|
2008
|
|
|
Bertan, bi ideia garrantzitsu azpimarra daitezke. Batetik, Oteizak orduraino eginiko eskulturetan
|
ikusi
dugun ezaugarri espresiboa nabarmentzen zuen: «El artista busca la expresión de la realidad en que vive, del mundo al que pertenece y lucha, al mismo tiempo, por conquistar una realidad mejor».
|
|
|
«El artista nuevo, descubrirá todas las presencias y se llenará de todas las voces, pero cuando actúe, irá por el análisis a la eliminación y al sacrificio».
|
Ikusten
dugunez, eskulturaren berrikuntza ezabaketan eta sakrifizioan oinarritzen zuen. Urte batzuk geroago, Proposito Experimental.
|
|
|
15 Pentsamolde mitikoak gaur egungo gizartean duen eraginari buruz,
|
ikus
Eliade, 1999: 175 eta Duch, 2002.
|
|
|
Alde horretan San Agustin eta San Andres deituriko kultura primitiboen aztarnak aurki daitezke, batez ere animalia eta gizaki formak nahasten dituzten eskulturak. Oteizak
|
ikusi
eta aztertu nahi zuen nola garatu ziren aldi berean kulturen adierazpide sinbolikoak eta eskulturaren ezaugarri formalak gizarte primitibo horietan, zeren, aurreko testuetan zioen bezala, kulturaren oinarriak arteak sortzen eta berritzen dituen mitoen bitartez sendotzen baitira. Ikerketa horien emaitzak 1948an Bilbora itzuli ondoren plazaratu zituen, 1952an Madrilen argitaratu zen Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana testuan, Oteizak argitaratutako lehen liburuan17 Liburu hori, Quousque tandem?! en modura, zati ezberdinez osatu arren, osotasun bat bezala uler daiteke.
|
|
|
Perez de Barradas eta Konrad Preuss etnologoek eginiko ikerketetatik abiatuta, berauei estetikaren esparrutik korrekzioak egiten zizkien Oteizak. Korrekzio horietan oinarriturik, zenbait parekotasun
|
ikusten
zituen kultura primitibo horien garapenaren eta europar arteak izandako garapenaren artean. Oteizaren lanak horien ondorengo izan luke.
|
|
|
Estetika horrek mistikoetatik eta teologia ezkorretik jasotzen zuen eragin zuzena eta, bereziki, Quousque tandem?! en azaltzen zuen bezala, Gurutzeko Joan Deunaren lanetatik20 Horregatik, huts horretan arte hizkuntzak eta behar espiritual eta erlijiosoek aldi berean soluzio berbera, bakarra aurkitzen zuten, Huts horren sinboloaren bidez artea eta erlijioa uztartuz. Espazio huts horretan Oteizaren eskuak hutsik geratzen ziren, lanean jarraitzeko materialik gabe, baina aldi berean, estetika ezkorra deitzen zuenaren bitartez, 1952 urtean Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana liburuan, lehen
|
ikusi
dugun beharrari erantzuna eman zion:
|
|
|
Estetika ezkorraren bidez lortutako huts horretan Oteizak eraldaketa espiritualaren sinboloa
|
ikusten
zuen, benetako bizitzara salto egiteko gaitasuna ematen zion eraldaketa espirituala. Benetako bizitzak ez zuen munduaren joan etorriarekin zerikusirik, ezta heriotzarekin ere, ezpada horien aurka arteak eraikitzen zituen sinboloekin.
|
|
|
Horri ezartzen dion gehigarria, euskal kulturaren zenbait adierazpide folklorikoren interpretazio mitikoa, ordura arteko Oteizaren esparru estetikotik kanpo geratzen da.
|
Ikusi
dugun bezala, Oteizarentzat mitoek beti aurrerantz joan behar dute, etengabe eraldatuz eta garai bakoitzeko ezaugarrietara egokituz baina horietara mugatu gabe. Zentzu horretan, bere ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen.
|
|
|
1 Oteizak hainbat kollage eta marrazki egin zituen. Urte askotan, artistak horrela nahi izan zuelako ezkutuan egon ondoren, gaur egun Altzuzako Oteiza Fundazioan
|
ikus
daitezke. Kollage horiek elkarrizketa nabarmena mantentzen dute bere eskulturekin, batez ere 50eko hamarkadakoekin, bi espresio bideetan eraikitze prozedura bera antzeman daiteke eta.
|
|
|
Espazio bateratu, matematiko eta arrazional baten ilusioa eskaintzen du, errealitatea, leiho? batetik
|
ikusita
bezala irudikatzen duelako. Panowfsky, 1999.
|
|
|
Esan dugunez, liburua osotasun bat bezala
|
ikustea
zail gertatzen zaigu, gaiaren hariak ihes egiten baitigu hainbatetan. Horren erruduna liburuaren konposizio bera da:
|
|
|
Hau
|
ikusirik
, esan daiteke ezen Oteizak idatzita zituen hainbat testu kaxa huts batera bota eta bertan nahastu zituela. Testu horietako gehienek 1958 Oteizak bere eskulturetan(, esku artean?) eraiki zuen huts horren inguruko gogoetak biltzen dituzte.
|
|
|
Nekez gaindi daitekeen adimen nahasmenduko adibide honek berak bakarrik entzutea kenduko lioke egileak konfiantza inozoz atsegin hartzen duen euskal gehiagotasunaren uste arrazistari.
|
Ikusten
denez,, huts arkitektoniko hartzailearen, bere ustearen bertsio plastikoa oker ibili zen bezala, literarioan ere eskola egingo duen beldurrik ez dago.
|
|
|
Nahiz eta zentsoreak, ziur asko arrazoi faltarik gabe eta ondoren izango zuen irakurketa politikoa aurreikusi gabe, Quousque tandem?! obran inolako tendentzia politiko arriskutsurik
|
ikusi
ez, berehala izugarrizko oihartzuna izan zuen euskal gizartean, batez ere garai hartan sortzen ari ziren talde politiko abertzale eta ezkertiarretan. Horren zergatia erraz suma daiteke:
|
|
|
7 Lehen edizioak Auñamendi argitaletxearen eskutik, 1963an argia
|
ikusi
zuen Donostian. Bigarrena, berriz, 1971n, Txertoaren eskutik plazaratu zen (Donostian).
|
|
|
Horri erantzuteko, Oteizaren ibilbideko zenbait pauso aipatu ditugu, zeinak, Quousque tandem?! aparte lagata, Oteizak zer nolako testuak argitaratu zituen
|
ikusteko
ere balioko baitigu. Testu horietan eskulturak eta idazkiak lotzen dituen hari fin bat aurki dezakegu, 1929an hasi eta Quousque tandem?!
|
|
|
3
|
Ikus
, besteak beste, Galiziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 23ko,
|
|
|
4
|
Ikus
, besteak beste, Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, urtarrilaren 26ko,
|
|
|
5
|
Ikusi
GNAO. Diputatuen Kongresua, D zk., 2005/ 23/ 03koa, 170 or., Ekimena; GNAO.
|
|
|
6
|
Ikusi
GNAO. Diputatuen Kongresua, D zk., 2005/04/04koa, 9 or.; GNAO.
|
|
|
7
|
Ikusi
besteak beste, Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, azaroaren 9ko, 2018/ 2005 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 3 Sekzioa); Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, azaroaren 11ko, 1998/ 2005 (Administrazioarekiko Auzien Sala, 3 Sekzioa).
|
|
|
8
|
Ikusi
besteak beste, Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, maiatzaren 4ko, 723/ 2007 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 3 Sekzioa); Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 13ko, 540/ 2007 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 1 Sekzioa); Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 29ko, 611/ 2007 Sententzia (Ba...
|
|
|
Zentzu horretan, lehenik eta behin, Vienako Hitzarmenaren 54 artikuluak dioenera jo genuke9, bertan jasotzen baitira tratatuen amaierari dagozkion jarraibideak espresuki ondorengo tratatu batean edota horietatik kanpo beste modu batean hori izan bada aldeek zuten borondatearen kasua. Hori gure kasua ez dela
|
ikusita
, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea beste bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz. Eta hori horrela izatekotan ezinezkoa genuke, sententziek defendatzen dutena kontraesanez, Vienako Hitzarmenaren 30 artikulua aplikatzea; izan ere, horretarako behar dugun aurresuposturik ez genukeelako, hau da, gai beraren inguruan indarrean dauden bi tratatu ezberdin.
|
|
|
Puntu honetan, beraz, argitu gabe dago dena; izan ere, ezinbestekoa suertatzen zaigun interpretazio lan horrek bi tratatuak aldi berean aplikatzea posible dela ondoriozta baitezake bateragarriak direla
|
ikusiz gero
. Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela.
|
|
|
Ildo berean topatzen dugu Ekuadorrekin sinatutako Naziokotasun Bikoitzeko Hitzarmena modifikatzera datorren 1995eko abuztuaren 25eko Protokoloa, non honen aplikazio aurresupostu gisa lan eta erresidentzia baimenen lorpena eskatzen den. Adibide hauek
|
ikusita
, beharrezkoa dugu gogoeta egitea Uruguaiko herritarrekiko dagoen diferentziaren norainokotasunaz. Izan ere, gure kasu honetan honelako aurreikuspena sartzeko aukera egon bazen ere, ez zen horrela gertatu, eta horren arrazoiak eta ondorioak interpretazioa egiteko orduan hartu behar dira kontuan.
|
|
|
Gure kasu honetan bateragarritasun eta bateraezintasunen identifikazio lanak aipatutako lehenengo eta azken interpretazio elementuei lehentasuna ematea aholkatzen du bigarrenaren aurretik; izan ere, bilatzen den helburuak justifikatzen baitu irizpide objektiboei lehentasuna ematea subjektiboen aurrean (López Martín, 2002: 105), zeren, aurretik
|
ikusi
ahal izan dugun moduan, aldeen borondatea ezin izan baita argitu tratatu baten xedapenak beste tratatuaren aplikazioa eragozten zuen ala ez aztertzean.
|
|
|
2
|
Ikus
, Auzitegi Gorenaren 1990eko maiatzaren 21eko Sententzia (Aranzadi, RJ 1990, 4003), 1991ko otsailaren 23ko Sententzia (Aranzadi, RJ 1991, 1364), 1992ko otsailaren 25eko Sententzia (Aranzadi, RJ 1992, 1034) eta 1995eko abenduaren 22ko Sententzia (Aranzadi, RJ 1995, 9684).
|
|
|
1992ko Tratatu Orokorrak Auzitegi Gorenaren lehenengo sententzia eman zen garai hartan dagoeneko ia hamar urteko biziraupena zuela, hau da, hamar urte lehenago sinatutakoa zela. Egun, hau
|
ikusita
garbi dago zein esfortzu handia aurreztu ahal izango zuen espainiar jurisprudentziak Auzitegi Gorenak bere momentuan, zegokion moduan, bere lana kontu handiagoz egin izan balu. Are gehiago, Uruguaiko hainbat etorkinen zenbat sufrimendu aurreztu ahal izango zituen.
|
|
|
Beraz, tratatu bi hauetan termino berdintsuak ez erabiltzeak ez dakar automatikoki inolako bateraezintasunik, are gehiago,
|
ikusi
dugun bezala gerta liteke interpretazio lanaren bitartez posible egitea bi testuen aplikazio bateratua. Horrek sententziak dakarren beste arazora garamatza.
|
|
|
Honelako ondorio batek, zentzu batean zein bestean, tratatuetan jasotako terminoen azterketa eskatzen du, baina Auzitegi Gorenak lehen
|
ikusi
ditugun terminoei ez die aipamenik zuzentzen, haien eduki konkretuak sententzia honen objektua gainditzen duela esateko ez bada. Horrela, bada, zaila da ulertzea nola irits daitekeen ondorioztatzera azken tratatu honen kasuan, facilidades?
|
|
|
19
|
Ikus
, besteak beste, Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, maiatzaren 4ko, 723/ 2007 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 3 Sekzioa); Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 13ko, 540/ 2007 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 1 Sekzioa); Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 29ko, 611/ 2007 Sententzia (B...
|
|
|
Ikuspegi horretatik, eta kontuan hartuta tratatua aldeen borondatearen isla izan behar delako presuntzioa, berez bi estatuak emaitza berera iritsi lirateke. Esku artean dugun kasuan horrelakorik gertatzen ez dela
|
ikusita
, nazioarteko gatazka baten aurrean egon gaitezkeela pentsa daiteke; izan ere, nazioarteko jurisprudentziak aspalditik garbi utzi duen moduan, hura:
|
|
|
16 Ekimen hauen nondik norakoa
|
ikusita
, hemen defendatutako ondorioa oinarritzeko egitate nabarmenena dugu Talde Parlamentario Popularrak aurrera eramandako ekimen sorta, non Uruguaiko herritarren aldeko jarrera argi bat ikus daitekeen baina jarrera horren islarik ezin izan zen modu berean aurkitu Talde Popularreko kideak Gobernuan izandako aurreko legealdietan.
|
|
|
16 Ekimen hauen nondik norakoa ikusita, hemen defendatutako ondorioa oinarritzeko egitate nabarmenena dugu Talde Parlamentario Popularrak aurrera eramandako ekimen sorta, non Uruguaiko herritarren aldeko jarrera argi bat
|
ikus
daitekeen baina jarrera horren islarik ezin izan zen modu berean aurkitu Talde Popularreko kideak Gobernuan izandako aurreko legealdietan.
|
|
|
Argazkiaren deskribapena egitea eskatu zaie lehendabizi. Idatziz, argazkian
|
ikusten
dutena deskribatzea proposatu diegu bakarka egindako saioan. Horretarako, koloretako argazki bat jarri zaie mahai gainean.
|
|
|
1Hren araberako taldekatzea prestatu dugu. Saio bakoitzean, eztabaidagai izango duten gaia kokatzeko bideokasete bat
|
ikusi
dute; ondoren, partaide bakoitzari jokatu behar duen rolaren nondik norakoa idatziz eman eta ahoz azaldu dio ikertzaileak. Bukatzeko, kameraren aurrean, telebista saio batean ari direlakoan eztabaida grabatu zaie.
|
|
|
Dena dela, ia lan guztietan falta dira ataletako batzuk, norberaren aurkezpena IDAZ 2an eta sarrera hitz edo aurkezpen tematikoak IDAZ 1 eta MINTZA 1ean, esate baterako. Aipagarria da atalak atzeratzeko joera ere, eskutitzaren xedearekin
|
ikusi
dugun bezala IDAZ 2 proban. Atalen bat gutxienekora sintetizatzea ere sarri egiten duten zerbait da, MINTZA 1 ariketan kasurako.
|
|
|
Hala ere, aldagai indibidualek pisu handia dute beste hizkuntzetako emaitzei begiratuz gero, askotan emaitza kaskarragoa lortzen baitute 5 urterekin hasitakoek.
|
Ikus
dezagun aldagai honen eragina gaitasun komunikatiboa osatzen duten gaitasun ezberdinetan:
|
|
|
Lan horiek nagusiki atzerriko hizkuntzaren azterketa egiten dute, ez ikasleen bestelako hizkuntzena; hurbilpen kuantitatiboa erabili ohi dute eta ikuspegi linguistikoa jorratzen dute gehienek. Gure lanaren ekarpena horretan ere
|
ikus
daiteke. Izan ere, ikasleen hizkuntza guztien azterketa, hurbilpen kualitatiboa erabiliz eta komunikazio gaitasuna aztertuz bideratu dugu.
|
|
|
Gainera, elebitasunak dakarzkien onurak aprobetxatzen asmatu litzateke, bai kognitiboak bai komunikatiboak. Azken horien ikerketan sakondu beharra
|
ikusten
da. Ikuspegi linguistikoa baztertu genuke, komunikatiboa hobesteko.
|
|
|
Hala ere, hizkuntzaren alderdi formalak berariaz landu behar dira ikasgelan. 1Hren garrantzia
|
ikusi
dugunean aipatu dugu hizkuntza bakoitzeko eduki batzuk berariaz landu behar direla lehen hizkuntza ezberdina dutenekin. ereduko ikasleen ezaugarri linguistikoak, bada, ikasgelan aintzat hartu behar dira zuzentasun irizpideak lantzen ditugunean hizkuntza gaitasunean, ez dakigun gerta bi helburu ezberdin dituzten ikasleak batera eskolaratzeak dituen duda gabeko abantailek itzal egitea ikusi ditugun desabantailei.
|
|
|
1Hren garrantzia ikusi dugunean aipatu dugu hizkuntza bakoitzeko eduki batzuk berariaz landu behar direla lehen hizkuntza ezberdina dutenekin. ereduko ikasleen ezaugarri linguistikoak, bada, ikasgelan aintzat hartu behar dira zuzentasun irizpideak lantzen ditugunean hizkuntza gaitasunean, ez dakigun gerta bi helburu ezberdin dituzten ikasleak batera eskolaratzeak dituen duda gabeko abantailek itzal egitea
|
ikusi
ditugun desabantailei.
|
|
|
Komunikazio estrategien ezagutza eta estrategia horien erabilera kokatu dituzte gaitasun honetan. Helburu pedagogikoei begira egindako eredu honetan, komunikazio estrategiak hobetsi dituzte, horiexek baitira modu esplizituenean deskribatu direnak eta horiek
|
ikusten
baitituzte garrantzitsuenak hizkuntzaren erabileran eta irakaskuntza komunikatiboan.
|
|
|
Aurreko ataletan argi
|
ikusi
dugu ezen parte hartzeak erabilera kontrajarriak izan ditzakeela, eraldatzaileak ez diren helburuak ere bete ahal dituelako, eta egoera hori ekiditeko erreferente normatibo gisa erabiltzeko hainbat teoria proposatu ditugu. Orain, marko teoriko hori apur bat gehiago garatuko dugu, eta aurkeztuko ditugu parte hartzeko eredu eraldatzaileak sustatzeko bidean sakontasunez kontuan hartu beharreko hainbat eztabaida ildo.
|
|
|
Parte hartzaileak
|
ikusteko
forma
|
|
|
Azkenik, eta testu honen lan esparrua den garapen lankidetzarako kasuari dagokionez, Parfitt ek (2004) dioenez, parte hartzea bitarteko moduan
|
ikusten
den heinean, objektu diren komunitateen eta agentzia emaileen arteko botere harremanak ez dira aldatzen. Parte hartzea helburutzat hartzeak, ordea, emaileen eta hartzaileen arteko botere harremanen aldaketa dagoela esan nahi du, zeren bigarrenek lehenengoekin dituzten bezerokeria harremanak aldatzen baitira.
|
|
|
Lehenik, boterea sistema itxi baten barruan ondasun eskas eta finitu bat bezala
|
ikusten
duten gatazkaren ikusmoldearen teorikoak daude. Kasu honetan boterea zero batura suposatzen duen jokoa da, indibiduo edo talde batek izan dezakeen boterea ezin du beste batek aldi beran izan, batek irabazten duena besteen kontura da, eta horrexegatik banaketa gatazka gisa aurkezten da.
|
|
|
Neoliberala beharrean ikuspegi erradikalago batetik abiatuta, beste mota bateko enpoderamendu bat bilatzen da, gizartearen mobilizazioa behetik gorako estrategia bat bezala planteatzen denean estatuaren eta merkatuaren interes hegemonikoei aurre egiteko. Boterea gatazka eta erlaziozko terminoetan
|
ikusten
denez, baztertutako giza taldeen enpoderamenduak erlazio politiko eta ekonomikoen egiturazko eraldaketa bat bilatzen du.
|
|
|
Aldi berean espazio baten sorrerak eta bertan parte hartzeak balio dezake identitate eta interes kolektibo berriak sortzeko, errealitate soziala zeharka eta oharkabean aldatu daitekeelarik. Hots, parte hartzeko espazio batean murgiltzean kide bakoitzak aurretiaz izaera edo nortasun bat badu ere, hori alda daiteke prozesu parte hartzailea aurrera doan heinean eta toki horren arauak onartzen diren heinean; hau hainbat giza mugimenduren instituzionalizazioaren adibidearekin garbi
|
ikusten
da.
|
|
|
Dena den, 1 eta 2 pausoak ematea beharrezkoa da, eta horietatik abiatuta, ostera, bestelako prozesuak sortu ahal dira, eta ez hori bakarrik, baizik eta maila horietan edozein prozesu parte hartzailetan garrantzitsua den informazio sormen eta kudeaketaren auzia azaleratzen dela. Batetik ea tokiko informazioa kontuan hartzen den
|
ikusi
behar dugu, eta datuak eta horien ondorengo iritzi eta interpretazioak zeinek egiten dituen, ea parte hartzaile berberak diren edo kanpoko teknikari bat den, finean, ea informazioaren sortze prozesu osoa plurala den. Bestetik, informazio kudeaketari begiratu genioke, ez soilik bi zentzutan doan ikustea, baizik eta zertarako erabiltzen den eta zeinen eskutan dagoen.
|
|
|
Batetik ea tokiko informazioa kontuan hartzen den ikusi behar dugu, eta datuak eta horien ondorengo iritzi eta interpretazioak zeinek egiten dituen, ea parte hartzaile berberak diren edo kanpoko teknikari bat den, finean, ea informazioaren sortze prozesu osoa plurala den. Bestetik, informazio kudeaketari begiratu genioke, ez soilik bi zentzutan doan
|
ikustea
, baizik eta zertarako erabiltzen den eta zeinen eskutan dagoen.
|
|
|
Prozesu parte hartzaile bat modu hobezin batean diseinatua izan dena, irekia, justua eta barneratzailea dena, balio gutxikoa izango litzateke baldin eta bertotik eratortzen diren ekintzak eragin sozial txikikoak balira. Are gehiago, parte hartzen duten pertsonek
|
ikusten
badute euren lan bikainak ez duela ezertarako balio, edo sentitzen badute txikikeria bat erabakitzeko zela, euren konpromisoa hurrengo prozesuetan arriskuan jartzen da. Zentzu horretan garrantzitsua da parte hartzea hobestea eta ez besterik gabe kuantitatiboki maximizatzea.
|
|
|
Ondoren, testuaren zati handienak izaera hori beteko lukeen parte hartzearen ezaugarriak identifikatzeari ekingo dio: parte hartzea bitarteko edo helburu gisa
|
ikustea
; botere eta enpoderamenduaren natura eta inplikazioak; parte hartzeko espazioak eta eskalak; autogestio maila; prozesu parte hartzaileetako eredu erabakitzaileen forma; parte hartzearen edukiak eta denborak; subjektu parte hartzaileak; eta azkenik, prozesu horien emaitzak eta eraginkortasun maila.
|
|
|
|
Ikus
ditzagun adibide batzuk (1 taulan). Gastu gutxiko izen bat kode orokorreko izena izan ohi da; guztion eskueran dagoen kode batek ematen digu izenaren zentzua.
|
|
|
Elkarrizketatu dugun jende askok ez du
|
ikusten
izenetan genero bereizketa ezartzeko inongo behar praktikorik, ez, behinik behin, beste modu batez bete ezin den beharrik. Hala ere, asko izan dira haien ustetan inozoa den lege mugapen bati aurre egin behar izan diotenak.
|
|
|
Galdera horri erantzuteko estatistika zerbitzu ofizialek (Eustat, Nafarroako Estatistika Zerbitzua, INE...) argitaratzen dituzten izen erabilienen zerrendak ditugu, baita belaunaldiz belaunaldiko azterketa sakonagoek emandako datuak ere (Gorrotxategi, 2000).
|
Ikus
ditzagun hainbat datu adigarri:
|
|
|
Bistakoa iruditu arren, P. F. Strawson-ek (1976) defendatu behar izan zuen, B. Russell-en iritziaren kontra, adierazpenek edo adierazleek ez dutela ezer adierazten, hiztunak direla elkarri zerbait adierazten diotenak. Baina, dena den, erreferentearen kasuan
|
ikusi
dugun antiesentzialismo bera ezarri ahal zaio adierazleari. Horraino heltzen da adierazlearen ilusio performatiboa.
|
|
|
Arestian
|
ikusi
bezala, Bourdieu ren ustez, pertsona izenek ez dute erreferentziarik, aitzitik, ustezko erreferentzia baten? (nor) beratasuna, sortu nahi dugu haiek erabiliz, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide:
|
|
|
Arte horiek ez dute mintzaira propiorik, ezin dute euren buruaren konturik eman eta ez dira gai gogoeta eta berbaldi propioa egiteko, baina arte horiek dira eguneroko bizitzaren jakintza, eta bizimodu arruntean modu askotara agertzen dira trebetasun praktiko horiek. Haietan
|
ikusten
du De Certeau k, erresistentziaren erregimena?: erresistentziari buruzko diskurtsoek eta gogoetek ekintza arautzen ez duten abagunetan egiteko moduei darien erresistentzia agertzen da, egiteko modua da erresistentzia hori, ez pentsatzeko modua, diskurtso ideologikoetatik libre dabilen berezko ekimena baizik.
|
|
|
Hauxe bera da, laburbilduz, izena hautatzearen kasuan
|
ikusi
ahal izan duguna. Izena hautatzeari hainbat logikak eragiten diote:
|
|
|
Kanpotik
|
ikusita
, hau da, ikertzailearen edo adituaren begietatik, hautapenaren defentsa, jendarteko eragina, bereganatzearen ondoriotzat jo daiteke:
|
|
|
10 Esandakoa edonoren esperientzian egiaztatu ahal da; hala ere, bi proposamen: belaunaldien segida izenetan zelan zertzen den aztertzeko
|
ikusi
egunkarietako eskeletan agertu ohi diren hiruzpalau belaunaldien arteko aldeak, eta garaikidetza zentzuari dagokionez aztertu nola eskolakideen izenak naturaltasun osoz hartzen diren, denbora gabeko izenak, balira bezala, hau da, unibertsalak izango balira bezala (unibertsalak ez direla ikasiko da denboraz, baina orduan normalak eta betikoak bilakatuko zaizkigu).
|
|
|
izenduna izatea eta izena eman ahal izatea boteretsuen eskumenak dira. Philippe Besnard (1979) izan da, dakigun neurrian, pertsona izenak kontsumoko ondare sinboliko gisa aztertu dituen lehenengoa;
|
ikusi
, halaber, Bozon, M., 1987,. Histoire et sociologique d, un bien symbolique, le prénom?.
|
|
|
1 Xede hori hobeki ulertzeko,
|
ikus
Eric Benoit-en lana, Mallarmé et le Mystère du «Livre», Honoré Champion, «Romantisme et modernités», 1998.
|
|
|
Lehena hauxe da:
|
ikusiz
errepikapen literarioa hondoratze etengabea dela, idazleak ez luke geihago hizkuntzak liluraz sortu zentzua (erran nahia) defendatu nahi, baina mintzaira bat, euskara. Ezen, mintzaira da Poetari gelditzen zaiona hitzen zentzua (eta zentzu mentala) hondoratzekotan eta Literatura urperatzeko zorian direlarik, Derridak ohartarazten duen bezala:
|
|
|
|
Ikusiz
XV. mendetik landa Europa osoko hizkuntza gehienetara zabaldu zela historioa eta bidaia honen zernahi bertsione badela, dokumentu honen interesa hiru pundutan datza; lehenik hizkuntzan, nahiz bertsione honetan leku anitzen deskripzioa falta den, azpimarratu behar baita euskaraz den bertsione bakarra dugula hemen begien aitzinean; bigarren, aitzin testu edo paratestuetan, bertsione honetan baitira... (Septentrio, 51 or.)
|
|
|
eta ingelesa ere bai, lehen bilduma Kenneth White-ren olerki zatiekin hasten baita? eta zergatik ez latina, tituluak eta azpitituluak
|
ikusiz
–Ez, «zergatik idazteari halere jarraiki» galderaren bigarren erantzuna hauxe da:
|
|
|
Hemendik laster, agian, aterako naiz berriz Kasanen erreinura joateko. Hil aitzin gelditzen zaidan ene azken gutizia Kogatra erreginaren
|
ikustea
baita. Azken aldikotz.
|
|
|
Prozesu oedipianoa da zinez, gure kondizioaren egia hobeki ikusteko itsutze bat: itsu gisa begiratzen ikasi behar da, herioaren ilunean («Batzuetan burura jiten zait beharbada ez zela hala eta ez zuela gau hartan beltza baizik
|
ikusten
[haur itsuak]», 145 or.) isilik mintzatzen ikasi behar da. Konturatze hori aintzina arau, ez daiteke gehiago osotasun bat itxuratzen duen testu segiturik aipa:
|
|
|
|
Ikusten
denez, ez dago irratia ezta irrati programazioa ulertzeko era bakarra. Nahiz eta ezberdintasunak egon autoreen artean, esan daiteke, oro har, irrati programazioa hurrengo ereduetan banatzen dela:
|
|
|
YouTube k
|
ikus
entzunezko edukien kontsumoa aldatu du. Estrategia komertzialetatik at kokatzen da gizabanakoen parte hartzean oinarritzen delako.
|
|
|
denbora faktorea kontuan hartu gabe.
|
Ikusten
denez, denbora lineala, mezuaren iheskortasuna, alegia?, irratiaren ezaugarri nagusietako bat bezala, desagertzear dago diakronia testuinguru berri bat sortzen delako.
|
|
|
Internet bidezko irratia ohiko programazioaren eta eduki eta zerbitzu gehigarrien artean kokatzen da, ugaritasun testuinguru bati hasiera emanez. Aurrerago
|
ikusiko
dugunez, irratiek mekanismo interaktibo ugari jartzen dituzte erabiltzaileen esku berauen parte hartze aktiboa bultzatzeko eta edukien barrunbeetan zehar nabiga dezaten.
|
|
|
|
Ikusten
denez, irrati publizitate klasikoa desagertze bidean egon daiteke, alde batetik, jada ez baitzaie entzule guztiei barreiatzen eta, beste alde batetik, sare irratian erabiltzaileak berak bilatzen eta kudeatzen baitu web orrialdean eskegitzen den publizitatea bere nahi eta beharren arabera.
|
|
|
Aurrerantzean, teknologiak eragindako testuinguru berrien sorrerarekin, irrati programazioa entzuleriaren ezagutza zabal eta igorlearen eta entzulearen arteko parte hartze komunikatibo eta interaktibo bati lotua geratuko da. Keith (2001) eta beste askok hala
|
ikusten
dute igorleen eta entzuleen arteko elkarrizketan oinarritu baita tradizionalki irratia. Hala zioen joan den mendeko 30eko hamarkadaren bueltan Bertolt Brecht antzerkigile eta olerkari alemaniarrak, zeinaren ustez irratiaren xedea eta beronen arrakasta komunikazio sistema publikoa den heinean igorleen eta entzuleen arteko erdizkako lanean egon behar zen.
|
|
|
|
Ikus
entzunezko Komunikazioan doktorea, EHUko irakaslea
|
|
|
Oker ez banago, Eskualduna aldizkariko Goienetxeren lehen aipamena 1887 urteko azaroan agertu da, hau da, astekaria hasi eta handik zortzi hilabetera, baina ordurako Albert Goienetxe alargunduta bide zegoen, ez baita lehen ezkontzaz edota Philomène Londaitz aihertarraren heriotzari buruzko inolako oihartzunik agertzen. Izatez, topatu dugun lehen berri horretan, dagoenekoz Albert Goienetxe xuri gorrien arteko auzi baten erdian
|
ikusiko
dugu. Antza, 1887ko azaroaren hasieran katu batek ausiki zion Maria Umo atso urruñarrari; egin azterketen arabera, katuak ez zuen errabia sintomarik4 Alabaina, Républicain Bayonnaiseko korrespontsalak gertaera hori profitatu zuen Goienetxeren aurka aritzeko, gure mediku donibandarrak Maria Umo delakoa artatu ez zuela argudiatuz, eta EskualdunaÀ Monsieur le Rédacteur du Républicain Bayonnaisko orrialdeetan Albert Goienetxeren erantzun argibideak plazaratu ziren??, azalduz ez zuela ezbeharraren berririk izan5.
|
|
|
Lehen kuku horretatik aurrera,
|
ikusiko
dugunez, tantaka tantaka agerpen jarraitua du gure protagonistak; areago, agerpen hori guztiz nabarmena suertatzen da sarri askotan.
|
|
|
Hurrengo batean, herriko kontseiluko hauteskundeetarako kanpaina barruan
|
ikusiko
dugu 1888ko maiatzaren hasieran6 Eskualdunaren zenbaki horrek. Donibandar boz emaileak, deritzon hauteskunde proklama dakar, zeinak nolabaiteko programa aldarrikatzen baitu lehen zatian, eta bai hautagai xurien zerrenda zehazten ere bigarrenean;. A.
|
|
|
Iraileko 21eko Eskualdunaren zenbakian11, berriro
|
ikusiko
dugu hauteskunde proklama bat, hurrengo 23an egingo diren bozketetan donibandarrek udal kontseilu inhabilitatuaren alde egin zezaten. Eta handik astebetera, hauteskundeon emaitzak aurkituko dituzu:
|
|
|
Uztailera arte ez dugu berriro
|
ikusi
Albert Goienetxeren izena Eskualduna astekariko orrialdetan18 Izan ere, Alexandre Larralde Diustegi magistratuaren heriotza dela-eta Urruñako hilerrian diskurtso luze samarra egin zuen frantsesez Donibaneko alkateak, hain zuzen ere, Eskualduna astekarian osorik irakur daitekeena. Ez dakit noraino den esanguratsua, bezperan Miarritzen egin ziren hileta elizkizunen ostean Léon Guichenné abokatu buru baionarrak ere agur hitzaldi solemnea egin zuela, baina astekari xuriak ez zuela jaso.
|
|
|
Zer esanik ez, astekariaren azalpen eta iruzkin suminduak datoz prefekturako ebazpenaren ostetik. Nolanahi, prefekturaren suspentsioaz gainera, otsailaren 14ko zenbakian20, Frantziako Errepublikaren presidenteak sinaturiko Goienetxeren errebokazioa
|
ikusiko
duzu, alegia, kargugabetzea.
|
|
|
Afalostean Goienetxek topa xarmangarria, espiritual eta mamiduna, egin ei zuen. Horixe da 1891 urtean
|
ikusi
dudan Goienetxeren azken aipua.
|
|
|
Harrigarria da noraino gutxi ezagutzen den bizi zelarik hain ospe zabala eta garrantzi handia eduki zuen gizona; izan ere, Albert Goienetxe jaun medikuak lehen mailako jardunbidea eduki zuen,
|
ikusiko
dugunez, XIX. mendeko azken urteetako Ipar Euskal Herrian. Hala izanik ere, kasurako Auñamendi Entziklopedian2 ez duzu dozena bat lerro aurkituko haren bizitzaz, nahiz eta argazkiak pertsonaia aristokratiko bat erakutsi (ikus 1 irudia), paparra kondekorazioz betea.
|
|
|
Harrigarria da noraino gutxi ezagutzen den bizi zelarik hain ospe zabala eta garrantzi handia eduki zuen gizona; izan ere, Albert Goienetxe jaun medikuak lehen mailako jardunbidea eduki zuen, ikusiko dugunez, XIX. mendeko azken urteetako Ipar Euskal Herrian. Hala izanik ere, kasurako Auñamendi Entziklopedian2 ez duzu dozena bat lerro aurkituko haren bizitzaz, nahiz eta argazkiak pertsonaia aristokratiko bat erakutsi(
|
ikus
1 irudia), paparra kondekorazioz betea. Izatez, iturri bibliografiko horrek eskainitako argibideen artean ez dago sikiera, ez jaiotza ez heriotza urterik.
|
|
|
Bizkitartean bazuten biek hauxet, egungo egunean bakan
|
ikusten
dena: bata ez bertzea ez ziren buru apaltzaletarik.
|
|
|
Berrogoi ta hamabi urte baizik ez zituen; eta itxurala, zen baino ere gazteago emaiten zuen. Hurbilenetik
|
ikusten
zutenek zakiten bakarrik, artaren beharra bazuela; baina berak bere buruaz baino gehiago baitzuen ordean bertzeen osasunaz. Eta, erran dena, azkarraren itxura zuen.
|
|
|
Nabarmentzekoa da, bestalde, Albert Goienetxeren ospea itsasoz harandiraino iritsi zela, eta Argentinako La Vasconia aldizkariak portadako argazkia eta hasierako artikulua dedikatu zizkiola 1899ko abuztuan(
|
ikus
1 irudia) (Jaizquibel, 1899: 382).
|
|
|
Abuztuaren hasieran34 Goienetxe medikua
|
ikusiko
dugu 1892an Donibane Lohizunen ospatuko ziren. Grandes Fêtes Internationales du Pays Basque, direlakoen egitarauaren presidente.
|
|
|
Zenbaki horretan, zer esanik ez, hainbat eta hainbat xehetasun irakurriko dituzu aurreko egunetan bizi izandakoaz, dela inguruetan kokatu ahala 5.000 lagun zeudelarik Donibane Lohizuneko elizan bedeinkaturiko, le drapeau de la fédération basque? delakoaz, dela Barkoxeko gazteriak jokatu zuen Abraham pastoral maluruski eguraldi txarrak trabatuaz, zein, euskara ikasten edo hasi zen Serbiako Natalia erreginak
|
ikusi
Andoaingo dantzarien erakustaldiaz, eta abar. Alabaina, ez dugu Donibane Lohizuneko ospakizunen gaineko datu gehiagorik hona aldatuko, gure hari nagusitik alboratuko baikinateke.
|
|
|
Bainan, egia erran behar da, luzegi, anitz luzegi khausitzen dute oroc pastoral hori. Ala bada ere, nehorc guti konprenitzen du zer erraiten duten eta yendea eneatzen da builta batetaric harat bethi yestu beren
|
ikhusten
eta ahophaldi beren entzuten.
|
|
|
Euskal jaietatik kanpo, Donibane Lohizuneko kronikaren arabera, Goienetxe medikuak 58 urteko Bernard Haranburu artatu zuen. Beronen gorpua kai aldean aurkitu zuten flotatzen, baina, medikuaren esanean kongestio alkoholiko batek akabatu zuen; bezperan, dirudienez, mozkor arraila
|
ikusi
zuten, eta uretara jausiko zen.
|
|
|
Alabaina, hurrengo abuztuan berriro
|
ikusiko
dugu Alexandre I.a erregearen izena astekari euskaldunean57; izan ere, hor aurreratzen digute ama semeek irailaren batean Donibanen egingo diren yate estropadak presidituko dituztela. Hala ere, azken orduan ezin izan ziren agertu, eta Goienetxeren kargu gelditu zen presidentzia58 Bestalde, Eskualdunaren arabera59, abisua pasatu zioten Goienetxe alkateari, esanez irailaren 7an eta bost astetarako Wladimir dukesa handia herriratuko zela, eta villa Mauresquen ostatuko zela.
|
|
|
Kronikagilearen arabera, martxa hori ahaztuta zegoen ia, baina David medikuak, bai, Ezpeletako alkateak, berpiztu egin zuen. Izan ere, David medikuak opari bi egin zizkion Goienetxe bere adiskideari tradizioaren jaietarako, batetik, aipatu martxa, eta bestetik, artzainek kaioletan gazta egiteko erabiltzen zituzten kaikuen bilduma oparoa (bildumaren argazkia
|
ikusteko
: (Askoren artean, 1899:
|
|
|
«Besta eder hortan pharte hartu nahi izan du ere Nathalie Serbiako erregina ohoragarriak». Nolanahi, kronika horretan interesgarriena izan da, nire ustez, «primak eman aitzinean, Murde Goyeneche, Donibaneko mera aiphatuak eta paregabeak» esan duen hitzaldi ederra, bertan osorik jasota dagoena, eta hemen bizpahiru ideia azpimarratu beharrean, ilustratiboagoa iruditu zaigu eranskin gisa ematea(
|
ikus
1 eranskina). Azkenik, irailaren 16ko kazetan85, lehiaketako saridunak nortzuk izan ziren agertzen da, atalez atal.
|
|
|
4 irudia. Donibane Lohizune, Ziburutik
|
ikusita
(Iturria:, 184, 1898) La Vasconia
|
|
|
Helduden astean emanen ditugu primak irabazi dituzten jabeen izenak». Iazkoan bezala, murde Goienetxek prediku guztiz interesgarria irakurri zuen, astekariak osorik argitaratu zuena eta guk artikulu honetan eranskin gisa emango duguna(
|
ikus
2 eranskina). Alabaina, hitzaldi oso horretatik esaldi bakan batzuk aldatuko ditut hona, nire ustez nahikoa ondo islatzen baitute Donibaneko alkate euskaltzalearen pentsaera euskararen gainean:
|
|
|
Beraz, 1900 urteko urtarrilean berriro
|
ikusiko
dugu Donibaneko gure medikuaren izena, 12ko zenbakian104 Izan ere, egun horretako kronikak 1870 Gerlako Beteranoen urteroko biltzarra iragartzen zuen hurrengo iganderako, hilak 14 Programako azken ekitaldia bazkari handi bat izango zen Hôtel de Parisen, gerlari ohien presidentea zen Goienetxeren zuzendaritzapean.
|
|
|
–Gratien Albert Goyheneche jaun mediku eta Donibane Lohizuneko auzapez ohiaren ohoretan()?. Euskera, 46/ 2, 769(
|
ikus
bestela:
|
|
|
Mintzaira, aurpegia: Gizon!, Piarres Lafitteren aitzinsolasa, Jakin, 221 orrialde(
|
ikus
bestela: <http://klasikoak.armiarma.com/ idazlanak/ H/ HiriUrruMintza011.htm>).
|