|
2013
|
|
|
Hasteko, Joana Albreten bizitza zinez interesgarria suertatzen da gaur egun ikuspuntu bat baino gehiagotatik. Lehenengo eta behin, Historian ageriko eragina eduki duen
|
emakume
gutxi horietako bat da; bigarrenik, erlijioarekin lotutako arazoak dira haren bizitzaren giltza nagusia eta, hirugarrenik, haren jarduera eremua funtsean Frantzia bada ere, nafar auziak, alegia, Aragoiko erregeak 1512tik aurrera gauzatu zuen erresuma zaharraren okupazioak eta zatiketak, okupatutako zatia Gaztelako koroari lotu ziolarik, berebiziko garrantzia du erregina Joanaren bizitzan, Frantzi... Beraz, emakumetasuna, protestantismoa eta Nafarroaren zatiketa (gure artean arrunki konkista edo anexioa deitzen dena); ez da dudarik hiru osagaiok interes handia pizten dutela gaur egungo euskaldunen artean.
|
|
|
Tesi nagusia, dena den, erraz atzematen da eta hitz gutxitan aurkez daiteke: Joana emakumezko bat da,
|
emakumeok
gizonezkoen mendeko eta, areago, tresna huts izaten ziren garai batean. Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko egin zituzten saio etengabeak, baina bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena:
|
|
|
kasu guztietan Joanak presio latz eta handiei egin behar izan zien aurre, bere irizpideak irmoki defenditu zituelarik. Izaera horren kontraste eta neurri gisa beste bi
|
emakumeren
potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan. Batetik, Margarita Nafarroakoa, Joanaren ama eta Frantziako errege Frantzisko I.aren arreba bakarra, alabaren ifrentzua, bizi osoa anaiaren zerbitzura higatu baitzuen, bere nortasun propioa guztiz ezereztuz maila ia ia erridikulu bateraino, zenbait gutunetan irakur daitekeen gisan.
|
|
|
Baina bestetik Katalina de Medici, Joanaren lehengusina (lehengusuaren emaztea) eta Frantziako erregina lehenik (Henrike II.a senarrarekin) eta erregina ama eta boterearen zinezko jabea gero, hogeita hamar urtetan, bere hiru semeekin (Frantzisko II.a, Karlos IX.a eta Henrike III.a). Hau ere Joana bezala nortasun handi handiko
|
emakumea
izan zen, baina lehengusina Joana ez bezalakoa, botere estrategia guztiz femeninoak baitzituen: agresibitatea eta larderia beharrean, pertsonen manipulazioa, engainua, makurkeria eta xantaia emozionala.
|
|
|
Eta gaien aldetik, baliotsuak zirala harentzat amatasuna,
|
emakume
jatorraren eredua gizonarentzako aldakuntza indar gisa, ohituren aldekotasuna, erlijioaren defentsa, izen onaren ardura, edota zorigaitzaren agerpen errealista.
|
|
|
Geraldine Nicholsek (Redondo Goicoechea, 2003: 192) amatasunaren aldeko eta aurkako diren idazleak aztertu ditu 1990etik 2001era Espainian,
|
emakume
idazleek idatzitako lanak hartuta parametro gisa. Gema Lasartek (2011) antzeko ikerketa egin zuen bere doktorego tesian:
|
|
|
Edonola ere, esan behar da berdintasunaren feminismoak nahiz feminismo materialistak berdintasunerako bidean aztertu dutela amatasuna. Horrekin esan nahi da amatasunak,
|
emakumeen
bizitza profesionalean, politikoan eta kulturalean, gizarteratzeko zailtasunak ekarri dituela eta rol bakartzat hartu dela. Shulamith Firestonek azken ikuspegi hori aintzakotzat hartzen du, eta, bere esanetan, emakumeak funtzio biologikoagatik zapalduak izan dira; hitz batean, emakumearen zapalkuntza ugalketarekin hasi zen, eta gero ere zapalketa horrek continuum batean jarraitu du.
|
|
|
Horrekin esan nahi da amatasunak, emakumeen bizitza profesionalean, politikoan eta kulturalean, gizarteratzeko zailtasunak ekarri dituela eta rol bakartzat hartu dela. Shulamith Firestonek azken ikuspegi hori aintzakotzat hartzen du, eta, bere esanetan,
|
emakumeak
funtzio biologikoagatik zapalduak izan dira; hitz batean, emakumearen zapalkuntza ugalketarekin hasi zen, eta gero ere zapalketa horrek continuum batean jarraitu du. Azkenik, Adrianne Richek amatasunaren bi interpretazio proposatzen ditu.
|
|
|
Horrekin esan nahi da amatasunak, emakumeen bizitza profesionalean, politikoan eta kulturalean, gizarteratzeko zailtasunak ekarri dituela eta rol bakartzat hartu dela. Shulamith Firestonek azken ikuspegi hori aintzakotzat hartzen du, eta, bere esanetan, emakumeak funtzio biologikoagatik zapalduak izan dira; hitz batean,
|
emakumearen
zapalkuntza ugalketarekin hasi zen, eta gero ere zapalketa horrek continuum batean jarraitu du. Azkenik, Adrianne Richek amatasunaren bi interpretazio proposatzen ditu.
|
|
|
Azkenik, Adrianne Richek amatasunaren bi interpretazio proposatzen ditu. Batetik, amatasuna erakunde gisa, eta, bestetik, amatasuna gozamen, ezagutza eta
|
emakumeen
botere gisa. Richek dio amatasunak, erakunde gisa ikusita, instintua inteligentziarekin nahasten duela, norberaren garapena eskuzabaltasunarekin eta besteekiko atentzioa norberarekikoarekin.
|
|
|
Beraz, proposaturiko irakurketan, batetik, Firestonek eta berdintasunaren feminismoak izendatutako hainbat zehaztapen ezkor begi bistan jarriko dira, eta, bestetik, amatasuna norberaren esperientzien sorburu eta identitate eraikitzaile gisa azalduko da. Teresa del Vallek (1995) esaten duen bezala, amatasuna gorputzaren ezagutzatik abiatuta eraikitzen da eta
|
emakume
askok horretan oinarrituta eraikitzen dute euren identitatea eta erabiltzen dute euren memoria.
|
|
|
Eli Imazen hitzetan, amatasunaren eta sendiaren aldaketa genero harremanen inguruko eraldaketarik esanguratsuenetan kokatu behar da.
|
Emakumeak
aldatzen ari dira, eta eurekin, bikote harremanak eta familia. –La maternidad se percibe como uno de los escenarios principales, si no el más importante, en la redefinición de las relaciones de género?
|
|
|
Zientziatik oso urrun eta aztertu gabe dagoen zerbait.
|
Emakumeen
kontu bat.
|
|
|
2.1
|
Emakumeak
eta zahartzaroa
|
|
|
Ezer baino lehen, argitu behar da historikoki
|
emakumearen
gorputzaren pertzepzioa, eta, ondorioz, identitatea, gizonezkoena baino askoz baldintzatuagoa egon dela. Arau soziokulturalek emakumeengan gizonengan baino askoz eragin handiagoa izan dute (Wolf, 1991; Ventura, 2000; Esteban, 2006).
|
|
|
Ezer baino lehen, argitu behar da historikoki emakumearen gorputzaren pertzepzioa, eta, ondorioz, identitatea, gizonezkoena baino askoz baldintzatuagoa egon dela. Arau soziokulturalek
|
emakumeengan
gizonengan baino askoz eragin handiagoa izan dute (Wolf, 1991; Ventura, 2000; Esteban, 2006). Jendarteak emakumearen gorputza sedukzioarekin eta ugalketarekin lotu du historikoki.
|
|
|
Arau soziokulturalek emakumeengan gizonengan baino askoz eragin handiagoa izan dute (Wolf, 1991; Ventura, 2000; Esteban, 2006). Jendarteak
|
emakumearen
gorputza sedukzioarekin eta ugalketarekin lotu du historikoki. Venturak esaten du (2000:
|
|
|
Venturak esaten du (2000: 20)
|
emakumeak
seduzitzeko duen aukera bakarra alderdi fisikoa duela; gizonezkoek, berriz, estatusa, prestigioa, indarra, aberastasuna, boterea eta umorea dituztela. Beraz, emakumeak gizartean onartua izateko gorputza izan du amu:
|
|
|
20) emakumeak seduzitzeko duen aukera bakarra alderdi fisikoa duela; gizonezkoek, berriz, estatusa, prestigioa, indarra, aberastasuna, boterea eta umorea dituztela. Beraz,
|
emakumeak
gizartean onartua izateko gorputza izan du amu: eskuen leuntasuna edo laztasuna, bularra, sexualitatea, amatasuna, umeen hazkuntza, zimurrak, zahartzaroa.
|
|
|
Hiru Mariekzimurrak eta zahartzaroa besterik ez dute aurretik. Naomi Wolfek esaten du
|
emakumeek
bizitza osoa edertasuna lortzeko eta zahartzaroa ekiditeko borrokan dihardutela, edertasunaren mitoaren esklabotzapean (1991: 301).
|
|
|
301). Eta
|
emakume
baten bizitzaren herena, gutxienez, zahartzaroa dela eta gorputzaren beste herena gantza. Era berean, esaten du gizonezkoetan adina nortasun seinalea dela; emakumeetan, aldiz, akats bat (Wolf, 1991:
|
|
|
Eta emakume baten bizitzaren herena, gutxienez, zahartzaroa dela eta gorputzaren beste herena gantza. Era berean, esaten du gizonezkoetan adina nortasun seinalea dela;
|
emakumeetan
, aldiz, akats bat (Wolf, 1991: 121).
|
|
|
121). Orain arte literaturak eman duen
|
emakume
zaharraren arketipoa oso gogorra da. Horra hor laburki esanda.
|
|
|
Urretabizkaiak orain arte esandako guztia iraultzen du.
|
Emakume
adindunak hartu ditu pertsonaia nagusitzat. Batetik, ikusgarri bihurtu ditu; izan ere, gaztetasunaren estetika gailendu den garai hauetan emakume adindunak ikusezinak dira (Azpeitia, 2001:
|
|
|
Emakume adindunak hartu ditu pertsonaia nagusitzat. Batetik, ikusgarri bihurtu ditu; izan ere, gaztetasunaren estetika gailendu den garai hauetan
|
emakume
adindunak ikusezinak dira (Azpeitia, 2001: 237).
|
|
|
Hiru Mariakeleberrian, Urretabizkaiak zahartzaroa hartu du gaitzat, eta hiru
|
emakume
zaharren ahotsak jarri nahi izan ditu gerraostearen eta zahartzaroaren inguruan hitz egiten.
|
|
|
lagun zahar alargunduekin osatutako komunitate bat.
|
Emakumeen arteko
konstelazio forma berri bat. Emakumeak, amak, alargunak eta bizitzak bere joanean adiskide handi egiten dituenak.
|
|
|
Emakumeen arteko konstelazio forma berri bat.
|
Emakumeak
, amak, alargunak eta bizitzak bere joanean adiskide handi egiten dituenak.
|
|
|
Amatasuna, beraz, literatur pertsonaia hauen bidez bizitzaren etapa bat bezala aurkezten zaigu, seme alabek euren ibilbidea egiten hasi arteko etapa bat. Izan ere,
|
emakumeek
seme alaben independentziarekin eta alarguntzearekin batera euren askatasuna ere lortzen dutela adierazten da.
|
|
|
|
Emakumeek
Euskal Herrian, Katalunian bezala, hizkuntzaren eta kulturaren transmisioan hartu zuten arnasa agertoki publikorako bidea egiteko. Baina euskal nazionalismoa eraikitzen ari zen diskurtsoetan, amatasunaren eskutik bakarrik aurki zezaketen ezagutza emakumeek.
|
|
|
Emakumeek Euskal Herrian, Katalunian bezala, hizkuntzaren eta kulturaren transmisioan hartu zuten arnasa agertoki publikorako bidea egiteko. Baina euskal nazionalismoa eraikitzen ari zen diskurtsoetan, amatasunaren eskutik bakarrik aurki zezaketen ezagutza
|
emakumeek
. Emakumeak familiaren, lurraren eta aberriaren metafora bilakatu ziren nazionalismoarentzat, amatasunaren sinbolopean (Ugalde, 1993, 1994; Elorza, 1978; Del Valle, 1985, 1999; Aretxaga, 1988).
|
|
|
Baina euskal nazionalismoa eraikitzen ari zen diskurtsoetan, amatasunaren eskutik bakarrik aurki zezaketen ezagutza emakumeek.
|
Emakumeak
familiaren, lurraren eta aberriaren metafora bilakatu ziren nazionalismoarentzat, amatasunaren sinbolopean (Ugalde, 1993, 1994; Elorza, 1978; Del Valle, 1985, 1999; Aretxaga, 1988).
|
|
|
Euskal genero eta nazioari buruzko ikerketa lerroari begiratu ostean, esan daiteke aurretik ikusitako perspektiba globala kasu lokal honetan ere betetzen dela, hau da, euskal
|
emakumeek
ere euskal nazioa zenbait modutan birsortu dutela. –Biologikoki (amatasunaren bidez), kulturalki (hizkuntza eta kulturaren transmisioa eginez) eta sinbolikoki (baserriarekiko lotura bermatuz, etxekoandre lanari esker).
|
|
|
Euskal Herrian, XX. mendearen lehen hereneko feminismoa katolikoa, femeninoa eta abertzalea izan zen. Aldaketa garaia izan arren, euskal
|
emakumeek
ezin izan zuten bere egin emakume modernoaren irudia, orduko diskurtso katoliko errepresiozkoaz gain, diskurtso mediko zientifiko misoginoa zutelako kontra (Aresti 2001, apudAlvarez, 2011). Horren haritik, Miren Llonak (2010), amatasuna eta naziogintza ardatz harturik, II. Errepublikan emakumeek egindako lan politikoaz mintzatzeko, Polixene Astrabadua emakume abertzalearen ibilbide politikoa aztertu du.
|
|
|
Euskal Herrian, XX. mendearen lehen hereneko feminismoa katolikoa, femeninoa eta abertzalea izan zen. Aldaketa garaia izan arren, euskal emakumeek ezin izan zuten bere egin
|
emakume
modernoaren irudia, orduko diskurtso katoliko errepresiozkoaz gain, diskurtso mediko zientifiko misoginoa zutelako kontra (Aresti 2001, apudAlvarez, 2011). Horren haritik, Miren Llonak (2010), amatasuna eta naziogintza ardatz harturik, II. Errepublikan emakumeek egindako lan politikoaz mintzatzeko, Polixene Astrabadua emakume abertzalearen ibilbide politikoa aztertu du.
|
|
|
Aldaketa garaia izan arren, euskal emakumeek ezin izan zuten bere egin emakume modernoaren irudia, orduko diskurtso katoliko errepresiozkoaz gain, diskurtso mediko zientifiko misoginoa zutelako kontra (Aresti 2001, apudAlvarez, 2011). Horren haritik, Miren Llonak (2010), amatasuna eta naziogintza ardatz harturik, II. Errepublikan
|
emakumeek
egindako lan politikoaz mintzatzeko, Polixene Astrabadua emakume abertzalearen ibilbide politikoa aztertu du. EABko militante ezagun horren esanetan, amatasunaren erretorika oso diskurtso baliagarria izan zen emakumeen jardun publikoak zuen zentzu transgresorea ezkutatzeko.
|
|
|
Aldaketa garaia izan arren, euskal emakumeek ezin izan zuten bere egin emakume modernoaren irudia, orduko diskurtso katoliko errepresiozkoaz gain, diskurtso mediko zientifiko misoginoa zutelako kontra (Aresti 2001, apudAlvarez, 2011). Horren haritik, Miren Llonak (2010), amatasuna eta naziogintza ardatz harturik, II. Errepublikan emakumeek egindako lan politikoaz mintzatzeko, Polixene Astrabadua
|
emakume
abertzalearen ibilbide politikoa aztertu du. EABko militante ezagun horren esanetan, amatasunaren erretorika oso diskurtso baliagarria izan zen emakumeen jardun publikoak zuen zentzu transgresorea ezkutatzeko.
|
|
|
Horren haritik, Miren Llonak (2010), amatasuna eta naziogintza ardatz harturik, II. Errepublikan emakumeek egindako lan politikoaz mintzatzeko, Polixene Astrabadua emakume abertzalearen ibilbide politikoa aztertu du. EABko militante ezagun horren esanetan, amatasunaren erretorika oso diskurtso baliagarria izan zen
|
emakumeen
jardun publikoak zuen zentzu transgresorea ezkutatzeko. Jardun publiko horren adierazle izateaz gain, ordea, Astrabudua garai hartako amatasun berrien paradigma gisa azaltzen da Llonaren artikuluan.
|
|
|
Ikuspegi sinboliko eta sozial hori literaturan nola irudikatu den aztertu dute Maite Nuñez Beteluk Género y construcción nacional en las escritoras vascas (2001) eta Iker Gonzalez Allendek Género y nación en la narrativa vasca durante la guerra española() tesietan. Literatura alorrean, Joseba Gabilondo ikerlariak ere ondo aztertu du amatasunaz nola idatzi den, eta diosku abertzaletasunak barruko erbeste batera kondenatu dituela
|
emakumeak
, amatasun nazionalistaren eredua onartzen ez badute bederen. –Erbeste horretan emakumezkoen literaturak benetako bakardadearen kronika malenkoniatsu eta magnoa eman digu, beste ezein literatura maskulinistak ez bezala?
|
|
|
289). Eta egia da nazionalismoaren haritik oso nobela gutxitan topatu direla
|
emakume
aktibistak, armak hartu eta borroka armatuan sartu direnak. Guk hiru topatu ditugu:
|
|
|
Bere amatasunaren gunerik garrantzitsuenak (haurdunaldia, erditzea, gaixoaldiak...) gertakari politikoekin daude lotuta (amnistiaren aldeko kanpainarekin, itxialdi eta manifestazioekin), pertsonaiak aukeratutako konpromisoarekin. Modu horretan, trebezia handiz, konpromiso politikoa eta amatasuna uztartzea eragotzi dioten
|
emakume
baten aitorpena eskaini digu Urretabizkaiak (Olaziregi, www.basqueliterature.com).
|
|
|
|
Emakume
eta herritar den aldetik bete behar dituen rolen kontra oldartu egiten den heinean, Koaderno gorriaeleberriko Ama transgresorea dugu. Baina zertan oinarritzen da transgresio hori?
|
|
|
Hori horrela, KG ko ama naziogintzan subjektu gisa agertzen zaigu, baina eleberriko korapiloa aktibismoak eta amatasunak sortzen dituen zailtasunetatik bideratzen da. Horren harira, Olaziregik dio (1999) konpromiso politikoa eta amatasuna uztartzea eragotzi dioten
|
emakume
baten aitorpena eskaini digula Urretabizkaiak.
|
|
|
Mercedes Ugaldek esan ohi du
|
emakumearen
rola amatasunera mugatzen dela, baina emakumeak euskal naziogintzan agenteak direla eta zeharkako estrategiak erabili ohi dituztela (edo, emakumea euskal... agentea dela eta zeharkako... dituela): erresistentzia egoeretan atzera eginez eta egoera egokiak aurrera egiteko aprobetxatuz.
|
|
|
Mercedes Ugaldek esan ohi du emakumearen rola amatasunera mugatzen dela, baina
|
emakumeak
euskal naziogintzan agenteak direla eta zeharkako estrategiak erabili ohi dituztela (edo, emakumea euskal... agentea dela eta zeharkako... dituela): erresistentzia egoeretan atzera eginez eta egoera egokiak aurrera egiteko aprobetxatuz.
|
|
|
Mercedes Ugaldek esan ohi du emakumearen rola amatasunera mugatzen dela, baina emakumeak euskal naziogintzan agenteak direla eta zeharkako estrategiak erabili ohi dituztela (edo?
|
emakumea
euskal... agentea dela eta zeharkako... dituela): erresistentzia egoeretan atzera eginez eta egoera egokiak aurrera egiteko aprobetxatuz.
|
|
|
Izan ere, lehen bi eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan. Lehenak, amatasuna bizitzako etapa modura aurkeztu digu, eta bigarrenak,
|
emakumearen
jardun politikoa eta amatasuna bateraezinak direla sinetsarazten digu.
|
|
|
229). Dolores Julianok (2004) eta Marina Subiratsek (2007) azpimarratu dute elkarbizitza, sendi tradizionaletik urrunduz, beste eredu pluralagoak hartzen ari dela, eta hor ikusten dituzte
|
emakumeen
sareak edota konstelazioak. Kontua da aztertu ditugun hiru eleberriotan Urretabizkaiak ez duela familia tradizionala irudikatzen, egitura horretatik urrundu egiten dela.
|
|
|
Kontua da aztertu ditugun hiru eleberriotan Urretabizkaiak ez duela familia tradizionala irudikatzen, egitura horretatik urrundu egiten dela. Eta ez da urruntzen familiatik bakarrik,
|
emakumeen
roletatik eta estereotipoetatik ere aldentzen da. Maria Luz Estebanek honela dio (2011:
|
|
|
Baina Zergatik panpox eko amak abandonua eta zainketa sufrimendu gisa, eginbehar gisa, nahitaezko gisa ikusten du; Adrianne Richek esango zukeen bezala, maitasun gaindosi gisa ikusten du. Aldiz, Koaderno gorria ko amak eta Hiru Mariak nobelako protagonistek oso modu diferentean plazaratzen dute
|
emakumeontzat
genero edota kategoria politikoa den maitasuna.
|
|
|
Esperientzia hori narratzeko orduan, amaren eta haurraren gorputzak eta hizkuntzak berebiziko garrantzia hartu dute. Diferentziaren feminismoarentzat gai zentralak diren
|
emakumearen
gorputza eta odola antzeman genitzake: –La centralización del cuerpo y la sangre de la mujer, su proximidad con la Naturaleza(?) escribir en tanto que flujo (de la sangre menstrual, de la leche materna, del flujo uterino), sintaxis líquida?
|
|
|
lagun zahar alargunduekin osatutako komunitate bat.
|
Emakumeen arteko
konstelazio forma berri bat. Emakumeak, amak eta alargunak eta bizitzak bere joanean adiskide handi egiten dituenak.
|
|
|
Emakumeen arteko konstelazio forma berri bat.
|
Emakumeak
, amak eta alargunak eta bizitzak bere joanean adiskide handi egiten dituenak.
|
|
|
bikote harremanak, amatasuna, emakumezkoen gorputza, emakumezkoen ahotsa, antisorgailuak, egunerokotasunaren zama? Ezaugarri horietaz guztiez gain, abandonuaren trataera, amatasunaren denborak eta guraso bakarreko familiaren paradigma aurkeztea oso dira azpimarragarriak, eta zer esanik ez garai hartan
|
emakume
idazle batek idatziriko lana euskal kritikak goraipatu izana; izan ere, ez zen hori ohikoa tenore hartako kritika historiografikoan.
|
|
|
ELORZA, A., 1978, < <
|
Emakume
. Las mujeres en el nacionalismo vasco > >.
|
|
|
UGALDE, M., 1992, Mujeres y nacionalismo. Génesis y desarrollo de
|
Emakume
Abertzale Batza. Bilbo:
|
|
|
Izan zituan bai, izateko aintzindari ta aurretikoak. Nolatan bada alako Apolo bat,
|
emakume
batekin ase?...
|
|
|
Sexu berekoak dira hiru eleberriotan hiriak galbidera daramatzan pertsonaiak: hirurak
|
emakumeak
dira. Malentxorentzat Donostia, Marixanentzat Baiona eta Loli Menarentzat Bilbo bihurtzen dira zoritxar eragile.
|
|
|
Gizonekin, soin jokoan? ibili eta ezkondu gabe haurdun suertatu den Loli Mena zigortzen duen kontalariak, aldiz, ezkondu gabe,
|
emakume
desberdinekin, soin jokoan, ibili den Manu Araibar bere ezkontza bizitzan zoriontsu uzten du.
|
|
|
Gizonezkoaren lizunkeriarako joera gizonaren izaerari itsatsia dago eta, horrenbestez, barkagarri da? Ohoreak eta famak ez dute ukiturik jasaten gizonezkoarengan eta bete betean harrapatzen dute
|
emakumea
–
|
|
|
Euskal literaturaren tradiziori begiratu bat ematea aski da ikusteko 6 eta 9 aginduen urraketaren gaiak izan duela tarterik. Tradizio horretan agerikoa da gizakumeek eta
|
emakumeek
jarrera desberdina erakutsi dutela aginduok urratzeko orduan. Probetxua ateratzea jomuga duen gizonezkoaren aurrean, ohoreaz eta famaz arduraturik azaltzen den emakumea aurkeztu du euskal literaturak.
|
|
|
Tradizio horretan agerikoa da gizakumeek eta emakumeek jarrera desberdina erakutsi dutela aginduok urratzeko orduan. Probetxua ateratzea jomuga duen gizonezkoaren aurrean, ohoreaz eta famaz arduraturik azaltzen den
|
emakumea
aurkeztu du euskal literaturak.
|
|
|
Lau mende luze denboran atzera egin eta, Bernard Etxepareren Linguae Vasconum Primitiaen (1545) maitasun mundutarraz diharduten kopletara jo baino ez dago. Etxeparek taxutzen duen
|
emakumea
ohoreak eta famak arduratzen duen bitartean, besterik du arreta-gune gizakumeak. Gizonezkoa den maitaleak eginiko eskariei (dela pota, dela berak nahi duena egitea...) emakumeak ezetza emateko dituen arrazoietan, bata erlijiosoa da. Jainkoaren gogoko ez izatea?; bestea, berriz, soziala:
|
|
|
Etxeparek taxutzen duen emakumea ohoreak eta famak arduratzen duen bitartean, besterik du arreta-gune gizakumeak. Gizonezkoa den maitaleak eginiko eskariei (dela pota, dela berak nahi duena egitea...)
|
emakumeak
ezetza emateko dituen arrazoietan, bata erlijiosoa da. Jainkoaren gogoko ez izatea?; bestea, berriz, soziala: jakingo balitz, berak eta bere etxekoek fama eta ohorea galduko lituzketela.
|
|
|
Bestelakoa da haragizko maitasuna eskatzen jardun duen gizonezkoak, jokabide hori bertan behera uztea erabakitzen duenean azaldutako arrazoietako bat.
|
Emakumeak
bezala, bi motibo ematen ditu maitasun mundutarretik aldentzeko. Biak bat datoz batean, ez horregatik, bestean.
|
|
|
Bat datoz arrazoi erlijiosoan, arima galtzeko arriskua dakusa gizonezkoak?; elkarrengandik urrutiratzen dira bestean: ohorea eta fama galtzeko arriskuak badarama
|
emakumea
gizonezkoak haragizko maitasunaz gozatzeko egindako gonbitak errefusatzera, saio horietan probetxurik atera ez izana?, heki ezin medra naite?, argudiatzen du gonbidatzaileak.
|
|
|
Azkenean, arrazoi zerutarrak. Jainkoaren legea gordetzeak? parekatzen dituen gizon
|
emakumeak
, arrazoi lurtarrak desberdintzen ditu. Honenbestez, ezkontzaz kanpoko sexu harremanei uko egiteko zergatietako bat partekatzen duten gizon emakumeak, bigarren arrazoi batek bereizten ditu:
|
|
|
parekatzen dituen gizon emakumeak, arrazoi lurtarrak desberdintzen ditu. Honenbestez, ezkontzaz kanpoko sexu harremanei uko egiteko zergatietako bat partekatzen duten gizon
|
emakumeak
, bigarren arrazoi batek bereizten ditu: fama eta ohorea galtzeko beldurra duen emakumearen aurrean, probetxurik ez ateratzea du argudio gizakumeak.
|
|
|
Honenbestez, ezkontzaz kanpoko sexu harremanei uko egiteko zergatietako bat partekatzen duten gizon emakumeak, bigarren arrazoi batek bereizten ditu: fama eta ohorea galtzeko beldurra duen
|
emakumearen aurrean
, probetxurik ez ateratzea du argudio gizakumeak.
|
|
|
Lau mende luze igaroak izanagatik, XX. mendearen 50 urteen amaieran oraindik bizirik dirauen ikuskera da ez duela eragin bera faman eta ohorean gizakumearen eta
|
emakumearen
bizimodu lizunak. 6 eta 9 aginduen urraketak ez dakar ondorio berdinik Manu Araibar eta Loli Menarentzat:
|
|
|
Bidenabar esanda, ez da literaturan, 6 eta 9 aginduak urratu ostean bere buruaz beste egiten duen lehen
|
emakumea
. Horren erakuskaririk utzi du literaturak XIX. mendean bertan ere.
|
|
|
Gustave Flaubert-en Madame Bovary (1857) eta Leon Tolstoiren Ana Karenina (1877).
|
Emakumeak
eraikitzen dituzte pertsonaia nagusi bi eleberriotan kontatutako istorioek. Beste ezaugarririk ere partekatzen dute:
|
|
|
Beste ezaugarririk ere partekatzen dute: bi
|
emakumeok
ezin dute etsi emazte eredugarri izanaz. Zigorra jasango dute eragindako arau urraketarengatik:
|
|
|
XIX. mendean ez ezik, XX. mendearen lehen erdia igaro ondoren ere, gizarteak ezarritako portaeratik urruntzen diren
|
emakumeek
zigorrak jasotzen jarraitzen dute, portaera berbera erakusten duten gizonezkoek ez bezala: Araibar zalduna pertsonaia nagusia eta horrekin birjintasuna galdu zuen Loli Mena adibide.
|
|
|
Generotik eratorritako markak nabariak dira Araibar zaldunan. Ez da bakarrik ohoreak eta famak kezkatzen duen
|
emakumea
mamitzen duela, halako kezkarik ez duen gizakumea ez bezala: bada besterik ere.
|
|
|
Beste behin Etxeparek moldatutako Linguae Vasconum Primitiaeko kopletara hurreratu eta,. Emazten fabore? izenburua daramana aztertzen bada, erraz samar atzemango da gizonezkoaren zerbitzura aurkeztu zuela
|
emakumea
. Emakumeak gizakumeari emandako zerbitzu ugariak zerrendatzen zituen.
|
|
|
izenburua daramana aztertzen bada, erraz samar atzemango da gizonezkoaren zerbitzura aurkeztu zuela emakumea.
|
Emakumeak
gizakumeari emandako zerbitzu ugariak zerrendatzen zituen. Horregatik, hain zuzen ere, azaltzen da emakumearen alde Etxepare:
|
|
|
Emakumeak gizakumeari emandako zerbitzu ugariak zerrendatzen zituen. Horregatik, hain zuzen ere, azaltzen da
|
emakumearen alde
Etxepare: abantailak baino ez ditu emakumeak gizakumearentzat.
|
|
|
Horregatik, hain zuzen ere, azaltzen da emakumearen alde Etxepare: abantailak baino ez ditu
|
emakumeak
gizakumearentzat. –Eman?
|
|
|
–Eman? isotopiaren gain eraikitzen du
|
emakumea
(mundura ekarri, bularra eman, hazi, egunero lagundu, plazera eman...). –Eman?
|
|
|
–Eman? semak gobernatzen du
|
emakumearen
jarduera, aitzitik, kontrako norabidekoa den, jaso, semak, gizonezkoarena.
|
|
|
Dirudienez, lau mende luze geroago,, ematea, k
|
emakumearen
ezaugarri izaten jarraitzen du. Erkiagak irudikatutako Loli Menak Etxeparek bere zerrendara eraman ez zuen, opari?
|
|
|
Araibar konkistatzailearen konkisten zerrenda
|
emakume
multzo batek osatzen du. Multzo horretan badira izen propioaren jabe ere ez direnak izenen batekin izendatzen direnen artean.
|
|
|
Multzo horretan badira izen propioaren jabe ere ez direnak izenen batekin izendatzen direnen artean. Guztiotan, kontalariak
|
emakume
bakarra hautatzen du Araibar zalduna berrerosteko: Loli Mena soil soilik.
|
|
|
Kontalariak Loli Mena ez du ipintzen Manu Araibarren behar sexualak asetzen dituzten gainerako
|
emakumeen
parean. Loli Mena bereizi egiten du.
|
|
|
Mimex, Ani, Nini. Azkenean, modu batean ala bestean, izen propioa ezkutatuz ala izen propio deigarri batez hornituz eta abizena isilduz,
|
emakumeon
identitatea babesten du. Ez du berdin jokatzen Loli Menarekin:
|
|
|
Loli Menak baditu bi ezaugarri Araibarrek, soin joko, rako lagun dituen gainerako
|
emakumeek
ez dituztenak: jatorria landa giroan izatea eta birjintasuna Manu Araibarrekin galdu izana.
|
|
|
jatorria landa giroan izatea eta birjintasuna Manu Araibarrekin galdu izana. Izen propio baten jabe izanaz kontaketara datozen gainerako
|
emakumeek
ez zuten birjintasuna galdu Araibarrekin: Mimex eta Ani emagalduak?, aragi bizi saltzailleak?
|
|
|
Hiruren jatorria, Loli Menaren kasuan ez bezala, ezezaguna da, kontakizunak jasotzen ez duelako. Bistakoa denez,
|
emakumeok
ere urratu dituzte 6 eta 9 aginduak, baina zigorra Loli Menarentzat bakarrik da. Beraz, 6 eta 9 aginduak urratzen dituzten guztiek ez dute ordaintzen hutsegitea Araibar zaldunaeleberrian:
|
|
|
Beraz, 6 eta 9 aginduak urratzen dituzten guztiek ez dute ordaintzen hutsegitea Araibar zaldunaeleberrian: ez gizakumea den pertsonaia nagusiak, ezta hiria bizileku duten
|
emakume
lizunek ere. Herri koxkor bateko baserritik hirira joan eta bertako arriskuak saihesteko behar besteko ahalmena erakutsi ez duena bihurtzen da biktima bakar.
|
|
|
Hain zuzen ere, landa girotik birjina atera zena hautatzen da sakrifiziorako, eskaintza horren bidez Manu Araibar hiritar lizuna salbatzeko: hiria bizileku duen bekataria onbideratu da, landa girotik birjin hiriratu zen
|
emakume
batek eginiko berrerospenari esker.
|
|
|
(...). Bai, Agur;
|
emakume
asko ezagutu izan ditut, agian geiegi zorigaitzez. Zertarako oroitu!...
|
|
|
Bestalde, oso pozgarria da ikustea gero eta gehiago direla idazle gizonezkoak aitortzen dutenak beren lanaren ardatz nagusia maitasuna dela, eta berau izan dela gai nagusietarikoa literaturaren historian zehar.Denaden,
|
emakume
baten ahoan beste modu batera entzuten da egitate hori. [Zortzi unibertso, zortzi idazle, Ana Urkiza (Alberdania, 2006) Orr.:
|
|
|
Gizonezkoen maitasunari buruz hitz egitea pozgarria den arren,
|
emakumeen
esateko modua nabarmentzen du egileak. Ez die meriturik kentzen gizonezkoei, baina emakumeen lekua aldarrikatzeko aprobetxatzen du birformulazioa, eta hori da, hain zuzen, nabarmenduta geratzen den zatia.
|
|
|
Gizonezkoen maitasunari buruz hitz egitea pozgarria den arren, emakumeen esateko modua nabarmentzen du egileak. Ez die meriturik kentzen gizonezkoei, baina
|
emakumeen
lekua aldarrikatzeko aprobetxatzen du birformulazioa, eta hori da, hain zuzen, nabarmenduta geratzen den zatia.
|
|
|
Amatasuna gizakiaren baloreen artean gorengo mailan jarrita ikusiko dugu.
|
Emakumearen
irudia sarritan horri lotuta ageri da. , emaztea, emakumea orokorrean, maite du, baina neurri handi batean andre hori ama bihurtuta ikusten du.
|
|
|
Emakumearen irudia sarritan horri lotuta ageri da. , emaztea,
|
emakumea
orokorrean, maite du, baina neurri handi batean andre hori ama bihurtuta ikusten du. Eta behin ama denean, orduan doinua sublimea egiten da, samurtasun eta goraipamenez josita.
|
|
|
Urrezko bibliotekabilduman berrargitaratutako lehenengo zortzi aleetan, ez da hitzaurre berririk gehitu, lehen aro hartan argitaratutako hitzaurre berak ematen dira, aldaketa txiki batzuk salbu: hizkuntza zuzenketak (berrargitalpen guztien kasuan), atalen izenburuak gehitzea, itzultzailearen oharrei buruzko adierazpen bat gehitzea eta eskerrak kentzea(
|
Emakume
abeslari burusoila); eta sinadura gehitzea (Lorategiko festa). Nabarmentzekoa da Madame Bovaryren kasuan, edizio zaharrean (©) zuela hitzaurreak baina ez duela halakorik berrian.
|
|
|
Gaurdaino, feminismoaren kritika ia erabat presentista izan da, hots, idatzi duten emakumezko autoreen azterketa, analisi testual filologikoa izan da. Hala, feminismoak ia esklusiboki egungo emakumezko idazleak aztertu ditu, lehenaldira jo ahala are
|
emakume
idazle gutxiagoren berri baitugu. Azterketa hau oso da garrantzitsua, jakina, baina azterketa honetan, azken batean, kritika feministak filologiaren menpe segitzen du.
|
|
|
Are gehiago, XVI. mendetik aurrera apologismoak euskara, hain zuzen,?
|
emakume
–gisa aurkeztuko du, amandre kutun baina zahar modura, Baltasar Etxaberekin hasita (Discursos de la antigüedad). Era berean eta garai horretan, 1610eko sorginen aurkako inkisizioaren azken auto ezagunak kontuan harturik, euskara emakume erlazioa ez da perspektiba feminista batetik zehazki aztertu.
|