|
2009
|
|
|
Eta ni orduentxe pozik, ba. Da
|
hareri
uzandreari esan notsen urten neben orduen, ba: «Nire nezezidadean, beharrean, aurkituten bazara, nik emongotsut zuri somantea, niri emote ostazun moduen».
|
|
|
Beste
|
hari
bati helduko diot nik orain. Jean Louis Davant-i Berrian() eginiko elkarrizketan aipatzen du berriki, bai Jurgi Kintanak Urre urdinaren lurrinan eta bai Kirmen Uribek bere liburuan euskal literaturaren inguruan egiten duten hausnarketa.
|
|
|
Nolanahi, Jurgik amaiera irekia eman dio Urre urdinaren lurrinari, dugun tradiziotxoa dugula ere,
|
haren
ezagutzaren beharra aldarrikatuz. Bai jarraitzeko, edota, zer esanik ez, transgreditzeko.
|
|
|
Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala,
|
haren
jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik bere azken nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Bikote harremanak ditu aipagai, eta bereziki harreman horietan sortzen diren menpekotasun harremanak. Emazte jipoitua den Rosaren barruan sartzeko saioak Hamaseigarrenean aidanezeko Martzelina ekarri dit gogora,
|
hura
osoki kanpokoek ikusten zuten bezala tratatu zuenez. Nobela beltzaren intriga modu erakargarrian eratzen du eta hizkera bizkor, zehatzean kontatzen narradore neutro baten bidez. Genero beltza eta psikologikoaren arteko mistura da liburu hau eta agian horrek erakarri ditu irakurleak.
|
|
|
John katedralean etabeste kopia bat hiri bereko kantzelergo katolikoaren bulegoan. Zenbait hamarkada geroago, Lizek eta beste ikasle batzuek eskuz jaso zituztenak izango ziren oroitarririk gabeko euskal kideen informazio galeraren misterioak ikertzeko eta argitzeko
|
hark
erabiliko zituen artxiboak.
|
|
|
Neba arrebek Euzkaldunak Inc. elkartearen aldizkariaren bitartez jakin zuten egitasmoaren berri, eta geroago han ikusi zuten bion abizena hilobi zerrendan idatzirik. Izenetako bat haien arreba/ ahizpa nagusiarena zen; bizitza osoan jakin zuten hartaz, baina ez ziren gai izan
|
haren
hilobia kokatzeko. Gorpuzkiak hilobitik atera eta beraien gurasoenarekin batera lurperatu zituzten Washingtongo estatuan.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta
|
hark
ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu. Ez dago ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik bazuen ala ez.
|
|
|
Boiseko euskaldunek ba al zuten pertsona horrentzat helbide bat, hara bidaltzeko? Edo hobe al zen berriak
|
haren
herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman zezaten zorigaiztoko berria. Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun berean hil zirenean, 1918an, badakigu 50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari berria jakinarazteko.
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta
|
hark
artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin.
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta
|
hark
emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik Euskal Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako honen familiari»?, eta pertsona horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
José Goikoetxeta zenaren hilobia bilatzen ari zelarik, Dolores Totoricak oroitarririk gabeko beste sei euskaldun topatu zituen Morris Hill hilerriko artxiboetan; hortaz, Euzkaldunak Inc. erakundeko zuzendaritza batzordera jo zuen, berak hasitako ikerketa burutzeko egitasmoan interesik ba ote zegoen galdezka. Liz Dick Hardesty garai
|
hartan
lanean ari zen zuzendaritza batzordean eta, Totoricak egitasmoa aurkeztu zuenean, ekimena zuzentzeko prest agertu zen, betiere, aste gutxi batzuetako jarduera izanez gero. Hala ere, hiru urteko borondatezko lana egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte.
|
|
|
Boiseko ostatari famatuak ziren Mateo Arreguik eta bere lehen emazteak, geroago bere bigarren emazte Maria Dominga Goicoecheak ere?, garai desberdinetan, lauostatu eduki edo gobernatu zituzten. 1912an Modern Rooming House ostatuaren jabe ziren, eta urte
|
hartan
238 euskaldunek aldi baterako edo iraunkorki ezarri zuten euren bizilekua han.
|
|
|
Ostatuko bezeroak ordaindu egiten zuten pertsonak ziren, baina baziren, halaber, lagun minak edo ahaideak bezain gertuko. Lantzean behin ostatariei zegokien bezeroarentzat medikuarenean hitzordua eskatzea edo, hildakoan,
|
haren
elizkizunetarako prestakuntzak antolatzea. Maiz, gaixo zeuden bezeroen gastuak ordaindu behar zituzten eta, une batean, euren gain hartu zituzten Idahon familiarik ez zuten euskaldunei elizkizunak eta ehorzketa kostuak ordaintzea:
|
|
|
Baina esan liteke iragarkiak egiteko modua gero eta zinematografikoagoa dela: salgaia ilustratzera mugatzen ziren lehen spotak gainditurik, iragartzen den produktuak desagertzera jo du azken urteotan, bere burua ez erakustera, edo spotaren amaiera amaieran soilik agertzera; salgaia saltzeko,
|
hura
erakutsi beharrean, istorio bat kontatzeko hautua nagusitu da, edo poema bat sortzekoa, poema barreiatu, desegin, poema ez den poema bat.
|
|
|
itxaropen beldurgarri bat edo beldur itxaropentsu bat zuen gizarteak idazlearekiko. «Argi ibili idazle horrekin, mesfidatu, gutxien espero duzunean hor aterako zaizu perpaus batekin poetrastoa, mahuka barrenean ezkutatu duen esaldi batekin, Cioranen aipu batekin, itsuskeria batekin, gutxi fida, idazle batek idatzi eta guzti egingo dizu igual eta aurrejuzguren bat hankaz gora jarri edo inaugurazio ofizial bat zapuztuko dizu, zaindu
|
harengandik
–». Gaur egun, gizarteak ez du poetarengandik deus espero, eta, are gutxiago da haren beldur.
|
|
|
«Argi ibili idazle horrekin, mesfidatu, gutxien espero duzunean hor aterako zaizu perpaus batekin poetrastoa, mahuka barrenean ezkutatu duen esaldi batekin, Cioranen aipu batekin, itsuskeria batekin, gutxi fida, idazle batek idatzi eta guzti egingo dizu igual eta aurrejuzguren bat hankaz gora jarri edo inaugurazio ofizial bat zapuztuko dizu, zaindu harengandik?». Gaur egun, gizarteak ez du poetarengandik deus espero, eta, are gutxiago da
|
haren
beldur. Ez dut apokaliptiko izan nahi, baina orube deslekutu baten gisa dakusat poesia.
|
|
|
Behar beharrezkoa du legeak, hortaz, hitza, eta, hitzarekin batera ere, ustea eta pentsamendua, hortik baitator zuzenbidearen bigarren
|
hari
luzea, alegia, zuzenbideak berak literaturarekin ematen duen aukera zabala, hainbat alorretan mamitu dena, aldiak aldi, literatura unibertsalean. Izenak erraz eta ugari bilatu daitezke.
|
|
|
Heldu berritan, pilotari izan zen San Frantziskon eta artzain San Joaquin Ibarrean, 2.600 buruko artaldea zainduz, gauetan lur gogorrean lo egiten zuela, ez denda eta ez ezer. Artzaintzan zirauen 1894an, estatu
|
hartan
ezagututako urterik lehorrenean, belarra ihartu, iturburuak ahitu, eta ardi nagusiek 200.000 buru galdu zituztenean. Bere nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen hiru urteko lanaren truke.
|
|
|
harik eta hiriko bizimoduaz aspertu, eta Elkora (Nevada) joan zen arte, Pedro eta Bernardo Altuberen Spanish Ranch en lan egitera. Han ere gustura ez, eta artzaintzara itzuli zen, aldi
|
hartan
Fish Creek izeneko tokira, Nevadan. Tenperaturak 40 zero azpira jaisten dira han neguan, eta ardiei, izoztuta ez hiltzeko, hala ere ez ziren gutxi hiltzen?, aizkoraz kendu behar zien izotza.
|
|
|
Hori dena eta gehiago izan zen Pete Aguereberry, bere joan etorriei bukaera eman zien gertaera jazo zitzaion arte. Txikitan aldizkari frantses
|
hark
ereindako ametsa beteaz, urrea aurkitu zuen Heriotza Ibarreko Panamint mendietan.
|
|
|
Bere adiskide izandako George G. Pipkinek erretratatutako gizonak Mendebaldearen konkistako protagonisten ausardia eta sufritzeko gaitasuna erakusten ditu, haien itxaropen agorrezina eta zorigaitzean aurrera egiteko kemena. Horri guztiari Pierre Lhandek euskaldunei egozten zien inquiètude atavique
|
hura
–«egoskortasuna» deituko lioke beste norbaitek, gehitzen zaiola.
|
|
|
Biak ezagutu zituen George C. Pipkinek ez du dudarik: Peteren lana izan zela uste du, eta aldi
|
hartan
, beste askotan bezala, bere burua harrotu nahian ibili zela Shorty.
|
|
|
Western generoko nobelek eta pelikulek beste era bateko protagonistak erakutsi izan dituzte. Baina horretan ere, beste hainbat arlotan bezala, ez zuen familiarik osatu, bere meatzearen atarian altxatutako etxetxo
|
hartan
bizitzen jarraitu zuen, ez zuen jaioterrira itzultzeko asmorik izan?, bere gisakoa izan zen Pete Aguereberry. Miretsi egiten zuen Heriotza Ibarreko paisaia munduz kanpokoa.
|
|
|
Eta, eremu haiek Monumentu Nazional izendatuak izan eta turisten jomuga bihurtu baino lehen, Petek zazpi kilometro eta erdiko bidea ireki zuen eskuz, pikotx, pala eta eskorgekin, errautsa zeriola, bere meatzetik gain hartaraino. Aguereberry Point izenaz agertzen da gain
|
hura
gaurko mapetan. Galdetzen ziotelarik zergatik galdu zuen hainbeste denbora eta indar bidea egiten, besteek ere ikuspegi eder hartaz gozatzea nahi zuela erantzuten zuen.
|
|
|
Aguereberry Point izenaz agertzen da gain hura gaurko mapetan. Galdetzen ziotelarik zergatik galdu zuen hainbeste denbora eta indar bidea egiten, besteek ere ikuspegi eder
|
hartaz
gozatzea nahi zuela erantzuten zuen.
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko
|
hura
egin zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete bera izan zen aurkikuntza egin zuena. Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri askoren bide berbera hartua du aspaldian.
|
|
|
Mendien goiko aldean, Shorty aurretik zihoan. Beti presaka ibiltzen zen
|
hura
, ezkerrera edo eskuinera begiratu gabe, beti zaldia akuilatzen eta maldizioka.
|
|
|
Korrika joan nintzen Shortyrengana, erakustera. Bere astoari tu egin eta bere lupa handi
|
hura
atera zuen. Tximino bat bezala gora eta behera saltoka hasi zen.
|
|
|
»Shortyk eta biok markatutako alorra zela
|
hura
esan nion Yorki. –Zati bat niretzat uzten baduk, mantenua neure kontu?, esan zidan.
|
|
|
Garbi ikusi nuen ez zidala sinesten. Azkenean gogoratu nintzen Shortyk ez zekiela idazten eta
|
haren
izena nire letraz idatzia zegoela. –Neuk idatzia dela erakutsiko diat, esan nion?, ea hartara sinesten duan.?
|
|
|
»Hala, Shortyren izena idatzi nuen, Shorty Harris, harri artean zegoen bezala, berdin berdin.
|
Hark
bi paperak elkarren ondoan jarri, eta begira egon zen. Gero bostekoa eman zidan.
|
|
|
Xelebrea izan zen! Shortyri erakusteko puskatu nuen mea kozkor
|
hura
izan zen mendi osoan zegoen urre solte bakarra. Beste guztia erabat nahastua dago harkaitzarekin.
|
|
|
»Baina inolako dibidendurik ordaindu baino lehen, konpainiak zerga bat ezarri zien tituluei. Shortyk sosik ez zeukan
|
hura
ordaintzeko eta horrek kanpoan utzi zuen. Ez dut uste Shortyri batere axola izan zitzaionik.
|
|
|
–Beno, esan zuen?, ni beti eskudiruaren aldekoa izan naiz. Hasiera
|
hartan
gizon bat 150.000 dolar ordaintzekoa zen eskudirutan, baina zerbait gaizki atera zen. Ezin dirua bildu edo.
|
|
|
Beti izan du ametsa agian norbaitek leku
|
hartan
resort bat jartzeko aukera ikusiko duela. Badira urte osoan ura ematen duten iturriak oso urrutira joan gabe, eta hodi bitartez aise garraia liteke ura.
|
|
|
16 urterekin etorri zen herri honetara, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora. Frontoi batean izan zuen lehenengo lana,
|
hura
zaintzen, eta tanto politak egiten jendea erakartzeko; bai erakarri ere, apalki onartu zigunez. Baina hiru hilabeteren buruan eskuko lotailuak zeharo handituta zeuzkan eta ezin izan zuen horretan jarraitu.
|
|
|
Eguzki sarreraren ondoren akordeoiaren soinua urrutira iristen da goi ibarretako isiltasunean. Ahapeka eta arnasa estututa bezala hamazazpigarren mendeko maitasun kanta bati ekiten dionean, merezi du gaiari jarraitzea sastraka suaren distira apalaren ondoan, artzainak
|
haren inguruan
lurrean eserita daudela.»3
|
|
|
Albistea zabaldu zelarik, 1904ko maiatzerako bostehunen bat urre bilatzaile bazebiltzan inguru haietan. Keane Wonder Mine izenaz bataiatu zuten meatze
|
hura
, eta Heriotza Ibarreko bi urre meatze emankorrenetarik bat bihurtu zen urteen joanean, milioi bat dolar inguruko etekinarekin. Hura ustiatzeko eskubideagatik jasotako diruari esker, Domingo Etcharrenek, «Ballarateko euskal harakin begibakarrak», denda bat erosi zuen Darwinen (Kalifornia).
|
|
|
Keane Wonder Mine izenaz bataiatu zuten meatze hura, eta Heriotza Ibarreko bi urre meatze emankorrenetarik bat bihurtu zen urteen joanean, milioi bat dolar inguruko etekinarekin.
|
Hura
ustiatzeko eskubideagatik jasotako diruari esker, Domingo Etcharrenek, «Ballarateko euskal harakin begibakarrak», denda bat erosi zuen Darwinen (Kalifornia). George C. Pipkin idazleak Ballarateko herritar nagusien artean aipatzen du Etcharren, eta herriko saloon baten, harategi baten eta lur sail ugariren jabea izatera heldu zela dio.
|
|
|
1999an eta bi hilabetez gure aita ospitalean egon zen, urriaren 28an zendu zen arte. 1998ko bakealdia, Lizarra Garazi akordioak ekarri zuena, urte
|
hartako
azaroan bukatu zen, hain zuzen. Gaitza pertsonaren baitan eta gaitza gizartean.
|
|
|
Poema prozesu
|
haren
porrotaren ondoren idatzi nuen, handik hilabete batzuetara. Burura etortzen zitzaidan aitak, eta bere aurretik aiton amonek, esaten zuten esaldi hura:
|
|
|
Poema prozesu haren porrotaren ondoren idatzi nuen, handik hilabete batzuetara. Burura etortzen zitzaidan aitak, eta bere aurretik aiton amonek, esaten zuten esaldi
|
hura
: «konponduko al da gurea ni hil aurretik?».
|
|
|
Olerkia, baina, ez da zehazki gure aitari buruzkoa, nahiz eta nire bizipen batean oinarritua izan. Poema batean garrantzitsuena ez da-eta gertatu zen
|
hura
, ezta gertaera horren deskribapena ere, poema batean garrantzitsuena da poema horrek sortzen duena: sortzen duen «toki» berri hori.
|
|
|
Izan ere, gauza bat da errealitatea eta bestea irudimena. Hartforden, Clare Rossiniren eta bere semearen hiri
|
hartan
bertan bizi izan zen poeta handiak, Wallace Stevensek, argi esan zuen: «poema errealitatearen eta irudimenaren arteko harremanetik sortzen da».
|
|
|
Ez da gurea kritika adoretsu eta ausarta. Kritika askatasunaren kumea da (eta
|
haren
sostengu), eta gurea bezalako herri txiki batean, non denok elkar ezagutzen dugun eta hurbiltasun fisiko zein ideologikoak kontrol mekanismo boteretsuak ezartzen dituen, ez da erraza plaza publikoan zintzo gogoeta egitea. Denok dugu geure deabrutxoa barruan, eta aingeru itxurak hartzen dituenean ere, morroi salduaren janzkera ezagun zaio askotan».
|
|
|
Historiak umilak izaten erakusten digu eta guk geuk horixe ikasi genuke. Hara zer gertatu den hemen eta hemen, hara zergatik gertatu zen hau eta hau, hara zer ez den inoiz egin behar, bestela hori eta
|
hura
gertatuko zaizue, halako haiei garai hartan gertatu zitzaien moduan. Alde horretatik begiratuta, MacMillan katedradunarentzat Historiak balio praktikoa dauka egun ere, beste abantaila gehiagoren artean.
|
|
|
Historiak umilak izaten erakusten digu eta guk geuk horixe ikasi genuke. Hara zer gertatu den hemen eta hemen, hara zergatik gertatu zen hau eta hau, hara zer ez den inoiz egin behar, bestela hori eta hura gertatuko zaizue, halako haiei garai
|
hartan
gertatu zitzaien moduan. Alde horretatik begiratuta, MacMillan katedradunarentzat Historiak balio praktikoa dauka egun ere, beste abantaila gehiagoren artean.
|
|
|
Gu ordea ez ginen iritzi berekoak. Sumptaren azentu ilaun
|
hura
atsegin nuen eta, hiztun arrotzei batzuetan gertatzen zaienez, ohi baino zehazkiago mintzatzeko bere modua ere bai. Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian.
|
|
|
Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian. Espainiara joan ginenean ingelesari eutsi genion gure arteko hizkuntza pribatu gisa, eta
|
harekiko
atxikimendua, lehen berezkotzat hartzen genuena, areagotu egin zen.
|
|
|
Atzerrian bizi ezinari amore emanda, atzerri poxi bat bederen (ni eta nire hizkuntza) ekarria zuen etxera. Bere alde subertsiboa ere bazuen honek, XVIII. mendeko lapurren argot edo hizkera
|
hark
bezala, edota gaur egungo ijito espainiar zenbaiten kaloaren antzera. Beste inork, senideek, lagunek edo ostatu zein jatetxeetako jendeak?
|
|
|
Sumptak katalana du kultur hizkuntza, baina
|
haren
aita jatorriz Gaztelakoa da. Bera ez da inoiz catalanista, hots, katalanaren aldeko militantea?
|
|
|
Gizon hau bere izenaren idazkera apalki eta ia barkamena eskatuz zuzentzen ahalegintzen da Frantziara entomologoen biltzar batera heldu ondoren. Cechoripsky
|
haren
izena idaztean lehen letraren gaineko alderantzizko azentu zirkunflexua jan dute. Zirkunflexua ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko haren izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka jarriz.
|
|
|
Cechoripsky haren izena idaztean lehen letraren gaineko alderantzizko azentu zirkunflexua jan dute. Zirkunflexua ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko
|
haren
izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka jarriz. Egoera hau ametsezkoa da munduan inor gutxik hitz egiten duen hizkuntza bateko hiztunentzat.
|
|
|
Lehenik dendariak, gero taxi gidariak, ondoren adiskideek eta, azkenean, emazteak ere, inork ez dio kasurik egiten, ezta entzuten ere. Hizkuntzatik eten eginik,
|
haren
nortasuna aienatzen, desagertzen da.
|
|
|
|
Haren
oparotasun kutsagarriak aferaz pentsarazi digu. Hizkuntza bat ikasi edo erabili baino gehiago, bizi egin behar duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite egin behar duzu.
|
|
|
Gaztelania dotoreagoa, finagoa da teorian. Katalanezko haur kanten bizitasun eta indarra deskubritu nuen arte ez ziren
|
harekiko
nire sentimenduak aldatu. Orain haren esaldi idor, staccato haiek zerumuga askoz zabalagoa iradokitzen didate.
|
|
|
Katalanezko haur kanten bizitasun eta indarra deskubritu nuen arte ez ziren harekiko nire sentimenduak aldatu. Orain
|
haren
esaldi idor, staccato haiek zerumuga askoz zabalagoa iradokitzen didate. Abesti batzuek ideia asoziazio multzo handiak dakartzate beren baitan, Kataluniako landerria auto joan etorrietara ekarriz Bartzelonatik etxera goazenean, eta gainera fonetikoki ere ederrak dira oso.
|
|
|
Lehenik zerbait adierazteko, komunikatzeko premia zegoela, eta hori indartsua baldin bazen, modua eta bidea jarraian etorriko zirela. Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela
|
haren
ama hizkuntza. Haren poesian edota berak hain gertu dituen euskal literatura, musika edo kulturan oso jende gutxi barnera daitekeela jakinda, aski zuhur agertzen da beste kultura edo beste edozeri buruzko iritzi arruntak ematerakoan.
|
|
|
Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza.
|
Haren
poesian edota berak hain gertu dituen euskal literatura, musika edo kulturan oso jende gutxi barnera daitekeela jakinda, aski zuhur agertzen da beste kultura edo beste edozeri buruzko iritzi arruntak ematerakoan.
|
|
|
Bere hizkerari, guk swahili bataiatu genuena? ezin irrigarriago irizten zion, etxe berean zenbait mintzaira elkarrekin nahasmena barik aniztasun egarri handiagoa sortuko bailuan
|
harengan
. Hiztegi sekretua agorrezina du:
|
|
|
nire bi alaba txikiak nik egiten ez dudan hizkuntzan aritzen dira. Ulertu, ederki ulertzen dut eta, behar izanez gero,
|
haren
pidgin bertsio bat ere erabil nezake. Gure etxean hiru hizkuntza bizi dira elkarrekin:
|
|
|
Etxera heldu nintzen goiz
|
hartan
, bizarra egiten ari nintzela, Julia bainugelako atearen kontra bermaturik jarri zen haurrek zerbait esaten dutenean hartu ohi duten itxura ausart horrekin:
|
|
|
Umea zuzen zegoen guztiz. Lausoki oroitu nintzen eremu labainkorra zela
|
hura
, baina artean oso logaleturik nengoen zergatiaz ohartzeko.
|
|
|
askoz egoera zabar eta nahasiagoan zeuden garai
|
hartan
, etxeko beste gauza guztiak bezala, gu guraso bilakatu aurretik.
|
|
|
Oraindik ohean etzanda dagoela, hegaztien liburu
|
hura
ikusten hasten da.
|
|
|
Aulki batera igotzeko aukera izanez gero, kaxoiak eta apalak ere maite ditu. Batez ere, amaren kaxatxo
|
hura
, txirlaz egindakoa, Recuerdo de Donostia, non botoi desberdin mordoa aurki daitekeen: girlatxe koloreko gabardinaren botoi handi eta potoloak, neska txikien soinekoen botoi arrosak, kristal antzekoak, menda berde kolorekoak, zilar modukoak, malbazurizkoak?
|
|
|
Ateari danbatekoa eta gero ama bere ondoan. Ama eta bera bakar bakarrik, liburu eder
|
hari
begira: enaren hegada geldituak, papar txuriak, batzuk binaka, besteak bakarka, airean zintzilik inoiz erori gabe.
|
|
|
Baina makina
|
hura
ustegabeko mugimenduak egiten hasi da, dar dar batean. Alde batetik bestera, barru guztia astinduz eta burrunba izugarria sortuz.
|
|
|
Telebista moduko ontzi
|
hartan
, amaren eta bere arropak nahasian ikusten ditu, eta horrek sentsazio berezia sortzen dio. Bat batean, isiltasuna.
|
|
|
Bere gelatik gurasoen gelaraino dagoen pasillokoa. Gau batzuetan, esnatu eta, bakardade isil
|
hura
! Jaiki eta oinutsik ohe ondoko alfonbra gainean egoten da, ea barrengo negar zotina sentitzen duen jakiteko.
|
|
|
aita etzanda, gora begira, zurrungaka, ilea nahasita. Ama forma zehaztezin bat zen
|
haren
alboan, izaraz estalia, ezpainak erdi irekiak, arnasa isila. Mutikoa, ilunpean, bidea eginez joan zen, zaratarik txikiena atera gabe.
|
|
|
M.B.: Egun
|
hartan
zuk proposatu zenion elkarrizketa bat egitea berak aukeratutako hainbat objektu edo gauzaren inguruan.
|
|
|
Trepanatu egin behar zuten, begira zer gauza beldurgarria. Zorionez, garai
|
hartan
, juxtu orduan, penizilina komertzializatzen hasi zen estatu frantsesean, eta Frantziatik hona pasatzen zuten. Jose Antonio Barandiaran, praktikantea, bere etxean gelditzen zen lotan, hiru ordutik hiru ordura Mikeli injekzio bat jartzeko.
|
|
|
Orduan, Mikel artean txikia zenean, ez dakit ziur zenbat urte zituen, etorri zen Antonio Zabala, Gardatakoa, Donostiara, Mikelen etxera. Uste dut Urumea frontoian bazegoela oso partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen
|
hura
ikustera Mikel txikia berarekin eramanez. Garai hartan Mikelek oso zaletasun handi bat zeukan.
|
|
|
Uste dut Urumea frontoian bazegoela oso partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen hura ikustera Mikel txikia berarekin eramanez. Garai
|
hartan
Mikelek oso zaletasun handi bat zeukan. Paperezko etxeak egitea ikaragarri gustatzen zitzaion.
|
|
|
Berak beti aipatzen zuen 1955 urtearen inguruan Antxon Lafontek Bordeletik ekarri zion diskoa. Ekarri zion Atahualpa Yupanquiren disko bat, eta beretzako izan zen fundamentala, tesoro bat bezala hartu zuen
|
hura
ere. Hori izan zen 50eko hamarkadan.
|
|
|
Juerga izugarria izan omen zen, gaupasa izugarria, gosaldu zituzten baratzetik ekarritako letxugak, oso onak eta hola. Kanta asko entzun zituen egun
|
hartan
, baina hiru kanta gelditu zitzaizkion gogoan. Txundituta geratu zen haiekin.
|
|
|
Urteak pasa ziren, eta esan zion Xabier Larralderi: grabatu behar dizkizut hiru kanta haiek, gogoratzen zara juerga
|
hartan
–, ba hango hiru nahi ditut; ikusten ditut kantutegietan publikatuta, baina zuen bertsioa askoz gehiago gustatu zitzaidan. Eta hiru kanta horiek ziren Kantuz, Gaztetasuna eta zahartasuna eta Lore sortu orduko.
|
|
|
Halako sineste unibertsalista bat da nagusi:
|
haren arabera
, giza jendea aztertzea da behinen. Zenbait antropologok, marxistak dira gehienak?
|
|
|
Horrek, alde batetik, liburuak errazago argitaratzen lagundu zigun; beste aldetik, ordea, estereotipo profesionalaren leloa erantsi zigun. Horretaz ari nintzen antropologo europar zale
|
hura
hizpidera ekarri dudanean: «Douglass Italiara baldin badoa, non edo non Apeninoetan euskaldunak bizi direlako izango da.
|
|
|
Handik urte batzuetara, Robert Laxalt idazle euskal amerikar ospetsuarekin bazkaldu eta gero, belarretan etzan ginen
|
haren
etxe ondoan, ohitura hori baitzuen hark, artzain euskaldunen antzera.
|
|
|
Handik urte batzuetara, Robert Laxalt idazle euskal amerikar ospetsuarekin bazkaldu eta gero, belarretan etzan ginen haren etxe ondoan, ohitura hori baitzuen
|
hark
, artzain euskaldunen antzera.
|
|
|
Neskak gutuna osabari eman zion, eta
|
hark
Esteban Mendiveren ezkontza proposamena irakurri zuen.
|
|
|
Altzairuzko neska harrigarri
|
hark
, Atlantikoa eta Estatu Batuak bere kasa gurutzatu zituenak, zeharo bestelakoa ematen du nik Battle Mountainen umetan ezagutu nuen amama goxoaren aldean. Herrixka hartako kale zolatu gabea harri-txintxarren artean turkesa txintxarrez zipriztindua zen.
|
|
|
Altzairuzko neska harrigarri hark, Atlantikoa eta Estatu Batuak bere kasa gurutzatu zituenak, zeharo bestelakoa ematen du nik Battle Mountainen umetan ezagutu nuen amama goxoaren aldean. Herrixka
|
hartako
kale zolatu gabea harri-txintxarren artean turkesa txintxarrez zipriztindua zen. Gogoan dut haren sukaldeko ekonomikaren egur errearen usain berezi gozoa, hiru solairuko etxe osoan zabaltzen zena, eta ezko oihalez estalitako mahaian katilu zuri sendo batean jaten nituen zopak.
|
|
|
Herrixka hartako kale zolatu gabea harri-txintxarren artean turkesa txintxarrez zipriztindua zen. Gogoan dut
|
haren
sukaldeko ekonomikaren egur errearen usain berezi gozoa, hiru solairuko etxe osoan zabaltzen zena, eta ezko oihalez estalitako mahaian katilu zuri sendo batean jaten nituen zopak. Goizean, etxean egindako ogiz, kafez, esnez eta azukre mordoaz betetzen zidan katilua.
|
|
|
«Sekula jan dudan oilasko frijiturik onena da», errepikatzen zuen lagun batek etengabe Kaliforniarako bidean, eta besteak ados ziren. Adostasun horrek harritu egin ninduen garai
|
hartan
. Orduan konturatu nintzen zeinen gutxi estimatzen nuen sukaldeko trebetasun hori, segurutzat ematen bainuen amama guztiak nirea bezain trebeak zirela.
|
|
|
Battle Mountainen bizi zen 1911n, nire ama jaio zen urtean, basamortuan Shoshone Mikeren eta
|
haren
familiaren masakrea gertatu zenean. Hura izan zen Estatu Batuetako azken indio masakrea pioneroen garai hartan.
|
|
|
Battle Mountainen bizi zen 1911n, nire ama jaio zen urtean, basamortuan Shoshone Mikeren eta haren familiaren masakrea gertatu zenean.
|
Hura
izan zen Estatu Batuetako azken indio masakrea pioneroen garai hartan. Badut zuri beltzeko argazki zahar bat, Estebanek erosi zuen janari denda batena; gero bigarren solairua gehitu zion, Mendive Hotel gisa baliatu ahal izateko.
|
|
|
Battle Mountainen bizi zen 1911n, nire ama jaio zen urtean, basamortuan Shoshone Mikeren eta haren familiaren masakrea gertatu zenean. Hura izan zen Estatu Batuetako azken indio masakrea pioneroen garai
|
hartan
. Badut zuri beltzeko argazki zahar bat, Estebanek erosi zuen janari denda batena; gero bigarren solairua gehitu zion, Mendive Hotel gisa baliatu ahal izateko.
|
|
|
Holly eta biok hoteleko gelak pintatzen laguntzen izan ginen uda batez, osabak esan zigunean hoteleko teilatua konpontzen ari zela eta nire amama, laurogeita zazpi urteko emakumea, leiho batetik igo zela teilaturaino berari laguntzera. Konturatu nintzen altzairuzko neska gazte
|
hura
eta nire amama pertsona bera zirela. «Uste diat amamak latzak pasa zituela, esan zidan anaiak?, nahiz eta dena barruan gorde.» Bere umeei, hazi zirenean, denetik gertatu zitzaien:
|
|
|
Biloba bat Vietnamen hil zioten. Biloba bat eta
|
haren
senarra hegazkin txiki batean zihoazela hil ziren, turkesa meategiko meaz kargaturik?, hegazkinak mendia jo eta bertan lehertu zenean. Battle Mountaingo parkeari bikotearen izena eman zioten, haien omenez.
|
|
|
Operazio mahaiaren marmolean disekzionatzeko asmoz nire arimaren bila dabiltzanei, nire eskua idazten ari denean
|
haren gainean
lupa jartzen dutenei, ez dakit, ez dakit, nire polizi fitxa egin ondoren hartan nire taupada xaloak eta nire hatsaren dardarak agerrarazten dituztenei dena egina utziko diet. Idatz dezatela beren koardenottoan:
|
|
|
Edozein liburu elikagai osasuntsu da, hazkurri, arimaren bizigai. Zaila, ordea,
|
hura
harrapatu eta haren jabe egitea. Adibideak:
|
|
|
Edozein liburu elikagai osasuntsu da, hazkurri, arimaren bizigai. Zaila, ordea, hura harrapatu eta
|
haren
jabe egitea. Adibideak:
|
|
|
Aitona Roberten oroitzapenik zaharrena:
|
haren
etxeko sotoan, ikuzgailuaren eta lehorgailuaren pareko horman, boxeo zaku astuna goibelki eskegita, hurrengo kolpe saioaren zain. Larru marroia zimurturik zerrautsak ukabilkada jasotako tokian.
|
|
|
Aitona amonen etxean pasatutako asteburuetan beti hartzen genuen tarte bat salbia eta purshia sastraka artean ibiltzeko, begiak lurrean josita, lur horizta arakatzen beira itxurako obsidiana printzen, punta hautsien edota agian gezi buru osoren baten bila. Aitatxik1 punta perfektua topatu zuen egunean, jadanik adineko gizona zela, gure aita
|
haren aurretik
zihoan, eta desertuko lurrera izpi bat botatzen ikusi nuen. Aitatxi gure aitak gezi burua erortzen utzitako tokitik pasatu zen, eta aurrera jarraitu.
|
|
|
Zurda zorrotzek uxatu egiten zuten bestela zakuaren epeltasunera hurbilduko zen kriskitin sugea. Horiek ziren beti
|
haren
sinboloak, esplorazioa, babesa, ausardia eta bere buruarekiko konfiantza irudikatzen zutenak.
|
|
|
Sinistuta nago gaztetako trebatze garai hori erabakigarria izan zela bere sinbolismo hautaketa bere aitarenetik, aitonarenetik, bereizteko. Sinbolismo gutxiago; gehiago aztarna multzo bat krimena gertatuko tokian jasoa, hainbat froga
|
haren kontra
indarkeria erabili dela erakusteko, eta oraindik existitzen dela testifikatzeko.
|