|
2000
|
|
|
Nork uste izango zuen horien ondokoak izango zirela Nafarroako erregetza hondatuko zutenak? Egia esan, feudalismo garaiko eredu
|
haiek
ez zuten zaintzen etikarik eta, jatorriz senideak izan arren, ezin elkarri amore eman eta, nor gehiagoka, guduaz baliatzen ziren.
|
|
|
bila, denbora, zoriontsu?
|
haietaz
ez baitugu deusik ere sinesten. Ikusi besterik ez da hau Euskal Herriko kondairan; edo euskalduna nola bizi dan aldakuntzarikgertatu ez diran eskualdeetan.
|
|
|
Baina Ralph aurreratu zen eta esan zidan lasai egoteko, berak eramango ninduela berriz Ennistymoneko supermerkatura, ordu
|
haietan
ez nuelako dendarik zabalik aurkituko (arratsaldeko hirurak edo ziren). Duncan ez zen hain konforme geratu, eta gaineratu zuen beraiek ere gurekin etorri nahi zutela.
|
|
|
Zer ote zuten horren desberdina, Eiderren iritziz Dublin izeneko mosaiko erraldoi bat eraikitzeko gauza ziren milaka aurpegi haiek. Lehenago, aterpetxera heldu arteko bidean, makina bat jenderekin gurutzatu zen, eta baita behin baino gehiagotan galdetu ere kale hau edo beste hau non zegoen; baina, zinez, aurpegi
|
haietan
ez zuen inongo mirakulurik ikusi. Akaso egunerokoa irakurri eta gero, Eiderrekin birtualki ordu erdiz egon eta gero, bost sentimenak erneago izango zituen, prestatuago Pavlov-en erreflexu baldintzatua egia bihurtzeko.
|
|
|
Txemak ez zuen gogoratzen zertaz egin zuten berba, baina bai zenbait orduz jardun zutela jo eta tira. Erlojuari so eginda, pentsatu zuen ordu
|
haietan
ez zela inor egongo logelan. Horrelako ñabardurak ondo kontuan hartzekoak dira, batez ere zortzi lagunentzako logela batean jo behar denean larrua.
|
|
|
Bederatzi hamar urte nituenean —edo hamar bete berriak nituenean izanen zen, ausaz, eta Mattinek hamahiru, zeren, oker ez banago, aita Frantzia eta Espainiako errege infanten arteko ezkontza sonatu hartarik itzuli zenean izan baitzen... bai, orduan izan zen, segur, zeren oroitzen baitut nola aitak, okasino hartan ere, bere ondoreak atera zituen gertaki hartarik, azpimarratzen zigularik ezen Eliza katolikoak bedeinkatu ezkontza hura ez zela soilik bi pertsonaren artekoa, Espainia eta Frantziaren artekoa ere bai, eta ezkontza hark bi estatuen eta bi erresumen arteko urte luzeetako gerlak eta guduak itzali, eta bakealdi sendoa ekarriko zuela, zeina ezin egokiagoa gerta baitzitekeen, bertzalde, bai frantsesen eta bai espainiarren prosperitatearentzat ere—; sasoin hartan, bada, jaun André, bertze bi presentekin heldu zitzaigun aita. Begi bistakoa zen ezen present
|
haiek
ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina. Fardel luzearen idurirat, berehala ohartu ginen Mattin eta biok zer izan zitekeen, eta, hala, fardelak laxatzen eta destolestatzen hasi baino lehen aitaren ohiko erritualari aitzinatzen zitzaiola, Mattinek erran zuen:
|
|
|
...ona Nikolasek ahantzi nahi eta ezinean zebilela zirudien—, Arkimedesi eta Pitagorasi buruzkoak ez zirenean —haiek ere bertze Historia baten protagonistak zirenez gero, Zientziaren Historiarenak—, arratsaldero emaiten zidan eskolaz baliaturik, zeinetarat gero eta gutiago etortzen baitzen Mattin, bataz, anaiak studiatzea atsegin ez zuelako eta zernahiren aitzakia egiten zuelako eskola
|
haietarat
ez joaiteko, eta, berriz bertzea, aitak erabaki zuelako ezen jaun administratzailearen irakaspenak —jauregiari eta etxeko negozioei lotuak— hagitzez ere inportantagoak eta beharrezkoagoak izanen zitzaizkiola etorkizunean, hura etxeko primua eta herederoa izanik. Baina, handik harat, ez uste ezen osaba mailu bat bezala ibili zitzaidala, bere katixima partikularra irakasten eta egunoroz lezionea hartzen, edo Luthero edo Kalvinen izenak eta haien erranak noiznahi den izaiten zituela ezpainetan.
|
|
|
Baina, geroko kontuak aitzinatzen ibili gabe, derradan ezen Mattin arras gogaitzen zela eskola haietan, batik bat bakarkako trabailuan jartzen gintuenean, halako tailuz, non zernahiren aitzakia egiten baitzuen
|
haietarat
ez azaltzeko, zer erranik ez aita etxeratzen zenean, zeren eta aitak, orduan, anitzetan eramaiten baitzuen goizean goiz ehizarat edo txakurren paseatzerat, jaun Marcelek eskola emaiten zigun orduetan, hain zuzen ere. Eta, ehiza zela eta ezpata zela, burua ere anitzetan joaiten zitzaion Mattini, eta orduan jaun Marcelek —zeina baitzen, bertzenaz, gizon pazientziatsua—, erraiten zion:
|
|
|
Baina, salbuespenak salbuespen, zalantzarik ez dago ezen landareen mundua guztiz bertzelakoa dela. Eta ez landareen artean gerlarik eta borrokarik ez dagoelako, zeren eta haiek ere berdintsu eta orobatsu baitabiltza, nor gehiago, hatsarrean batik bat, errotzeko behar duten lur puskaren bereganatzeko; ordea, borroka
|
haiek
ez dira hain nabarmenak eta odola ez da nehoiz ere isurtzen, eta, gainerat, noiz eta landare edo zuhaitzen bat bere lur puskan errotzen den eta fintkatzen, bakean uzten ditu aldamenekoak. Horregatik ote nago, jaun André, mundu begetalaren kanon estetikoetarik gero eta hurbilago, halako suertez, non, bertze erlijione batekoa banintz eta arimen transmigrazionean sinetsiko banu, zuhaitz baten baitan piztu nahi bainuke bertze munduan, eta ez tigre baten baitan?
|
|
|
Eta dardaraldi
|
haiek
ez zuten uzterat egin, baina errepikatzerat... bat batean haur bat bihurtu balitz bezala, alfereziak hartua.
|
|
|
Eta aita tigrea maradikatzen hasi zen... eta nik orduan erran nion ezen atzaparkada
|
haiek
ez zirela tigreak eginak, baina Mattinek bere buruari... Ordea, aitaren errepuesta berehalakoa izan zen:
|
|
|
Izan ere, ba al dakik Galileok behin batean Bolognako hogei irakasle gonbidatu zituela, Jupiterren lau sateliteak ikus zitzaten amoreakatik, eta nehork ere ez zituela ikusi? Eta gizon
|
haiek
ez zituan gure jauregiko sehi analfabetoak, Pagabasoko beleak deabrutzat zituztenak, baina gizon jakintsuak, zeinenganik iguriki baitzitekeen ezen ez zirela haiek bezain itsuak izanen, baina ez... Pierre Gassendiren erranetan, berriz, bazegoan Cesare Cremonini zeritzan bertze gizon jakintsu bat —Galileoren laguna, nahiz eta ideietan etsai eta izterbegi—, teleskopiotik behatzerat ere ausartu ez zena, sinesten zuèn mundua irauli eta uzkailiko ote zitzaion beldur.
|
|
|
Lehenengoan, esker oneko malkoak iduritu zitzaizkidan, baina ez: Pedroren malko
|
haiek
ez ziren molde hartakoak, barren oinaze batek eraginak baizik.
|
|
|
Urbiain ez duk, ezta urrundik ere, Florentzia! Eta Urbiain inguruko eta aurkientza hartako jauntxo kasik gehienak, Florentziakoak ez bezala, ezjakinak dituk, zeren
|
haien artean
ez baitago, hire aita zenak zekienaren laurdena dakienik... Eta, hala, nola baitira ezjakinak, atsegin den zernahirekin kontentatuko dituk eta ez haiz, ondorez, haien irrigarri izanen, zeren guztiak ere ene anaia Martinen eskolakoak baitira.
|
|
|
Baliteke... Eta ez,
|
haiek
ez ziren ohartu ere, jakina, hesiaren bertzaldean nengoela, hain zeuden beren ezkutuko eginbeharretarat emanak... Eta, nola ez bainuen nahi ene presentziaz ohar zitezen, hala, ikusi beharrekoak ikusi ondoren, gibela egin nuen, ezkutuan eta isil gordean, berriro logelarantz.
|
|
|
Amak neuri so egin zidan, eta gero aitari, kezkatsu, erran nahi balio bezala ezen
|
haiek
ez zirela ene aitzinean mintzatzeko gaiak, eta orduan aitak erran zion:
|
|
|
Baina ez... Izan ere, berehala pentsatu nuen ezen okasinoa ez zela bakarra izanen, eta ez nenbilela, ondorez, berant, bi uso joanei sareak berriro hedatu ahal izaiteko... zeren eta
|
haiek
ez baitziren munduko punta batetik bertzerat zebiltzan usoak, baina etxe etxekoak, eta segur nengoen, halatan, ezen berriro bilduko zirela Mattin eta Elbira elkarrenganat etxean edo etxe inguruan, nola Maddalen eta osaba Joanikot biltzen baitziren itzalgaizka urroztarren bordan, eta nola erleak itzuli ohi diren behin eta birritan utzi izan duten lorerat, gehiagoren igurikitzan. Eta gorabehera haietan galdu nuen denbora ongi etor zekidakeen, bertzalde, zeren, bide hartarik, aitari jakinarazi beharrekoak presta bainitzakeen, elez ele eta erranez erran.
|
|
|
Eta zer zen, bada, niri ere gertatzen ari zitzaidana, bertze aro berri batean murgiltzen ari nintzela baizen, eta mendebalari beha zegoen haurra ekialdeari beha jarri zela, kasik oharkabean? Bai, halaxe zen, nahiz eta egia ere zen ezen bi aro
|
haiek
ez zutela elkarren artean zerikusirik, zeren batak zientzia baitzuen harroin, eta bertzeak poesia; eta, poesiaren bidetik, indar ezezagun batzuek bertze mundu berri batzuetarat ninderamaten, non, matematikaren eta filosofia naturalaren kontzeptu guztien kontra, zuhaitzak eta harriak ere hegalda baitzitezkeen, eta ogi guztiak ziren usoak, esnetan bustiak.
|
|
|
—Misioneetan dauden guti batzuk kendurik, animalien parekoak dira, eta guztiz esker gaixtokoak, zeren guk salbazionea eskaintzen baitiegu, eta
|
haiek
ez dute nahi...!
|
|
|
...oldaduak arduratzen direla gizonen arteko liskarrez; orain, berriz, erran dizuet ezen zaldun horiek, edo, zalduntxoak, hobeki, oso liskartiak direla; eta, akabatzeko, erranen dizuet ezen, nola haien nagusiak inguruko etxaldeetako jaunik jauntsuenak diren, guarnizinoko soldaduek ez dituztela aintzakotzat hartzen zalduntxoen bilaukeriak... eta, beraz, nahaskeriarik eta aharrabiderik nahi ez baduzue,
|
haiekin
ez sartzea duzue onena.
|
|
|
Eta ez, indiar gorri
|
haiek
ez zuten Pitagorasen teorema ezagutzen, ez zuten itsasorratzik ezagutzen, baina ez zebiltzan, halarik ere, ditxaren eta felizitatearen bidetik desbideraturik...
|
|
|
Eta, halaxe zain geundela, handik hiru lau egunetarat etorri ziren jaun Santiago de Tapioles y Villarrínen erranetarat zeuden hiru gizon, eta
|
haien artean
ez zegoen jaun Julián Arévalo, Avilako zalduna.
|
|
|
Eta egia da ez zebiltzala urrearen gutizian, baina egia da, halaber, ezen, halarik ere, urrezko aro batean bezala bizi zirela, zeren deus guti behar baitzuten bizitzeko eta zeren haietarik nornahi baitzegoen prest, baita bere buruaren ukatzeko ere, baldin hura guztien onerako bazen, nola manatzen baitu ebanjelioak, nahiz eta
|
haiek
ez zuten artean Kristoren hitzaren berri... eta, aitzitik, guk gizon zuriok bai, nahiz eta gero ez dugun haren hitzik betetzen, zeren ipintzen baitugu bat bedera eta bat bederaren probetxua bertzeenaren gainetik.
|
|
|
Eta batzuetan hark poema bat errezitatzen zidan, eta bertzeetan nik bertze bat leitzen nion; eta orain solasean ari ginen, eta orain isilik geunden... baina isilune
|
haiek
ez ziren gure etsaigoaren eta gure haserrearen hatsarre, edo gure gogaitasunaren, nola izaiten baitira komunzki; aitzitik, isiltasunak ez gintuen bereizten baina elkartzen.
|
|
|
Handik harat, haatik, eta paradisuko hizkuntzatik eta Babelgo historietarik harat, anitzetan erran izan dizut ezen izen emaite hori, ene idurikotz, lehen gizonen arteko abenikoa eta egokitzapena izan zela, tokian tokikoa, zeren eta mintzaira guztiak baitira, oro har, diferent. Erran nahi baita ezen lehen izen emaite hartan eta izenen asmatze hartan sortu zituela gizonak lehen metaforak, zeren izen
|
haiek
ez baitziren paradisuko izenak eta ez baitzeuden, ondorez, izanari lotuak. Baina ez, kontua ez da hor akabatzen:
|
|
|
Eta, aitak iragarri bezala, azkenean berak arrazoin! Eta Urbiaingo haraneko borzpasei jauntxoekin ere orobatsu gertatu zitzaioan, zeren zeruan hegan zebiltzan borzpasei miru
|
haiei
ez baitzien graziarik egiten ikusteak ezen arrano bat bil zitekeela ingurune haietarat eta haien gainean hegalda. Eta gaitz erranka aritu zituan, aitaren asmoak ez ote ziren...
|
|
|
Eta zati batzuk buruz ikasi, eta ni ere bat edo bertze ikasterat behartu ninduen, hala nola Il Saggiatore ko zati hura, zeinean maisu pisatarrak aitortzen baitzuen ezen filosofia unibertsoaren liburu irekian skribaturik zegoela, baina matematikaren hizkuntzan, eta, hala, triangeluak, zirkuluak eta bertze irudi geometriko batzuk zirela hizkuntza haren karaktereak, eta
|
haiek gabe
ez zegoela deus ere ulertzerik, ez munduaren labirinto ilunetik iltkitzerik: La filosofia è scritta in questo grandissimo libro che continuamente ci sta aperto innanzi a gli occhi (io dico l’universo), ma non si può intendere se prima non s’impara a intender la lingua, e conoscer i caratteri, ne’quali è scritto.
|
|
|
Eta, oharturik ezen galtzoin
|
haiek
ez zirela bereak, bertze kutxa batean gorde zituen. Eta, galdetzen ziolarik bere buruari behin eta berriro norenak ote ziren galtzoin haiek, zeinak jigant batenak izan baitzitezkeen neurriaren arauaz, malenkonia handi batean sartu zen, hain handia, non jateari ere utzi baitzion.
|
|
|
Ordea, ni neskei beha banengoen ere,
|
haiek
ez niri, neska guztiak baitzebiltzan Mattinen eta Villagrandeko dukearen semearen inguruan, nola erleak eztiaren... Eta orduan bertze sentimendu bat errotu zitzaidan, arno gozoaren galtzetik sortzen den ozpinaren zaporea zuena, minkorra eta garratza....
|
|
|
Zeren, elizak egin ohi zituèn autofede handiusteko
|
haietan
ez bezala, zeinetan inkisidoreak eta autoritate zibilak entseiatzen baitziren, ikusgarritasunaren ikusgarritasunaz, mota bateko zein bertzeko hereseen biltzerat, zenbatenaz gehiago, hainbatenaz nahiago, autofede hartan, aldiz —denborak bertze batzuk zirelako, benturaz—, osaba Joanikot genuen kulpant bakarra. Ordea, baldin eskarmentua bazen autofede haien xede nagusia, zalantzarik ez dut ezen Urbiaingoak ere osoki eta konplituki egin zuela bere xede hartarako bidea, zeren ez ahanzteko moduko ikuskizuna izan baikenuen geure inguru honetan ere, heresea bakarra zen arren.
|
|
|
Izan ere, irakurri nitian Piarres Oihartzabal kapitainak ekarri zizkidan bertze liburu haiek, gaurko zientziaren berri emaiten zidatenak; berrirakurri nitian, ondotik, neure skribuak... eta, zer erranen diat, bada? Neuk ere ez nituela neure skribuak hain laket izan, nola izan bainituen haiek skribatzen ari nintzela, zeren eta
|
haiek
ez baitzeuden, zinez, bertze liburu haien mailan eta graduan.
|
|
|
Eta nola izanen zen, finean, hura bekatu, baldin barrendik hersten eta estutzen ninduèn betiko harrak ere deus erraiten ez bazidan, garagarnoak hura ito zuelako eta garagarno hartan hilik zetzalako... eta baldin neure egiteko haietan, zeinak mendeku ere baitziren, amaren eta aita Bartolemeren kontrako mendeku, ezin gogarago sentitzen banintzen? Eta so egin nion Mignoni behin eta berriz, zeren eta
|
haiek
ez baitziren begiari trabarik jartzeko mementuak, eta liluraturik geratu nintzen. Eta, ai, jaun André, nola ez nintzen liluraturik geratuko, bada, baldin, so eta so egiten nion arren, ez menbro itsusirik estalkirik behar zuenik eta ez gorputz zati marketsik bernizadurarik eta apaindurarik behar zuenik ikusi banion, eta baldin ez bazegoen gorputz hartan, ondorez, gaixtoaren utzi beharrik onaren hartzeko, zeren gorputz hartan guztia baitzen on eta ezin hobe, halako moldez non gutizia gutiziatsu hura errotu baitzitzaidan berriro, gorputz haren zoko moko guztien ezagutzekoa:
|
|
|
Lekutan, jaun André! ...ain hertsiki harrapaturik geratu zen, bertzalde, non emaztekiak oihu lazgarri bat egin baitzuen, bere dolorezko dolore hartan; eta, orduan, korapiloaren deskorapilatzeko eta bere buruhaustearen erremediatzeko, hasi zen emazteki hura besoak eta zangoak higitzen baterat eta bertzerat, eta hasi ginen bertze biok ere, berdintsu eta orobatsu, bakoitzak ahal zuen moduan; eta, finean, nola gure mugimendu
|
haiek
ez baitzituen jada buruak gobernatzen, baina halabeharrak eta kaosak, bihurtu ziren eskuen joan jinak belarrondoko, zangoen harat honatak ostiko, eta ferekak zimiko... Eta, mugimendu haien artean, egin zuen jauzi, halako batean, ene gainerat, bi emazteki haietarik batek... eta ohea hautsi zen, eta, ohearekin batean, hautsi ziren ordu arte aurkitu eta bildu ahal izan genituen froga eta argumentu guztiak, Trinitatearen batasunerat eraman gintzaketenak, Fausto eta Lelio Sozziniren teoriak azkenean biktorios.
|
|
|
ihardetsiko nion ezen haiek guztiak agure zahar urtatuaren desenkusak zirela, hain bainengoen haragiak itsuturik; orain, aldiz, pentsatzen nuen ezen jakintsu baten hitzak izan zitezkeela. Zeren neure harreman
|
haietan
ez bainion lekurik utzi amorioari —ez letra handiz ez tipiz skriba zitekeenari—, ez amorioaren itzalari, eta ez amorioaren kutsurik izan zezakeen bertze deusi, baina hutsalkeriari eta banaloriari. Izan ere, ba ote zen munduan gauza faunagorik eta are ergelagorik ere, hutsik uzten ninduen hartaz banaloriatzen eta sendagaila egiten ibiltzea baino, nola ibiltzen baikinen marinelak geure artean, bakoitzak bere balentriatxoak kontatzen zituela?
|
|
|
Bataio izenik ez, zerrendan.
|
Haiek
ez ziren ezaguera emanzale, eta nik ere —azken batez," gonbidatua" edo etxe horretan— ez nuen Josuren bizian muturra sobera sartu nahi. Aldiz, inork ez zidan eragozten izengoitiak ezartzea haien non, nola, zertan edo garaitiko zerei ohartuta.
|
|
|
Lakain saldo bat, nirekin ikustekorik ez zuena, eta hor izate hutsarekin nire trenpu txarra leize sakonetaraino hondoratzen zuena. Bazterretik barrandan, giza mailan goitiago ikusi nuen neure burua, egun bakar batez bederen
|
haien artekoa
ez izatean.
|
|
|
Zalaparta ezohikoz, balaztei karraska eginaraziz, neure etxe pareko ezkaratzean gelditu zen, ama eta arreba bizi ziren etxean, hain zuzen. Segituan jabetu nintzen taxia kanpotarra zela, kolore
|
haiek
ez baitziren gure hirikoenak bezalakoak. Pentsamendua aske utzirik, laster izan nuen buruan hurrengo kate mailaren irudia:
|
|
|
Ispiluak itzultzen zion irudia ezin sinetsirik, zuzen zuzenean egin zuen behaketa, bitartekorik gabe.
|
Haiek
ez ziren bere eskuak. Aldatu egin zizkioten.
|
|
|
noski, ez zegoen dudarik:
|
haiek
ez ziren bere eskuak. Ezkerrarekin eskuina ukitu zuen; eskuinarekin, ezkerra:
|
|
|
Hala ere, bulegora iritsi bezain laster, komunean sartu eta zapata galtzerdiak erantzi zituen. Susmatu bezala, oin
|
haiek
ez ziren bereak, nahikoa txikiagoak baizik, beltzaranagoak, sendoagoak, azaz  kal berriekin guztiz ongi egokitzen zirenak. Oinak eta eskuak alderatu zituen gero, zehatz mehatz, eta hainbat xehetasun edo berdintasun edo arrazoi zirela medio baina guk ez dakizkigunak, eta, beraz, hemen, egiaren ohoretan, aipatuko ez direnak, Brown jaunak ondorioztatu zuen bai eskuak bai oinak gizon ezezagun berari zegozkiola, eta hortik aurrerako juzguetan sartzea gogor debekatu zion bere buru jada sobera nahastuari.
|
|
|
Larrutu zuten larrutik. Eta oihu mingots
|
haiek
ez ziren izan hipokritak; hipokresiak ez daki hain gordin intziri egiten; karkara haiek ez ziren bizitzaren baitakoak izan, herioaren baitakoak baizik. Bi basapiztik odolustu zuten piztia, eta han ez zen gizonik ageri.
|
|
|
Larrutu zuten larrutik. Eta oihu mingots haiek ez ziren izan hipokritak; hipokresiak ez daki hain gordin intziri egiten; karkara
|
haiek
ez ziren bizitzaren baitakoak izan, herioaren baitakoak baizik. Bi basapiztik odolustu zuten piztia, eta han ez zen gizonik ageri.
|
|
|
Nahikoa nuen egia esatearekin. Zazpi emakume
|
haiek
ez ziren haragizkoak, Parnasoko zazpi musak baizik, idazleon aingerutxo salbagarriak. Nola idatzi haiek ematen diguten ibaian busti ezean?
|
|
|
Irten berriak ginen eskolatik, eta garai
|
haietan
ez genuen eskolarik izaten ostegun arratsaldetan.
|
|
|
Handik berandu erretiratu ginen eta, Adela eta Estherrek donuts ei ekin bitartean gelan tar tar tar jarraitu zutenez, atzo ezin izan nuen ezer idatzi (zer edo zer argi baldin badut, horixe da: bikote gelakide honek nire bizi  tzaz ahalik eta gutxiena jakitea; aldiz, badirudi
|
haiek
ez dutela sekreturik eta, atzo, esate baterako, jakin ahal izan nuen Adelak ez duela oraindik apustua irabazi, eta Niagarako hartan jo zuen erasoan huts egin zuela: " Furgonetan bertan saiatu nintzen Dan xaramelatzen, baina kanpamendua bera bakarrik altxatzen tematu zen eta nire gizona ikustearekin etsi behar izan nuen.
|
|
|
Nik hara eta hona ibili garela erantzun diet, eta ezetz, estimatua dagoela, baina ez dudala donuts ik nahi, ezta artean zabaldu gabe zituzten txokolatezkoetatik ere. Orduan
|
haiek
ez dute onik izan ikusi eta fotografiatu dituzten toki guztiak aipatu arte (gaurkoan bakarrik bi errollo amaitu eta dagoeneko argazki errebelatuekin agertu dira, eta batean baino gehiagotan Danekin batera agertzen ziren edo hura bakarrik ezustean aterea). " Bai horixe, New York bera baino monumentosoagoa dugu Dan gidaria.
|
|
|
Horrela bada, asteburuak joan eta asteburuak etorri denbora aurrera zihoala, hilabeteak ere joan ziren, negua eta udaberria igaro ziren, eta uda heldu; negu oso hotzak bezala, oso beroak dira udak Herreran, baina ilunabar freskagarriekin; uda hartako ilunabar beranduetan leihoetan egoten ginen elkarrekin berbetan; eta halako batean ohartu ginen, gure senideek oihukatzen zituzten leloak entzuten genituela kanpoan astegunetan ere. Ordu
|
haietan
ez zegoen han gure ahaide edo lagunik. Haurren oihuak ziren guk ordu haietan entzuten genituenak...
|
|
|
Zalaparta itzela izan zen, leherketaren trumoi izugarria.
|
Haiek
ez ziren edonon bota behar eta jaurtitako bonbak, apropos herrigunean botatakoak baino. Etxera joan nintzen korrika, izututa, laborrian.
|
|
|
|
Haiek
ez dakite Bobby Sands poeta zela
|
|
|
Bazter hartatik Egunkaria ko bi kazetari ikusi nituen barra ondoan. Haiengana inguratzeko kemenik ez nuenez, besoekin keinuak egin nizkien, baina
|
haiek
ez ninduten ikusi. Etsita," Ardoa eta gizona" kantatzen ahalegindu nintzen berriro ere, harik eta loak hartu ninduen arte.
|
|
|
Hernaniko parrandan Bodega tabernan ikusitako lankideez oroitu nintzen. Nik keinuak egin arren,
|
haiek
ez ninduten ikusi; edo irudipen lauso hori nuen behintzat nik gordea mozkorraldi hartako oroitzapen nahasien artean. Aurretik, Leitzan, Patziku Perurenarekin antzeko zerbait gertatu zitzaidala oroitu nuen; orduko hartan pentsatu nuen Patzikuk ez ninduela ikusi arreta handiz ari zelako gidatzen, baina harrigarria zen Patzikuk, hain gertu pasatuta, nire diosalari ez erreparatu izana.
|
|
|
Haiek berriz, xalo antzean, zain bide zeuden, Xanek begira ziezaien, egiteko kasu; begiratzean burua lañoki makurtu zuten, irribarre sinpatikoak eginez. Berehala beren kuadernora bildu, siuska miuska mintzatzen hasi zirenez, Xanek egokitzat jo zuen
|
haiengandik
ez urruti zegoen aulki batean jartzea. Bista sutan pausatu zuen.
|
|
|
bazitekeela, are probableena ere bazela, baina bazela, gutxienez, harritzekoa. " Handik hona", esan zuen Lupok," beste tipo batzuk izan dira gelan, baina haiek...
|
haiek
ez ziren izango". " Labana saltzaile hura...?", galdetu zuen Belek.
|
|
|
Belek Lupori begiratu zion: beldur nonbait, hitz altuxko
|
haiek
ez ote zuten esnatuko laguna. Izan ere Lupok begiak pixka bat ireki zituen.
|
|
2001
|
|
|
PSEk eraman duen kanpaina eta orain bizi den egoera dela-eta ez dago gobernuan sartzeko kondizioetan nonbait. Eta
|
haiek
ez badute nahi, gu ez gara tematuko. Bide egokiena hori izan zitekeela esan dugu, baina oraingoz bazter utzi dugu.
|
|
|
Aitzitik, 46 delako ildoa azken biltzar nagusian erabaki hori bertan behera uztearen alde agertu da. ABren araua eta izaera aldatu nahi dituzte orain,
|
haiek
ez daude kidetza bikoitzaren alde; Jakes Abeberri tarteko. Aitzitik, 1997an bozkatu zen mozio hura, iazko irailean burutu zen bortizkeriari buruzko eztabaidarako baliatu zuten 46 delakoek.
|
|
|
Hala ere, entzun behar izaten dugu espainolisten aldetik estatutua ukituezina dela, ia dogma erlijioso bat balitz bezala. Alegia,
|
haiek
ez zuten bakarrik euren bozka konprometitu, euren ondorengoena baizik, jakin ezazu zenbatgarren belaunaldi arte. Demokrazia hereditarioaren kontzeptu bitxia espainolistena!
|
|
|
Bandolero
|
haiek
ez zuten gaiztakeria asmo txarrez egiten, aberatsei kendu eta pobreei ematea zen kontua. Phoolan ere horretan aritu zen, gizaseme jantzian, bibote eta guzti.
|
|
|
Vicenzo Lavigna musika maisua prest azaldu zen, Verdi gazteari eskolak emateko. Garai hartan eskola
|
haietan
ez zen musika konposatzen irakasten. Hori eskolatik kanpo egin behar zen, nork bere kontura probak eginez, intuizioa eta sena landuz, antzokietara opera entzutera joanez, partiturak kopiatuz, pianoa joz, eta abar.
|
|
|
Baina, izatez, herrialde horiek 100 miliardo dolarrak ordaindu dituzte, dolarraren erosioa erreparatzearren hain zuzen ere. Hortaz,
|
haiek
ez dute inolako onurarik atera dolarraren depreziaziotik, nahiz eta beraien zorpetze berria 1987ra bereganatua 82 miliardo dolarrekoa izan errealki (izatez, kopurua nominalki handiagoa da: 82 miliardo dolar gehi 1983tik 1987ra bereganatutako zorpetze berriaren gaineko inflazio tasa).
|
|
|
Azkenekoa izango zela zioten hitzak sinistu zituen, ez zela berriro gertatuko, milaka hitz samur eta inoiz sentitu gabeko laztanen artean. Baina hitz
|
haiek
ez zuten aldatzeko asmorik, tabako eta alkohol usainak betiko jarraituko baitzuen, garrasiak ez baitziren inoiz hitz atsegin bihurtuko, ez eta jipoiak fereka. Aspertua zegoen kalera irten orduko beleak ikusteaz, nekatua parke hura hain bakartia izateaz eta hormak marmarren doinuan begiradez betetzeaz.
|
|
|
Gela ilun batean sartu zituzten. Josefina pozik zen, basa
|
haiek
ez zituztelakoan ama eta alabak bereizi. Ez zuten janaririk, baina iturrino bat aurkitu zuten, ziegako zoko batean.
|
|
|
Bat batean, aterkiak lagata bigarren solairura joateko eskailera hartu behar zutela konturatu nintzen. Zilar koloreko errimela erosi eta atzetik jarraitu nien, gertu baina
|
haiek
ez ikusteko besteko distantzia mantenduz. Emakumezkoen arropak zeuden solairuan geratu ziren.
|
|
|
Izan ere, azkenean min gehiago egiten omen zaio eriari. Hobe omen da inguruan dituen gauzak urruntzea
|
haiekin
ez jotzeko eta lasaitu artean bere kasa mugitzen lagatzea.
|
|
|
Firebird irakurri zuen pistoletarik baten alboan. Guardia zibilen pistola, metraileta eta fusilak besterik ez zituen ordura arte Goiok ikusi, eta
|
haiek
ez zuten euskaraz egiten.
|
|
|
Ezagutu, Salamancan ezagutu nuen Altuna, bera ikasle zebilelarik deserrian eta ni, ez dakit nola, hara agertzen nintzen
|
haietan
ez bainintzen ofizioz ez txoil ikasle eta ez txoil irakasle; bai, agian, bien erdiko. Igande ilunabar batez edo bestez oroitzen naiz, negu giroko iluntze goiztiarrean batera eta bestera genbiltzalarik, Euskal Herriaren etorkizun beltzaz ardurati, ezinbestean.
|
|
|
Akiduraz hil artzain haien ume marrakariak ginena denak? Axurien pare, amaren titiak edoskituz baino behialako hogeita zazpi ele madarikatu
|
haiek
ez zituzten gure bilakatzera uzten. Indigena biologikoak ginen.
|
|
|
Sadaba bere gelara eta bertzeok geure etxeetara. Binaka, elkarri lagun egiten, ez betiko bidetik, eta ez sobera lasai, ez baikinen batere fidatzen eltzetzu zerri
|
haiek
ez ote ziguten alukeriaren bat eginen.
|
|
|
Jokinek zaharrago zirudien. Komisaldegiko egun
|
haiek
ez zitzaizkion alferrik pasa. Gabardina zurixka jantzita zeukan, hegala altxatuta, zeinak adina areagotu egiten zion.
|
|
|
Lekuak bazuen kutsu erromantikoa. Paraje
|
haiek
ez zitzaizkidan guztiz ezezagunak; gaztetan inoiz joan nintzen kotxez leku hartara neskaren batekin larrua jotzera. Horretarako ere leku aproposa baitzen!
|
|
|
– Zer moduz dok? Basamortuko piztia kabroi
|
haiek
ez zitean gu akabatzeko adina potrorik izan, ezta?
|
|
|
Behin eta berriz erlojua begiratzen zuen eta bere hazpegi ederretan asperdura ez ezik nazka ere islatzen zitzaizkion.
|
Haiez gain
ez zegoen jende asko. Bizpahiru andre xahar eta kuxkuxean inguratutako arlote gilbor handi bat.
|
|
2002
|
|
|
M. KAZALIS: Fernandok, nahiz eta Aragoikoa izan eta kanta bat aragoieraz abestu,
|
haiek
ez dute hizkuntza horretan hitz egiten beraien artean. Hizkuntza oso minoritarioa da Aragoien bertan ere.
|
|
|
Operazioa baztertu eta gero, saldu egin zituzten tituluak, eta haien plusbalioak paradisu fiskalean geratu ziren. Gure iturriek esan digutenez, Banco de Vizcaya (BV) eta Banco de Bilbao (BB) BBV bankuan elkartu zirenean, Toledok eman omen zien kontuaren berri Sanchez Asiaini eta Ybarrari, eta
|
haiek
ez omen zioten galarazi irekita edukitzea.
|
|
|
Zaila da distantzia neurtzea. Esaterako, Iratxe Gutierrezek 1990eko hamarkadan ipuina eta narratibari buruzko sail bat burutu zuen, bada, hamar urte
|
haietan
ez zen kritika bat agertu. Hau benetan kezkagarria da.
|
|
|
Izuaren presentziak, zeina baita konstante bat Atxagaren ibilbidean, eragiten dizkio ilusioak eta fantasiak. Baina
|
haiek
ez dute zerikusirik Obaban munstroak irudikatzen zituztenekin. Carlosen fantasiak ametsetan, gertakizunetan edo fikzio iragarleetan gauzatzen dira.
|
|
|
Kanpo aldetik, abbastarrek gurutzatuei aurre egiteko XIII. mendean altxarazi zuten gotorlekuak antzoki erromatarra inguratzen du. Baina, kristau
|
haiek
ez ziren Bosraraino iritsi, eta, gaur egun, antzoki erromatarra eta gotorleku arabiarra guztiz bat eginda daude.
|
|
|
Zilarbizik esandako kontu
|
haiek
ez ziruditen oso zentzuzkoak, baina Pertseok, ordurako, konfiantza osoa zuen bere adiskidearengan, eta ziurtzat jo zituen hark esanak.
|
|
|
Senar emazteek ez zioten Katalinaren mozorroari antzeman. Beste hainbeste gertatu zitzaion geroago, Valladolidera joan eta aitarekin hitz egin zuenean, gizonezko arropa
|
haien azpian
ez baitzuen alaba ezagutu. Frantzisko Loiola esaten zioten Valladoliden Katalinari eta Bilbora joan zenean, mutiko batzuek iseka egin zioten, eta hark harrika zauritu.
|
|
|
Gure inguruan autoikaskuntzarako sistema berria da, bai guretzat, bai gure ikasleentzat. Irakaslea desagertzen denean,
|
haiek
ez dakite zer egin eta guk ere ez nolalortu ikasleen arteko elkarreragina.
|
|
|
Varela, 1997: 10). Gaur egungo ideala dena delakoa izanik ere, emakumearen irudia ere historianzehar sortutako zerbait dela azpimarratu nahi genuke, eta beti ez dela berdina izan.Gure iritziz, hori kontuan hartzea oso garrantzizkoa da, emakume haien bizitzaaztertzerakoan gure nahi eta kezkak
|
haien gain
ez proiektatzeko, eta emakumehaien gizarte errealitatea errealitate haren baitan ulertzeko. Horrek ez du esan nahi, emakume haiek sufri zitzaketen menpekotasunak aztertu behar ez direnik, bainabai haien gizartearen baitan aztertu eta ulertu behar direla, eta haien momentuhistoriko zehatzean kokatu behar direla.
|
|
|
Gipuzkoako Diputazioakberriz ere Lapurdiko agintariei debeku hori kentzen saia zitezen eskatu zien. Ordea,
|
haiek
ez zuten deslotura lortu eta orduan Gipuzkoak Conversarekin jarraitzekoarrazoirik ez zuela mehatxatu zituen31 Horrez gain, nahiz eta frantziar pasaporteakizan, Gipuzkoako bakailao ontziei Ternuako uretara arrantzara joatea galarazizieten. Probintziak kexa handiak egin zituen Lapurdin eta Frantzia eta EspainiakoGorteetan.
|
|
|
|
Haiek
ez ziren izan, aldiz, egin zituzten interferentzia bakarrak, eta beste batzuetan ere sortu ziren, batez ere Radio San Sebastián eta Radio Bilbao direlakoen uhinetan, erregimen frankistaren ospakizunen egunetan edo Aberri Eguna bezalako euskal jaietan. Urte batzuk beranduago, ETAk sistema bera erabili zuen behin baino gehiagotan bere komunikatuak ezagutzera emateko.
|
|
|
Aurregizaki haien mihia, laringea eta ahoa eta gaur egungo tximinoenak antzekoak ziren; eta tximinoek ez dute ahoa gizakiena bezain garaturik. Gure aurreko
|
haiek
ez zuten berba egiterik! Gure aurreko haiek ez zuten berba egin, ezin izan zutelako, berba egiteko organorik garatu ez zutelako.
|
|
|
Gure aurreko haiek ez zuten berba egiterik! Gure aurreko
|
haiek
ez zuten berba egin, ezin izan zutelako, berba egiteko organorik garatu ez zutelako.
|
|
|
Baina, egia da, adimentsuak izan arren, “nerabezaroan erraz manipula daitezkeen mutilak dira”, dio José Ramón Valdizán doktoreak, Zaragozako Miguel Servet Unibertsitate Ospitaleko Neurofisiologia Zerbitzuko buruak. Autoestimua galtzeko joera handiagoa ere badute, “mundu guztiak errieta egiten dielako eta
|
haiek
ez dutelako ulertzen zergatik. Botikak familiaren laguntza emozionala bezain onak dira”.
|
|
|
Itotzeke zegoen arnasa ez hartu nahirik; hartuz gero itoko baitzen. Era guztiz, pareta estu
|
haien artean
ez zen aire garbirik kabitzen; erdoildutako barren artetik iragaitean beroa, kiratsduna bilakatzen zen airea; betikoa.
|
|
|
Eta argaltzen hasi zen. Sintoma
|
haiek
ez zitzaizkidan gustatu, nahiz eta ez nion berari jakinarazi. Pelikula gaizto bat pasatu zitzaidan burutik.
|
|
|
Diosala egin bertako agure zaintzaileari, eta aretoaren luze zabal gunea korritu zuen begiez. Jolas makinetan murgildurik zeudenek bizkarra ematen zioten arren, berehala ikusi zuen
|
haien artean
ez zela bere adiskiderik, eta sartu bezain laster atera zen.
|
|
|
Guztiarekin ere, itxaronaldi
|
haietan
ez ginen beti bakarrik egokituko. Noiz edo berriz gure estudiante garaiko beste baten bat ere azalduko zen bertan.
|
|
|
Ni, bai.
|
Haiek
ez zituzten tiroak entzun, gizonak erortzerakoan ateratako soinua sentitu, odola ikusi. Nik, bai.
|
|
|
Baina uste dut Euskaltzaindiak errespetu hori eta gehiago ere merezi duela, zinezko euskaltzaleen aldetik segurik. Eta uste dut oihuka ari ziren
|
haiek
ez zutela jakingo EHUko errektorego taldean inoiz baino euskaldun gehiago zegoela garai hartan. Erakunde gorenen artean alde horretatik euskaldunena zen, segur aski ere, errektoreorde gehienak euskaldunak zirelako:
|
|
|
Beraz, nik uste dut hizkuntza dela, behar luke izan behintzat, abertzaletasunaren ezaugarri oinarrizkoa eta ideologia hau bermatzen duen argumentu funtsezkoa. Abertzalearen ikuspuntutik diot hau, nahiz abertzale anitz, batez ere abertzale ofizial anitz, ez datozen bat honekin, praktikan ikusten da hori, ez baitute inoiz ere ahalegin txikienik egin ez
|
haiek
ez haien seme alabek hizkuntza hau ikasteko. Nekez esan dezakete, hortaz, euskara dutela haiek ere beren ideologiaren euskarri.
|
|
|
Segur naiz egiten duten lana ezinbestekoa dela, hori ez dut zalantzan jartzen, nola ez dudan zalantzan jartzen Euskaltzaindiak egiten duena haiena bezain garrantzizkoa den, eta nola ez dudan zalantzan jartzen
|
haiek
ez bezala Euskaltzaindia erakundea dela eta, hortaz, bai tratamenduan, bai lan egiteko metodologian, haiek ez bezalako bideak erabili behar dituen. Kontua da, ordea, aldez edo moldez, barneko nahiz kanpoko arazo eta arrazoiak direla eta, egia bada orratza makur bidean egon daitekeela, Euskaltzaindiak bere etorkizuna irudikatu behar duela berriz ere eta, euskaltzale guztion onerako, bidean berriz ere indartsu ageri behar duela, eritasunetik atera eta lehenago baino bizkorrago lanean jartzeko.
|
|
|
Segur naiz egiten duten lana ezinbestekoa dela, hori ez dut zalantzan jartzen, nola ez dudan zalantzan jartzen Euskaltzaindiak egiten duena haiena bezain garrantzizkoa den, eta nola ez dudan zalantzan jartzen haiek ez bezala Euskaltzaindia erakundea dela eta, hortaz, bai tratamenduan, bai lan egiteko metodologian,
|
haiek
ez bezalako bideak erabili behar dituen. Kontua da, ordea, aldez edo moldez, barneko nahiz kanpoko arazo eta arrazoiak direla eta, egia bada orratza makur bidean egon daitekeela, Euskaltzaindiak bere etorkizuna irudikatu behar duela berriz ere eta, euskaltzale guztion onerako, bidean berriz ere indartsu ageri behar duela, eritasunetik atera eta lehenago baino bizkorrago lanean jartzeko.
|
|
|
Dokumentu haien arabera, sinatzaileak zin egiten zuen ingelesa ondo zekiela eta, beraz, han esaten zen guztia ulertzeko gauza zela; aditzera ematen zuen, gainera, bazekiela jaus  gailuz salto egitea kirol arriskutsua zela eta heriotza ere eragin zezakeela, eta, agiriak sinatzeko orduan, bere buruaren jabe zela adierazten zuen; gero, istripurik gertatzekotan, antolatzaileen kontrako inolako neurri judizialik abian jar  tzeko aukerari uko egiten zion; eta, azkenik, bere heriotzaren berri nori eman behar zitzaion jakin ahal izateko, lagun edo senitarteko baten izen, helbide eta telefonoa jarri behar zuen... " Ez larritu, motel, tramite hutsa baino ez da, legeak hau egitera behartzen gaitu", esan zigun hango arduradunetako batek, baina hitz
|
haiek
ez ninduten batere lasaitu.
|
|
|
Emmaren lagunek berba ingelesegiak oihukatu zituzten. Galderrek ez zien ez
|
haiei
ez Emmari ezer ulertu, ostera ere komunikazioaren mugetatik kanpo baitzegoen. Egia esanda, ez zuen ulertzeko ahalegin berezirik egin.
|
|
|
Zuen eguraldia autonomikoa da zuen EITB bezalaxe. Eguraldiaren iragarpena ez da ez guztiz
|
haiena
ez guztiz zuena. Londresen euri langarra ari du etengabe.
|
|
|
Jauretxeak faxistenak zirela. Ez,
|
haiek
ez ziren faxistenak. Bai, baziren.
|
|
2003
|
|
|
Butroe ibaiak bustitzen duen Gatikako lautadak bandoen borroka bortitzak ezagutu zituen. Billela eta Butroe leinuek hemen eraiki zituzten etxeak, baina
|
haien artean
ez zen bakerik egon, Butroekoak oinaztarrak baitziren, Billelakoen aurkakoak.
|