|
2000
|
|
|
Neska, zeinaren izena ez
|
baitzekien
Txemak, biluztuz joan zen erotismoak merezi ez duen azkartasun bitxi batez. Hobe horrela, pentsatu zuen, arinago amaituko dugu.
|
|
|
...tsatu behar ezen gurea, stricto sensu, eliza bat izan zela, bere arauak eta bere egunorozko errituak zituena, edo gure xedea eta helburua atergabeko lana eta azpilana egitea zela, urbiaindarren artean gure sinesteen eta gure ideien hedatzeko eta propagatzeko... zeren eta osaba ez baitzen hain inozenta, ikusirik zein zen, erlijioneaz denaz bezainbatean, Urbiaingo eta Nafarroa osoko giroa, eta zeren
|
baitzekien
ezen egitekorik eta trabailurik aski izanen genuela, bertzenaz ere, geure untzi tipiaren nabigazioneari eta geure egiari eusten eta hartan irauten: gure elizak eta gure untzi tipiak, halatan, gehiago zuten, alde horretarik, izenetik izanetik baino...
|
|
|
Euskara, jalgi hadi plazarat... jalgi hadi mundurat. Zeren eta, poesia zalea izanik eta euskararen aldekoa,
|
baitzekien
Bernat Etxepareren berri; eta ezagun zuen, halaber, Oihenart, zeinarekin bizpahiru aldiz mintzatu izan baitzen, jaun Marcelek berak aitortu zigunez; eta haien poema batzuk ere jakinarazi zizkigun... Eta Gaztelako autoreen lanak eta liburuak gaztelaniaz irakasten bazizkigun ere, eta frantsesenak frantsesez, bertzela, gure egunorozko bizitzan euskaraz aritzen zitzaigun...
|
|
|
Osaba ez zen bazkalorduan apezak sermoian predikatuaz aritu, zeren
|
baitzekien
ezen gure aita ere, puntu hartaz denaz bezainbatean, apezak aldarrikatu ideiekin bat zetorrela eta arrazoin pisutsuak zituela hartarakotz, zeren eta komenientziaren arrazoinak betidanik izan ohi baitira halakoak, eta aita ez baitzegoen, konparazione, Villagrandeko dukearekin zituen tratuen hausteko eta negozioen bazterrerat uzteko disposizionean, arbasoek aspaldi galdu zuten gerla baten izenean e... Haatik, Ziaurrizkoaren sermoiko hitz pairaezinak pairatu ondoren, osaba ezin gera zitekeen hura zirikatu gabe, ez horixe...!, eta, hala, berehala ediren zuen hartarako parada eta okasionea.
|
|
|
Osaba, ordea, ez zen haren beldur. Baina, mundu berri ezezagun haren beldur ez bazen ere, beldur zirenen beldur zen, zeren eta
|
baitzekien
ezen haiek nekez urrikalduko zirela bera bezalako jendeekin eta pertsegitu ere eginen zituztela, hala behar izanez gero, nola gertatu baitzen Galileoren kasuan.
|
|
|
Hura ez baitzen bere desirkundeetan ihartzen eta iraungitzen zen gizona, baina lehiatuki lehiatzen zena eta bere gogoa gogor atxikitzen zuena, azkeneraino. Eta, bitartean, haren inguruan ez zen bake handirik izanen, halako moldez, non, bere xede eta helburuen erdiesteko eta bidean aitzina egiteko, zernahiz eta nornahiz baliaturik, bide eragozkarri guztiez libratuko baitzen, baina ez nolanahika, zeren
|
baitzekien
ezen gizartea goiti beheiti moldaturikako edifizio bat zela, bere mailak eta graduak zituena, eta edifizio hartan lege eta arau batzuk bete beharra zegoela, eta horrela izan zen tipiagoen oinkatzaile bezain handiagoen meneko eta manuko.
|
|
|
Eta, hizkuntzen aldetik denaz bazainbatean ere, ikuspegi ezin zabalagoa zuen... eta nola
|
baitzekien
, halatan, ezen harremanen munduak ere mila mundu zituela eta bertze hainbat ate, eta hauen giltzak hizkuntzak zirela, hala permatu zen bitartekoen jartzerat, ahalik eta hizkuntza gehien ikas genezan, eta hala iritsi nintzen ni, ohikoak genituenez gain —euskara, gaztelania eta frantsesa—, latina ere ikasterat, jakintasunaren zimendu eta oinarri zelako... baita italianoa ere aitzinago, et...
|
|
|
" Ene anaia hori ume bat duzu, eta badakizu, umeak beti umekeriak...", orduan irri egiterat deliberatu zen aita jesuita ere. Jesuitaren irria, ordea, ez zen aitarena bezalakoa izan, naturala eta bere berezkoa, baina behartua, zeren ete aitak
|
baitzekien
zer joko jokatzen ari zen, eta apeza, aldiz, guztiz zegoen jokoz kanpoan...
|
|
|
Eta zein urrun gertatu zitzazkidan aita Bartolomeren hitzak, noiz eta egun batean emaztekien munduaz aritu baitzitzaidan...! Zeren eta ongi baino hobeki
|
baitzekien
hark ere zer bertze piku izan nitzakeen nik gogoan, pikutan ikusten ninduen bakoitzean:
|
|
|
Eta don Luziok bertze ipuin luze bat kontatu zidan, zeinetik aski bainuke kontatzea nola Axularrek eskatu zion sakristauari, ipuinaren azken aldean, hil zezala mezerdian, ogia eta arnoa sagaratzeko mementuan, zeren Sarako erretoreak
|
baitzekien
orduko, halatan baizik ezin beregana zezakeela bere itzala, eta nola Axularrek eskatu eta solizitatu behar izan zion behin, bi aldiz eta hiru aldiz, sakristauak, finean, amore eman zezan eta hartarat ausart zedin.
|
|
|
Eta, segidan, eni beha paratzen zela, kapitainak erran zidan nola lau urte lehenago itsasoa utzi zuen, eta nola, handik gutirat, gure amaren bisita izan zuen, gutien igurikitzen zuenean... zeren gure amak
|
baitzekien
orduko ezen ni harekin ibilia nintzela hango eta hemengo itsasoetan barrena hainbat urtetan, eta zeren ene berri jakin nahi baitzuen, bere arimaren osasunarekin loturik zegoen kontu ezin seriosago batek hartarat bulkaturik...
|
|
|
Ez dizut kontatuko zenbat neke eta trabailu, eta zenbat pena eta sufrimendu pairatu behar izan genuen, ezta zenbatetan sentitu izan nintzen ahiturik eta anu eginik ere, zeren zuhaurk ere imajina baitezakezu, hango ibai-adar lohitsuetan eta hango baso amarauntsuetan, ni neure hanka herrenarekin arrastaka, behin baino gehiagotan biluz eta ortuz, ez aldatzeko atorrarik eta ez etzateko oherik, atsekabearen bide meharrean gaitz eta penos, deserosotasuna eta gabetasuna egunorozko bisitari bagenitu bezala, eskuak eta oinazpiak maskurturik eta ikorzirinez josirik... Nik ez dakit nola atera ginen handik bizirik, ez bada zeren Probidentziak gidaturik eta indarturik baikindoazen, hain izan baitzen neurriz kanpokoa gure gorputzen soportua eta jasana, eta ez bada zeren neure ondoan bainuen Goruki, zeinak, nola baitzen oihanean jaioa eta oihanean bizia, beti
|
baitzekien
, baita zalantzarik edo ondikorik handienen erdian ere, norat jo, eta zeinak beti baitzuen aterabideren bat korapilo bakoitzeko. Eta, arrazoin bertsuagatik, ez dizut kontatuko, halaber, nola garaitu eta azpiratu behar izan genuen hainbat eta hainbat mehatxu, zeren oihaneko edozein lekutan eta edozein partetan ezkuta baitzitekeen mandatari gaixto bat —hemen suge pozointsu bat, hor armiarma are pozointsuago bat, eta han piztia—, heriotzaren mandatua noiznahi den zabal zezakeena.
|
|
|
Konbertsazioneak, batzuetan, guztion artekoak izaiten ziren, baina bertze batzuetan ez, eta orduan multzo tipitan elkartzen ginen: ...ela, Hipolita, biak ere solasean, mota bateko zein bertzeko beztimendak eta oihalak brodatzen zituzten bitartean, titarea hatzean sarturik; eta, finean, jaun Marcel, osaba Joanikot eta hirurok bertze multzo baterat biltzen ginen, egongelako bertze bazter baterat, norat jaun Marcelek bere lauta ekartzen baitzuen usu, zeren eta, bertze nonbait erran dizudan bezala, gure prezeptoreak lauta jotzen ere
|
baitzekien
eta ongi jotzen gainerat; eta batzuetan neuri irakasten zidan nola jotzen zen soinu tresna hura, eta bertzeetan hark zuen jotzen eta kantatzen, herri kantaren bat edo bertze zernahi, guhaur lagun gintuela noizik behin.
|
|
|
Bertzenaz —eta natxekion behingoz gaiari—, nola aitaren anbizioneak eta handinahiak ez baitzuen neurririk, eta nola
|
baitzekien
ezen handikiek eta jende printzipalak beren erakustaldiak egin behar izaiten zituztela, beren jendeen eta bertze jauntxoen aitzinean, beren handitasunaren frogatzeko, hala, atsegin izaiten zuen jauregian festaren bat emaitea noizik behin...
|
|
|
Aitona Nikolas, komunzki eta eskuarki, euskaraz mintzatzen zitzaigun, baina baita frantsesez ere, batik bat don Frantzisko, herriko apeza, Mattin eta bion prezeptore izendatu zuenean —sasoin hartan, noiz eta aitona deliberatu baitzen, nekearen nekeaz, etxeko jaun gisa zituen arduren uzterat—, zeren don Frantziskok ez
|
baitzekien
frantsesez, eta aitonak biziki maite zuen frantsesa eta frantses kultura, eta nahi zuen, bertzalde, ahalik eta hizkuntza gehienetan treba gintezen, usa gintezen eta aitzina gintezen.
|
|
|
Guztiei etorri zitzaiela harat joaiteko gogoa. Maddalenek —zeina osabaren erranetarat ari baitzen, nik orduan ez banekien ere— afariko saltsa bati baino gehiagori egotzi purgak edo haiei nahastu belar urak ere izanen zuten hartan zer erranik, zeren Maddalenek, kozinari aparta zen neurrian,
|
baitzekien
jan edanei nahastu beharreko belarren eta espezien berri, baina segur nago ezen bertzela ere berdintsu eta orobatsu gertatuko zela. Izan ere, ez ote gara, bada, halakoak, jaun André, Adan eta Ebaren denboratik, zeren zuhaitzetik ez jateko debekua jaso zutenean piztu baitzitzaien haiei ere hartarako gogoa eta desira, halako suertez, non egin behar ez zutena egin baitzuten hondarrean?
|
|
|
Eta emaztekiak gertatua jakinarazi zion bere amorante debotari: nola senarrak aurkitu zituen galtzoinak, eta nola ez zekien hark non gorde zituen... eta erran zion, halaber, ezen desgustu handia zuela, zeren ez
|
baitzekien
zer desenkusa asmatu, bentura gaixto hartan. Fraideak, berriz, hura jakin bezain fite ulertu zuen ezen herstura ezin hertsiagoan zeudela biak ere.
|
|
|
Lutherorekin batean osabaren teleskopioa eraman zuten, zeren Ofizio Sainduak zinez
|
baitzekien
bere ofizioaren berri, jaun André!
|
|
|
Herri arrotz batean nengoen, eta ez nengoen, halatan, hango bizimodurat usatua eta ohitua... baina gaztigatua eta ongi abisatua nengoen, bertzalde, zeren eta kapitainak behin eta birritan errana baitzidan —karrika haietan sartu aitzin eta bere portu hartako emaztekiaren bila joan aitzin—, uko egin niezaiela eta ezetz erran niezaiela auzo hartako putei eta ema mutiriei, baldin haien demanda bortz errealetik goitikoa bazen, salerosian zuten fruituaren eta merkatalgoaren prezioaz denaz bezainbatean. ...rtarik ihes egiteko asmorik, zeren, aitzitik, gero eta gutiziosago eta desirosago bainengoen, pentsaturik zer bertze zeru ikusten, dastatzen, entzuten, usnatzen eta ukitzen ahal nituen Mignonen eskutik, urrezko bi dukaten truke, laurdenarekin hain arrai eta alegera geratu banintzen lehenagoxe; eta nola, bertzetik, ez bainintzen De mostenes bezain buru argia, noiz eta Laisi uko egin baitzion, zeren
|
baitzekien
ezen ema mutiriak eskaini zion prezioaren ondotik damua baizik ezin etor zekiokeela; hala, amore eman nuen eta, baietz erraiten niola, gibeleko atetik atera ginen, nik neure lagunei deus ere jakinarazi gabe.
|
|
|
Eta, bat batean, ene anaiarekin gertatu zitzaidan bezala Elbira zela kausa, jeloskor sentitu eta besoa tinkatu nion, frantsesez erraiten niola, haserre, ezen utz zezala Mignon bakean; gizonak ez zuen nik hitzez adierazia ulertu —zeren eta holandarra baitzen, berehala jakinen nuen bezala—, baina bai keinuz adierazia, eta, hala, hark ni paparretik atxiki, eta ulertzen ez nizkion hitzak erran zizkidan. Eta, noiz eta baitzirudien ezen muturka hastera gindoazela, Mignon tartean sartu eta ene alde atera zen, erraiten ziola gizonari ozentki nik ez dakit zer, holandesez segur, zeren eta Mignonek holandesez eta frantsesez
|
baitzekien
eta nik ez nion ulertu. Eta, Mignonen hitzek gizona geldiarazten eta makurrarazten zutela, ene paparrean zuen eskua erretiratu zuen honek.
|
|
|
Eta nola deskribatu bertze mementu hura, untziak amarrak laxatu zituenekoa, edo masailetan lehen itsas haize hura sentitu nuenekoa, istriborreko amulan nintzela...? Itsasoaren esker oneko fereka ote zen hura, zeren itsasoak neure sentimendu ezkutuen berri
|
baitzekien
jada, jaun André...?
|
|
|
Horren argi. Bai
|
baitzekien
, ez nion azaldu behar izan asteburu horretan, lana nuenez, semea zaindurik egoteko bide bakarra zegoela, hain juxtu ere, gure amarekin uztea. Halaber, ez nuen denbora alferrik galdu oroitarazten bere amaginarreba ez zela munduko amatxirik ilobazaleena eta, beraz, joan etorrietara behartuko ninduela herritik hirira eta hiritik herrira, egunez ez bazen, gauaz bai behintzat, egun osoan haurrari kateaturik ez uztearren.
|
|
|
Orain gure semea, jogurt bat hartuta, bere lehengusu baten ohatzean omen zetzan galtzontziloa eta kamiseta jantzita, lo seko. Noskixeago ere, Marixak, deitu, ni jakinaren gainean jartzeko baizik ez omen zuen deitzen, eta ez konturik eskatzeko, ongi
|
baitzekien
, ederki jakin ere, nik ez nuela eskurik egoera malerus horretan —bai," malerus" erran zuen—, nire andre ohiak baizik, ematxar alaena, senar gaixoa — bai," gaixoa" erran zuen— aski ez, eta semea ere abandonatzeko birikak zituena.
|
|
|
Eta hutsik egin gabe joan zela esan dugu, eta bere lana txukun bete zuela ere bai, azken baieztatze hau guztiz egia ez den arren. Eta ez da guztiz egia ezta guztiz gezurra ere, Brown jaunak, nozitu zituen barne aldaketen ondorioz, batik bat, ez baitzuen azkenerako gauza bat ondo egiten, ez
|
baitzekien
nola erabiltzen zen ordenagailua, zer zen marrazki bat, zertarako balio zuen arkatz batek. Inor ez zen, ordea, azken aste hartako deskalabroez ohartu, neurri handi batean Brown jaunak aurrez eginda zeuzkan lanak mahairatu zituelako, artelan benetan dotoreak, eta haien aurrean makurtu eta plantak egiten jardun zuelako, eta estrategia hari esker libratu zen azalpen zailak eta mingarriak eman behar izatetik.
|
|
|
Azken hau 1926an Jenatik Vienara aldatu zen, hemen irakasle izendatu baitzuten. Esan dugunez, Zirkulua ez zen itxia eta ez zegoen une bakoitzean partaideak zeintzuk ziren guztiz jakiterik, Edgar Zilselekin gertatu lez, inork ez
|
baitzekien
serioski parte hartzen zuenentz. Beste askok, intelektual talde desberdinetan sartuta egon arren, batez ere Reichenbachen Zirkuluan Berlinen, lotura sakonak zituzten, pertsonalak eta teorikoak, Vienakoekin.
|
|
|
Gutuna jasotze hutsa harrigarria zen, Margaren berririk ez nuela 23 urte zirelako eta ez nuelako uste gehiago sekula izango nuenik ere. Biziki harritu ninduen gutuna euskaraz idatzia zegoela ikusteak ere, ezagutu nuenean Margak ez
|
baitzekien
euskaraz. Marga Lanestosakoa zen baina, nik bezala, oporrak Zeanurin ematen zituen, gurasoekin.
|
|
|
" Assentiré de grat", zioen kantuak," Gogo onez onartuko dut". Bai
|
baitzekien
poetak, bai baitzekien kantariak urria dela eman zaion erremusina: une baten aberastasuna, besterik ez.
|
|
|
" Assentiré de grat", zioen kantuak," Gogo onez onartuko dut". Bai baitzekien poetak, bai
|
baitzekien
kantariak urria dela eman zaion erremusina: une baten aberastasuna, besterik ez.
|
|
|
Xan sofan eseri eta, begi bat itxita zeukala, eta bestea ez oso zabalik: " Ni, bestearekin...", hasi zen; konkorragatik, ez
|
baitzekien
haren izenik ere. " Hura joana duk", informatu zion Iharrak," orain gurekin hator"; orduan ikusi zuen Iharraren atzean neska bat zegoela;" vas y", esan zion Iharrak hari.
|
|
|
zorrotz zeharkako kaleetara begira, begi belarriak alerta. Bestetik baina, abiadura hark kezkatu egiten zuen, bai
|
baitzekien
, hala segitzera, mina gaiztotu egingo zitzaiola. Momentuz behintzat, ez zuen deus esateko modurik, ez zuen kaleko xehetasunik hautemateko betarik ere; arreta guztia Pititarengan ezarrita zeukan.
|
|
|
min hasperen, neke hasperen? aurki zain zegoen, Xanek ez
|
baitzekien
zeren. Atzamar birekin ferekatu zuen Eliren bota, pentsatuz ezen, denborarekin agian, haren orkatilaraino iritsiko zela.
|
|
2001
|
|
|
Marcosen belarri ondotik, itsas lamia batek baino adats luzeagoa zuen eulitzar bat pasatu zen zortzigarrenez. Nahiko burrunba estandarra zeukan arren, Marcos aurrera makurtu zen, seguru
|
baitzekien
, halako batean, euliak tupust egingo zuela bere begien edo ezpainen kontra. Eta hori ez.
|
|
2002
|
|
|
Edo berdin, Nikolas II.a Errusiako azken enperadorearen eta familiaren karroaren lasterrari. Lasterra bai, enperadoreak
|
baitzekien
bere aurka, populu xehearen umeak oldartzeko prest zirela; heriotzarekin ordainduko zutela bazekiten arren; Alejandro II.a bere aitonarekin nihilista gazte batzuek saiatu eta beste zenbait kargudunekin lortu zuten bezala, ganibetaz edo lehergailuz. Funtsean Ekaterinburgon, 1918ko egun batez fusilatu zituzten bera eta bere segidakoak, iraultzaileek.
|
|
|
Goazen! , esan zion Zilarbizik halako batean, adar joka, ondo baino hobeto
|
baitzekien
ikaragarrizko lanak zituela Pertseok bere parean korri egiteko?. Har ezazu makilatxo hau, nik baino askoz gehiago behar duzula iruditzen zait eta.
|
|
|
Bera baino haundiagoko bihotza zuen; baina barren barrenean gordetzen zuen inork zauritu ahal ez izateko. Ongi
|
baitzekien
kristalezko bihotz minbera hori behin hautsiz gero, zatiak berriz eranstea ezinezkoa zela. Handia izan arren, ez zuen bere alturari zegokionaren erdia ere pisatzen.
|
|
|
... Errana zidaten gaur jitekoak zirela. Peiok ez zuen entzundakoa sinetsi nahi, Jonek ez zuela sekula huts egiten
|
baitzekien
, ez behintzat abisatu gabe. Alabaina, pareko gizona ez zen hori ulertzeko gai, ez zuen sentimendurik hesiaren bestaldean zeudenentzat, ez zuen ulertu nahi.
|
|
|
Platerak garbitzeko txandak egitea erabaki zuten. Imanolek ez zuen hurrengo egunerako utzi nahi, ondo
|
baitzekien
, koipea lehortuz gero, lana izango zutela hura kentzen.
|
|
|
Esan orduko damutu zen, bai
|
baitzekien
barne barnetik jalgi zitzaizkiola hitz ausart bezain zuhurgabe haiek, Emmanueli zuzendutako mezua gordetzen zutenak eta zeharkako gonbita, etxera lagun ziezaion. Eta are gehiago damutu zen, bere perspektiben zerumugan Segiorekin bizi izandako porrota berriro azaldu zitzaionean, izar beltz finko bat balitz bezala, ortzian ainguratua... baina hark ez zuen jada atzerabiderik.
|
|
|
Baina, nola inork ez
|
baitzekien
zertaz ari zen, inozo fama zuèn ikasleetako bat zutitu zen, esaten ziola:
|
|
|
Aurrean zuen etxea berea zuen, eta ez zekien zer zuen bereago harrizko eraikin zaharkitu hartan, beheko zati osoa hartzen zuen botika, ala goiko solairuetan zegoen ostatua. Periko entzun zuen alboko kaletik gora pasatzen, eta kontrako aldetik kairantz abiatu zen, bai
|
baitzekien
beste serenoa, Totorika, sona handiko edatunetakoa zela herrian eta apo apoan agertzen zela bazterrotatik inork birritan deitu barik.
|
|
|
Albisteak irakurri egiten zituen, kontatu egiten zituen. Ez zekien zentzugabea zenetz, ez
|
baitzekien
arrazoirik zegoen.
|
|
|
Caponen ustea zen bera zela hiruretan lasaien zebilena, bai
|
baitzekien
bere egunkaria faxisten gustukoa zela. Gainera, Marriot ez zen urrun ibiliko.
|
|
2003
|
|
|
Mariek aspaldiko ametsa du euskara ikastea (hobeto esanda, berreskuratzea, txikitan bai
|
baitzekien
euskaraz). Aipatu elkarrizketan, zera esaten zuen, besteak beste:
|
|
|
18 Bide batez gogora dezagun, aurrerago aipatuko ditugun Kurloiak eta El vasco de hoy liburuetako marrazki guztiak eta ugariak dira batez ere bigarren honetan bere bereak dituela. lanetan ere berdin moldatzen zela adierazi digu alargunak, denetarik
|
baitzekien
egiten. Eta ez zekiena bere kabuz ikasten zuen.
|
|
|
Ama, Pilar Matoni Parra, Nafarroako Corella-n jaioa zen, lehen abizena italiarra zuela. Hala bada," Oskillaso" k aita euskalduna zuen baina ama ez, ez
|
baitzekien
euskara.
|
|
|
Harriturik, ez
|
baitzekien
batere zeri buruz mintzatuko ziren, neskak helduak segitu zituen. Bakean izateko, laurak sukaldera joan ziren eta ama mintzatzen hasi zen:
|
|
|
Eta argiuneak ederrak dira baso batean edo Londreseko farola baten azpian, baina ez pertsona gazte baten buruan. Eta haizearekin haserretu zen Matias apur bat, baina apur bat baino ez; ondo
|
baitzekien
ez zela haizearen errua –ez erru osoa behintzat–, beste zerbait zegoela haizearen atzean: gobernua bera edo enpresarioren bat.
|
|
|
Isilik egoten zen, beraz, jateko orduetan. Ondo
|
baitzekien
, jakin ere, hitz eginez gero astakeriaren bat esango zuela, neurribakoa eta kohesio sozialaren aurkakoa.
|
|
|
Angustiatu egin zen Matias, ez
|
baitzekien
zelan erantzun. Nork eta berak, Ministerioko proiektugilerik onenak.
|
|
|
Neuk Parte Zaharrean ezagutu eta gure koadrilara ekarria. Behar ninduen, ez
|
baitzekien
gaztelaniaz. Hari esker frogatu nuen batxilerrean ikasitako frantsesak balio zezakeela jendearekin komunikatzeko.
|
|
|
Begiak soilik zituen, ezer ikusteko balio ez zuten begiak. Ez
|
baitzekien
nora begiratu. Halako batean, kontrako espaloian aparkatua zegoen furgoneta batek atentzioa eman zion.
|
|
|
Okindegiak, bitxi dendak eta tabernak bata bestearen ondoan. Oskar urduri zegoen, ez
|
baitzekien
Marleneren ezkontza soinekoak ondo emango ote zidan. Baina urduri zegoen, batez ere, Rakel berarekin zihoalako.
|
|
|
Bata zein bestea komeni ez zen momentuan. Ez
|
baitzekien
neurria non zegoen. Ez baitzuen obsesioa kontrolatzen.
|
|
|
Edo, bestela, nortzuk ziren, bada, gizon horiek. Hark ez
|
baitzekien
ezer, hiru gizonekin gertatutakotik. Bi gazteek zekitenari, Lupek ez zion antzik hartzen, eta alderantziz.
|
|
|
–Zein dokumentazio? –jakin minaz susperturik, ez
|
baitzekien
zein dokumentazio nuen nik buruan.
|
|
2004
|
|
|
Infiltrazioak izatean, soldadu gehiago ekarri zituzten Gipuzkoatik mendiak makiz garbitzeko. Oso egoera nahasian bizi izan ziren gehienak, biztanleriaren gehiengoak ez
|
baitzekien
deus borroka hauei buruz, mugetako herrietako biztanleek izan ezik.
|
|
|
Lotuta idatziko da: Baitakit edo baidakit,
|
baitzekien
edo baizekien, baikiñan edo baigiñan, eta abar.
|
|
|
Horrek ez zuen arinago egiten itsumustuko oinazea. Lehen, Mireia urrun zegoen arren, bai
|
baitzekien
han zeukala. Amets batetik bortizki egotzia sentitu zen.
|
|
|
Sobietar Batasuna arma nuklear indartsuenez hornitu nahi dute, eta horretan dihardute. Zuen Teller en moduan –esan zion Oppenheimerri, bai
|
baitzekien
ordurako segurtasun txartela kendu ziotela, Tellerren jardunak zirela medio.
|
|
|
Barre ederrak egin zizkidan Urruti gizagaixoak, hura kontatu nionean! Hark ere bai
|
baitzekien
nire egoeraren berri, maiz samar ikusten nuenez gero, baita berarekin bazkaltzen ere, aldian behin. Eta, nola konfiantza ematen baitzidan, guztia kontatzen nion.
|
|
|
Aitak bai
|
baitzekien
, alabak baino lehenago, aristokraziaren eta tradizio handiko aberatsen ezaugarrietako bat bilduma partilularrak egitea zela: koadro balios batzuena izan zitekeen, edo zeramikena, edo seilu eta txanponena, edo gauzarik bitxi eta arraroenena.
|
|
|
Esperoan zuen ama berdura platera mahai gainean, bai
|
baitzekien
berdura zuela gustuko, Bazter eta biak, hemeretzi urteak inguruan, barazkijaleak egin zirenetik, aitaren ernegurako, eta etxean behar ziren baino pelea gehiago sortzeko, aitari, marikoikeria galanta iruditu baitzitzaion haragirik jan nahi ez izate hura. " Zuekin, zuekin zer egin daiteke, zuekin" esaten zuen, harekin zerbait egin ahal izan balitz bezala, ama torturaraino hilduratu duen mozkor nazkagarri horrekin.
|
|
|
Oholtza gainean gelditu zen, txaloak jasotzen, Fermini, Ferminen koldarkeriari erronkan; baina Fermin burumakur zegoen, gertatzen ari zenari ihesi egin nahian. Jexus Mari bilatu zuen; keinu burlosoak egoneza eragin zion, ez
|
baitzekien
zertara zetorren. Uler zezakeen neurri batean Ferminen lotsa, edo izua, baina Jexus Mariren keinu hark ukatu egiten zion egindakoaren egokiera eta, hitzari gehiegizko iritzi baldin bazion ere, balentria.
|
|
|
Gogora etorri zitzaizkion, semearen irudia burutik haizea bezala joan etorrian zebilkiola, Bazterrekin egindako parrandak, militantzia politikoa, Down sindromeari buruz munduan gehien zekien medikuarengana, semearen emaitzak eskuan harturik, lagundu zuen aldia; medikuak, Doctor Kaplanek, oraindik akordatzen da izenarekin, Bazterri azaldu zizkion berak zegoeneko bazekizkien emaitzak, eta gero ea galderarik ba ote zuen itaundu. Harakinek ezezkoa egin ziola gogoratu zuen, etsirik, Londresera joan aurretik ere bai
|
baitzekien
zer emaitza jasoko zituen. Oraindik ere nabari dezake bulegoa utzi aurretik medikuak sorbaldan paratu zion doluminezko esku haren pisu guztia.
|
|
2005
|
|
|
–Zer arraio gertatzen da hemen? , hain kemen handiz jaurti zituen hitz haiek, non batek ez
|
baitzekien
pertsona bat hizketan ari ote zen, edo trumoi bat lehertu zen.
|
|
|
mutil hura zertaz ari zitzaion zer deigarri hartaz ari zitzaionean; baina susmotik ziurtasunerako jauzia nahi zuen? nahiz eta, beste alde batetik begiratuta, beldur zen, ez
|
baitzekien
halako mutil baten aurrean bere nortasunari eutsi ahal izango zion, hain zirudien Tommy Tomek, gutunean idatzitakoaren arabera, lotsagabea eta ausarta. Harik eta jauzi egitea erabaki zuen arte, erantzun labur bat ematen ziola:
|
|
|
Kontuak kontu, baina, Aitor iturgin baten semea zen, eta Iker ginekologo ezagun batena. Eta, nola Teresak bai
|
baitzekien
hura, amona Kontxiri jakinarazi zion, baita ondorio ezin garbiagoa atera ere, segidan:
|
|
|
Epitafio hau Louis Lucien Bonapartek berak utzi omen zuen idatzita bere hilobian jar zezaten. Hala dirudi, testuan ez baita agertzen, idatzi zuenean ez
|
baitzekien
, heriotzako data ez tokia. Aitarekiko begirunea aitortzen zuen semeak eta tituluetatik aparte egin zituen lanen arloak ondo finkaturik utzi zituen epitafio luze honetan.
|
|
|
itzulpenak (eliz aitzindarien gutunak, hauteskundeetako propaganda idaz kiak, iragarkietako testuak...). Aipagarriak dira ere frantsesez idatzi zituenak, oso ongi idazten
|
baitzekien
hizkuntza horretan ere.
|
|
|
Euskara errotik
|
baitzekien
eta orobat euskaraz pentsatzen, gure hizkun tzak bere baitarik daukan indarra (E 352) baliatuz aski zuen euskal hitzekin edo hark berak atzizki bidez sortuekin eta euskallokuzio edo adierazpidee kin. Ez zen egungo kazetari eta idazle anitz bezain maileguzale ez hitz berezi edo teknikozale.
|
|
|
Larrua jotzearekin sortu uste izan zuten hari hura hauskorra eta mingarria ez ote zen izango pentsatu zuen Silviak. Zalantzan jartzen zuen telefonoa ematearen ideia hura egokia izan ote zen, telefono zenbakiak itxaropenari atea irekitzen baitzion eta, ordu gutxi barru Erroma utzi behar zutenez, ez
|
baitzekien
sekula gehiago elkar ikusiko zutenetz. Telefono zenbakia ahurrean estutu zuen halere, hasperen batek harritu zuen bitartean, eta, bere sakonean, Marcok proposatzen ziona egia bilaka zedin desiratuz.
|
|
|
Amorostu ziren. Ez zuten elkarrekin egoteko eskubiderik, madamek ez baitzuen bere teilatupean nahasmendurik nahi,
|
baitzekien
hark kanpainako gazte horiek egiazko kabalak zirela. Madamen ordrea ez zuen ez Xarlesek ez Jeannek hautsi.
|
|
2006
|
|
|
Ikusten ez zuten begi haiek erakusten zioten jendeak ez zuela irrikarik bere istorioak entzuteko. Eta Lefcadio Hearnen bizitza kontatzerakoan –Akinosuke Kwaidanek ez
|
baitzekien
ordurako beste istoriorik kontatzen– gero eta tristeagoak ziren biwaren soinuak, gero eta sarkorragoak eta minagoak...
|
|
|
Lasaitu ederra eman zenion zure ateraldiarekin. Ez
|
baitzekien
berak nola esan aspaldian esatekotan zegoena: kokoteraino zegoela beti zure zain egoteaz, zure erabaki aldaketez, zure ageriko mespretxuez eta zure gizon izaeraz.
|
|
2007
|
|
|
–oooo... ontzia!? oihu egin zuen minutu batzuen buruan, baina segituan amorratu zen berriro, bai
|
baitzekien
gurutzegrama haiek egiten zituen gizona zorrotza zela oso, eta nahiko koadratua, eta ez lukeela inoiz ontzia gauzak eramateko zenik idatziko: ontzia gauzak gordetzeko zen, ez eramateko.
|
|
|
Azkenean apo bat aurkitu zuen eta hauek euliak jaten zituztela
|
baitzekien
, galdetu zien ea emaiten ahal zizkion euliak, edo euli beltzak bederen; honek erantzun zion euliak nahi baldin bazituen, aski zuela bere ahalbideekin harrapatzea, eta moldatzeko onak izan zitezen. Usoak ez zituen azken hitz haiek ulertu, baina bazekien gutik ulertzen zituztela apoen azken hitzak...
|
|
|
Aski izan zen gaztetasunaren aipamena, Dominique Antoine laster batean abia zedin komunera, botalarriari eutsi ezinda. Besteok ez bezala, hark bai
|
baitzekien
atrezzoko Nathalie falta zela bizpahiru egun lehenagotik lan taldean. Inork ez zekiela nora zen alde egina.
|
|
|
Imanolek antolatu zuen despedida, Keparen despedida izanik ere, berak egin izan ez balu ez baitzukeen beste inork ardurarik hartuko, eta Imanolek bai
|
baitzekien
Keparentzat ezkontza baino askoz garrantzitsuagoa zela despedida. Mikelek lagundu zion Imanoli, gogo txarrez baina, dena haren gain ez uztearren.
|
|
|
Nahiz ezin egokiagoa iruditu zitzaion izartegiaren azpiko gau epel hura txapelaren zaramatikak azaltzeko, deus ez erratea deliberatu zuen, ez
|
baitzekien
egindakoarekin harro sentitu behar ote zuen edo damutu. Mingainari eutsi zion badaezpada, txoko ezkutu bat zeukan kaskoan eta, aldian behin, erabili egiten zuen.
|
|
|
Ez zion ihardetsi behar izan, erakusten zuena baino gehiago
|
baitzekien
txoferrak, zeren...
|
|
2008
|
|
|
Egindako neurketen artean, Loiolako prozesua izan da saiakerarik sakonena eta zinikoena. PSOEk ahal bezain laster PP zegoen toki berara itzuliko zela jakin
|
baitzekien
.
|
|
|
urrutiratze taktiko bat zirudien, amak hoztasun gutxieneko bat beharrezkotzat jotzen zuelako edo, alabaren asmoak eta haren argudioak hobeto zilipurdikatzeko? markesa andereak bai
|
baitzekien
, antza, zertara zetorkion Natalia eta zertaz hitz egitera, eta biziki interesaturik baitzegoen gai hartan; alabaina, zuhurtziak halaxe aginduta, isilik jarraitu zuen, alabaren ezpainetatik espero zuèn hitza entzungo zuen ala ez.
|
|
|
edonoren ezagutzan hain eskura geratzen da azala, eta hain eskutik kanpo mamia, bi alaben kasuan zer esanik ez. Horregatik egongo zen markesa anderea, beharbada, urduri, ez
|
baitzekien
nondik aterako ote zitzaion Natividad; markesa andereak ez zekien, beraz, amari zor ziòn begirunearekin joango ote zitzaion Natividad, galderei zuzen erantzuteko prest, edo ahizparen defentsan ibiliko ote zen, Natinatatik Natanatira eta Natanatitik Natinatara, bizitza osoan egin zuen bezala.
|
|
|
Ordurako haiek nahiago Unamuno, Bernanos edo Camus irakurri. Izan ere, belaunaldi berriak bai
|
baitzekien
Camusek zioen hura; sentsibilitate modernoaren eta sentsibilitate klasikoaren desberdintasuna honetara errenditzen omen zen harentzat: batean arazo moralak dira nagusi; bestean, ordea, metafisika.
|
|
|
Hala adierazi zuen Eguzkia nora zarzuelan eta hala berretsi zion Santa Azkue lobari gutun pribatuan. Eta ez zen euskal hiztun bat erdal hiztun batekin ezkontzeak euskararen galera ekar zezakeelako, Azkueren lobak ez
|
baitzekien
euskaraz. Beraz, puntu horretan Azkueren jarrera Arana Goirirenaren antzekoa zen.
|
|
|
Ikusten denez, Bustintzak inolaz ere ez zuen parte hartu nahi Akademian, jakin
|
baitzekien
onartuz gero zuela beti bere (hots, Arana Goiriren) irizpidea ezarri. Helburua ez baitzen sabindar eskolak pisu handiago edo txikiagoa izatea Euskaltzaindian, baizik erabateko hegemonia izatea ala erakundea boikoteatzea.
|
|
|
Erosleak, Antonio Barrenetxea, Joaquín Gantxegui, Manuel Antonio Murua eta Andrés Telleria izan ziren, eta udalak sindikoaren jokabidea onartu zuen«? para dar frente a sus muchas obligaciones, y que dicha enagenacion era solamente en calidad de prenda(?) con la rebaja de la tercera parte su regulacion y a pagar las otras dos en dinero metalico»607 Ordurako kristoren anabasa zegoen, udalak ez
|
baitzekien
zeintzuk ziren bere lurrak eta zeintzuk partikularrei salduta zeuzkanak608 Gauzak okertzeko, garraioen?, bagajeria?, zergari erantzun ezean, diputazioak mikeleteak bidaltzeaz mehatxatu zuen Eibarko Udala609, eta bere eskakizunari aurre egiteko Erribasoko lursaila errematera ateratzea erabaki zuen udalak,«?
|
|
|
Jose Manuel Durao Barroso Europako Batzordeko lehendakariak ez zuen finantza merkatuen arautzaile bakarra proposatu, jakin
|
baitzekien
estatukideek halakorik onartuko ez zutela. Horren ordez, «Europa mailako gainbegiratze egiturak gehiago sendotzea» eskatu zuen.
|
|
|
Hura entzun ahala, amak atzerakako mugimendua eragin zion aurreratua zuèn aurpegiari, alabarekin eta alabak ahoskatutako hitzekin halako distantzia hartu nahi balu bezala; distantzia hark, ordea, ez zirudien urrutiratze apetatsu bat, alabaren hitzekin zerikusirik ez zuena; aitzitik: urrutiratze taktiko bat zirudien, amak hoztasun gutxieneko bat beharrezkotzat jotzen zuelako edo, alabaren asmoak eta haren argudioak hobeto zilipurdikatzeko... markesa andereak bai
|
baitzekien
, antza, zertara zetorkion Natalia eta zertaz hitz egitera, eta biziki interesaturik baitzegoen gai hartan; alabaina, zuhurtziak halaxe aginduta, isilik jarraitu zuen, alabaren ezpainetatik espero zuèn hitza entzungo zuen ala ez.
|
|
|
Harik eta haien inguruan bizi zirenak ere nora ezean geratzen ziren arte, baita markesa anderea ere, honek ez baitzuen azkenean jakiten bere alabak ezagutzen zituen edo ez... edonoren ezagutzan hain eskura geratzen da azala, eta hain eskutik kanpo mamia, bi alaben kasuan zer esanik ez. Horregatik egongo zen markesa anderea, beharbada, urduri, ez
|
baitzekien
nondik aterako ote zitzaion Natividad; markesa andereak ez zekien, beraz, amari zor ziòn begirunearekin joango ote zitzaion Natividad, galderei zuzen erantzuteko prest, edo ahizparen defentsan ibiliko ote zen, Natinatatik Natanatira eta Natanatitik Natinatara, bizitza osoan egin zuen bezala.
|
|
2009
|
|
|
Igande gauean bere dei bat jaso nuen etxean, biharamunean bera ere bazihoala esanez, ez hartzeko trenik. Zer gertatu zitzaion galdetu nion, lanean inork ez
|
baitzekien
ezer, baina berak birritan, istripua, ahoskatu ostean,, gabon?
|
|
|
–Mendebaleko eskualdetik ekialdeko eskualdera joaten ginen eta berariaz ezkutatzen zen, bai
|
baitzekien
gu bere atzetik genbiltzala.
|
|
|
Tomek irribarre egin zuen Angieren azken hitzak entzutean. Bai
|
baitzekien
ez zitzaiola iragarki mota horien prestaketa atsegin.
|
|
|
Ulertu baitzuen azkenean Virginiak gertatu zena. Eta bai
|
baitzekien
Olasok ere, nolabait, bere erara, bazekiela. Berak hil zuela Perez.
|
|
|
Nazariok ere, keinua gogortu, eskuak jarlekuan bermatu eta zutik jartzeko saioan zegoela zirudienean, Ernestina mintzatu zen, begirunezko irria ezpainetan: . Jauna?, hitz bakar harekin Nazario harritu eta nahigabetuaren ahalegina desegiten zuela; gero, Ernestina halakoetan ohi zuen bezala mintzatu zen, ahotsa altxatu gabe, presarik gabe, pausak eta isiluneak bere berezko modu hartan eginez, halako moldez, non batek ez
|
baitzekien
zeinek hitz egiten zuen gehiago, hitzak edo isiluneak:
|
|
|
Jaialdi itxurako hura. Primo de Riverak hilabete lehenago jo zuen estatu kolpea? ...zionean Reginak muturra okertu zuen arren, amak ere bere iritzia baitzuen musika tresnei buruz, markesen etxean zerbitzatu ondoren pianoa eta biolina lehenesten baitzituen txistuaren aurrean; Gabinok askotan entzun izan zituen txistuaren edo dultzainaren hotsak, baita beste musika tresna askorenak ere, klasikoak eta ez hain klasikoak?, bai diskoan eta bai bertatik bertara ere, halako eran, non bai
|
baitzekien
ezen hots haien aterpean sorgin bat gordetzen zela, entzulea liluratzeko gai izan zitekeena; bazekien, halaber, kanta batzuek edo nota batzuek nabarmen hunkitzen zuten batzuetan Gabino: Luzianok, aitaren herriko umetako lagunak, egin ziòn kanaberazko xirula hura ez zuen, ez, ahaztekoa!?, musika beste hizkuntza bat zela, sentimenduak jantziz eranzten zituena, edo erantziz janzten, auskalo, musikaren lilurapean ezin jakin baitzitekeen zehatz mehatz ezer, ezjakintasun hura jakituriaren mugak hausteko modurik eraginkorrena izan zitekeen arren, aldi berean; horregatik, Maria Bibianak bisitaren berri jakinarazi zionean?. Iritsi dira!?
|
|
|
Ondoren, baina, bi aste txar pasatu zituen Gabinok, arnasestua are estuago egiten zitzaiola? harik eta haren egoerak, inflexio puntua igaro ondoren, hobera egin zuen arte; eta, handik lauzpabost hilabetera berriro etorri ziren Felipe Gastaminza, zeinak bai
|
baitzekien
, Maria Bibianaren bidez, Gabinoren osasunaren berri, eta osaba Xabier, beren txistu ttunttunekin, eta berriro aritu ziren biak arrakastatsu; Gabinok, baina, bazuen orduan ere zer kontaturik, eta eterraren eraginpean izan zuèn esperientziaren berri eman zien:
|
|
|
Bidetik oztopoak banan banan kenduta, hantxe aurkitu zuen amak, amaren amatasunak? bihurgunea, atzera egiteko aukera zabaltzen ziona, berak bai
|
baitzekien
zer izan zitekeen ona erredura haientzat; jakingo ez zuen, bada, baldin eta berari ere hamaika aldiz erre bazitzaion esku besoetako azala, baita oinetakoa ere, batean ur irakina erori zitzaiolako eta bestean olio errea! Reginak bazuen, bai, intsusarekin egindako ukendu oliotsu bat, berak egiten zuena, amak irakatsitako errezeta bitarteko, nahiz eta azken aldi hartan don Zoilok errezetatutako ukendu bat ere erabili izan zuen, halibut arrainaren gantza lehengai zuena eta emaitza ezin hobeak eman zizkiona; gauza haiek behar zituen amak buruan, bihurgune hura begien aurrean, beraz?, baina nola ez baitzuen artean lezioa amaitu, aurrera egin zuen, bihurgunea alde batera utzita:
|
|
|
Maria Bibiana zabutik jaitsi eta, hura marmarka eta purrustaka utzita, Adarekin hasi zen jarraian Domingo, bultza eta bultza; istant batzuk lehenago, Maria Bibianaren zapuztaldiak guztiz poztu zuen Ada, ahizparen beheraldiak haren goraldia bermatuko balu bezala; pozik zegoen, baina urduri, aldi berean, ez
|
baitzekien
zer sentsazio ekarriko zizkion etorkizun hurbil berehalakoak, nahiz eta bazuen halako konfiantzatxo bat bere buruan, proba hura gainditu egingo zuela: okerrenean, hodei berde batean bukatuko dut, aingeruekin edo fantasmekin jolasean, baita Benjamin Mariaren arima ezin distiratsuagoarekin ere, beharbada; zeren, izeba Ernestinak behin esan zion bezala, guztiz gerta baitzitekeen gorputz itsusi bat zuenak arima ezin ederrago bat izatea, zer besterik adierazten zuen ahatetxo itsusiaren ipuinak??, baita alderantziz ere, gorputz eder batek arima itsusia izatea.
|
|
|
Eta iritsi zen ostirala, eta osasuntsu jaiki zen; jaiki baino lehen, haatik, ohean egon zen minutu batzuetan, begiak itxi eta ireki, ireki eta itxi, zalantza batek hartua bezala: izan zitekeen zalantza existentzial bat, edo izan zitekeen askoz ere kontu hurbilagoko bat, Adaren kasuan gertaerrazagoa zena, Adak ez
|
baitzekien
, esaterako, koruko saiora joango ote zen ez ote zen; lan atzeratua zuen, alde batetik, saiora joateko eragozpen, bezeroei ezin baitzien huts egin, haiekiko errespetua galdu ezean, baina, bestetik, zergatik izan behar zuen bere buruarekin hain estua, baldin eta enkarguak entregatzeko epean behin, bizitzan behin, luzatzen bazen?; aitzakia bikaina zuen, bestalde:
|