|
2004
|
|
|
Arrazoi zuen Setatsuak, inondik ere. Niri ere gogoratzen zitzaizkidan paradisu kontu
|
haiek
, eta, bai, gauza arraroak ziren. La Vacheri begiratu eta urrezko galdera bat egitekotan jarri nintzen.
|
|
|
Nik banekien non egongo zen La Vache, Antiaju Berde eta errotako hortzaundiak zaintzen alegia, eta bisita bat egin behar niola pentsatzen nuen egunero; ordea azkenean Balantzategiko lokatz eztian sartuta gelditzen zitzaizkidan lau hankak. Era berean, gogoratu egiten nuen biok kanposantu ttikian edukitako hizketaldia, eta gerra kontu
|
haiekin
jarraitu egin genukeela esaten nion neure buruari, baina batzuetan goizegi eta besteetan beranduegi iruditzen zitzaidan arazo haietaz arduratzeko, eta hurrengo egunerako uzten nuen dena. Esaera zaharrak dioen bezala:
|
|
|
Nik banekien non egongo zen La Vache, Antiaju Berde eta errotako hortzaundiak zaintzen alegia, eta bisita bat egin behar niola pentsatzen nuen egunero; ordea azkenean Balantzategiko lokatz eztian sartuta gelditzen zitzaizkidan lau hankak. Era berean, gogoratu egiten nuen biok kanposantu ttikian edukitako hizketaldia, eta gerra kontu haiekin jarraitu egin genukeela esaten nion neure buruari, baina batzuetan goizegi eta besteetan beranduegi iruditzen zitzaidan arazo
|
haietaz
arduratzeko, eta hurrengo egunerako uzten nuen dena. Esaera zaharrak dioen bezala:
|
|
|
Apurka apurka, ahaztuz nindoan guztiaz. Antiaju Berde eta errotako teilatuan ikusitako bi hortzaundi
|
haiek
aspaldi bateko pertsonaiak iruditzen zitzaizkidan, edo noizbaiteko amets gaizto batean azaldu bezala desagertutakoak; gerra kontuak, bukatua zegoen ala ez, Bizkarroker bezalako zaharren kontuak; inguruetako mendi batean erorita zegoen abioia edo kanposantu ttikiko gurutzeak, esanahi gabeko gauzak. Gaurko egunetik begiratuta, zera ikusten dut garbi, bizitzaren martxak modu hartan segitzera, galdu egingo nuela, erabat eta betikoz, La Vacheren adiskidetasuna, hasierako egunean bion artean sortutako konfiantza eta elkar ulertze hura.
|
|
|
Eta hori nola gertatu zen segituan kontatuko dut, eta kontatu zahar naizenari esker, zeren urak, urak edota denborak, gu zaharrokin zereginik ez baitauka. Ez dira gure arrastoak hondarrean marraztuta egoten, baizik eta harri harrian, eta mendeak lirateke
|
haiek
ahaztarazteko. Segi dezala denborak aurrera:
|
|
|
Min eman zidan Bidaniri hitz
|
haiek
entzuteak, baina hain nengoen makalduta garai hartan, hain nintzen euli buru, non ez bainuen ahoa zabaltzekorik ere egin. Lotsagarria benetan, oraindik ere damuz betetzen nauen portaera.
|
|
|
Arazoa zen komentuko legeek galarazi egiten dutela edozein kanpotarren sarrera, zeren gure komentua itxia baita, klausurakoa. Eta hain zuzen ere, horixe izan zen Pauline Bernardettek sei neska mutil
|
haiei
esan ziena.
|
|
|
Laster bukatu ziren Rubioren irainak, eta baita bere harrotasunak ere. Txabolatik ateratzen ikusi ninduenean, moja ttikiak puskatutako botila
|
haietako
bat hartu eta gizontxo portatu nahi izan zuen, erakutsi bere lagunei noraino zen ausart. Amenazu egin zidan botila puska harekin.
|
|
|
Zerendako hartu duzua mendeku? Ez duzu on ihurk ere mendeku har dezan bere eskuaz —esan zidan Pauline Bernardettek neska mutil
|
haiek
lorategitik desegin zirenean. Guztiarekin, bere txintxarriak bizi bizirik zebiltzan ostera.
|
|
|
Gazte moxkortuen kontra, ukuiluko adiskideen kontra, etxeko jabearen kontra; beti defendatu behar dira lagunak. Egia hau, ordea, ez da segituan ikasten direnetakoa, eta nire Balantzategiko lehen hilabete
|
haietan
ez neukan ikasia, eta ondorioz ez nion kargurik hartu La Vacheren kontra hitz egin zuen Bidani behi gorriari. Eta Bizkarroker morroiaren aurrean ere berdin jokatu nuen, ez nion kolpe keinurik ere egin nire laguna babotzat jo zuenean:
|
|
|
Gauaren iluna erabat barneratua zegoen Balantzategiko baso eta erreka txokoetan pausoak sentitu nituenean. Nahiz, ukuiluan aurrez aurre neukan saiateratik, ezer zehatzik ikusteko modurik izan ez, nire belarriak segituan adierazi zidan pauso
|
haien
jatorria: pauso arin eta sendoak ziren, dotoreak, oso dotoreak, benetan ederrak, nik jaiotorduan niretzat nahi izandakoak.
|
|
|
Kargatuta zihoazenez, gehiago kostatzen zitzaien ibiltzea: baina, karga eta guzti,
|
haiek
beti dotore.
|
|
|
—Bada, neguak zinez luze jo zizun —esan zidan moja ttikiak—, eta komentuko errefektuarrean dugun laratza pizteko egurra fini zikuzun. Gauzak hola, komentu ingurutara elkhi eta bide bazterreko adar eta ezpal biltzen aritu ninduzun, eia egur mozkin
|
haiekin
negua iragan artino arranjatzen ginen. Hala, su egin behar zen azken egunetarik batetan, ezpal beltz eta ttipiño bat ikusi nizun lurrean, lehenago ere errerik zirudiena, eta hartuko dizut ez dizut hartuko egon ninduzun denbora batez.
|
|
|
ez erreka bat, ez artasororik, ez belar edo landare desberdineko baratzerik. La Vachegatik ez izatera, ez dakit zer pasako zen lehen hilabete
|
haietan
. Beharbada asperkerian eroriko nintzen, ukuiluko behi makalengandik bereizi nintzenean bezala.
|
|
|
Eta, nik uste, den denak basurdeengatik. Sastrakan bizi ziren bost senide
|
haiek
gure ondotik korrika pasatzen ziren bakoitzean, La Vacheri lehen egunekoa gertatzen zitzaion: ezaguera galduta bezala gelditzen zen aurrena, basa animalia haien deia entzunez edo, eta ondorenean petraldu egiten zen zeharo.
|
|
|
Sastrakan bizi ziren bost senide haiek gure ondotik korrika pasatzen ziren bakoitzean, La Vacheri lehen egunekoa gertatzen zitzaion: ezaguera galduta bezala gelditzen zen aurrena, basa animalia
|
haien
deia entzunez edo, eta ondorenean petraldu egiten zen zeharo. Hala jartzen zenean, jakina, nik ordaindu behar izaten nituen bere amorrazio eta erantzun txarrak.
|
|
|
—Hortzaundirik ez dago hor, behintzat —gaineratu zuen berak pentsakor. Artean ahaztu gabea zeukan festa egunekoa eta, bi anaia
|
haiek
han segitzera, adarrak erakutsiko zizkien.
|
|
|
Okerrena zen behi bakar bat ere ez zela ikusten, belazeak bakanduta zeudela zeharo. Gure garai bateko adiskideek galdua zuten bizia hortzaundi gose
|
haien
erruz.
|
|
|
—galdetu nion La Vacheri. Izan ere, basurde
|
haiek
harrotzen hasi baitziren gu ikustearekin batera, zutituz eta hortzak agerian jarriz.
|
|
|
—Kontuz! —hots egin nion, zeren basurde
|
haietako
batek haginka egingo ziola ematen baitzuen. Baina ez, ez zion egin.
|
|
|
Ezin nituen hitz
|
haiek
burutik kendu, eta zenbat eta gehiago pentsatu, hainbat eta arrazoi gehiago aurkitzen nien. Izanez ere, zein zen nire bizitzan ezagututako behi bizkor bakarra?
|
|
|
Akilesek berak ere ezin izan zuen. Orduan, zer egin dute setiatzaile
|
haiek
–Bada egurrezko behi handi erraldoi bat eraiki, Troiako behia noski, eta bere barruan ezkutatu.
|
|
|
Apurka apurka, Setatsuaren laguntza berezi
|
haiekin
eta, nire onenera etorri eta oso piztuta ibili nintzen uda parteraino. Zenbaitetan, begiratu sastraka zegoen aldera eta sei puntu beltz ikusten nituen errezkadan korrika, senideak bailiran:
|
|
|
" Mendian behera abiatuko naiz, eta gero gerokoak", esan nion neure buruari, eta bidatzurrez betetako parajeetaraino jaitsi nintzen. Orduan, bidatzur
|
haietako
bati jarraituz, beste bidatzur lodiago bat aurkitu nuen, eta horren hurrena are eta lodiagoa zen beste bat. Azken horren buruan, berriz, bide sendo eta zabala abiatzen zen, herri bateraino zihoana.
|
|
|
Pentsamendu
|
haiek
alde batera utziz, gizonak kantatzen zuen tokira abiatu nintzen, eta bi etxe elkarren ondoan zeuden tontor batera iritsi. Bi etxe haietako baten balkoipean zegoen gizona, eta halaxe zioen doinu bizi bizian:
|
|
|
Pentsamendu haiek alde batera utziz, gizonak kantatzen zuen tokira abiatu nintzen, eta bi etxe elkarren ondoan zeuden tontor batera iritsi. Bi etxe
|
haietako
baten balkoipean zegoen gizona, eta halaxe zioen doinu bizi bizian:
|
|
|
Ni ez naiz nor katuen bizimoduan sartzeko, baina niri iruditzen zait asko sufritzen dutela eta oso gaizki konpontzen direla elkarrekin, batez ere otsailean eta abuztuan. Entzungo dituzu, lagun, entzungo dituzu
|
haien
garrasi eta aieneak! Erdiragarriak, lagun, erdiragarriak!
|
|
|
Honek hirurogei bat urte zituen, eta —azal txurikoa, aurpegi edo lepoko zaintxo urdinak agerian uzten zizkiona— botila kristalarekin eginak ziruditen antiaju berde batzuk zeramatzan. Bai egun hartan eta bai gero, halaxe ikusiko nuen beti, antiaju berde
|
haiekin
, begiak ezkutatuta.
|
|
|
Ez dakit zenbat gauza ikus daitezkeen batera, ez dakit zenbat ikusi nituen nik basotik jaitsi eta errota aurrean gelditu nintzenean; dakidana da gauza haiek guztiak ahaztu egin zitzaizkidala kolpetik, eta nire begiratua antiajuen kristal berdeari erantsita bezala gelditu zela. Ez nuen besterik ikusten, soilik antiajuen kristal berdea, eta errotaren teilatuko bi anaia hortzaundi
|
haiek
ez zuten, nahiz oihuka ari, nire arretarik lortzen. Bat batean, Antiaju Berdek bere ezpain meheak mugitu zituen.
|
|
|
—Behin batez, gizonak hasi ziren eraikitzen zelurat heltzeko zen izigarrizko torre handi bat, zeren eta gogo beitzien Jinkoaren pare izaitia —esan zidan behin komentuko lorategian geundela— Eta ari ziren lanean, eraiki zien torrearen zati bat beren aitzur, pala eta pikotxekin eta horra non Jinkoak nahasi zituan
|
haien
mihiak. Ustegabeian, ez zeioen elkarri entelegatzen.
|
|
|
Ene aita zenak, debrukeria hura ez beitzen ahal, aitzurra, pala eta pikotxa kendu zeiotzan gau batetan, eta gorde lurpean. Piarresek, orduan, aitzur, pala eta pikotxa berriak erosi zituzun, baina
|
haiek
ere nire aitak gorde lurpean. Piarresek arra erosi, eta arra gorde ene aitak.
|
|
|
Moja ttikiak joanda bezala segitzen zuen, eta zabal zabaldutako begi
|
haiek
ikara eman zidaten. Duda egiten zuen, agian fedea galtzeko zorian ere bazegoen.
|
|
|
Eta, alde batera, hori izan zen nire suertea. Zeren, harridura zela eta, askatu egin baitzitzaizkidan begiak antiajuen kristal berdetik, eta hartara bi anaia hortzaundi
|
haiek
ikusi ahal izan bainituen niregana korrika.
|
|
|
—Kontuz! —egin zuen oihu hortzaundi
|
haietako
batek— Behi eroa zegok hor goian!
|
|
|
La Vache qui Rit bere bi ikatz
|
haiekin
begira gelditu zitzaidan, behin ere baino serioago.
|
|
|
Ez zegoen Eutropio santua bezain belarri fina izan beharrik hormarekin kolpeka hasteko. Eta, hain zuzen ere, La Vachek etengabe ematen zituen kolpe
|
haiek
. Nik, aldiz, ahaleginak egiten nituen bera bezala ez hasteko, baina azkenean, zerbait lasaitzearren, zutabe baten aurka bidaltzen nituen adarrak.
|
|
|
Begiak gorri gorri eginda, gazte moxkortuak harrotzen hasi ziren.
|
Haietako
batek isatsetik heldu zidanean, guztia galdua zegoela jakin nuen. La Vacheri erreparatu nion:
|
|
|
—Sartu egin behar al dituzue dagoeneko? —esan zien gazte begigorri
|
haietako
batek.
|
|
|
Herritik alde egin ondorenean norabide jakinik gabe egin genuen korri, zeren gure helburua festa hartako zakur jendeagandik urrutiratzea baitzen. Baina, behin urrutiratu eta
|
haien
oihuak erabat galdu genituenean, zein aldetara jo ez genekiela gelditu ginen. Ez genuen Balantzategira itzuli nahi, ezta inondik ere; baina beste aukerarik ez zitzaigun bururatzen.
|
|
|
—galdetu nion doi, etzatera ere ausartu gabe. Jabetua nengoen, hortzaundiak segika izan nituenetik, heriotzaren txarraz, eta ikara sentitzen nuen kanposantuko hiru gurutze
|
haien aurrean
. Baina, antza zenez, La Vache jarriagoa zegoen, eta bere ahotsik arruntenarekin eskatu zidan etzateko.
|
|
|
—erantzun nion desairea eginez. Hura zen elurra ikusten nuen aurreneko aldia, eta nire bizkarrean azkura hotz bat egiten zidaten mataza
|
haiek
ez nituen arriskutsutzat jotzen. Eta hala, belar jateari ekin nion ostera nire arreta osoaz, zeren, hori ere esan beharra dago, ni itsua bainaiz mendiko belar motx eta bixiarekiko, behin ere ez bainaiz konformatu izan ibarretako landare zozo eta urtsuekin.
|
|
|
Pauso bat eman nuen, belarridunek beste bat. Nik hiru,
|
haiek
hiru. Eta aurreko alde guztian, gauaren iluna eta elurraren zuritasuna.
|
|
|
belarri tenteduna zen, begi gorriduna, aho ileduna. Zoritxarrez, nire nireak ziren bere ahoko ile
|
haiek
.
|
|
|
ousontlesneigesd' antan. Zenbat urte joan ote dira betikoz urtu zirenetik? Zeren urtu egin baitziren, eta
|
haiekin
batera gure gaztetasuna ere urtu egin baitzen. Denak ere gazte geunden orduan, gazte ni, gazte Setatsua, gazte otsoak, gazte nire etxeko beste behiak.
|
|
|
—esan nion etsita. Banekien memoria
|
haiek
idaztea beste irtenbiderik ez neukala. Bestela, gauero gauero entzun nuen leloa, ordua eta garaia heldu zirelakoa.
|
|
|
Ni ez naiz izango ez xoxo, ez birigarro eta ez inolako txori, zerbait handiagoa eta pisuagoa ere banaiz-eta, baina halere ez diot gezurrik nire bihotza eta
|
haiena
alderik gabekoak direla esatean. Txori bihotzekoa naiz ni:
|
|
|
hitzak sentimenduaren errainu apal direla, eta oihukatzen dudan" Biba Balantzategi" bakoitzagatik ehun biba gehiago dauzkadala bihotzean. Eta ez zure garai
|
haietan
den dena jolasa eta gozamena izan zelako, zeren, zuk badakizu, gerra osteko egun haietan poza adina izan genuen pena, eta askotan, pena hori latza izan zen. Bai, hamaika kolpe hartzeko jaioak gara.
|
|
|
hitzak sentimenduaren errainu apal direla, eta oihukatzen dudan" Biba Balantzategi" bakoitzagatik ehun biba gehiago dauzkadala bihotzean. Eta ez zure garai haietan den dena jolasa eta gozamena izan zelako, zeren, zuk badakizu, gerra osteko egun
|
haietan
poza adina izan genuen pena, eta askotan, pena hori latza izan zen. Bai, hamaika kolpe hartzeko jaioak gara.
|
|
|
zain, lepo, enbor eta adar. Eta adarretan hostoak zeuden, berde ilun edo berde argi; eta hostoetan, xomorro eta larbak zeuden; eta xomorro zein larba
|
haiengana
txoriak inguratzen ziren jatera, buru txuribeltxak, buru gorriak, isats luzekoak edo laburrekoak. Urrutirago, basoa kolpetik bukatzen zen, eta belaze bat azaltzen zen jarraian, belaze zabal bat erreka bateraino zihoana.
|
|
|
Ezin nien galdera
|
haiei
taxuz erantzun. Aurreratua nengoen Bakardade desertuan, eta, elurtean otsoen zain egondakoan bezala, erabat hartua neukan burua, harlauza batek galarazi egiten zidan zuzen pentsatzea.
|
|
|
Horregatik ari dira Balantzategi eta bere inguruko bideak zaintzen. Baina kostako zaie
|
haien
arrastoa hartzea. Mendiko horiei gauaren babesa baliatzen zaie".
|
|
|
Haren beste aldean daudenak, Pleiadeak. Honantzagoko bi
|
haiek
Orion eta Sirio
|
|
|
Gero eta neure buruaren jabeago, behi beltzok egindako banketea gogoratu zitzaidan, eta egun hartan gertatutako guztia: menditik jaitsitako zaldiak, zaku kargaketa, Genovevak eta Bizkarrokerrek mendiko
|
haiei
eman zieten afaria.
|
|
|
—pentsatu nuen nik— Zakuak ziren, bai, baina zein zaku mota? Armak ote zeuden zaku
|
haietan
–Nolanahi ere, oso kargamentu garrantzizkoa izan behar zuen, bai etxekoentzat eta bai Antiaju Berderentzat.
|
|
|
Nolanahi ere, oso kargamentu garrantzizkoa izan behar zuen, bai etxekoentzat eta bai Antiaju Berderentzat. Zeren, dudarik gabe, kargamentu kontu
|
haiengatik
egiten baitzuten hortzaundiek beren zainketa. Katalexu eta guzti, egin ere."
|
|
|
orduan etorriko ziren mendikoak beren zaldietan, orduan jarraituko genuen La Vachek eta biok Balantzategiko arazoez hitz egiten. Baina, suerteak hala nahi izanda, arazo
|
haiei buruzko
zerbait argigarria jakingo nuen arratsalde hartan; gurpilari lokatz izpi batek alde egingo zion, eta izpia, etxe hartako sekretu bat, nire eskuetara etorriko zen. Eta guztia banketea hasi eta berehala gertatu zen, behi batek —beltzen artean gaixo hutsa zen batek, zehazki esateko—, niregana etorri eta pentsu pixka bat eskatu zidanean.
|
|
|
—Aurkitu nuen, bai. Egunak pasa nituen harkaitz
|
haietan
.
|
|
|
Biok goroldio erdi jelatuaren gainean etzanda geunden, bera abioiaren alde batean eta ni bestean, kontu kontari burdin puska
|
haien gainetik
. Gaian zuzenki sartu gabe, denbora eman nahi genion arrozaren deskubrimenduari buruzko azterketari.
|
|
|
Nahiz asko zentzatzen ari nintzen, artean ume nengoen gerra kontutarako. Kontu
|
haiek
geroago ikasi nituen, muga pasa eta Pauline Bernardette ezagutu ondoren. Eta hori, moja ttikiak, Europako beste gerra hartan, maquis entzat lan egin zuelako; errenditu nahi ez zuten batailoientzat, alegia.
|
|
|
Itxoin beharra zegoen. Sekretuen Gurpil Handiak segituko zuen jiraka, segituko zuen lokatz izpiak airera botatzen; eta guk eskua zabaldu eta izpi
|
haiek
jasoko genituen egia osatzeko.
|
|
|
Beste behi beltzak, beren makalean ezer ulertzen ez zutenak, egoskor jarri ziren ukuilura sartzeko eskubidea zela-eta, eta Bizkarrokerri eta Genovevari asko kosta zitzaien
|
haiek
denak etxe aurreko belaze hesitura sartzea. Baina, azkenean, han geunden zazpiok.
|
|
|
Egia, oso urduri nengoen. Nolakoak ote ziren Espainiako Jeneralaren aurrean errenditu nahi ez zuten soldadu menditar
|
haiek
–Horixe zen neure buruari egiten nion galdera.
|
|
|
Bat batean, seinale bati erantzunez bezala, den dena isildu egin zen Balantzategiko haranean. Basotik ez zen txintik ere etortzen, eta etxetik bertatik ere ez, ezta Genovevak batzuetan jartzen zituen disko
|
haietako
baten soinurik ere. Beheko errekak egingo zuen noski hotsik, baina hain zen isiltasunaren antzekoa bere hotsa non ez zuen batere enbarazurik egiten.
|
|
|
Luze gabe, Balantzategiko etxe inguruan ezkutatuta zeuden hogeita hamar guardia
|
haiek
maldan behera abiatu ziren, errekarantz. Hantxe aurkituko zuten haranetik atera eta herriraino zihoan bidea.
|
|
|
Apirileko egun euritsu
|
haietako
batean, berriro ere, buelta eman zuen Sekretuen gurpilak, bigarrena. Genovevaren abistua entzun genuen La Vachek eta biok.
|
|
|
Guztia apirileko beste egun lanbrotsu
|
haietako
batean hasi zen, presakako kargaketa haren segida segidan. Usandizagak mendikoei esan bezala, lehenbailehen egin behar zen lan hura, Antiaju Berde eta gainerako sikarioak Burgosko ospakizunean ziren bitartean.
|
|
|
—Irrati bat eduki beharra daukatela etxean, derrigorrez —lagundu zidan La Vachek, Antiaju Berderen hitz
|
haiei
batere zentzurik ez ziela ikusten keinuz adieraziz. Baina nik bai, nik aurkitzen nien zentzurik.
|
|
|
Eta, lehen mementoetan, lasaiago ere sentitu ginen denok, zeren gerrak erabat bukatua baitzirudien gure haranean, eta ez baikenuen, bestalde, inongo nagusiren aginduak betetzen ibiltzeko obligantzarik. Ordea lehen memento
|
haiek
pasa zirenean, ukuiluko jende gehiena urduri jartzen hasi zen. Faltan botatzen zituzten pentsu banketeak, faltan baita ere iragan egunetako disko eta musikak, eta hala galdetzen zioten elkarri:
|
|
|
—Ene lagun maitea —esan zidan egun
|
haietako
batean— Orain bizi duzuen egoera parentesia besterik ez duzu. Genoveva kartzelara eraman dute, beharbada denbora luzerako, eta nagusi berriren bat azalduko da noiz baino noiz Balantzategin.
|
|
|
Dena dela, behiok ez ginen lapurreta
|
haiekin
sobera arduratzen, zeren hortzaundiek gure gisara uzten baikintuzten, eta ez baitzitzaigun belarrik falta. Aitzitik, inoiz baino belar gehiago geneukan apirileko euriaren ondotik ateratako eguzkiarekin.
|
|
|
Alferrik, orduan ere. Mutil
|
haiek
segituan desegin zuten gure aurkako indarra. Nahikoa izan zitzaien akuilu esaten dioten makila iltzedun hori:
|
|
|
Mutilen herrian pasatako guztia ez dut esango. Nahita ere, ezinezkoa litzateke, zeren udako egun
|
haietan
sentitu eta ikasi nuen guztia ez bailitzateke entziklopedia batean kabituko; baina, hori alde batera, esan dezakedan guztia ere ez dut esango. Izanez ere, zergatik ibili luzamendutan, xehetasunez xehetasun, egia esaldi bakar batekin erabaki ahal denean?
|
|
|
Izanez ere, zergatik ibili luzamendutan, xehetasunez xehetasun, egia esaldi bakar batekin erabaki ahal denean? Eta horixe gertatzen da, hain zuzen ere, festa
|
haietako
jendeari buruzko egiarekin. Eta egia zera da:
|
|
|
nola bi baitziren, hazkurri doblea.
|
Haien
sasoiak! Ez zien bulanjerraren beharrik.
|
|
|
—Zein diren pollit pertz eta marmitak ekiaren pean —hasi zen bera. Zein den bizi
|
haien
distira.
|
|
|
Pentsa noradinokoak ziratekeezun kolpu haik egiten zituzuen hots eta durrunda, non herri hartan eta kolpuek iraun zizien hirur egunetan, ez baitzen lo egiten ahal. Ihurk ere ez zizun egun
|
haietan
lorik egin, ezta enperadoreak berak ere. Eta Eutropiok?
|
|
2010
|
|
|
Zehatzago, kristauen jazarpena esplizituki ukatu zuen,
|
haien
martiriak beste norbaitzuek hildakoak zirela baieztatuz:
|
|
|
Erroma klasikoaren gaineko oniritzia iraunarazteko ahaleginetan, lehen martiriak arrazoi erlijiosoengatik ez, baizik eta estatu arrazoiengatik hil zituztela demostratu nahi izan zuen adibideak eta adibideak harira ekarriz. Nonbait, erromatarrek kristauak hiltzen zituzten
|
haien
agintea zalantzan jartzen zutelako, ez kristauak izateagatik. Erroman erlijio aniztasuna posiblea zen, hiriko legeak errespetatuz gero, behinik behin.
|
|
|
Lettres philosophiques liburuan garaiko erlijio familia askoren deskribapena egiterakoan, kuakeroei lau gutun eskaintzen dizkie, beste edozeini baino askoz gehiago. Gutun horietan, besteak beste,
|
haien
xalotasuna, apaizik eza, eta Ingalaterrako errebolta garaian erakutsitako bakezaletasuna azpimarratu zituen. William Fox sortzaileak eta William Penn jarrai tzaileak AEBetara egindako jauzia ere aipatu zuen luze.
|
|
|
Edo hobeto esanda, derrigorrez konpartitu beharreko egia bakarraren eredua. Erlijioaren izaera ez zen askorik aldatzen; are gehiago, erlijioak gero eta garrantzi handiago zeukan hainbatentzat,
|
haien
bizitzaren ardatz bihurtzeraino. Ingalaterratik Ameriketara joan ziren lehen kolonoak, edo Herbehereetatik Afrikako hegoaldera joandakoak, haien erlijiositatea modu zintzoago eta sakonago batean bizitzera abiatu ziren leku ezezagun horietara.
|
|
|
Erlijioaren izaera ez zen askorik aldatzen; are gehiago, erlijioak gero eta garrantzi handiago zeukan hainbatentzat, haien bizitzaren ardatz bihurtzeraino. Ingalaterratik Ameriketara joan ziren lehen kolonoak, edo Herbehereetatik Afrikako hegoaldera joandakoak,
|
haien
erlijiositatea modu zintzoago eta sakonago batean bizitzera abiatu ziren leku ezezagun horietara. Gezurra badirudi ere, haien zintzotasun erlijiosoak eragin zuen tolerantzian eman zen lehen aurrerapauso legala.
|
|
|
Ingalaterratik Ameriketara joan ziren lehen kolonoak, edo Herbehereetatik Afrikako hegoaldera joandakoak, haien erlijiositatea modu zintzoago eta sakonago batean bizitzera abiatu ziren leku ezezagun horietara. Gezurra badirudi ere,
|
haien
zintzotasun erlijiosoak eragin zuen tolerantzian eman zen lehen aurrerapauso legala. Haien zintzotasunak, eta haien ahultasunak, biek batera, erlijio aferak estatuaren eginbeharretatik erauztera bultzatu zituzten.
|
|
|
Gezurra badirudi ere, haien zintzotasun erlijiosoak eragin zuen tolerantzian eman zen lehen aurrerapauso legala.
|
Haien
zintzotasunak, eta haien ahultasunak, biek batera, erlijio aferak estatuaren eginbeharretatik erauztera bultzatu zituzten. Nork bere egia eta bizimodua aurrera ateratzeko, erlijio aferetan agintearen abstentzioari derrigorrezkoa iritzi zioten Ameriketako puritanoek lehen aldiz.
|
|
|
Gezurra badirudi ere, haien zintzotasun erlijiosoak eragin zuen tolerantzian eman zen lehen aurrerapauso legala. Haien zintzotasunak, eta
|
haien
ahultasunak, biek batera, erlijio aferak estatuaren eginbeharretatik erauztera bultzatu zituzten. Nork bere egia eta bizimodua aurrera ateratzeko, erlijio aferetan agintearen abstentzioari derrigorrezkoa iritzi zioten Ameriketako puritanoek lehen aldiz.
|
|
|
Hara joan zirenen artean baziren eliza berriak fundatu nahi zituztenak (Mayflowereko puritanoak), eta zegozkien elizak purifikatu besterik nahi ez zituztenak (Massachusettseko puritanoak); alabaina, denek bulkada erlijiosoak eraginda abiatu ziren Ameriketako kolonietara. Kalvinen predestinazioaren ideia zeharo barneratuta,
|
haien
ustez aukeratuta zeuden misio baterako, lurralde berrietara kristautasuna zabaltzeko, alegia.
|
|
|
" Kongresoak ez du erlijio ezarpenaren gainean legerik aterako, ezta
|
haien
praktika debekatuko ere".
|
|
|
Irteera praktikoa arrazoi teologikoz edo utilitarioz janzten da. Gero etorriko da filosofia
|
haiek
birkokatzea.
|
|
|
Garai
|
haietan
, arrazoimenaren mendean, beste pentsamolde bat umotu zuen I. Kantek. Beste inora begiratu gabe gizakiarengan jarri zuen konfiantza, eta konfiantza honetatik atera zitezkeen ondorio etiko guztiak zukutzen saiatu zen.
|
|
|
Bertan izpiritu amerikarraren muina kulturaren eta erlijioaren arteko nahasketa dela aurkitzen du. Hasierako kolonizatzaile protestante
|
haiek
, itxuraz, berebiziko oinatza utzi zuten identitate iparramerikar horretan:
|
|
|
Hortaz, erlijioaren gaia begi zientifikoz aztertu zuen deskribapen zehatzez eta fenomenoaren zabaltasunaz eta garrantziaz. AEBetan erlijioa ongi zabaldua zegoela konturatu zen, han ibili zelarik, nonahi aurkitu baitzituen predikariak, eta
|
haiei
entzuteko bide luze luzeak egiten zituen jende ugari ere bai.
|
|
|
Erlijioak ba omen zuen, hortaz, eginbehar zuzentzailea. Tocquevilleren ustez, Amerikako gizartearen plazer materialekiko atxikipena hainbestekoa zen, ezen noizean behin kontrako norabidea hartzen baitzuten amerikarrek, idealtasunera,
|
haien
zuzen ere. Mundu ideal hori erlijioa zen eta, finean, berebiziko egiteko soziala betetzen zuen.
|
|
|
Hau guztia kontuan hartuta, identitatearen aurkako diskurtso batzuk azkukre koxkorra bezala desegiten dira beren kontraesanetan. Kultura diferente askotatik datorren jendeari zaila egiten zaio ulertzea proposatzen zaien hiritartasun abstraktu hori;
|
haien
identitate zati garrantzitsuak alde batera utzi behar dituztelako, eta, pixka bat arakatuz gero, sekularizazio azal baten azpian balore erlijioso zehatzak berehala agertzen direlako.
|
|
|
Helburu bakar hau argudiaketa bakarrak bultzaten duela eman arren, ez da halakorik. Rawlsek ez die teoria metafisiko eta erlijiosoei beldur;
|
haien
automugaketa eskatzen du, besterik ez. Laizistek, ordea, jarrera erasokorragoa erakusten dute:
|
|
|
Gainera, kulturen arteko konparazioak ez dira egin behar, edozein dela ere, guztiak berdin kohesionatzaileak eta izaera emaileak direlako. Batak zein besteak betetzen du bere funtzioa eta kanpoko irizpideak asmatu lirateke
|
haien arteko
konparazioa egiteko. Irizpide horiek etnozentrikoak izan ohi dira eta ez zuzenak gehienetan.
|
|
|
Jakina da hainbat kulturak ohitura sozial jazartzaileak dituztela
|
haien
partaideekiko, hala ere, zaila da praktika zehatz batzuetatik harantzago (demagun hitzartutako ezkontzak, sexu mutilazioak, edota esklabotza moduko batzuk) zein zigortu behar li tzatekeen erabakitzea. Islamak emakumeei gomendatzen dien buruko zapiarekin zorrotz jokatu behar da, oinarrian sexismo nabarmena dagoela jakin arren?
|
|
|
Kulturen arteko arazoak
|
haien
indarren araberakoa izan ohi dira. Gehiengoaren kulturak besteak estali eta ordezkatu ohi ditu.
|
|
|
Kymlickaren arabera, AEBetara joandako mexikarrek ez lukete inongo eskubide nazionalik izango. Aitzitik, Hego Afrikako afrikanerrek edo Quebeceko frankofonoek badukete, ez baitira hiru mende eta gehiago alferrik igaro
|
haien
bizilekura heldu zirenetik. Kontraste honek zera adierazten du:
|
|
|
Hartara, homosexualei jazartzen zaiela-eta hainbat erlijio ere susmopean egongo lirateke, rastafarianismoa, esaterako. Jehovako lekukoak kritikatuak izan ohi dira odol transfusioen aurka egoteagatik, baina, era berean, arrazoi erlijiosoengatik kristautasunak preserbatiboaren erabilera eta ama zelulen ikerketa debekatzen ditu,
|
haiek
baino heriotza gehiago eraginez, seguru asko. Horrengatik erlijioei jazarri behar al zaie?
|
|
|
Konponketa ez da, baina, eskakizunei legitimitatea kentzea.
|
Haien
arrazoiak aintzat hartuz, zein oinarritan dautzan eta zein behar asetzera datozen aztertu litzateke. Eta, garrantzitsuena, eskema teoriko totalitarioetatik ihes egin:
|
|
|
Bigarrena: jarrera toleranteak justifikazio desberdinak jaso zituela (teologikoak, politikoak, filosofikoak),
|
haien arteko
kontraesan gaindiezinik sortu gabe. Nago gaur egungo gizarte honetan pauso batzuk aurreratzeko moduan garela, eta lehen momentutik elkarren aitortzaren jarrera har dezakegula, okerragorik gertatu baino lehen.
|