzuk pribatizazio prozesu batean sartu berri ditu akziodun pribatuei atea zabalduz (Telecomen adibidez). Azpimarratzekoa da halaber Colbertismoak munduko bigarren gerlaren ondotik, eta gero Mitterranden aginte hasieran (1981) hartu zuen toki handia Frantziako ekonomian, bereziki bankoan eta industrian.
|
|
|
Zerbitzu publiko zinez onak antolatu ditu, bereziki munduko bigarren gerlaren ondotik (argindarra, trenak, posta eta abar...), baina batzuk pribatizazio prozesu batean sartu berri ditu akziodun pribatuei atea zabalduz (Telecomen adibidez). Azpimarratzekoa da halaber Colbertismoak
|
munduko
bigarren gerlaren ondotik, eta gero Mitterranden aginte hasieran (1981) hartu zuen toki handia Frantziako ekonomian, bereziki bankoan eta industrian. Baina hor ere liberalizazioa hozka hasia dugu:
|
|
|
Ekonomian duen pisuari baino gehiago zor dio bere lehengo inperio kolonialari, baita oraiko indar nuklear zibil eta militarrari. Lehenari esker
|
munduko
bigarren gerla bukatzean ONUko Segurantza Kontseiluan sartu zen beste lau garaile nagusiekin (USA, Sobiet Batasuna, Bretainia Handia eta Txinarekin). Bigarrenari esker bere tokia baieztatu zuen beste lau potentzia nuklear nagusien artean.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerla denboran, Petain marexalaren gidaritzapean, Vichyko gobernuak irakaskuntza horri leiho txiki bat irekitzen dio. Gerlatik landa IV. Errepublikak hesten dio, baina 1951ean berriz irekiko dio Deixonne deputatu sozialistaren legeari esker:
|
|
|
Jean Monnet administratzailea eta politikaria(), 1915tik 1944ra enpresa pribatu batzuen kudeatzen ari izan zen. Ber denboran Frantziako zerbitzu publikoetan parte hartu zuen, eta
|
munduko
bigarren gerla denboran Bretainia Handikoetan ere bai. Ondotik Frantziako lehen Plana berak asmaturik, 1945etik 1952ra kudeatu zuen.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerla denboran bildu zuen harrigarriko famaz, de Gaulle Alemaniarekiko bakearen finkatzaile nagusi agertu zen, bereziki 1963an han gaindi egin zuen txangoan: bere boz ar eta matxo ikaragarriaz, hitzaldi epikoak bota zituen germaniar hizkuntza ozenean, plaza publikoetan eta lantegi handietan entzule osteen zirrara bizia eta beroa piztuz.
|
|
|
Maiatzaren 8ko ospakizuna Ohi bezala, maiatzaren 8an ospatuko da
|
munduko
bigarren gerlaren armistizioa. Goizeko 11:00etan izanen da meza Itsasuko elizan gerla hortan hil izan diren Itsasuarren oroimenez.
|
|
|
Espainiako gerla gertatu da beldurgarria, bortitza eta traumatizatzailea. Hori izan zen
|
munduko
bigarren gerlaren lehen gudua. Español errepublikanoen seme den Emmanuel Dorronsorok aurkeztuko digu hori diaporama batekin.
|
|
|
Cimade ren biltzarra Herriko Etxeak Cimade erakundearekin antolatu biltzarrak 50 bat entzule bildu ditu aitzineko ortziralean Lapurdi gelan. Bruno Carrère auzapezaren eta Juliette Bergouignanen ongi etorrien ondotik, Jeanne Barthélémy andere sortzailetarik denak erakutsi du garbiki nola jokatu den erakunde hori
|
munduko
bigarren gerla denboran Gurs eko kanpamenduan, Aljeriako gerla denboran, Xileko gerlan eta Kanakiarren guduan. Erakundea Frantziako 13 lurraldetan banatua da eta Euskal Herriko adarra Baionan kokatzen da, Lagréou karrikan.
|
|
2018
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerlaren ondotik, zenbat gazte Ipar Amerikara joan ziren, bereziki Garazi, Baigorri, Baztan, Gernika aldetik, Estatu Batuetako mendebalde hartara, artzain, baratzezain, ostaler eta beste, amerikar zintzo bilakatuz, haatik ama Euskal Herriari fidel egonez. Gainera Iparralde osotik gazte asko Frantziako hiri handietara lanketa erbesteratu ziren, bereziki Parisera, eta han gaindi lekukotu ere.
|
|
|
Azken hitz baikor batez bukatu nahi dut halere.
|
Munduko
bigarren gerlaren ondotik, Aliatuak Versaillesen egin zuten urrats okerraz oroituko dira, ez dute hutsa errepikatuko, aitzitik galtzaileak zutitzen lagunduko dituzte: urrats on horri esker Alemania eta Japonia baketu zaizkigu, gaur adiskideak ditugu.
|
|
2019
|
|
|
Mundu osoan ezagun egin den Emaüs erakundeko sortzailea izan zen Abbé Pierre edo Pierre apaiza.
|
Munduko
bigarren gerla handiaren garaian, bere bila zebilen Gestapotik ihesi Frantziatik Algeriara joan zen eta bidean, Urruña eta Bera artean 1944ko maiatz ekainean muga nola gainditu zuen azaltzen duen liburuxka argitara eman du Ziburuko Jakintza erakundeak, frantsesez eta euskaraz.
|
|
2020
|
|
|
Ohargarri da, haatik, Etxamendiren narratiba gutxi ez bada gaizki ezagutua dela gaurko Euskal Herrian, literatura jakitunen zein hala ez direnen artean ere.1 Kasurako, Euskal Literaturaren Hiztegia bezalako bilduma entziklopedikoak ez dakar Eñaut Etxamendiren izenik. Zerrenda alfabetikoan" E" letrapean hogeita bi izen badaude izan –Egañatik Ezkiagara– artean Etxamendirik ez dela.2
|
Munduko
Bigarren Gerlaren ondoko euskal literatura garaikidearen historia aztergai duten hainbat antologiak ere ez diote merezi duen begirunerik erakutsi.3 Eñaut Etxamendiren inguruko unibertsitateko ikergaia
|
|
2021
|
|
|
2008an elkarrekin hasi ginen Xiberoko Jauna trajeria emanez. Pastoralaren ohitura XIX. mendean galdurik, berriz eskuratu du Pettarrak, Maulez petiko eskualde txiki eta mespretxatu honek, baita horri esker euskara poxi bat indartu, Maulek
|
munduko
bigarren gerlaren ondotik erdi jana baitzion.
|
|
|
Ildo horretatik, Oiarzabal eta Tabernillaren iritziz, 3 euskal kulturako mitoetan modernoenetarikoa eta bai hedatuenetarikoa ere ziurrenez euskal kode hizlarien —basque code talkersmitoa da, zeinaren arabera Estatu Batuetako armadak euskara erabili baitzuen
|
Munduko
Bigarren Gerlan mezu enkriptatuak transmititzeko, navajoerarekin egin bezala. Behin eta berriro errepikatu da mitoaren epitomea, are eta komikietan ere (I’m Pellot!
|
|
|
Alegia, Estatu Batuetako artxibategietan ez da existitzen Frank D. Carranza kapitainik, Nemesio Aguirre tenienterik, ez enparaurik. Aldiz, 1968an desklasifikatutako dokumentazioari esker ondo frogatuta dago Navajo herriko 420 lagun baino gehiagok jardun zutela kode hizlari
|
Munduko
Bigarren Gerlan, batez ere USMC delakoan (United States Marine Corps).
|
|
|
Beste modu batera adierazita, ez dago euskal kode hizlarien mitoaren aldeko datu tangiblerik, eta bai, ordea, kontra mintzo diren hainbat ebidentzia. Esaterako,
|
Munduko
Bigarren Gerlan AEBetako armadan sartu ziren 213 identifikaturiko euskal nevadarretatik soilik bost joan ziren marineetara, eta batño ere ez transmisioetara: zenbaki horien argitara, nekeza da asumitzea hirurogei bat euskaldun aritu zirela marineen kuartel nagusian, mitoak nahi lukeen bezala.
|
|
|
Gero, 1926an Tokiora itzuli zen, seminarioko buru.
|
Munduko
Bigarren Gerla atera zenean aita Candauk jesuita alemanen eskuetan utzi behar izan zuen seminarioa 1939an. Mobilizatu egin zuten urte bereko irailean, eta interprete izendatu Hanoin; baina Europako frontera itzultzea eskatu zuen, prest baitzegoen Frantziaren alde borrokatzeko, ez, ordea, Japoniaren kontra gudukatzeko.
|
|
2022
|
|
|
Jauzi handi bat egiten dut XX. mende erditsura. Elizabeth erreginagai gazteak
|
munduko
bigarren gerlan parte hartu zuen Londresen, bonbardaketen artean, auto gidari, bereziki anbulantzietan. Gu hemen, eta beste franko mundu zabalean, harat beha bizi ginen, belarriak luzaturik, gure librantxa handik etorri beharra baitzen.
|
|
|
1942ko azaroan,
|
munduko
bigarren gerlan ginauden erdizerdi. Guretzat galdua zen.
|
|
|
Lehen puntua, ukrainar abertzale horiek naziak omen direla. Egia da nazi batzuk badirela Ukrainan, baina biziki gehiago dira Errusian, eta iraganean ere hala zen, bereziki
|
munduko
bigarren gerlan: miloi bat eta berrehun mila ekialdear Sobiet Batasunaren aitzi jaiki ziren alemanekin, haietan zazpi ehun mila errusiar, bereziki Vlassov armada famatukoak (berrogeita hamar mila soldadu).
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerla 1945 urtean burutu zitzaigun: Europan maiatzaren zortzian, Asian buruilaren bian.
|
|
|
Jente zerrategi hori 1939ko bedatsean eraikarazi zuan Edouard Daladier jaunaren gobernuak. III. Errepublikan ginen orano," Front populaire" delakoaren ondotik; Espainiako gerla doi doia urrenturik zen,
|
munduko
bigerren gerla ez orano hor. Gurseko zerrategiak euskaldun gudariak aterpetu behar zutuan.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerla()
|
|
|
Aintzina isildu zen. Gero
|
munduko
bigarren gerla denboran berriz agertu zen, baina politika bazter utzirik, kultura lanera mugatuz. Sail horretan asko egin du bere bi garaietan, bereziki Lafitteren lumatik, ber izeneko aldizkaria eta liburuxka andana bat argitaratuz gai ezberdinez, bereziki literaturaz.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerlatik landa, Marc Legassek Iparraldekotzat araudigai bat idatzi zuen, Aintzinakoaren antzekoa, eta Jean Etcheverry Ainchart erdiko diputatuak 1945ean Frantziako legebiltzar konstituziogilean eztabaidatzeko bulegoan aurkeztu zuen, baina bulegoak ez zion kontutan hartu.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerlan Euskal gobernuko zerbitzuek aliatuak lagundu zituzten ahal zuten moduan, bereziki informazioak emanez eta mugaz gaindiko mugimenduak errextuz.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerla denboran, aleman armada Frantzian sartuz geroz, Agirre lehenik ezkutuan biziko da Belgikan eta Berlinen; gero Alemaniatik Suediara pasaturik Panamako diplomata baten itxuran, New Yorken aterpetuko da. Anartean Manuel de Irujok Londresen Euskal kontseilu delako bat eratuko du, de Gaullerekin aliantza bat eginen ere, lehendakariak desagertuz utziriko hutsunea bete nahiz.
|
|
|
Munduko lehen gerlak, beste kalte askoren gainera, lau ondorio lazgarri ekarri zituen: Armeniarren aurkako genozidioa Turkian, XX. mendeko lehena boltxebismoaren garaipena errusiar inperioan, fazismoaren sorrera Italian eta horren gailurra laster Alemanian, munduko 2 gerlaren pizlea, Japoniak bere gisan bide bertsua hartzen zuelarik,
|
Munduko
bigarren gerlari bidea ireki zion, Versaillesko tratuan baldintza gogorregiak inposatuz Alemaniari.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerlaz
|
|
|
Bi aldiz handizki zauritua izan zen, eta kapitain graduarekin burutu zuen hogeita hirur urteetan.
|
Munduko
bigarren gerlaren hastapena egin zuen ber graduan eta ber arman. Bitartean Argentinan egon zen.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerlan Eusko Jaurlaritzak Aliatuen alde ahal zuena egin zuen bere zerbitzu berezien arartez, baita Frantziako makietan, azkenik Euskal Batailoia Girondako gudukan sartuz.
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerlaz
|
|
|
|
Munduko
bigarren gerla 283
|
|
|
Hor ere gobernuak kasurik ez. Komedia horretaz aserik,
|
munduko
bigarren gerla denboran independentziaren alde jarri zen, eta bulta batez preso joan hori ere. Azkenean, Frantziaz etsiturik, FLNean sartu zen 1956ko udaberriari buruz, eta GPRA gobernuko presidente izan beharra zen 1958ko irailetik 1961eko irailera.
|
|
2023
|
|
|
Hilmezu bat noiztenka, krima handi baten edo hilketa andana baten ondotiko auzi ozen edo korapilatsua.
|
Munduko
bigarren gerla fite ahantzi ginuen, besterik ezin zen gehiago piztu Europan. A, zer bakea betiko!
|