2000
|
|
Bere jaioterri zuen Barasoain herrian ospitalea eraiki zuen, Nafarroaganako maitasuna erakutsiz. Gure
|
egunotan
, berriz, Eusko Ikaskuntzak ohore egiten dio Zuzenbideko koaderno sailari Azpilkueta izena ematean.
|
|
Gure
|
egunotan
, ordea, horiek historia zuzenari bihurtzeko asmoz, Jose Luis Lizundia jaunak, 1981eko maiatzaren 27an txosten bat aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean Eusko Jaurlaritza bere aldetik jar zedin Castilla Leongo agintariekin harremanetan, TreviƱo berreskuratzeko ahalegina egiteko. Baina une hartan gure politikariak ez ziren gehiegi ahalegindu.
|
|
gazteek Latin gramatika ikasten dutenean, nahiz Gaztelaniaz, nahiz Frantsesez, nahiz Euskaraz hitz egiten dute, eta hori eragozten ez diete. Gramatikako Maisu famatu bat gure
|
egunean
zen, Latin gauzak ere Euskaraz erakusten zituena: eta Frantses Euskaldunei Gramatikako Erreglak Euskaraz adierazi, eta erakusten dizkiete.
|
|
Hezierarik ezaz noski, demokraziaren heldutasunik eza gure
|
egunotan
nabari zaigu, Uda TreviƱoren kasuan argi azaltzen zaigunez. Bestalde, epaitegietan gure hizkuntzak duen sarrerarik ezaren lekukotasunak ematen ditugu eta horren arabera norbere burua behar bezala zuzen defendatu ezinarenak.
|
|
Hortxe zegoen Txema: Derryko aterpetxeko ohe batean etzanik, izenik ba ote zuen ere ez zekien neska bati besarkatuta, eta hurrengo
|
egunean
amaituko zitzaion bidaiaz gozatzen.
|
|
Ondo gogoratzen zuen, bien arteko isilune batean Collins jaunak hartu zuelako gela osoaren jabetza," do you remember, do you remember?" galdetuz eta, bide batez, Txemaren amorrazioa piztuz. Buruan sartuta geratzen diren lelokeriatxo horiek dira, baina
|
eguna
izorra dezaketenak dudarik gabe.
|
|
Euren hasierako intentzioa (nirekin aurkitu baino lehenagokoa) Limerick hirira heldu eta gaua han pasatzea zen. Baina pentsatu zuten hori
|
egun
bat galtzea zela, goizegi iritsiko liratekeelako, eta beraz Lahincheraino joatea erabaki zuten, nire proposamenari kasu eginda.
|
|
Eta" hamar minutu barru" horrek zer pentsa eman zidan arren, erabaki nuen sei mutil haiek guztiz normalak zirela eta nire pentsamendu negatiboek ez zidatela batere laguntzen, ez zidatela bidaiaz, paisaiaz, elkarrizketaz disfrutatzen uzten. Baziren zenbait
|
egun
mutil haiek ezagutzen nituela, eta hasieratik jo nuen posizio defentsibo batera. Eta zertarako?
|
|
Esan zidanez, Dingleko atentatuaren
|
egunean
ere nirekin jator hitz egin besterik ez zuen nahi. Nahiko tristatuta itzuli zela etorritako bidetik, nire erantzuna ez zitzaiola asko gustatu, zakar jokatu nuela berarekin.
|
|
Ez dugu beharrik izan, ez zuhaitz batean gure izenak zizelatzeko, ez etorkizuneko proiektuak elkarren artean erabakitzeko, ez ezer. Halaxe irten da, eta halaxe erabakiko dugu,
|
egunean
egunekoa.
|
|
Gaurko
|
eguna
etxean pasatu dugu, euria leihoetatik ikusiz.
|
|
Ez da ezer ezkutatu nahi dizudalako, baizik eta momentua bizitzen ari naizelako.
|
Egunak
hain dira motzak... Eta gero zerbait idatzi behar dut zure gainean, eta ez zait bururatzen, guztia izan delako hain zoragarria egun horretan ere...
|
|
Ralph ez dut berehalakoan konbentzitu. Nahiago zuen Connemaran gelditu harik eta ni etxera joateko
|
eguna
heldu arte. Hemen ederto gaudela, Ipar Irlandak ez duela askorik ikusteko eta, gainera, arriskutsua dela esanez desenkusatu da.
|
|
Zoragarria. Segi horrela, Eider, pentsatzen zuen Txemak, iragan
|
egunetako
bakardade, frustrazio, amorrazio, tristura eta beldurrak neskalagunaren ezjakintasunaren bidez uxatu nahian. Segi horrela, bai, eta noizbait konturatuko zara zeu zarela hemen engainatuena:
|
|
Eta gai honetaz pentsatzen ari nintzela, Hondurasko kartzela batean gertatutakoak gogoratu zaizkit. Abuztuko
|
egun
hartan presoek su eman zioten euren aterpe bakarra zen Santa Barbara kartzelari. Bertako 498 presoek, guztiek alegia, egin zuten alde.
|
|
Baina mehatxuren baten zurrumurrua zabaldu da gure artean, hitzaldiak bonba mehatxua jaso duela, alegia. Eta jendea hasi da esaten protestante putakumeen errua zela, gaur euren
|
egun
seinalatua zela (artean ez bainekien hori ere, nahiz eta famatuak izan" orangista" izeneko talde horiek gaurko egunez egiten dituzten desfile eta alarde harroak), eta Ipar Irlandan istilu larriak izan direla gaur, eta gauean larriagoak izango direla seguruenera. Bitxiena da Errepublikan ere, alegia Hegoaldean, zenbait ekintza txiki burutu omen dituztela txerri lealistek aurten; garrantzirik gabekoak, bai, baina han hemenka izua hedatu dutenak.
|
|
Baina mehatxuren baten zurrumurrua zabaldu da gure artean, hitzaldiak bonba mehatxua jaso duela, alegia. Eta jendea hasi da esaten protestante putakumeen errua zela, gaur euren egun seinalatua zela (artean ez bainekien hori ere, nahiz eta famatuak izan" orangista" izeneko talde horiek gaurko
|
egunez
egiten dituzten desfile eta alarde harroak), eta Ipar Irlandan istilu larriak izan direla gaur, eta gauean larriagoak izango direla seguruenera. Bitxiena da Errepublikan ere, alegia Hegoaldean, zenbait ekintza txiki burutu omen dituztela txerri lealistek aurten; garrantzirik gabekoak, bai, baina han hemenka izua hedatu dutenak.
|
|
Galtzerdiak eta galtzontziloak maizago aldatzen zituen. Bi
|
egunetik
behin. Zeren, finean, bera ez baitzen Irlanda hartara modelotxoak luzitzera joan, ezpada Eider, bere neska, bere laguna, bere bizitza, bere izateko arrazoia aurkitzeko nahiaz.
|
|
Emozio pittin bat sentitu bazuen ez zen izan hango paisaiengatik, baizik eta Eiderrek ibilitako bide eta txokoak ezagutzeagatik. Eta hori, emozioa alegia, bidaiaren aurreneko
|
egunetan
baino ez, ezen gutxi gutxika amorru berezi bat ari baitzen jabetzen Txemaren sentimenduez: alde batetik Eider gogorarazten zion guztia kakaztuko zuena, eta bestetik bere neskalagunaren pausoen gainean ibiltzearen ideia bururatu zitzaion eguna madarikaraziko ziona.
|
|
Eta hori, emozioa alegia, bidaiaren aurreneko egunetan baino ez, ezen gutxi gutxika amorru berezi bat ari baitzen jabetzen Txemaren sentimenduez: alde batetik Eider gogorarazten zion guztia kakaztuko zuena, eta bestetik bere neskalagunaren pausoen gainean ibiltzearen ideia bururatu zitzaion
|
eguna
madarikaraziko ziona.
|
|
Beste garai batzuetan, berriz, gure espezie bereko animalien bila ematen ditugu
|
egunak
; haiek zaintzeko baino, beraiek zain gaitzaten. Bila esan dut, baina esan nezakeen baita ere esperoan, berreskuratu nahian, gogoratzen, hautatzen...
|
|
Kaiolan sartu genuelarik, orduak ematen nituen bere portaera aztertzen, esaterako zerk pozten zuen jakin nahian, edo bere umore aldaketak zenbatekoak ziren irratia ondoan jartzen banion, edo alpistea hiru
|
egunez
kentzen banion.
|
|
Txemari otu zitzaion hura Eiderren azpikeria berri baten hasiera izan zitekeela. Alegia, ez zela sekula Lahinchen egon, edo tertulia hartan ezagututako mutilen batekin pasatu zituela
|
egunak
eta beraz mutil horren izena hartu zuela gakotzat, edo Ipar Irlandako putakume haietako baten izena. Duncan.
|
|
Eta orduan, eskaintzaz beteriko urte batzuen ondoren, amaitu egin zitzaizkion opari infinitu eta mugagabeak, eta
|
egun
hartatik aurrera mendiak eta lakuak oparitzen zizkidan, eta gero zuhaitzak eta ur lasterretako bitsa; eta hodeiren bat oparituko ote zidan beldurrez nengoen garai batean, enborrean zizelatu zuen bihotz bat erakutsi zidan. Hura guztiaren bukaera zela iruditu zitzaidan, baina ez:
|
|
Hain barruraino hurrupatu zuen irla haren esentzia, hain bertakoa sentitzen zen. Pozez hartu zuen Catherine hil baino egun batzuk lehenagoko IRAren hiru
|
egunetako
su etena, baina gobernu ingelesaren jarrerak apaldu zizkion hasierako ilusioak. Eta beno, holaxe joan zitzaion azken aste hura, Catherine OāReilly hil zeneko astea, alegia.
|
|
|
Egunak
zenbatzen ditut bakarrik nagoenetik. Ia 50 Eta zuk ez duzu erruki izpirik erakutsi.
|
|
Guraso diktadoreak izatearen komeriak. Baina hala ere baziren urtean zenbait
|
egun
, gutxiegi horiek ere baina tira, gaua kasu, edo herriko jaiak, eta nola ez, inauteriak. Eta munduaren historia osoan ez zen egon hura bezain inauteri garrantzitsurik.
|
|
Eta manten azpian otoitz egiten zuen, astelehenean mesedez begiradatxo bat eskain ziezaion ondoko gelako neskatilak. Eta koadernoen atzeetan neskaren izena idazten zuen, eta irudiak egiten zituen bien inizialak batuz, eta
|
egun
hartakoak apuntatzen zituen bertan.
|
|
Dublin utzi nuen, Bitakora maitea, hodei grisez beterik. Eguraldi normala,
|
egunak
pasa ahala frogatzeko aukera izan dudanez, eta beraz beldurrik gabe esan dezaket ohitzen hasia naizela gainean izaten ditudan hodeien presentziara. Egun pare bat baino ez badaramatzat ere, aspalditik nago ohituta hodeiez kargatutako Irlanda honetara:
|
|
Egun pare bat baino ez badaramatzat ere, aspalditik nago ohituta hodeiez kargatutako Irlanda honetara: hau guztia nolakoa ote zen imajinatzen hasi nintzen
|
egunetik
; beti etorri izan zaizkit burura lehertzeko zorian dauden kotoi zikinezko zeruak.
|
|
Jabik pentsatuko luke errua berea dela, zerbait txarto egin duela, eta horregatik egiten diola alde maiteƱoak. Terek, berriz, pentsatuko luke" azken finean, Irlandara joateko dudan gogo itzeletik aparte, ez daukat arrazoi handiegirik bidaia hori egiteko, eta gainera, Jabi kezkatuta geratuko da", eta azkenean, bat dela edo bestea dela, euren eguneroko bizimodu polit eta linealarekin segituko lukete poz pozik, hurrengo goizean
|
egun
milimetratu bati ekingo zioten segurtasunaz.
|
|
Esaten ari nintzen Dublin utzi nuela, hain zuzen ere heldu eta hurrengo
|
egunean
. Egia esateko, tentazioa izan nuen egun bat edo bi gehiagoz bertan gelditzeko, tentazio goxoa gainera.
|
|
Eta gaur bai, gaur lortu dut goiz jaikitzea. Leihotik begiratu eta beste
|
egun
batez hodeiak ikusi ditut. Animatuta egoteko modukoa da gutxienez, hona heldu nintzenetik zeruan iltzez josita ematen duten hodei horiek ez baitute momentuz eztanda egin, eta gustua hartzen hasi natzaiela ere zin egingo nuke.
|
|
Nirea" Swift logela" da), handik ordu erdira edo, atetik sartu eta literara igo da ezertxo ere esan gabe. Bere ohea eta nirea lotzen dituen eskailera txikian gora egin du, eta segituan atera ditu koadernoa eta boligrafoa,
|
egunak
eman dizkionak papereratzeko asmoz. Nik, bien bitartean, disimulurik gabe begiratzen nuen azpiko literatik, RocĆoren gorputza goiko koltxoiaren bigunetan nola sartzen zen; eta igartzen nizkion ukondoak mugitzen, eta belaunak eta hanken puntak ohea emeki ostikoz jotzen, eta orain ahozpez etzanda ari zela idazten eta gero alboz, eta koltxoiak bigunagoa ematen zuen holakoetan, dudarik gabe bere izterrak ziren haiek ukitzeko besoa pixka bat baino ez nuenean altxatu behar.
|
|
Dublindik gora lehendabizi, Ipar Irlandan sartu, eta ondoren mendebaldeko kostaldetik behera egin du. Orain Dublinerantz doa apurka apurka, zeren badu denbora aski oraindik, eta beraz
|
egunetik
egunera prestatzen ditu hiriburura joateko erabiliko dituen bide eta zidorrak.
|
|
Dublindik gora lehendabizi, Ipar Irlandan sartu, eta ondoren mendebaldeko kostaldetik behera egin du. Orain Dublinerantz doa apurka apurka, zeren badu denbora aski oraindik, eta beraz egunetik
|
egunera
prestatzen ditu hiriburura joateko erabiliko dituen bide eta zidorrak.
|
|
Eta Txemak egun bi eman zituen proposamen harekin bueltaka, baietzaren eta ezetzaren arteko ika mikan sartuta. Harik eta, bi
|
egun
haien buruan, Eider azaldu zen arte RocĆo eta Txema hitz egiten ari ziren tabernako izkinatxora. Aurpegi alaiz zetorren Eider, eta gogo nabarmenak erakutsi zituen Txemarekin hizketan zebilen hura ezagutzeko.
|
|
Hurrengo
|
eguna
Derryko udal liburutegian eman zuen berriro. Azken hilabeteetako egunkari guztiak arakatu nahi zituen, Ralphen argazkiekin konforme geratu ez eta orain Eiderri buruzko aipamenen bat nahi zuen, mendekua osoa izan zedin, poz txikia algara ikaragarri bihur zedin, liburutegiko arduradunak kalera bidal zezan hain barre ozena egiteagatik.
|
|
Ez genuen afaldu, ez genuen kalerik zapaldu, ez genuen telebista piztu. Gure azken
|
egunak
aprobetxatu nahi ditugu.
|
|
gurasoen etxera heltzeak lasaitasun punttu bat eman zidan. Badakit esan berri dudan horrek ez duela koherentzia handirik aurreko
|
egunetan
idatzitako gauzekin, baina egia da.
|
|
Bestalde, inguruko herririk politenak erakutsi dizkiot gaur Ralphi, baina uste dut ondorengo
|
egunetan
ez garela baserritik irtengo, ez baitut nahi inork ezezagun batekin ikus nazan.
|
|
Laster noa lanera, eta harantz irten baino lehen ari naiz ordenagailuan Bitakora honen azken hitzak idazten. Zure azken
|
eguna
ere bada, beraz, Bitakoratxo.
|
|
Normala zenez, Lahincheko atentatuaren albistea uztailaren 14ko egunkariak zekarren, titular handitan: " IRAren erantzun odoltsua orangisten jai
|
egunari
", eta beherago," Bost hildako Lahinchen (Clare konderria) atzo gertatutako tiroketan". Albistea ondo ezagutzen zuen, baina hala ere osorik irakurtzeko ahalegina egin zuen:
|
|
Ondorengo
|
egunetako
egunkariek datu gehiago zekarten, adibidez talde paramilitar lealistak arma merkantzia handi bat espero zuela ondorengo egunetarako, eta beste zenbait datu Txemak lehendik ere ezagutzen zituenak. Baina Ralphen aurpegirik ez.
|
|
Ondorengo egunetako egunkariek datu gehiago zekarten, adibidez talde paramilitar lealistak arma merkantzia handi bat espero zuela ondorengo
|
egunetarako
, eta beste zenbait datu Txemak lehendik ere ezagutzen zituenak. Baina Ralphen aurpegirik ez.
|
|
RocĆo GarcĆa de Mainueta gogoratu zitzaion orduan. Ikusi zuen azken
|
egunaz
oroitu zen. Tabernatik joan zen egun hartatik ez zuen gehiago ikusi, ezta haragizko arroila sortzen zuen eskote hura ere, begien zoritxarrerako.
|
|
Agertzeko eta desagertzeko zuen ahalmena. Eider tabernara sartu zen
|
egun
hartan bertan desagertu zen RocĆo; eta Txemaren neskalagunari orduak baino falta ez zitzaizkionean Irlandara abiatzeko, orduantxe azaldu zen berriro neska liluragarri hura. Horrek ere bazuen zerbait ikustekorik heriotzarekin.
|
|
Bi
|
egun
behar izan zituen Txemak Killarneyra heltzeko, baina azkenean hantxe zen. Eiderren egunerokoari kasu eginda stoparen aukerari ekin zion berak ere, ez baita gauza bera āotu zitzaionā autobusean bidaiatzea, ordura arte egiten ibili zen bezala.
|
|
Elkarrizketak, gidariei zor zaizkien ordain txiki horiek, luze egiten zitzaizkion Txemari. Bai Casheletik Corkerako bidean (zeinetan
|
egun
oso bat eta hiru auto erabili zituen), bai Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar). Luze egiten zitzaizkion, beti berdina hartu ohi zutelako hizketagai eta, nola ez, Txema nazkatzen hasia zelako lehenengo eguneko bigarren autoan.
|
|
Bai Casheletik Corkerako bidean (zeinetan egun oso bat eta hiru auto erabili zituen), bai Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar). Luze egiten zitzaizkion, beti berdina hartu ohi zutelako hizketagai eta, nola ez, Txema nazkatzen hasia zelako lehenengo
|
eguneko
bigarren autoan.
|
|
Isiltasuna zen azken hilabete bietan bere bizimoduaren jabe, Eiderren heriotzak bijilia sargoritsu batean murgildu zuenetik. Bakardadearen pisutik aldentzeko asmoz alerta egoera bat aukeratu zuen, eta
|
egunak
pasatzen zituen euliei begira. Lanean ere, nola ez, paperak eta boligrafoak aspertu egiten zitzaizkion esku artean, eta izerdiz bustitzen zituen erabili orduko.
|
|
Arratsaldeetako ordu amorfoei itxura konkretua ematen zieten bien artean. Beste batzuetan bi edo hiru
|
egun
(eta beste hainbeste gau) ematen zituen pisuan, normala denez eta batera bizitzeko gogoari tokia eginez. Baina inoiz ez zen maletekin agertzen, eta Maiteren ideia feudalen aurkako gudua gogorra zela suposatzen zuen, beraz, Txemak.
|
|
Gertaera hartaz akordatzen zen bakoitzean telebista pizten zuen, ea audientziaz betetako saioren bat aurkitzen zuen, pentsamendu haiek arintzeko asmoz. Baina printza txikiak sartzen zitzaizkion burmuinaren zirrikituetatik, hala nola esperientzia txar haren lekuko izandako udalekuaren izena, eta ondorengo
|
egunetako
haserre eta beldurrak... Baina ez zuen nahi, ez zuen gertaera hura gogoratu nahi, iraganaren zakuan sartuta mantendu nahi zuen, eta hura dena aspaldi bukatu zela esaten zuen Txemak ahots ozenez, bere buruak entzun zezan edo.
|
|
Uko egingo nioke baita ere ametsetako Irlandari, eguneroko bizitzari, lanari, iraganari, txutxu mutxuei... baldin eta baneki RocĆo ez dela bihar edo etzi Dublinerantz joango. Baina, lehen esan dudan bezala, orainaldiaren jabe gara (horren jabe baino ez, agian), eta nork daki, beharbada datozen
|
egunetan
pozteko beste mila arrazoi aurkituko ditut. Ze" beharbada" eta ze txorakeria?
|
|
Pertsianaren zirrikituetatik sartzen ziren izpi dardartiek esnatu naute. Begiak bortxaz ireki ditut, konturatu barik joan zaidalako gaua, eta harritu egin nauelako
|
eguna
hain arin heltzeak. Labirintoaren irteera aurkitu duenaren duda aurpegia izango nuen akaso, zeren metro bat harago, bere ohean esna, RocĆoren algaratxoak nire bisaia xelebrea salatu baitu.
|
|
Gogoratzen nuen, noski, mutil bati aurrenekoz musu eman nionekoa. Lekua,
|
eguna
, mutilaren izena eta, gutxi gorabehera, aurreko orduak. Baina ez nuen oroitzen sentsazio hori, alegia, gertatuko dela jakin eta hala ere denbora joaten uztea, denborarekin jolastea.
|
|
Ondo esan nuen, bai, ezagutu nuen
|
egunean
, RocĆo arriskutsua zela. Inoiz ez bezalako zirrara nabaritu dut, lepotik hasita hanken puntetaraino joan zaidana, gure sabelek elkar ezagutu dutenean.
|
|
Eta zure orrietan idatzi nuena ez zen gezurra: ohetik jaiki eta
|
egunean
gertatuko zitzaidana ia minutuz minutu ezagutzen nuen. Banekien ze arropa jantzi behar nuen, termostatoak hamar minutu behar zituela ura berotzeko, Seat zaharra estarterraren bidez jarri nuela martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea ehun metro harago zegoela, bariante berria, bihurgune baten atzetik osaba Pedroren baserria.
|
|
1990eko
|
egun
hartan lan handia egin behar izan genuen udalekuko umeak neka zitezen: mendira eraman genituen, eta gero piraguaz ibiltzera.
|
|
Merezita ere bagenuen, alajainkoa! Deabru txiki horiekin batera hamar bat
|
egun
bizi ondoren, dudarik ez zen aitzakiarik txikiena perfektua zela zintzurrak bustitzeko.
|
|
āEz dakit, baliteke ni oker egotea, baina Eider arraro samar ikusi nuen istripua baino lehenagoko
|
egunetan
.
|
|
āEz dakit. Baina gauetik
|
egunera
legez aldatu zitzaion izaera.
|
|
gelan sartuta igaro zuen arratsalde bat gogoratu eta, hari horri jarraituz, ustezko depresio baten inguruko teoria sortzen da, ahaztuta beste edozein garaitan ere Eiderrek ordu luzeak pasatzen zituela bere gelan, tripako min batek edo parrandaren osteko biharamunak eraginda ziur aski. Eta gero, gogoratu hil baino bi
|
egun
lehenago ez zuela, esaterako, berdura zopa jan nahi izan, eta hara, autopsia ofiziala konpleto dugu: depresio batek suizidiora eraman zuen.
|
|
Hamar kilo eta laurehun gramo. Aurreko
|
egunak
telebistako eguraldi saio guztiak aztertzen igaro zituen, arrakasta handirik gabe hala ere, zaila izaten baita Europa osoko eguraldia erakusten duen katerik aurkitzea. Asko jota tenperaturen berri izan zezakeen, baina zertarako.
|
|
Baina akademiara joan behar nuen egun batean, kasualitatea, katarrotu egin nintzen eta, ezin joanda, etxean geratu behar izan nuen. Ba, justu
|
egun
horretan Terek Jabi ligatu zuen. Noski, ondorengo asteak jasangaitzak izan ziren.
|
|
Antzinakoa, hori bai. Herritik ibili zen gero, hurrengo
|
egunerako
hiru sandwich erosi zituen eta aterpetxera bueltatu zen biharamuneko bidea zein izango zen mapan aztertzera. Jonathan Swift handiaren irudiak estaltzen zuen bere gelako atea.
|
|
Baina zirrarak askoz bortitzagoak izan ziren telebistako irudi haietatik haratago joan eta lehergailuaren zergatia ulertzen saiatu zenean.
|
Egun
horretara arte Irlandako kasua egunkarietako hizki beltzetara mugatzen zuen Eiderrek, orriak pasatu eta ekonomia, kirolak eta abarrak ere hitzezko anabasa hartan galduko ziren modu berean. Baina hizki horien atzean dagoena, notizia hotzaren lerro artean ezkutatzen diren istorio pertsonalak, titularrik osatuko ez duten samin txikiak, unean uneko bihotz taupadak, lehergailua jartzea erabakitzen den momentuko izerdi hotza, hondakin bat altxatu eta aurki daitekeena... hori guztia usteldu egiten da orria pasatu eta ekonomia, kirolak eta abarrak iristean.
|
|
Eta nola areagotu zitzaidan, hartaraz gero, biharamunean ziegatik iltkitzeko gutizia eta desira, neure jakinminaren asetzeko! Eta nola eman zidan osaba Joanikotek hartarako behar nuen jakia, ziegatik jalgi nintzen
|
egun
berean, arratsean!, noiz eta erran baitzidan:
|
|
Bada, jaun Albert Etxegoienek bazuen anaia bat, zeinari Henrik baitzeritzan, eta zeinak kutxa tipi batean gordetzen baitzuen Estebanek skribatu karta. Eta jaun Albert Etxegoienen anaia hura
|
egun
batean Maulerat ezkondu, eta badirudi ezen bere ondasunen garraioan kutxatxoa gurditik erori zitzaiola, eta halaxe galdu zuela gutuna. Eta Henrikek hartu desgustua izugarria izan zuan, zeren bera ere protestant baitzen, eta zeren, halatan, biziki estimatzen baitzuen karta hura, halako moldez, non bere morroietarik batekin itzuli eta gibelatu baitzen, haren bila... alferrik.
|
|
Eta, azkenik, badakizue:
|
egunen
batean elkarrenganik bereiztea erabakiko bazenute eta, beraz, Joanikotek bere dorretxerat joaitea erabakiko balu, berarekin eramanen lituzke dorretxeari dagozkion morroi neskameak, baita abereak ere, testamentean sinatuaren arabera, zeren eta etxe bakoitzak baitu bere enborra, eta enbor horretan sartzen dira lurrak eta aziendak āeta, haiek erran ondoren, aitari eta osaba Joanikoti so egiten ... Arratsaldean zuekin hitz egin nahi nuke bakarka, zeren ez bainuke nahi biharko egunean zuen artean liskarrik sor ledin, ene testamenta dela kausa.
|
|
egunen batean elkarrenganik bereiztea erabakiko bazenute eta, beraz, Joanikotek bere dorretxerat joaitea erabakiko balu, berarekin eramanen lituzke dorretxeari dagozkion morroi neskameak, baita abereak ere, testamentean sinatuaren arabera, zeren eta etxe bakoitzak baitu bere enborra, eta enbor horretan sartzen dira lurrak eta aziendak āeta, haiek erran ondoren, aitari eta osaba Joanikoti so egiten ziela, akabatu zuenā: Arratsaldean zuekin hitz egin nahi nuke bakarka, zeren ez bainuke nahi biharko
|
egunean
zuen artean liskarrik sor ledin, ene testamenta dela kausa. Eta bihartik aitzina, berriz, xakearen koadro zuri beltzetan barrena galdu nahi nuke neure burua, jauregiko kontu guztiez ahantzirik āeta bazkaltzen hasi ginen.
|
|
Nola ibili ginen hurrengo
|
egunetan
osaba Joanikot eta biok bazter guztiak miatzen, gutuna gorde zezakeen lekuaren bila! Baina leku hura, bertzalde, nonahi egon zitekeen:
|
|
āEtxeko harroina eta etxeko sostengua izanen haiz biharko
|
egunean
, Mattin, eta hartarakotz prestatu beharra daukak āerraiten zion aitak.
|
|
Bai, guztiz oroitzen dut orain eszena hura, zeina nik hamar urte bete berriak nituela eta jaun Marcel ādon Frantziskoren ondoko prezeptore berriaā orduko etxean genuela izan baitzen; eta oroitzen dut bazkal aitzin izan zela, eta ama ere, halakoetan ohi ez bezala, ondoan izan genuela
|
egun
hartan. Eta, horrela, eni xuxendu hitz haien ondotik amari artezten zitzaiola, aitak erran zuen:
|
|
NOLA ahantzi
|
egun
haiek, noiz eta teleskopiotik beha jartzen baikinen harat eta honat...! Hura urduritasuna, eta hura asaldura, lehen egun haietan partikularzki...!
|
|
NOLA ahantzi egun haiek, noiz eta teleskopiotik beha jartzen baikinen harat eta honat...! Hura urduritasuna, eta hura asaldura, lehen
|
egun
haietan partikularzki...! Hainbertzekoa izaiten zen, non bi begiak ireki edo biak hersten bainituen, ezinegonak itsuturik.
|
|
Kontatu dizut orrialde batzuk lehenago nola egun batean ama, Mattin eta hirurok joan ginen osaba Joanikoten studiorat, ilargia teleskopiotik ikusi ahal izaiteko. Eta orain bertze
|
egun
hura oroitu nahi nuke, noiz eta habia hura ikusi baikenuen, lizar lerden baten gainean zegoena.
|
|
Mattin eta biok geunden
|
egun
hartan, eta bazkalondoa izanen zen, osabak erran zigunean:
|
|
Ezin hobeki oroitzen ditut osabak
|
egun
haietarik batean eman zizkidan lezioneak.
|
|
" Diiin daaan, diiin daaan... Minutuak eta orduak luzeegiak dituk mugimendu bizkorren studiatzeko, eta
|
egunen
batean norbaitek erloju bat asmatu dik, pultsazioak neurtzeko gai ere izan daitekeena, diiin daaan, diiin daaan..." Hantxe, bada, osabaren prebisioneak beterik, Holandako lurretan!
|
|
Goizetan jaun Marcelek emaiten zigun eskola, eta arratsaldeetan osaba Joanikotek. Osabak anitzetan galdetzen zidan jaun Marcelek goizetan jorratu gaiei buruz, nola galdetu baitzidan
|
egun
hartan, noiz eta jaun Marcelek silogismoei buruzko jakingarriak āfigurak eta moduak, premisak, ondoreak eta korolarioak, baita hainbat silogismo molde ere, etsenplu eta guztiā irakatsi baitzizkidan; eta berdin galdetu zidan handik bizpahiru egunetarat ere, noiz eta jaun Marcelek termino mnemotekniko haien berri eman baitzigun, silogismoen arautzeko eta klasifikatzeko: Barbara, Celarent, Darii, Ferio, Cesare, Camestres...
|
|
Goizetan jaun Marcelek emaiten zigun eskola, eta arratsaldeetan osaba Joanikotek. Osabak anitzetan galdetzen zidan jaun Marcelek goizetan jorratu gaiei buruz, nola galdetu baitzidan egun hartan, noiz eta jaun Marcelek silogismoei buruzko jakingarriak āfigurak eta moduak, premisak, ondoreak eta korolarioak, baita hainbat silogismo molde ere, etsenplu eta guztiā irakatsi baitzizkidan; eta berdin galdetu zidan handik bizpahiru
|
egunetarat
ere, noiz eta jaun Marcelek termino mnemotekniko haien berri eman baitzigun, silogismoen arautzeko eta klasifikatzeko: Barbara, Celarent, Darii, Ferio, Cesare, Camestres...
|
|
ZER gehiago erran diezazuket jaun Marcelez, jaun AndrƩ? Oroit dezaket, konparazione, nola irakatsi zigun latineko dikzionarioa erabiltzen eta nola
|
egun
haietan erran zigun ezen dikzionarioa hitzen logela zela, eta hantxe genuela hura, guk noiz zabalduko zain, hitzek ezkutatzen zituzten ametsak eskura genitzan. Eta erran zigun, halaber, ezen dikzionarioa baso bat ere bazela, non pagorik lerdenenaren iduriko hitzak aurki genitzakeen edo belarrik xumeenaren idurikoak; eta zerurat beha zeuden hitzak zeudela, eta lurrari beha zeudenak eta lurrean sartzen zirenak, bertze hitzen ongarri bihurtzeko; eta hitz gozoa, komunzki eta eskuarki, ederra zela, eta hitz garratza eta pozointsua, itsusia; baina bazirela hitz gozoak, gozoaren gozoaz gibela eragin ziezaguketenak, okaztagarri egin arteraino, nola izan ohi baitziren usu gorteko poeten hitzak, kapare eta handikien zerbitzuetarat zeudenenak eta haien faboreen eskertzeko skribatzen eta deklamatzen zutenenak, eta bazirela hitz garratzak eta pozointsuak ere, garratzaren garratzaz eta pozoinaren pozoinaz eder bihur zitezkeenak, nola gertatzen baitzen osaba Joanikotek hain atsegin zituen Rabelaisen edo Quevedoren luma satirikoetan...
|
|
Deus guti bazkaldu nuen
|
egun
hartan. Eta, gelan nengoela, ezin kendu izan nituen burutazio haiek.
|
|
" Lehen anaia salatu eta saldu huen, eta orain konfiantza emaiten dian eta lagun agertzen zaian gizona...?" Eta, boz haien isiltzeko, lizifrinaren zale eta gura egin nintzen berriro. Eta, obra penatuetan penatzen nintzela, kasik ez nuen
|
egunik
izan, neure burua apaldu eta zigortu ez nuenik, ezin sutsuago.
|
|
āLehen erran dizut ezen zerbait utzi dugula bertze egun baterako... Zeren zinez ikusi nahi baitzintuzket bertze
|
egunen
batean, horrela, buruz buru, lasai, edo gehiagotan ere bai, zergatik ez... eta zeren neure egitekoak baititut orain, biharko eta aste osoko eskolak prestatu behar ditudanez gero āeta, aulkitik altxatzen zinela, kontsolamenduzko bertze hitz haiek xuxendu zenizkidan, erraiten zenidalaā: Ez nigar egin mudantza honetan gal dezakezunagatik, Joanes, eta arrai zaitez irabaz dezakezunagatik...
|
|
Eta gehiago erranen dizut, zeren, gauzak dauden bezala, zalantza baita gure esperantza bakarra. Zalantza guztion baitan errotzen den
|
egunean
, ez baita nehor ere, pentsatzen duenagatik, sutarat eramana izanen, Giordano Bruno eraman zuten bezala.
|
|
Eta
|
egun
hartan Bruno izanen genuen hizpide, hurrengoan Descartes... Erasmo, Montaigne, Frantzisko Vitoriakoa...
|
|
Zer
|
egunak
haiek...!
|
|
BERTZE egun batean, finean, Mathalasez hitz egin zeniezadan eskatu nizun, zeren behin baino gehiagotan aditu izan bainuen haren izena zure mihitik, eta zeren artean ez baitzintzaizkidan haren bizitzaz mintzatu, nahiz eta zuk promes egin zenidan luze eta zabal mintzatuko zintzaizkidala zeure lehengusu hartaz, zeure etxerat eraman ninduzun lehen
|
egunean
berean.
|
|
Eta buruzagiaren patua ere ez zen anitzez hobea izan, zeren, lau partetan partitu baitzuten haren goputza, eta haren burua, berriz, Mauleko murrailetako itsu leihotik eseki, non hilabeteetan egon baitzen, harik eta gau batean bertatik desagertu zen arte āeta, barren barreneraino hats hartzen zenuela, begiak dir dir, ordu arte gorde gorderik izan zenuen sekeretuaren berri eman zenidanā: Ni izan nintzen Urte Zahar
|
egunean
burua handik kendu, eta herriko kanposantuan isil gordean ehortzi zuena, lur sakratuaren magalean.
|
|
Baina kontua ez zen hartan akabatu. Zeren, ehizaren itzultzeaz denaz bezainbatean, tigrea ordu arte guztiz meneko azaldu izan bazitzaigun ere, atzaparretan zuĆØn pieza eskatu bezain fite edo begiak estali bezain fite laxatzen zigula, protesta eta kexu handirik gabe,
|
egun
hartan, aldiz, orroka aritu zitzaigun, eta morroietarik bati, noiz eta pieza bereganatu nahi izan baitzuen, sekulako atzaparkada egin zion.
|
|
āErran nizuen piztia ekarri zenuten
|
egunean
, ez zela sobera fidatzerik...
|
|
Eta, osabaren hitzak premonitorioak balira bezala, gertatu beharrekoa gertatu zen berant gabe, handik hiruzpalau
|
egunetarat
: tigrearen ihesa.
|
|
Zeren, bertze
|
egun
hartan, laxatu baitzioten, ohi bezala, tigreari erbi bat, baina piztiak, erbiaren gibeletik egin beharrean, xuxenean egin baitzuen oihanerat... eta alferrikakoak izan ziren, handik aitzina, gure entseiuak eta itzul-inguruak, haren edireiteko eta inkontratzeko.
|
|
Gauik,
|
egunik
,
|
|
Jaun Marcel eri genuen, bada, eta aita kanpoan zegoen
|
egun
haietan, eta gure amak medikuaren baitan jarri zuen konfiantza... eta honek erran zion jaun Mar celi gehiago jan behar zuela.
|
|
Eta oroitzen dut ezen
|
egun
hartan bertan erran zidala:
|
|
Osaba Joanikot, bertzenaz ere, Donibane Lohizunerat joaitekotan zen
|
egun
haietan, zeren bere liburua ālehen liburua, haren erranetanā akabatutzat jotzen baitzuen eta Piarres Oihartzabal kapitainari utzi nahi zion, ez irakur zezan, baina honek Bordeleko unibertsitatean lagun zuen irakasle bati eman ziezaion, zeren irakasle hau Montpellierko unibertsitatean ibilia baitzen urte batzuk lehenago eta zeren hango unibertsitateko bertze irakasle batzuen eraginaz bal...
|
|
Eta, horrela, anitz izan ziren urbiaindarrak,
|
egun
haietako sermoietarat eta bertzelako ofizioetarat joan zirenak. Jauregitik ere guztiak joan ginen, etxea begiratu behar zuten borzpasei morroi neskame izan ezik... eta osaba Joanikot izan ezik, jakina.
|