|
2000
|
|
|
N Ez dizuet eskatzen —horretan sartuko ez naizela argi utzi baitut— Ibarretxeren gobernuari lagun
|
diezaiozuen
," bai ordea hiru (edo zenbat behar dira? 2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan daitezen, halakoetan gure hizkuntzaren arerioek ezin garai dezaten.
|
|
|
N Ez dizuet eskatzen —horretan sartuko ez naizela argi utzi baitut— Ibarretxeren gobernuari lagun diezaiozuen," bai ordea hiru (edo zenbat behar dira? 2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan daitezen, halakoetan gure hizkuntzaren arerioek ezin garai
|
dezaten
. Are gehiago, era horretan are nabariago gertatuko litzateke Ibarretxeren gobernuari egin gura diozuen kritika politikoa.
|
|
|
Aspalditiksentzuten ziren Espainiako epaileak horrelakorik egiteko gai zirela zioten zurrumurruak eta bete egin dira. AEKri egin erasoa, beraz, iragarritakoa dela esan
|
dezakegu
. Ez Garzonek bide horretatik jotzeko arrazoirik edo deliturik aurkitu Uj duelako ordea!
|
|
|
Denok ez gara berdinak. Jakin
|
dezagun
non gauden, errespeta dezagun elkar, eta bilguneak dauden heinean bilduko gara, eta bestela ez. Ez dugu denak zertan adiskideak izan behar.
|
|
|
Denok ez gara berdinak. Jakin dezagun non gauden, errespeta
|
dezagun
elkar, eta bilguneak dauden heinean bilduko gara, eta bestela ez. Ez dugu denak zertan adiskideak izan behar.
|
|
|
Ez enoratu (emakumeak" gardenak" izan gara une batzuetan) eta ez nabarmendu, formolean gorde behar den ale bitxia bailitzan. Espero
|
dezagun
egun batean emakume idazleek erantzun behar ez izatea beren sexuari buruzko galderei, lan bat plazaratzen duten bakoitzean.
|
|
|
Esatetik egintzara, alabaina, bada tartekorik. Eroapena eskatu behar, nonbait, egun zurrun eta estutxo irizten duguna bihar etzi nasai eta malgu dastatzeko aukera izan
|
dezagun
.
|
|
|
Sobera ditu euskalkikeria batzuk. Onak ditu asmoak, gogoak eta ekintzak, batez ere, denboraren harian astinaldi sakona ekartzen badio Bizkaiari, euskal herrialde horrek, inolako lotsarik gabe, bereak dituenak kanpora
|
ditzan
. Badatoz horretarako zantzuak, gero eta bistaragokoak.
|
|
|
Bi horien izenean maiz eskaintzen zaigun euskal" kultura" horren aurrean, zerbait egiteko premia larria inon bada, Euskaltzaindian da. Hor izan luke zinezko —eta ez itxurazko— habia eta egonlekua euskal kultura anitz eta zabalak, aukera bakarrekoa baino, euskarari berari bide desberdinak eskain
|
diezazkiokeena
. Horretarako, alabaina, Euskaltzaindiak bereganatu behar ditu hizkeraren neurria emateko ardura eta kezka, historiatik, tradiziotik eta lanetik datorkionari eutsita.
|
|
|
Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen. Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros
|
ziezaiola
, hark gure hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat.
|
|
|
Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola, hark gure hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros
|
zezakeen
euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan:
|
|
|
Eta beharbada arrazoirik ez dugu faltako. Halere, haien garaiko beste euskaltzaleek, Broussainek, Campionek, Aranak edo Azkuek adibidez, izan zuten arrakasta urria ikusteak, nolabait, Unamuno gramatikari zorakilo haien itsasontzian sartzeko erreparoa justifika
|
lezake
, untzi hura inoiz portura helduko ez zelakoan.
|
|
|
Unamuno, Arana eta Azkueren garaian, euskara kultura idatzitik urrun xamar bizi zen herri xeheak zerabilen gehienbat, eta are urrunago aurkitzen zen oraindik hezkuntzaren maila gorenetatik. Baziren, hori bai, jakintsu dozena batzuk, euskara dotoreago eta landuxeagoa erabil
|
zezaketenak
, era horretan beren emaitza zientifiko edo ideologikoak idatziz. Baina taldetxo hori urriegia zen hizkuntzaren batasunaren arazoa helburu egiaz sentitu eta orokorra izan zedin.
|
|
|
Zentzuzkoagoa litzateke gertakari haiek bestela ulertzea, hots, nabarmentzeko ohi zuen bide epatant harekin, kritika horien bidez Unamunok, sibilak bezain maltzurki, bere herritarrei erronka egiten ziela pentsatzea, euskararen aurkako erasoekin min emanez, hala, haserrez eta kontrakarrean, haiek, eginekin, euskara zientziaren zehaztasuna eta filosofi mintzabidearen xehetasunak oro adierazteko egiazki gai zela frogatzen ahalegin zitezen, bera oker zegoela erakutsi arte. Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar
|
ziezaioketen
sentimenduaren logika beroa. Beraz, hark hain gustuko zituen paradoxetako bat erabiliz, itxurazko kolpe latz harekin, azken buruan mesedea egin digu nolabait.
|
|
|
6 Sabino Aranak, pragmatikoagoa izanik, argi ulertu zuen euskararen gainbeheraren arrazoiak ez zeuzkala hizkuntzak bere baitan, inguruko egoera bereziak baizik, hots, ofizialtasunik ezetik zetozkiola. Horregatik, bere planteamendu politikoetan ez zuen ahantzi hizkuntza baliabide politikoz hornitzea, horrela suspertu eta aurrera egin
|
zezan
: " Haced que el euzkera (sic) sea necesario en su patria, yentonces, no lo dudeis, ningun hijo del pueblo lo ha de olvidar.
|
|
|
Arazo honen hasiera, publikoki bederen, 1901.eko Agorrilaren 29an izan zela esan
|
genezake
, Bilboko Lore Jokoetan, hain zuzen, han, ordurako Salamankako Unibertsitateko errektore zena, Bilbok bere seme ospetsuaren merezimenduei ezagutza egin nahirik, mantentzaile izendatua baitzuen. Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak.
|
|
|
Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak. Filme ezagunaren izenburua eskuratuz," harekin eskandalua heldu zela" esan
|
genezake
guk ere, nolabait.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan
|
zitzakeen
arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, euskarak ere modu berean iraungi zuela.
|
|
|
Zuk egiten duzun hizkuntza hori, jende euskalduna, euskara hori zurekin batera galtzen ari da: ez du ardura, zure antzera, hark ere galdu beharra duelako; beraz, hil
|
ezazu
bera lehenbailehen eta ehortz ezazu ohorez; mintza zaitez espainieraz! 2
|
|
|
Zuk egiten duzun hizkuntza hori, jende euskalduna, euskara hori zurekin batera galtzen ari da: ez du ardura, zure antzera, hark ere galdu beharra duelako; beraz, hil ezazu bera lehenbailehen eta ehortz
|
ezazu
ohorez; mintza zaitez espainieraz! 2
|
|
|
Kontuan har
|
dezagun
, Unamunok, 1864.ean Bilboko Zazpi Kaleetako Erronda kalean jaioak, haurtzaroan euskararen gainbehera ezagutu zuela bere inguruan. Izatez, etxeko giroan gaztelania hizkuntza nagusia izana zuen, baina halere, bere herriaren mintzaira zaharra bereganatu nahirik, euskara ikasten saiatu zen.
|
|
|
Bestela esan, Unamunok ez zekien euskara behar bezain ongi. Baina haren akatsak eta hutsuneak ez ziren larriagoak, adibidez, Sabino Aranarenak baino, beronek euskaraz idatzi zituen lantxo urriak irakurri dituenak aitor
|
dezakeenez
.
|
|
|
Kontua da harrezkero euskararekiko jarrera askoz ere kritikoago eta urrunduagoa izan zuela. Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan
|
zezakeen
patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Poema definitorio hartaz gain Harri eta Herri n mailua aipatzen duen bakarrean," Kantabriako itsasoa kolpeka jotzeko" darabil Arestik. Ez
|
dezagun
, beraz, poetak hitzari eman dion balioa makestu, mailuak goragoko zerbait adierazten du. Estetika obrerista baten aldekoa dirudien deklarazio honek badu barnean egia sakon bat.
|
|
|
Mailuaren sinboloaren bitartez, euskal poesia autokontzientziara iristen da, bere burua definitzen ausartzen da. Aitor
|
dezadan
, niretzat behintzat, harako" etorkizunez beteriko arma" kurtsi samar hura baino bortitz eta baliagarriagoa egiten zaidala bere biluzian, edozein joera literario hautatuagatik.
|
|
|
Ez al zuen jabearen begiak gizentzen behia? Eta alderaketaren zabarra barka
|
diezadazuen
, oroitaraziko dizuet maitemindua beti" itsuturik" dagoela, alegia, ez duela besteek bezala ikusten. Edo ez duela ikusi beharrik," lanbroak izkutatzen dizkionean" maite ditu poetak gure bazterrak.
|
|
|
Hor dugu munduaren kolorea; hor genbilzke ezpata xumeen aurrean uzkur; hor egin
|
diezaiokegu
besteren bihotzari begi itsuzko soa; hor, hain zuzen, lasto zerratuen plegu artetik.
|
|
|
Begiaren balioaren eboluzioan ziklo osoak ikus
|
genitzake
Artzeren poemagintzan, elementu horretan oinarrituta osatuko genukeela, nago ni, Hartzabalgandik Hartzutenganaino datorren haria. Entzun:
|
|
|
Poemak, asmatu duzue," Begiak" du izena. Begiak ez ezik belarriak, mihiak, sudurrak, eskuak har
|
dezaketen
oro egiten du bere eta barne Patziku Perurenak. Koloreak, hotsak, dastak, usainak, ukituak... hau da, naturaren ñabardura guztiak izendatzeko ahalmena daukan poeta dugu Perurena.
|
|
|
Aldera
|
ezazue
heriotzaren ikuspegi hau Lizardiren" Biotzean min dut" harekin... Hemen dagoen negarra ez da poetarena, poetak malkoaren edertasun mindua atzeman nahi duelako, ez besterik, eta hori zaila da zinez hainbeste malko dituen arte batean, eta euskal poesian" anpuluak" ere badauzkagu, perla komiko horiek, niri behintzat modernista latinoamerikarren hiztegi anpulutsua —barka— gogorarazten didatenak.
|
|
|
Kongruente izan beharrak ordea nekatu egiten baitu batzuetan, honez gero gaixorik egonen zarete hainbeste bihotz minez eta espiritu malkoz. Hala bide zegoen Xabier Montoia ere, eta sinets
|
iezadazue
bazukeela horretarako arrazoirik, ezagutzen dudan irakurlerik asegaitzena baita. Bost hizkuntzatan pairatu behar izan zituen negar guztiek eragindako nardak poema hau sorrarazi zion:
|
|
|
Poeta beti izan da gauaren biztanle, izarrei beha egin izan du hasperen, edo ilunpean babestu ohi da itzalek ikara ez
|
dezaten
. Xabier Montoia bestelako poeta da, gaueko piztia den neurrian.
|
|
|
Baina paradoxa bada ere, otsoen anaia egiten da. Pudore handi bat dago, ene aburuz, Montoiaren poesiaren funtsean, gainez egin ez
|
diezaion
gorde egiten duen lurreko kondenatuekiko elkartasun handi bat, arauak eder deklaratu duen ororen gorrotoa delako berea.
|
|
|
Poema hori irakurrita, nor ausart liteke negar egiten, nor jar liteke malkoa idazten? Gizaki bakarra dago munduan hori irakurrita malkoa errebindika
|
dezakeena
: beste poeta bat.
|
|
|
Monzon, Etxebarria eta Zaitegi, eta azken hau hartuko nuke exilioak, exilio politikoak alegia, sorrarazi ohi duen poesiaren egile eredutzat. Utzitako lurraldearen deia, hizkuntzaren hotsa, galdutako lagunak, urrundutako zapore, hotz-bero eta koloreak, herrimina, malenkonia, etorkizun libre baten ametsa... inondik ere, poeta exiliatuen prototipoa izan genuen Nazim Hikmet en gaiak dira (Arestik itzulitako Lau Gartzelakhartan baino hobe ikusi
|
genitzakeenak
Lanbide gogorra dela erbestea izeneko bilduman). Horiexek dira Iokin Zaitegiren gaiak ere.
|
|
|
Hain zuzen," txoriñoak kaiolan tristerik du kantatzen..." horren ondorio eta erreakzio dugu, poeta ez baitago jadanik kaiolan, ez da identifikatzen ez zuhaitzarekin, ez langile erahildurekin, ez zakurrarekin, kanpotik ari da —derrotatua baina biktimismorik gabe— eta gorazarre egiten dio eroriari, hari zuzentzen zaio, memorian jasotzen du, bere poesia ez baita lanturako, malkoa isuriko duen arren. Irakur
|
dezagun
berriro Lekuonaren poema: errotaren oihuz —interpreta bedi oihu ezaren oihuz— maluretan den arren," bizitza legea nahi luke onartu", eta aitorpen horrek darama gero Porlandi ra:
|
|
|
Baina utz
|
dezadan
artzain bizitza ezti, baserri birako bakezko barruti.
|
|
|
Baina guk norbaiti artista izena ukatzeak ez du gutxituko lanaren balioa, lanak berezko baliorik baldin badu behintzat, nahiz eta alderantzizkoa gertatzea posible izan: alegia, baten bati artista estatusa aitortzeak, horrek bai, lanaren balioa areagotu
|
dezake
.
|
|
|
Baina artearen balio instrumental hori atzean gelditu eta artelana berezko balioa hartuz joan bada ere —gaur egungo ia balio absolutua iritsi arte—, artearen instrumentalizazioak gero eta indar gehiago hartu du, indar ideologiko handiagoa, zehazki esateko. Gaur, artea ez da artea bakarrik, ideologiak taxutu eta molda
|
ditzakeen
instrumentua ere bada. Ez gaur bakarrik, noski, polliki polliki historian zehar gero eta argiago hartu baitu paper hori artelan orok:
|
|
|
Urteak pasa ahala, eta gertaera historikoak atzean utzi eta ahaztu egiten diren neurrian, orduan itzultzen da artearen benetako balioa lehen planora. Eta bitartean, gertaera historiko horiek ahaztu gabe daudenean, autorearen pentsamolde eta jokaerak pil pilean dauden bitartean, orduan artelan bati buruzko benetako balioa juzkatzea —edo artista jakin baten inguruko iritzi zehatza botatzea— gehiegi baldintzatzen da, nahikoa baita kritiko papera duenak artista jakin bat garaikide eta laguna izatea, askoren aurrean berak eman
|
dezakeen
iritziak balio guztia gal dezan.
|
|
|
Urteak pasa ahala, eta gertaera historikoak atzean utzi eta ahaztu egiten diren neurrian, orduan itzultzen da artearen benetako balioa lehen planora. ...a historiko horiek ahaztu gabe daudenean, autorearen pentsamolde eta jokaerak pil pilean dauden bitartean, orduan artelan bati buruzko benetako balioa juzkatzea —edo artista jakin baten inguruko iritzi zehatza botatzea— gehiegi baldintzatzen da, nahikoa baita kritiko papera duenak artista jakin bat garaikide eta laguna izatea, askoren aurrean berak eman dezakeen iritziak balio guztia gal
|
dezan
.
|
|
|
Horrek ezin
|
gaitzake
eraman, hala ere —eta pentsamendu bakarraren sareetan erortzeko arriskua espreski uxatu nahian—, udazken honen hasieran Euskal Herrian gertakari haundia izan dena ezkutatzera, edota garrantzi izpirik kentzera Eduardo Chillidak Hernaniko Zabalaga baserrian museo bizia zabaltzeari.
|
|
|
Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen zaizkigu, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez
|
dezadan
" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr. Beanen larruan sentitzen den pasarteraino).
|
|
|
liburuaren amaieran ohikoa den bibliografiaz aparte, autorearen diskografia jasotzea, alegia. Horrela, eman
|
dezagun
, Itxaro Bordaren poesiaren zale denak musikatuak izan diren bere poema guztien berri zehatza izango du. Akats bakar bezain saihestezina du bildumak:
|
|
|
Infernuko su baxura kondenatu nahi dituztela dirudi. Espainiako Gobernuak liburuen prezioa liberalizatzeko hartutako erabakiak ondorio beldurgarriak izan bide
|
ditzake
gure liburugintzan. Euskal editoreek, ikasliburuei ezarri zaien beherapen librea gainerako liburuetara hedatuko ote den susmoa dute eta horrek liburuaren zirkuitu naturala birrintzea ekarriko duela adierazi du Jorge Gimenez, Euskal Editoreen Elkarteko lehendakariak:
|
|
|
2000 urteko uda gogorra izan da politika mailan Euskal Herrian, eta ez dago hemeroteketan asko begiratu beharrik horretaz jabetzeko. Tamalez, komunikabideen esparruan honek eragin zuzena izan
|
dezakeela
ere susma daiteke. Bi urte lehenago, Egin egunkaria ixteko erabili ziren aitzakiak luzatu berri ditu Baltasar Garzon epaile espainiarrak, Ga ra egunkari abertzalea haren jarraipen/ oinordeko dela ondorioztatzeko.
|
|
|
Ekin eta ETA gauza bera dira, eta beraz Ekineko partaide batzuk atxilotzea ETAko buruzagiak atxilotzea da. Gara egunkariarekin antzeko egin
|
dezakete
: Gara eta Egin gauza bera omen dira orain, Garzonek dioenez, eta duela bi urte Egin eta ETA gauza bera zirenez, ba atera kontuak.
|
|
|
Lortzen badute ere, zertara konektatuko dira eskola umeak? Kableak jartzea kontu bat da, baina ze eduki klase prestatzen ari gara eskolako umeek Interneten ezer euskaraz aurki
|
dezaten
–Ezertxo ere ez, nire ustez.
|
|
|
Beste alde batetik, Robotikerrek eGipuzkoa.com domeinuarekin egin duena kezkagarria iruditzen zait. Domeinu bat okupatu, besterik gabe hartu, ideien faltan beste batzuek behar
|
dezaketena
hartu espekulatzeko. Halako okupatzaile asko dago.
|
|
|
Nolanahi ere, beste batzuen izenak espekulatzeko, fede txarragatik edo graziosoarenak egiteko okupatzen dituztenen ondoan, badago beste domeinu lapurreta kezkagarri bat Interneten. Nolabait esateko, biktimak baimendutako lapurreta esan
|
geniezaioke
honi. Nola gertatzen da?
|
|
|
Gaur egun Estatu espainiarreko kazeta digitalen kalitatea, orain dela gutxira arte Estatu Batuetakoena zena bezain ona dela ziurta
|
dezakegu
. Horren lekuko, horra hor oraindik orain El Mundo, La Vanguardia, Canarias 7 edo ABC k lortu dituzten sari ospetsuak arlo honetan.
|
|
|
Kazetaritzan aritzeko modu berri honen erronka nagusia hartzailearekin sortzen den komunikazio elkarreragilean datza. Zibernautak gehien interesatzen zaizkion informazioak irakurtzen ditu, berriketa guneetan edo eztabaida foroetan sartzen da, irakurleen lehentasunak ikertzeko erabiltzen diren bozketetan parte hartzen du, denda birtualetan nahi dituen produktuak aukera
|
ditzake
eta, horrez gain, posta elektronikoaren bitartez erredakziora helaraz ditzake bere iritziak nahiz iradokizunak, baliabide honek daukan berehalakotasunaz baliatuz. Egunkari hauek guztiek on line prozesua garatzen duten heinean, bertan sortzen den feedback aberasgarriak gero eta komunikazio maila handiagoa lortzen du.
|
|
|
Kazetaritzan aritzeko modu berri honen erronka nagusia hartzailearekin sortzen den komunikazio elkarreragilean datza. Zibernautak gehien interesatzen zaizkion informazioak irakurtzen ditu, berriketa guneetan edo eztabaida foroetan sartzen da, irakurleen lehentasunak ikertzeko erabiltzen diren bozketetan parte hartzen du, denda birtualetan nahi dituen produktuak aukera ditzake eta, horrez gain, posta elektronikoaren bitartez erredakziora helaraz
|
ditzake
bere iritziak nahiz iradokizunak, baliabide honek daukan berehalakotasunaz baliatuz. Egunkari hauek guztiek on line prozesua garatzen duten heinean, bertan sortzen den feedback aberasgarriak gero eta komunikazio maila handiagoa lortzen du.
|
|
|
Gune elkarreragile honetan astean behin, ostegunetan, 22:00etatik 23:00etara bitartean, katalanez, pertsona publiko ospetsu bat internauten galdera guztiei erantzuten saiatzen da. Horrez gain, publikoak eztabaida guneetan parte har
|
dezake
eta posta elektronikoaren bidez erredakziora helaraz ditzake bere iritziak eta iradokizunak.
|
|
|
Gune elkarreragile honetan astean behin, ostegunetan, 22:00etatik 23:00etara bitartean, katalanez, pertsona publiko ospetsu bat internauten galdera guztiei erantzuten saiatzen da. Horrez gain, publikoak eztabaida guneetan parte har dezake eta posta elektronikoaren bidez erredakziora helaraz
|
ditzake
bere iritziak eta iradokizunak.
|
|
|
Egunkariaren iturrietatik azpimarratzen da kopuru honen% 50 atzerritik egindako deiek osatzen dutela. Esan
|
genezake
bada, datu hauen arabera, erreferentzia puntu garrantzitsu batez ari garela gaztelaniaz idatzitako prentsari dagokionean.
|
|
|
Kirol prentsa ere ordezkatuta dago sarean, eta ez edonola gainera. Adibide gisa aipa
|
dezakegu
Marca Digital en arrakasta. Urtarrilean, egunero, batez beste, 29.286 lagunek bisitatzen zuten on line gune hau.
|
|
|
Horretarako, orain dela bi urte internauten artean gai desberdinei buruz inkestak egiteko sortu zuen gunea erabiltzen du. Sistema honekin, galdera zehatz bat mahaigaineratuz, 1.500 erantzun lor
|
ditzakete
ordu gutxiren buruan; hau bai dela komunikazio elkarreragilearen sekulako lorpena! Kazeta honetan dihardutenak harrituta gelditu ziren" Liga fantastica de Marca Digital" guneak izan zuen arrakastarekin, berrien atzetik atal bisitatuena izatera iritsi baitzen.
|
|
|
Tresna berriak eskaintzen dituen baliabideak garatu behar ditu. Bitxia gertatu arren, esan
|
dezakegu
mende hasieran gertatzen zen bezala, gaur egun ere publizitateak zabaltzen duela orrialdea, mantxetaren gainean azaltzen delarik. Publizitateak erabili behar duen eremua ez dago oso definiturik, eta batzuetan informazioarekin nahastuta agertzen zaigu bakoitzaren mugak argi ikusten ez direlako.
|
|
|
Lurreko komunikazioetan ematen ari diren aurrerapenak, zuntz optikoaren hedapena eta gero eta modernoagoak diren sateliteak, norabide horretatik doaz. Eta honen guztiaren froga argiena Estatu Batuetan oraindik garatzen ari den Internet aurki
|
dezakegu
. Orain ezagutzen ditugun baliabideen gaitasunak biderkatzera etorriko dena.
|
|
|
On line egiten den kazetaritzaren ezaugarririk preziatuena elkarrekintza dela esan
|
dezakegu
. Bi norabideko komunikazio prozesuan ematen denfeedback ak sekulako baliabideak ematen dizkio igorleari bere mezua azkar eta etengabe zuzentzeko bere helburuen bila, hau da, egunkaria eta zibernatuaren artean sortzen den harremana zerbitzu gisa planteatzeko.
|
|
|
Hau dela eta, behin eta berriz entzun dugun" egunkari pertsonalizatuari" buruzko leloak inoiz baino gaurkotasun handiagoa hartzen du eta beste dimentsio berri batean sartzen da. Orain, nabegatzaileak berak aukera
|
dezake
bere albiste zerbitzu propioa, webgunearen eskaintza sorta bere nahien arabera diseinatu eta gero. Horrez gain, doan edo ordaindurik lortzen duen material digitalizatuarekin bere datu base partikularra gauzatu dezake.
|
|
|
Orain, nabegatzaileak berak aukera dezake bere albiste zerbitzu propioa, webgunearen eskaintza sorta bere nahien arabera diseinatu eta gero. Horrez gain, doan edo ordaindurik lortzen duen material digitalizatuarekin bere datu base partikularra gauzatu
|
dezake
.
|
|
|
EGMren inkestaren arabera Estatuko populazioaren% 25,9k (8,9 milioi inguru) badu ordenadorea. Datu honek eman
|
diezazkiguke
, epe labur bati begira, Interneten hazkundearen aukerak.
|
|
|
Orduan urriak ziren komunikabide honen harpidedunak, telebista aparailuetan deskodetzaile bat jarri behar izaten zuten seinalea jaso ahal izateko. Esan
|
dezakegu
, bada, duela 20 urte jaiotako kazetaritza elektronikoa telebista kateetan finkatu zela teletestuari esker.
|
|
|
Estatu Batuetan Los Angeles Times, Chicago Tribune, Washington Post edo Knight Ridder taldeko egunkariak hasi dira esparru berri hau jorratzen. Egia esan, iragarki sailkatuen arloan Internetek izan
|
dezakeen
eragin handiak ondoeza zabaldu du egunkari" klasikoen" arduradun ekonomikoen artean. Bernardo Daz Nostyk adierazten duenez, Badago faktore ekonomiko garrantzitsu bat komunikabide inprimatuak Interneterantz bultzatzeko.
|
|
|
Itxura aldetik begiratuta esan
|
genezake
sarean dauden beste egunkarien tankerakoa dela. Hizkuntza zuzena eta ulerterraza erabiltzen saiatzen da, kontuan izanik internautei bideratuta dagoela eta suposatzen dela hauek ez direla irakurle amorratuak.
|
|
|
Bereizketa honen arabera, gutxiengo nazionalek planteatzen dituzten eskakizunak bi multzotan sailka daitezke: lehenengo eskakizun multzoaren arabera, taldeak, barne desakordioak sor
|
ditzakeen
eragin ezegonkortzaileetatik babestu behar dira (esate baterako, arbasoengandik jasotako ohiturak jadanik errespetatzen ez dituzten gizabanakoek erakusten duten heterodoxia). Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar dituzte (esate baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan ezin duenean garatu).
|
|
|
Ideia honi" hiritartasun ezberdindua" (ciuda dama diferenciada) deitu izan zaio (Young, 1996). Har
|
dezagun
, esate baterako, hizkuntzaren adibidea —hizkuntza kulturaren adierazgarririk nagusienetarikoa den aldetik— elebidunak diren gizarteetan, non merkatu soziokulturalak ez duen bermatzen hizkuntza ahulenaren biziraupena. Konparazio batez baliatuz, imajina dezagun hizkuntza bat arabiar arrazako zaldia dela, gaztea eta osasuntsua; bestea, berriz, astoa, bere gain hamaika zama garraiatu duena.
|
|
|
Har dezagun, esate baterako, hizkuntzaren adibidea —hizkuntza kulturaren adierazgarririk nagusienetarikoa den aldetik— elebidunak diren gizarteetan, non merkatu soziokulturalak ez duen bermatzen hizkuntza ahulenaren biziraupena. Konparazio batez baliatuz, imajina
|
dezagun
hizkuntza bat arabiar arrazako zaldia dela, gaztea eta osasuntsua; bestea, berriz, astoa, bere gain hamaika zama garraiatu duena. Animalia biek lasterketa batean parte hartu behar dute; biek toki berean dute bai irteera eta baita muga ere.
|
|
|
Kultura bi (edo gehiago) lurralde berean elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta daudenean —guztiak legedian berdin babesturik daudela suposatuz, asko suposatzea dena—, hezkuntza elebiduna izateko eskubideak bermaturik egon luke, hala nola administrazioaren edozein sailekiko harremanak hiritarrak aukeratzen duen hizkuntzan burutzeko, gure eguneroko bizitzan eragin handia duten bi arlo baino ez aipatzearren. Eskakizun hauek autoritateak" ekintza positiboa" delako neurri multzo bat onartzera eraman
|
ditzakete
. Oro har, ekintza hauek, historia, etorkin etniko zein sozial, genero, erlijio edota talde kultural batekoa izateagatik beraien buruak antzinatik bazterturik ikusi dituzten gizabanakoak gizartearen patu kolektiboan benetan parte har dezaten dute helburutzat.
|
|
|
Eskakizun hauek autoritateak" ekintza positiboa" delako neurri multzo bat onartzera eraman ditzakete. Oro har, ekintza hauek, historia, etorkin etniko zein sozial, genero, erlijio edota talde kultural batekoa izateagatik beraien buruak antzinatik bazterturik ikusi dituzten gizabanakoak gizartearen patu kolektiboan benetan parte har
|
dezaten
dute helburutzat. Beste hitzetan esanda, gizartekideak hiritartasunaren idealera hurbildu daitezen kontsideratu behar zaie, ez indibiduo abstraktuak, isolatuak bezala, baizik eta giza talde ezberdinekin lotura estuak dituzten indibiduoak bezala.
|
|
|
Ni-arekin harreman praktikoan sartzeko hiru modu hauek (Honneth, 1995) gainerako gizartekideengandik jasotako errekonozimenduarekin (edo errekonozimendu faltarekin) elkarloturik daude. Guztietatik, errekonozimendu kulturalak (hau da, bestearen kultura norberarena bezain baliotsua dela onartzea, jarrera horrek ekar
|
ditzakeen
ondorioekin) egundoko garrantzia hartzen du gure egunetan. Nortasun indibiduala prozesu elkarrizketatua bada, Taylorrek defendatzen duen bezala, orduan gainerako gizartekideen aldetik errekonozimendua jasotzen dugunean harreman igualitarioagoak izango ditugu eta, ondorioz, gure buruarekiko autokonfiantza, autoerrespetu eta autoestimuan irabaziko dugu.
|
|
|
Hauexek izango lirateke maila indibidualean estatuak kulturen babesa bere gain hartzeak ekar
|
ditzakeen
ondorioak. Betekizun honek gizarte mailan ekar ditzakeen abantailak ere ez dira garrantzi gutxiagokoak.
|
|
|
Hauexek izango lirateke maila indibidualean estatuak kulturen babesa bere gain hartzeak ekar ditzakeen ondorioak. Betekizun honek gizarte mailan ekar
|
ditzakeen
abantailak ere ez dira garrantzi gutxiagokoak. Hemen arreta berezia jarriko dugu haietariko batean, hau da:
|
|
|
6 Kulturak berez baliotsuak direlako (ikuspuntu esentzialistatzat jo
|
dezakegun
ikuspegia, alegia) edota esanguratsu diren bizimodu ezberdinetara sarbidea eskaintzen dutelako (ikuspegi instrumental bezala bataiatu daitekeen ikuspegia), garrantzi handiko auzia bada ere, idazki honetan jorratuko ez dugun gaia da.
|
|
|
Liberalek" bizimodu edota bizitza onaren ikuskera" esaten dutenean, gizabanakoek hausnarketa sakon baten ondorioz bizimodu batekin duten konpromisoa adierazi nahi dute. Gure gizarteetan, eguneroko esperientzian bizimodu onen aniztasuna islatzen dituzten honako adibide hauek aipa
|
ditzakegu
: kontenplaziozko bizitzan murgilduta dagoen filosofoak bizimodu onaren ikuskera bat dauka, baina baita ere zerbeza kaxa bat eskura duelarik asteko hainbat egunetan telebista aurrean amaigabeko orduak ematen dituen futbolzale amorratuak; bizimodu on batek irudimen sexual ezberdinen adierazpenak, homosexual izaerakoak barne, errespetatu lituzkeela sostengatzen dute batzuek, beste batzuek, aldiz, bizimodu on bakarra sexuak espezie ugaltzea helburu duena dela sinesten duten bitartean; pertsona batzuen arabera, opera kantagintzaren adierazpenik bikainena den bitartean, beste batzuentzat hip hop a edota bakailaoa izango litzateke.
|
|
|
edozein egitasmo edota harremanen aurrean, gizabanakoak bere" autodeterminazio" eskubideari eusten diola. Hau da, ni ak helburu oro osatu, aztertu eta berrikus
|
dezake
bere ingurunetik etengabean jasotzen duen informazio, adibide edota argudioen eraginpean, bera baita bere bizitzarekin zer egin eta berau nola gidatu erabaki dezakeen bakarra1 Goian aipaturiko liberalen arabera, beraz, autonomoak eta gure buruaren jabeak garen gizakion bizimodu on jakin batekiko leialtasuna jarrera kontingentea da, ez berezkoa (constit utive) (Larmore, 1990: 343).
|
|
|
edozein egitasmo edota harremanen aurrean, gizabanakoak bere" autodeterminazio" eskubideari eusten diola. Hau da, ni ak helburu oro osatu, aztertu eta berrikus dezake bere ingurunetik etengabean jasotzen duen informazio, adibide edota argudioen eraginpean, bera baita bere bizitzarekin zer egin eta berau nola gidatu erabaki
|
dezakeen
bakarra1 Goian aipaturiko liberalen arabera, beraz, autonomoak eta gure buruaren jabeak garen gizakion bizimodu on jakin batekiko leialtasuna jarrera kontingentea da, ez berezkoa (constit utive) (Larmore, 1990: 343).
|
|
|
3) Printzipioak: kanpo jarduera guztiek ildo ideologiko politiko orokorrak izan ohi dituzte oinarrian; ildo horiek orokortasun maila desberdina izan
|
dezakete
, baina erabakiak eta ekintzak planteatzerakoan irizpideak ezartzen dituzte.
|
|
|
4) Kanpo jardueraren xedeak: osagai garrantzitsuenetako bat da; izan ere, xedeak definitu behar diren edo ez erabakitzea, xede horiek zein diren, nola aukeratzen diren, nola aldatzen diren, etab. funtsezko puntuak dira, haiei esker zehaztasunez jo
|
dezakegulako
aurrera kanpo ereduaren eskeman.
|
|
|
Aipagarriena da nazioarteko onarpena lortzera bideratutako lehen urratsak eman zirela. Gogora
|
dezagun
, zentzu horretan, Nazionalitateen Biltzarraren III. bilkuran EAJk izan zuen esku hartzea (Lausana, 1916; honako eskaera hau egin zuen: " nos reconozcais como beligerantes en esta gran lucha de pequeñas nacionalidades"); dokumentuak, agurrak eta gerraren ostean sortu ziren harremanak; nazioarteko esparruan leku bat eskuratzeko formulatu zen eskaera, Nazioen Elkartean postu bat eskuratzera bideratua.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak gauzatutako politika. Jaurlaritza horrek, gogora
|
dezagun
, Jose Antonio Agirre izan zuen lehendakari, eta EAJren zein Frente Popular eko gainerako alderdien sostengua izan zuen (PSOE, EAE, PCE, IR eta UR).
|
|
|
Halaber, euskal nazionalismoak aztergai izaten segitzen du, azkenaldian argitaratutako obrek argi uzten dutenez. Azpimarra
|
dezagun
, horien artean, S. de Pablo, L. Mees eta J.A. Rodriguez Ranzek ikuspegi orokor batetik egindakoa (El pendulo patriotico. Historia del Partido Nacionalista Vasco.
|
|
|
Gaiaren egoera ikusita, euskal nazionalismoaren kanpo jarduera (ikerketaren xede nagusia) aztertzeari eta baloratzeari lagun
|
ziezaiokeen
doktorego tesi bat itxuratu nuen1 Horretarako nahiko tarte kronologiko zabala aukeratu nuen, berrogeita hamar urtekoa alegia (1890etik 1939ra). Tesiaren helburu nagusia, beraz, kanpo jarduera horren alderdi teorikoak eta gauzatze praktikoa ikertzea izan da, funtsezko galdera bati erantzuteko, hots, ea euskal nazionalismoaren kanpo jarduerak eredu definiturik izan zuen zehaztutako garai horretan.
|
|
|
Publikazio politikoak aztertzerakoan, berriz, hauek 1945 urteaz gero Iparraldean berragertze indartsua izan zutela garbi ikus
|
dezakegu
. Urte horretan Azk atasuna argitaratu zen (Donibane Lohizunen); 1946an, Jagi Ja gi (Miarritzen) eta Tie rra Va sca (Baionan); 1947an Euzko Langileen Alka rtasuna (Miarritzen) eta Ald erdi (Baionan); 1949an, Az ka ta suna (Baionan).
|
|
|
Kolaboratzaileen artean, beste aldetik, Jose Maria Lasarte, Pedro Beitia eta Joseba Rezola zeuden. Orrialde haietan, balio historiko eta soziologiko handiko informazioa aurki
|
dezakegu
, ezen Euskal Herriarekin lotura zuten albisteak zehaztasun guztiekin jasotzen baitzituzten. Normalean, hiru atal bereizten ziren buletinean:
|
|
|
Euzko Enda, Euzko Deya, Ge rn ikaeta Euzko Gogoa. Hauetan, lehen eskuko informazio iturri aberatsa eta balio handiko testimonioak eta lanak aurki
|
ditzakegu
, nahiz eta oraindik gutxi baloratuta eta aztertuta izan. Dena dela, Franco hil ondoren, horietatik lehen etapako Euzko Deya eta Gernika berrargitaratu direla esan beharra dago.
|
|
|
Asmo honi erabat lotuta, Pio XII eta, orokorrean, apezteriaren manifestazioak tamaina handitan jasoko ziren beti Eusko Deya ren orrialdeetan. Ardura honen sustraia Euskal Gobernuan nagusi zen ideologian bila
|
dezakegu
, baina baita Europan garrantzi handia zeukaten kolektibo katolikoak euskaldunen kausara erakartzeko asmoan ere. Kolektibo horiei ematen zitzaien lehentasuna erakusteko," Liga Internacional de los Vascos" delakoaren Frantziako bi komite nagusien lehendakaritzak zeintzuen eskuetan zeuden aipa dezakegu:
|
|
|
Ardura honen sustraia Euskal Gobernuan nagusi zen ideologian bila dezakegu, baina baita Europan garrantzi handia zeukaten kolektibo katolikoak euskaldunen kausara erakartzeko asmoan ere. Kolektibo horiei ematen zitzaien lehentasuna erakusteko," Liga Internacional de los Vascos" delakoaren Frantziako bi komite nagusien lehendakaritzak zeintzuen eskuetan zeuden aipa
|
dezakegu
: Akizeko apezpikua, Matheu monsignorea, eta François Mauriac, idazle katolikoa.
|
|
|
Haize zirimola azkarrek inarrosten dute oreka nekez zaintzen duenaren bihotzaren zola, zolaren zola, urrats durduzatuegiak marrumaz hantu biribilketa eroan biderkatuz. eta inor, inor, inor ez dago aldamenean holtz hegietan zutik bermatzen laguntzeko! garaizegi lehortu diren aurtengo hostailak, nahar eiharrak eta belar zimelak nora nahi eraman
|
ditzake
haize zirimola haserretuak. zu eta ni hosto inutil horien parekoak gara errorik gabeko izen deitura sarraskituak, borondate eta gerorako amets beti ukatuak. eta haizeak hegatz xumeak bulkatzen dituen gauetan, beldur gaitzak bereganatzen gaitu. gure egunerokotasuna oldarraren, doluaren eta segurtasun ezaren erresuma larraitza da, haizea jabaltzean hargatik, euria hasten den unean badakigu bake aro...
|
|
|
Haize zirimola azkarrek inarrosten dute oreka nekez zaintzen duenaren bihotzaren zola, zolaren zola, urrats durduzatuegiak marrumaz hantu biribilketa eroan biderkatuz. eta inor, inor, inor ez dago aldamenean holtz hegietan zutik bermatzen laguntzeko! ...mola haserretuak. zu eta ni hosto inutil horien parekoak gara errorik gabeko izen deitura sarraskituak, borondate eta gerorako amets beti ukatuak. eta haizeak hegatz xumeak bulkatzen dituen gauetan, beldur gaitzak bereganatzen gaitu. gure egunerokotasuna oldarraren, doluaren eta segurtasun ezaren erresuma larraitza da, haizea jabaltzean hargatik, euria hasten den unean badakigu bake aroak iraun ez
|
dezakeela
, beldurrezko zirimolak bihotzean dabiltzalako inguru trinkoen inseguritatearen indartzeko.
|
|
|
Berokietan soilik iraun
|
dezaketen
Inoiz Beti edo Bihotza
|
|
|
Abriguaren botoia bezain nimiñoa naiz esanez, Gezur ttipiak asma
|
ditzakegun bitartean
:
|
|
|
Eta bota
|
dezakegu
baita ere txanpon bat makinan, Only you entzunez txorakeria batzuk esateko;
|
|
|
Edo bestela my love, nahi izanez gero, Hertsi
|
itzazu
begiak, Eta pentsa Bonny and Clyde garela eta zu soineko gorriz;
|
|
|
Zer egin
|
dezaket
udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude, udak ustekabean neguaren erdian harrapatzen banau derrepentean hostoak isiltzen badira lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo dezaket kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer egin dezaket udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? udak ustekabean neguaren erdian harrapatzen banau derrepentean hostoak isiltzen badira lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo
|
dezaket
kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zu...
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? ...n hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer egin
|
dezaket
udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|
|
|
Poema asko egin dira arbola irudi hartuta: gogora
|
dezagun
Manex Erdozaintziren" Gure etxegibeleko haritza", edo Lizardiren" Zugaitz Etzana", garaikide zuen Amado Carballo poeta galegoaren" Os piñeiros mortos" oroitarazten didana beti... Baina orain Otañoren" Amerikako Panpetan" ekarri behar dut hona, bertako ombu zuhaitza eta etxeko atariko intxaurrondoa alderatzen dituenean:
|