|
2000
|
|
|
Euren hasierako intentzioa (nirekin aurkitu baino lehenagokoa) Limerick hirira heldu eta gaua han pasatzea zen. Baina pentsatu zuten hori
|
egun
bat galtzea zela, goizegi iritsiko liratekeelako, eta beraz Lahincheraino joatea erabaki zuten, nire proposamenari kasu eginda.
|
|
|
Eta" hamar minutu barru" horrek zer pentsa eman zidan arren, erabaki nuen sei mutil haiek guztiz normalak zirela eta nire pentsamendu negatiboek ez zidatela batere laguntzen, ez zidatela bidaiaz, paisaiaz, elkarrizketaz disfrutatzen uzten. Baziren zenbait
|
egun
mutil haiek ezagutzen nituela, eta hasieratik jo nuen posizio defentsibo batera. Eta zertarako?
|
|
|
Eta gai honetaz pentsatzen ari nintzela, Hondurasko kartzela batean gertatutakoak gogoratu zaizkit. Abuztuko
|
egun
hartan presoek su eman zioten euren aterpe bakarra zen Santa Barbara kartzelari. Bertako 498 presoek, guztiek alegia, egin zuten alde.
|
|
|
Baina mehatxuren baten zurrumurrua zabaldu da gure artean, hitzaldiak bonba mehatxua jaso duela, alegia. Eta jendea hasi da esaten protestante putakumeen errua zela, gaur euren
|
egun
seinalatua zela (artean ez bainekien hori ere, nahiz eta famatuak izan" orangista" izeneko talde horiek gaurko egunez egiten dituzten desfile eta alarde harroak), eta Ipar Irlandan istilu larriak izan direla gaur, eta gauean larriagoak izango direla seguruenera. Bitxiena da Errepublikan ere, alegia Hegoaldean, zenbait ekintza txiki burutu omen dituztela txerri lealistek aurten; garrantzirik gabekoak, bai, baina han hemenka izua hedatu dutenak.
|
|
|
Eta orduan, eskaintzaz beteriko urte batzuen ondoren, amaitu egin zitzaizkion opari infinitu eta mugagabeak, eta
|
egun
hartatik aurrera mendiak eta lakuak oparitzen zizkidan, eta gero zuhaitzak eta ur lasterretako bitsa; eta hodeiren bat oparituko ote zidan beldurrez nengoen garai batean, enborrean zizelatu zuen bihotz bat erakutsi zidan. Hura guztiaren bukaera zela iruditu zitzaidan, baina ez:
|
|
|
Guraso diktadoreak izatearen komeriak. Baina hala ere baziren urtean zenbait
|
egun
, gutxiegi horiek ere baina tira, gaua kasu, edo herriko jaiak, eta nola ez, inauteriak. Eta munduaren historia osoan ez zen egon hura bezain inauteri garrantzitsurik.
|
|
|
Eta manten azpian otoitz egiten zuen, astelehenean mesedez begiradatxo bat eskain ziezaion ondoko gelako neskatilak. Eta koadernoen atzeetan neskaren izena idazten zuen, eta irudiak egiten zituen bien inizialak batuz, eta
|
egun
hartakoak apuntatzen zituen bertan.
|
|
|
Jabik pentsatuko luke errua berea dela, zerbait txarto egin duela, eta horregatik egiten diola alde maiteñoak. Terek, berriz, pentsatuko luke" azken finean, Irlandara joateko dudan gogo itzeletik aparte, ez daukat arrazoi handiegirik bidaia hori egiteko, eta gainera, Jabi kezkatuta geratuko da", eta azkenean, bat dela edo bestea dela, euren eguneroko bizimodu polit eta linealarekin segituko lukete poz pozik, hurrengo goizean
|
egun
milimetratu bati ekingo zioten segurtasunaz.
|
|
|
Eta gaur bai, gaur lortu dut goiz jaikitzea. Leihotik begiratu eta beste
|
egun
batez hodeiak ikusi ditut. Animatuta egoteko modukoa da gutxienez, hona heldu nintzenetik zeruan iltzez josita ematen duten hodei horiek ez baitute momentuz eztanda egin, eta gustua hartzen hasi natzaiela ere zin egingo nuke.
|
|
|
Eta Txemak egun bi eman zituen proposamen harekin bueltaka, baietzaren eta ezetzaren arteko ika mikan sartuta. Harik eta, bi
|
egun
haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema hitz egiten ari ziren tabernako izkinatxora. Aurpegi alaiz zetorren Eider, eta gogo nabarmenak erakutsi zituen Txemarekin hizketan zebilen hura ezagutzeko.
|
|
|
Agertzeko eta desagertzeko zuen ahalmena. Eider tabernara sartu zen
|
egun
hartan bertan desagertu zen Rocío; eta Txemaren neskalagunari orduak baino falta ez zitzaizkionean Irlandara abiatzeko, orduantxe azaldu zen berriro neska liluragarri hura. Horrek ere bazuen zerbait ikustekorik heriotzarekin.
|
|
|
Bi
|
egun
behar izan zituen Txemak Killarneyra heltzeko, baina azkenean hantxe zen. Eiderren egunerokoari kasu eginda stoparen aukerari ekin zion berak ere, ez baita gauza bera –otu zitzaion– autobusean bidaiatzea, ordura arte egiten ibili zen bezala.
|
|
|
Elkarrizketak, gidariei zor zaizkien ordain txiki horiek, luze egiten zitzaizkion Txemari. Bai Casheletik Corkerako bidean (zeinetan
|
egun
oso bat eta hiru auto erabili zituen), bai Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar). Luze egiten zitzaizkion, beti berdina hartu ohi zutelako hizketagai eta, nola ez, Txema nazkatzen hasia zelako lehenengo eguneko bigarren autoan.
|
|
|
Arratsaldeetako ordu amorfoei itxura konkretua ematen zieten bien artean. Beste batzuetan bi edo hiru
|
egun
(eta beste hainbeste gau) ematen zituen pisuan, normala denez eta batera bizitzeko gogoari tokia eginez. Baina inoiz ez zen maletekin agertzen, eta Maiteren ideia feudalen aurkako gudua gogorra zela suposatzen zuen, beraz, Txemak.
|
|
|
1990eko
|
egun
hartan lan handia egin behar izan genuen udalekuko umeak neka zitezen: mendira eraman genituen, eta gero piraguaz ibiltzera.
|
|
|
Merezita ere bagenuen, alajainkoa! Deabru txiki horiekin batera hamar bat
|
egun
bizi ondoren, dudarik ez zen aitzakiarik txikiena perfektua zela zintzurrak bustitzeko.
|
|
|
gelan sartuta igaro zuen arratsalde bat gogoratu eta, hari horri jarraituz, ustezko depresio baten inguruko teoria sortzen da, ahaztuta beste edozein garaitan ere Eiderrek ordu luzeak pasatzen zituela bere gelan, tripako min batek edo parrandaren osteko biharamunak eraginda ziur aski. Eta gero, gogoratu hil baino bi
|
egun
lehenago ez zuela, esaterako, berdura zopa jan nahi izan, eta hara, autopsia ofiziala konpleto dugu: depresio batek suizidiora eraman zuen.
|
|
|
Baina akademiara joan behar nuen egun batean, kasualitatea, katarrotu egin nintzen eta, ezin joanda, etxean geratu behar izan nuen. Ba, justu
|
egun
horretan Terek Jabi ligatu zuen. Noski, ondorengo asteak jasangaitzak izan ziren.
|
|
|
Eta nola areagotu zitzaidan, hartaraz gero, biharamunean ziegatik iltkitzeko gutizia eta desira, neure jakinminaren asetzeko! Eta nola eman zidan osaba Joanikotek hartarako behar nuen jakia, ziegatik jalgi nintzen
|
egun
berean, arratsean!, noiz eta erran baitzidan:
|
|
|
Bada, jaun Albert Etxegoienek bazuen anaia bat, zeinari Henrik baitzeritzan, eta zeinak kutxa tipi batean gordetzen baitzuen Estebanek skribatu karta. Eta jaun Albert Etxegoienen anaia hura
|
egun
batean Maulerat ezkondu, eta badirudi ezen bere ondasunen garraioan kutxatxoa gurditik erori zitzaiola, eta halaxe galdu zuela gutuna. Eta Henrikek hartu desgustua izugarria izan zuan, zeren bera ere protestant baitzen, eta zeren, halatan, biziki estimatzen baitzuen karta hura, halako moldez, non bere morroietarik batekin itzuli eta gibelatu baitzen, haren bila... alferrik.
|
|
|
Bai, guztiz oroitzen dut orain eszena hura, zeina nik hamar urte bete berriak nituela eta jaun Marcel —don Frantziskoren ondoko prezeptore berria— orduko etxean genuela izan baitzen; eta oroitzen dut bazkal aitzin izan zela, eta ama ere, halakoetan ohi ez bezala, ondoan izan genuela
|
egun
hartan. Eta, horrela, eni xuxendu hitz haien ondotik amari artezten zitzaiola, aitak erran zuen:
|
|
|
NOLA ahantzi
|
egun
haiek, noiz eta teleskopiotik beha jartzen baikinen harat eta honat...! Hura urduritasuna, eta hura asaldura, lehen egun haietan partikularzki...!
|
|
|
NOLA ahantzi egun haiek, noiz eta teleskopiotik beha jartzen baikinen harat eta honat...! Hura urduritasuna, eta hura asaldura, lehen
|
egun
haietan partikularzki...! Hainbertzekoa izaiten zen, non bi begiak ireki edo biak hersten bainituen, ezinegonak itsuturik.
|
|
|
Kontatu dizut orrialde batzuk lehenago nola egun batean ama, Mattin eta hirurok joan ginen osaba Joanikoten studiorat, ilargia teleskopiotik ikusi ahal izaiteko. Eta orain bertze
|
egun
hura oroitu nahi nuke, noiz eta habia hura ikusi baikenuen, lizar lerden baten gainean zegoena.
|
|
|
Mattin eta biok geunden
|
egun
hartan, eta bazkalondoa izanen zen, osabak erran zigunean:
|
|
|
Ezin hobeki oroitzen ditut osabak
|
egun
haietarik batean eman zizkidan lezioneak.
|
|
|
Goizetan jaun Marcelek emaiten zigun eskola, eta arratsaldeetan osaba Joanikotek. Osabak anitzetan galdetzen zidan jaun Marcelek goizetan jorratu gaiei buruz, nola galdetu baitzidan
|
egun
hartan, noiz eta jaun Marcelek silogismoei buruzko jakingarriak —figurak eta moduak, premisak, ondoreak eta korolarioak, baita hainbat silogismo molde ere, etsenplu eta guzti— irakatsi baitzizkidan; eta berdin galdetu zidan handik bizpahiru egunetarat ere, noiz eta jaun Marcelek termino mnemotekniko haien berri eman baitzigun, silogismoen arautzeko eta klasifikatzeko: Barbara, Celarent, Darii, Ferio, Cesare, Camestres...
|
|
|
ZER gehiago erran diezazuket jaun Marcelez, jaun André? Oroit dezaket, konparazione, nola irakatsi zigun latineko dikzionarioa erabiltzen eta nola
|
egun
haietan erran zigun ezen dikzionarioa hitzen logela zela, eta hantxe genuela hura, guk noiz zabalduko zain, hitzek ezkutatzen zituzten ametsak eskura genitzan. Eta erran zigun, halaber, ezen dikzionarioa baso bat ere bazela, non pagorik lerdenenaren iduriko hitzak aurki genitzakeen edo belarrik xumeenaren idurikoak; eta zerurat beha zeuden hitzak zeudela, eta lurrari beha zeudenak eta lurrean sartzen zirenak, bertze hitzen ongarri bihurtzeko; eta hitz gozoa, komunzki eta eskuarki, ederra zela, eta hitz garratza eta pozointsua, itsusia; baina bazirela hitz gozoak, gozoaren gozoaz gibela eragin ziezaguketenak, okaztagarri egin arteraino, nola izan ohi baitziren usu gorteko poeten hitzak, kapare eta handikien zerbitzuetarat zeudenenak eta haien faboreen eskertzeko skribatzen eta deklamatzen zutenenak, eta bazirela hitz garratzak eta pozointsuak ere, garratzaren garratzaz eta pozoinaren pozoinaz eder bihur zitezkeenak, nola gertatzen baitzen osaba Joanikotek hain atsegin zituen Rabelaisen edo Quevedoren luma satirikoetan...
|
|
|
Deus guti bazkaldu nuen
|
egun
hartan. Eta, gelan nengoela, ezin kendu izan nituen burutazio haiek.
|
|
|
Eta
|
egun
hartan Bruno izanen genuen hizpide, hurrengoan Descartes... Erasmo, Montaigne, Frantzisko Vitoriakoa...
|
|
|
Baina kontua ez zen hartan akabatu. Zeren, ehizaren itzultzeaz denaz bezainbatean, tigrea ordu arte guztiz meneko azaldu izan bazitzaigun ere, atzaparretan zuèn pieza eskatu bezain fite edo begiak estali bezain fite laxatzen zigula, protesta eta kexu handirik gabe,
|
egun
hartan, aldiz, orroka aritu zitzaigun, eta morroietarik bati, noiz eta pieza bereganatu nahi izan baitzuen, sekulako atzaparkada egin zion.
|
|
|
Zeren, bertze
|
egun
hartan, laxatu baitzioten, ohi bezala, tigreari erbi bat, baina piztiak, erbiaren gibeletik egin beharrean, xuxenean egin baitzuen oihanerat... eta alferrikakoak izan ziren, handik aitzina, gure entseiuak eta itzul-inguruak, haren edireiteko eta inkontratzeko.
|
|
|
Jaun Marcel eri genuen, bada, eta aita kanpoan zegoen
|
egun
haietan, eta gure amak medikuaren baitan jarri zuen konfiantza... eta honek erran zion jaun Mar celi gehiago jan behar zuela.
|
|
|
Eta oroitzen dut ezen
|
egun
hartan bertan erran zidala:
|
|
|
Osaba Joanikot, bertzenaz ere, Donibane Lohizunerat joaitekotan zen
|
egun
haietan, zeren bere liburua —lehen liburua, haren erranetan— akabatutzat jotzen baitzuen eta Piarres Oihartzabal kapitainari utzi nahi zion, ez irakur zezan, baina honek Bordeleko unibertsitatean lagun zuen irakasle bati eman ziezaion, zeren irakasle hau Montpellierko unibertsitatean ibilia baitzen urte batzuk lehenago eta zeren hango unibertsitateko bertze irakasle batzuen eraginaz bal...
|
|
|
Eta, horrela, anitz izan ziren urbiaindarrak,
|
egun
haietako sermoietarat eta bertzelako ofizioetarat joan zirenak. Jauregitik ere guztiak joan ginen, etxea begiratu behar zuten borzpasei morroi neskame izan ezik... eta osaba Joanikot izan ezik, jakina.
|
|
|
...gai nintzenean, osabaren alderat eta zientziaren argirat makurtzen zitzaizkidala, oro har, nik bizi nituèn eta ni bizi nindutèn zalantzen arrazoinak, baina beldurra ere arrazoin bihurtzen denean —zeren ez heldutasuna eta ez hoztasuna edo buru jabetasuna ere izan ohi baitira haurren eta adoleszenteen bertute—, plegatzen eta doblatzen dira arrazoin guztiak beldurraren arrazoinetarat, eta
|
egun
hartan guti falta izan zitzaidan.
|
|
|
—Ikusten dut, jauna, ezen ez zaitugula aitzineko egunetako predikuetan izan, zeren
|
egun
horietan bertzelakoak izan baitira ene predikuak eta solasak: euskaraz, eta bizpahiru hitz gaztelaniaz.
|
|
|
osaba, erdi jostetan bezala, eta apeza, berriz, bere atzaparrak zorrozturik, sagua noiz larrutuko, osabak dogmaren eta ortodoxiaren marra iragan bezain fite... Diskusionea sortu zen jauntxo haietarik batek erran zuelako ezen hegaldaka zihoan karnaba bat akabatu zuela hiruzpalau
|
egun
lehenago tiro batez eta usoa baino fitezago erori zela. Eta osabak erran zuen:
|
|
|
—Ez nuke bertze
|
egun
hartako eztabaidarat itzuli nahi, noiz eta mintzatu baikinen Eskrituretako hitzaz eta hitzaren spirituaz... Dena den, zu sinestun sutsua zaitugu, aita Bartolome, eta, baldin Mendaitzeko Harkaitza mugitzeko gai bazina, esperimentuaren egiteko paradan egon gintezke, ez dakit...
|
|
|
Baina, hartaz baino gehiago, zeren baitakizu nola izaiten diren kontu horiek, amaren eta aita Bartolomeren arteko konbertsazione hartaz mintzatu nahi nizuke. Uste dut ezen aitaren gorputza etxerat ekarri genuen
|
egun
berean izan zela, Mattin hil aitzin, noiz eta arratsaldeko lehen orduan ohartu bainintzen ezen ama eta aita jesuita elkarrekin zeudela, kaperauaren bizitokirat jotzen zuen kaperako atearen bertzaldean. Kaperan nengoela, haien marmara aditu eta ate ondorat hurbildu nintzen.
|
|
|
" Nik ikusi nuen deabrua tigre haren baitan, bai, eta tigrea hil genuen, baina deabrua bizi da... zeren, nik baino hobeki dakizuen bezala, deabruak gaur tigre baten forma har baitezake, bihar belearena, eta etzi herensugearena. Eta horregatik erraiten dizuet, halaber, ezen gure biktoria hura
|
egun
batekoa izan zela, eta nehoiz baino erneago eta itzarriago ibili genukeela, deabruaren kontrako borrokan..."
|
|
|
Zaldi gaineko eserzizio haietarik batean, ipintzen zioten lurrean Mattini oilo bat, zeina kaxoi tipi batean sarturik egoiten baitzen, zulo estu batetik burua soilik erakusten zuela, eta Mattinek zaldia lasterka jarri, gorputza alde baterat makurtu, eta ezpataz trenkatu behar izaiten zion lepoa oiloari, baina nik ez dakit zer gertatu zen
|
egun
hartan, zeinean zalditik beherat egin baitzuen.
|
|
|
Medikuaren joan jinak eta Uraitzeko barberarenak bi
|
egun
haietan...! Eta medikuak bere enplastoak eta bere erremedioak eskaintzen zizkion, eta barberak burua ebaki zion —zeren eta Mattinek buruan izan baitzuen kolpea—, harik eta buruko hezurra agerian jarri eta inguru hura garbitu zion arte, odol ustelik gera ez zekion...
|
|
|
Haatik,
|
egun
hartan ez zen Mattin itzarri, ezta bigarrenean ere...
|
|
|
Erran dizut, jaun André, zer erranahi berezia izan duten enetzat elizetako kanpaiek, eta nola haien soinu arraiek arraitu izan nauten betidanik eta haien errepika tristeek tristetu eta goibeldu. Eta, hala, jauregiko lizarpean bakarrik nengoèn bertze
|
egun
hartan Kempis a irakurtzen ari nintzela, Ur biaingo elizatik zetorren hil kanpai urrunaren hotsak aditu nituen, urbiaindar hil berriren baten heriotzaren aieru eta seinale: dinnn... dannn...
|
|
|
Eta
|
egun
haietarik batean berriro hartu zuen oinaze handi batek aitaren bularra, nahiz eta berehala iragan zitzaion.
|
|
|
Eta hala, bada, bigarren
|
egun
hartan goizetik osaba Joanikotekin ibili ginen harat eta honat, eta arratsaldean, berriz, korrida bat izan zen, segidan kontatuko dizudana. Eta gauez, afaria eta dantza, alborat utziko ditudanak, ez luzatzeagatik.
|
|
|
Kontakizunaren akabatzeko, ordea, derradan ezen ikusleek bi zezen haiek izan zituztela sari, hain izan zen perfeta eta akasgabea jendearen lana, zeren, alde batetik, plazarat biluzgorri sartu ziren bi zezen haiek are biluzgorriago utzi baitzituzten hondarrean, eta, bertzetik, zeren ez baitzegoen zalantzarik ezen zezen bi haiek akabatu zituztela, osorik ez ezik puskaz puska eta mokoz moko ere bai, atomoz atomo, frogatzen zutelarik, modu hartan, ezen Demokritoren teoria atomista egiazkoa bezain errefutaezina zela. Baina urbiaindarrok filosofiaren historiari
|
egun
hartan eginikako kontribuzionea eta ekarpena handia izanik, are handiagoa izan zen Dionisos edo Bakoren omenez ondoren egina, zeren, zezen haiek atsegin sari zituztela jakin bezain fite, burdinak eta harriak, ikatza eta egurra eraman baitzituzten ikusleek plazarat, eta han berean erre eta xispildu zituzten bi zezenak. Eta jan eta edan egin zuten, haragia eta arnoa, arnoa eta haragia.
|
|
|
—Lagun gaixtoak dira festa eta erreuma, eta, beraz, nola ez bainuke
|
egun
horietan karga bat izan nahi, apez don Frantziskoren etxerat joanen naiz...
|
|
|
Baina haurrak josteta du maite, eta osabak ere oso atsegin zuen batzuetan josteta... eta hala umetzen zitzaidan behin baino gehiagotan ni gizondu nahi ninduena. Eta
|
egun
hartan, berdin.
|
|
|
JAUREGIKO sehien ahotan zebilen berria, Pagabasoko herensugea —izen bereko leizean ezkutatzen omen zena— urduri ez ote zebilen
|
egun
haietan eta leizetik burua atera ez ote zuen, eta, hala, ingurune hartarik iragan behar zuten guztiei —neskatxei batik bat— gomendatzen zitzaien ezen ibil zitezela kontuz eta egin ziezaiotela otoitz san Migel arkanjeluari, zeren san Migelek bertze herensuge bat hil baitzuen jadaneko, han hegoaldean, Aralarko mendietan.
|
|
|
Alessandrok hiru
|
egun
egin zituen jauregian: egun batean geletako zoru paretetako neurriak hartu zituen; bertze batean ehizarat eraman zuen aitak... eta hirugarrenean, osaba eta biok ere lagun gintuela, Donibanerat itzuli zen.
|
|
|
—Mutil gaztea haiz, Joanes —erran zidan, Alessandroren goait geunden
|
egun
haietarik batean, biak ere aski antsiatsu orduko, kapitain italiarra uste baino berantago zetorrelako—, eta, gazte guztiak bezala, begiak kanporat zabalik dauzkak; ordea, nola kanporat beha dagoena kanpoan geratzeko perilean baita, heure baitari beha ere jarri huke, eta gogoeta egin, heure arimaren eta heure gogoaren indarztatzeko eta sendotzeko, bidaia honetan... —eta, betartea iluntzen zitzaiola, erran zidan—:
|
|
|
Erran berri dizut ezen buruhauste handirik gabe heldu ginela Donibanerat, eta horrek bere esplikazione tipia luke. Izan ere, Alessandro de Novara jauregirat heldu zen
|
egun
berean, amesgaizto bat izan nuen gauez, eta amesgaizto hark iratzarri ninduen. Ez dakit amets haren arrazoina ene ezinegona ote zen, bidaiaren kontu harekin urduri nengoelako, edo afalorduan izan genituen konbertsazioneak ote zeuden guztiaren azpian, zeren haietarik batean Alessandroren gidariak aditzerat emaiten baitzigun ezen bazirudiela egun batzuk lehenago bidelapurrek noble batzuen kotxea akometatu zutela, eta noble haietarik bat hil zutela ez dakit non, eta zeren ene ametsa guztiz haren idurikoa izan baitzen:
|
|
|
Eta hala zihoazkigun lehen
|
egun
haiek, baketsu eta jabaltsu, harik eta egun batean ohartu nintzen arte ezen Alessandro eta osaba Joanikot eztabaida bizian ari zirela popako gazteluan. Ene harridurarako gaztelaniaz ari ziren, nola ariko baitziren handik aitzina haserretzen edo odola berotzen zitzaien bakoitzean, zeren osabak ez baitzuen, artean, italianoz mintzatzeko erraztasunik, eta solasaren beroan gaztelaniarat arrastatzen zuen Alessandro bera ere.
|
|
|
Eta Alessandroren etxean lau
|
egun
eginez gero, xuxen jo genuen, lehenik, Bolognako komarka eta terminoetarat, non hiru eguneko geldialdia egin baikenuen, geratzeko asmorik ez genuen arren... zeren, harat iritsi ginelarik, hasi zen osaba galdetzen leku batean eta bertzean Collège de France n berarekin ikasi zuen kide haren berri, zeinari Marco Conti baitzeritzan, eta galdetzearen galdetzeaz aurkitu ere genuen azkenean, eta hala e... erretratu haiek, exagerazioaren eta soberaniaren lengoaian mintzo zirenak eta liburuan aipatu eta erabili ere ditudanak, Villagrandeko dukesak eta Mantillanako kondesak jarri zituzten aurpegi lekuz kanpokoen adierazteko, noiz eta aitak prestaturikako festa handi hartan sugegorria erakutsi bainien.
|
|
|
Hantxe ene urduritasunari eta neure ezinegonari leku emaiteko okasionea! Aitzinetik ere ikusia nuen nik osaba Joanikot, posizione are irrigarriagoan, noiz eta Urbiaingo jauregian erori baitzen eskaileretan beheiti, kakontzia eskuan zuela; jauregiko
|
egun
hartan, ordea, osabak min har zezakeelakoan edo, izutu egin nintzen hatsarrean, eta ez nuen, halatan, irririk egin, harik eta osaba bera irriz hasi zitzaidan arte; lohiaren gainerat erori zen bertze egun hartan, alabaina, nola urduritasunaren eraginagatik fintasun eta sentikortasun orotarik kanpoan bainengoen, istantean hasi nintzen irri karkaraka, gogo biziz eta neure ezinegonari leku emanez, os... Berehala joan zitzaidan, ordea, irri egiteko gogoa!, zeren, ene irria aditu bezain sarri, tximistak harturik bezala zutitu baitzen osaba, eta, ukabila altxaturik, erran zidan:
|
|
|
Hantxe ene urduritasunari eta neure ezinegonari leku emaiteko okasionea! Aitzinetik ere ikusia nuen nik osaba Joanikot, posizione are irrigarriagoan, noiz eta Urbiaingo jauregian erori baitzen eskaileretan beheiti, kakontzia eskuan zuela; jauregiko egun hartan, ordea, osabak min har zezakeelakoan edo, izutu egin nintzen hatsarrean, eta ez nuen, halatan, irririk egin, harik eta osaba bera irriz hasi zitzaidan arte; lohiaren gainerat erori zen bertze
|
egun
hartan, alabaina, nola urduritasunaren eraginagatik fintasun eta sentikortasun orotarik kanpoan bainengoen, istantean hasi nintzen irri karkaraka, gogo biziz eta neure ezinegonari leku emanez, osabari baimendurik eskatu gabe. Berehala joan zitzaidan, ordea, irri egiteko gogoa!, zeren, ene irria aditu bezain sarri, tximistak harturik bezala zutitu baitzen osaba, eta, ukabila altxaturik, erran zidan:
|
|
|
Aitonak etxeko historiak kontatu zizkigun
|
egun
haietarik batean izan zen, noiz eta aitonak bere kontakizuna akabatu baitzuen, kokotsa jaso eta kezko eraztun haiek egiten zituela, gorako bidean gero eta zabalagoak egiten zirenak.
|
|
|
Zeren eta
|
egun
hartan Mattinek ustekabeko galdera egin baitzion:
|
|
|
" Mila mirakulu egin zenituen bizi izan zinen artean, eta egizu bat gehiago, egizu batto...", alferrik. Eta abuztuaren lehen eguna iritsi zen eta, ikusirik urbiaindarrek ezen herriko saindu patroinak ez zituela haien eskeak eta galdeak aintzakotzat hartzen, sainduz aldatzerat deliberatu ziren, egunean eguneko sainduari gomendatzen hasten zitzaizkiola, abuztuaren lehen
|
egun
hartan san Arkadiori; eta lehen egunari bigarrena jarraitu zitzaion, san Arakadiori san Eufronio, alferrik; eta egun bat bertze egun bati jarraitu zitzaion, eta saindu bat bertze saindu bati, baina alferrik... harik eta abuztuaren 11n, santa Klararen egunean doi, euria egiten hasi zen arte. Eta, euria goian behean ari zuela, mendi landetan bazkan ari ziren komarkako behi guztiak hurbildu ziren, halako batez, eliz ingururat.
|
|
|
" Gehienik ere Domenico bezalakoak izaiteko jaio gintuan gu, mutila, eta hori, suerte izugarria izanik, zeren eta Domenicok hemen Florentzian bere lagunak ditik eta bere esku luzea, eta guk ez..."" Bada, Domenico bezalakoa izaiteko, nahiago diat letratu izan —erran nioan, neure baitaren baitarik—, zeren eta letratu izaiteko ikasi bainuen, azken finean". Eta
|
egun
hartan bertan pintatzeari utzi nioan.
|
|
|
HURRENGO urteko garizuman, osaba eta biok Italiarat joan aitzin, aita Bartolome Ziaurrizkoa predikari ezagunak bere misioneak eman zituen Urbiaingo elizan: prediku nagusiak hiru egunetan, ortzegunetik larunbaterat; igandean, berriz,
|
egun
haiei azkena emaiteko, meza saindua eta komunionea.
|
|
|
Baina, neure zelataldiaren berri emaiteko, kontuan izan genuke oraintsu jakinarazi dizudan datua: izan ere,
|
egun
haietan doi, Pedro Huizi azken ukituak emaiten ari zitzaion santa Klararen erretratuari, han bere studioan, osabaren dorretxean, zeren eta Pedro ez baitzen artean osabarekin etsaitu, nahiz eta haien arteko harremanek okerrera egin zuten orduko... eta are okerragora eginen zuten handik gutirat, haiek hautsi eta eten arteino, Ubarnekoa, santa Klararen erretratuaren ondotik, kaperako freskoaren lane...
|
|
|
Eta
|
egun
haietarik batean, hain zuzen ere, gertatu zen gertatzekoa, noiz eta sugegorri batek Arkimedes —osaba Joanikoten txakurra— fizatu baitzuen, eta txakurrak fin gaitza egin.
|
|
|
Arestian erran bezala,
|
egun
hartan gizon sentitzen ari nintzen, eta, erran ere, hala erran nion:
|
|
|
Eta festa
|
egun
hura iritsi zen, eta osaba etorri zen, eta, noiz eta bertze jauntxoekin elkartu baikinen, ez ikusi iduri egin zidan osabak, eta nik berdin egin nion hari.
|
|
|
NOLA egon nintzen
|
egun
haietan amari adi, aitari adi eta aita Bartolomeri adi, gogoetatsu...!
|
|
|
Eta deliberatua banuen ere ezen, neure konbertsionearen ondotik, ez nintzela bertzeen solasen aditzeari lotuko,
|
egun
haietan, haatik, ezin ekidin izan nuen.
|
|
|
Baina osaba konbentzitzeko gai ote nintzen eta ene argumentuak hain pisuak ote ziren? Zeren, hasteko, bazkalorduan —hantxe genituen
|
egun
hartan osaba Joanikot eta Pedro Huizi ere, zeinak, bertze nonbait erran dizudan bezala, haserre antzean baitzebiltzan sasoin hartan, eta zeinak, egun hartan ez ezik, bertze anitzetan ere etortzen baitziren bazkaltzerat, aitak hala nahi izaiten zuelako, hura etxean egoiten zenean—; bazkalordu hartan, bada, ez zen bertze mintzagairik izan, Mattin eta Elbiraren artean gertatua baizen. Baina, aitak, amak eta aita Bartolomek ateratzen zituzten arrazoinen aitzinean, osaba, ohi ez bezala, isil isilik egon zen denbora guztian, atsekabetua eta desgogara.
|
|
|
Baina osaba konbentzitzeko gai ote nintzen eta ene argumentuak hain pisuak ote ziren? Zeren, hasteko, bazkalorduan —hantxe genituen egun hartan osaba Joanikot eta Pedro Huizi ere, zeinak, bertze nonbait erran dizudan bezala, haserre antzean baitzebiltzan sasoin hartan, eta zeinak,
|
egun
hartan ez ezik, bertze anitzetan ere etortzen baitziren bazkaltzerat, aitak hala nahi izaiten zuelako, hura etxean egoiten zenean—; bazkalordu hartan, bada, ez zen bertze mintzagairik izan, Mattin eta Elbiraren artean gertatua baizen. Baina, aitak, amak eta aita Bartolomek ateratzen zituzten arrazoinen aitzinean, osaba, ohi ez bezala, isil isilik egon zen denbora guztian, atsekabetua eta desgogara.
|
|
|
Zeren eta halakoa baitzen ene buruko berotasuna, baita beroak eragin zidan min itsusi hura ere! Eta, ai, nola eskertu nion amari
|
egun
haietan ene ondoan egon izana! Zeren osaba Joanikotek bakarrik utzi baininduen, baina ez nengoen bakarrik bizitzan, han berean bainuen, neure alboan, ama.
|
|
|
Ai, nola maite izan nuen ama
|
egun
haietan...!
|
|
|
—Latzak izan dira
|
egun
hauek, ama. Batzuetan hiltzerat nindoala iduritzen zitzaidan...
|
|
|
Eta, jauzi batean zutitzen nintzela eta lasterrari emaiten niola, erran nion: " Ezetz harrapatu, Elbira!", baina Elbira ez zen ene gibeletik abiatu, eta hala akabatu zen gure
|
egun
hartako josteta.
|
|
|
—eta, eri erakuslea goititzen zuela, erantsi zuen—: Hala, bada, jakizu, alde batetik, ezen Potosi goiti beheiti doala eta gaurkoa ez dela atzokoa, zeren
|
egun
bateko zilarra biharamuneko hauts bihurtu baitzen —Sibiliatik atera zenetik bere galeoiko hainbat kideren ezpainetarik aditua zuen iritzia aditu zion Joxek aita Zacaríasi ere—, eta zeren, harat joaitea, ondorez, nekea eta gaitza ez ezik, erokeria hutsa ere izan baitaiteke, baita munduko ezpataririk handienarentzat ere, zure entseiuaren fruituak idorrak, agorrak eta hautsaren parekoak i... Eta jakizu, bertzetik, ezen, Potosirat joan gabe ere, badirela Santo Tomáseko asentamenduaren ondoan etxaldeak edo haziendak, batik bat behi aziendaren hazkuntzari emanak eta zureak bezalako beso indartsuen beharrean daudenak, beren ondasunen begiratzeko eta ordenaren ezartzeko, eta nagusi haietarik bati eskain diezazkiokezula zeure zerbitzuak eta endrezuak...
|
|
|
Eta galdetu zigunean nagusiak zenbat
|
egun
egin behar genituen, elkarri beha geratu ginen hiru euskaldunok, zalantzan. Ordea, nola andaluza ezin kalakariagoa baitzen, aitzinatu zitzaigun, erraiten zigula:
|
|
|
—Gaurko eguna hemen emaiten baduzue, biharkoa ere eman zenukete, zeren merkatu eguna baita, eta
|
egun
horiek, hemen bederen, ez dira galtzekoak...
|
|
|
—Ongi da —erabaki zuen Joxek— Kontu batzuen konpontzerat etorri gara, eta kontu horiek konpondu bitartean izanen gaituzu: bi
|
egun
, hiru egun, ikusiko dugu...
|
|
|
—Ongi da —erabaki zuen Joxek— Kontu batzuen konpontzerat etorri gara, eta kontu horiek konpondu bitartean izanen gaituzu: bi egun, hiru
|
egun
, ikusiko dugu...
|
|
|
Izan ere, biharamunean —merkatu
|
egun
hartan, beraz, zeinean, aziendak eta ganaduak ez ezik, bertako fruituen miresteko parada ere izan baikenuen: patatak, aguakateak, guaiabak, mangoak, bananak, eta bertze mila tuberkulu eta fruitu, hauek zaku batzuetan, horiek moritxearen palmaz eginikako saskietan eta haiek ihizko otarreetan—, bortz gizon iritsi ziren Santo Tomáserat, zaldiz, gibeletik morroi batzuk zituztela, batzuk zuriak, beren asto eta mandoetan, eta bertzeak, gehienak, indiar horiak, oinez zihoazenak, bakoitza bere kargarekin, zeren eta haien artean lau motatakoak baitziren zamariak:
|
|
|
Eta, amarekin eta sor Klara Uraitzekoarekin bizpahiru
|
egun
egin ondoren, amak galdegin zidan:
|
|
|
—Ama, batzuetan iduritzen zait ezen
|
egun
haizetsu batean ekarri ninduzula mundurat eta haizeak batetik bertzerat eraman izan nauela munduan barrena. Baina, bizimolde horrek nekatzen du eta ahitzen du, eta, hemendik aitzina, egonean egon nahi nuke, soseguan eta bake handian, mundua nehoiz baino neureago eginez, baina mundutik kanpoan banengo bezala...
|
|
|
URBIAINGO apeza bisita egiterat etorri zitzaigun
|
egun
haietarik batean, gezur erran nion:
|
|
|
—Eta hala, bada, heldu zen, bai, halako batean, izurritea —erran zuen amak— Eta aita Bartolome
|
egun
haietarik batean Iruñatik etorri, eta ikusi zuenean izurriteak eragin miseria, erran zuen, ukabilak hertsatzen zituela: " Urbiainek ez du konponbiderik izanen, Pagabasoko leizea estali arte!" Baina aita jesuitak mintzagai gehiago zituen, itxura batean, bere zakuan, eta hala aritu ginen orduan ere honetaz eta hartaz... eta, Iruñarat itzuli aitzin, galdetu zidan:
|
|
|
Oker edo zuzen, ordea, egin beharrekoa egina zegoen, eta, jauregia erdi hondaturik zegoela, ez nuen gibela egin... eta trabailariek, halatan, handik bizpahiru hilabeterat akabatu zuten lana —eta, nekeak eragin bertze isilune batean atseden hartzen zuela, segitu zuen—: Lana akabatu baino bizpahiru
|
egun
lehenagokoa izan zen ustekabekoa! Izan ere, jauregiko oineko harlanduak kentzen ari zirela, larruki honekin etorri zitzaidan egun batean trabailarietarik bat.
|
|
|
Baina ez: don Fidelek ez zuen bere botereaz eta bere ahalaz mintzatu nahi
|
egun
hartan; aldiz, bazirudien ezen bertzeetan baino urrunagorat joan nahi zuela, eta, horrela, hark eman berri zidàn eskubideak ordain balu bezala nik hari aditzeko obligazinoa, be hakoa apur bat ilundurik, erran zidan:
|
|
|
—Ai, zenbat sufritu nuen nik
|
egun
haietan, sinetsirik bainengoen ezen ene seme bakarra infernuan zegoela, eta nola sartu zitzaidan are barrenago indiarrei nien gaitzerizkoa, halako moldez, non, sugeen putzua akabatu nuèn egun berean, hiru indiar gaixto egotzi bainituen harat, ene seme hilaren sufrimenduak gogoan, zeren eta, anitzetan erran izan dizudan bezala, indiarrak txakur errabiatuak baino gehiago ez baitira, eta halatan me...
|
|
|
—Ai, zenbat sufritu nuen nik egun haietan, sinetsirik bainengoen ezen ene seme bakarra infernuan zegoela, eta nola sartu zitzaidan are barrenago indiarrei nien gaitzerizkoa, halako moldez, non, sugeen putzua akabatu nuèn
|
egun
berean, hiru indiar gaixto egotzi bainituen harat, ene seme hilaren sufrimenduak gogoan, zeren eta, anitzetan erran izan dizudan bezala, indiarrak txakur errabiatuak baino gehiago ez baitira, eta halatan merezi dute munduko kolera eta hira osoa.
|
|
|
Eta hurrengoan orkidea bat ipiniko zuen, eta banekien ezen
|
egun
hartan sorpresa atseginen bat izanen nuela...
|
|
|
ZORIONEKOAK
|
egun
haiek...!
|
|
|
Eta alferrikakoak izan ziren, halaber, nik urte haietan eraiki nituen irriak eta esperantzak, zeren eta Nenboz amorosturik nengoèn
|
egun
haietan heldu baitziren sei soldadu haiek don Venancioren etxalderat, jujearen manuarekin, zei nak behartzen eta obligatzen baitzituen ene buruaren eta ene pertsonaren atzemaiterat.
|
|
|
Eta alferrik izan ziren ene hitzak eta ene esplikazioneak judizioaren egunean, erraiten niolarik jujeari ezen guztia akusazione falsoa zela, zeren nik ez bainuen deus ere egin indiar gorriak oldartu zitzaizkigun
|
egun
hartan.
|
|
|
BAINA,
|
egun
haietarik deus ere aipatzekotan, aipatu behar nizuke Antonio Ibarbiaren otoitz egiteko modu hain berezi hura, hastetik beretik hunkitu ninduena, zeren, belaunak lurrean belaunikaturik eta besoak zabaldurik, egunoroz egunoroz emaiten baitzizkien eskerrak, goizez, anaia Eguzkiari, eta gauez, arreba Ilargiari, eta, bide batez, bertze anai arreba guztiei, zeinak baitziren kreazioko kreatura guztiak.
|
|
|
Ongi oroitzen dut nola ibaian goiti abiatu ginèn lehen
|
egun
hartan, arratsa gainean genuela, ibai ertzerat egin genuen, gauaren iragaiteko asmoz, eta nola goizean goiz jaiki zen Antonio, eguzkiari orazino hura egiten ziola.
|
|
|
Baina eritasunaren aurkako borroka hartan
|
egun
guztiak ez ziren berdinak, eta, batzuetan, eritasunak garaitua sentitzen zen eta aldarte gaixtoak bentzutua.
|
|
|
—Arrazoin zuen, bai, Iriyumok, noiz eta erran baitzigun eztei egunean ezen zoriontsu izanen ginela, zeren
|
egun
hartan ortzadarra izan baikenuen eta zeren laku baten hondotik suge bat jalgi baitzen, bere beztimendarik koloretsuenekin, hodeietako ura edateko asmotan... —eta, bere eskua enearen gainean ipintzen zuela, eratxiki zuen—:
|
|
|
Ene kezka eta ene antsia
|
egun
hartan, jaun André...! Baina utz dezadan kontu hori alde baterat, zeren eta, bertzenaz ere, anitzetan mintzatu izan bainatzaizu kezkaz eta antsiaz liburuan barrena.
|
|
|
Eta egin genion adio elkarri, eta zerbait hautsi zitzaidan barrenean... eta, handik harat, ihes egin nuen, aitzina eta aitzina... eta bortz
|
egun
egin nituen horrela, harik eta bertze plantazione baterat iritsi nintzen arte.
|