|
2000
|
|
|
" Altzolan ez da ala gertatu, bertako apaizak nai ez duelako. Euskara obeto
|
dakien arren
erdera maiteago du".
|
|
2001
|
|
|
Gutxien horientzat gauza atsegina izaten da horrelako aitzakia polita aurkitzea besteak baztertzeko eta gaitz erdi, nire ustez, baztertze hori, nahiz eta paperetan horrela agertu, gure artean sekula zeharo eta azken fineraino eramana ez izana. Bizkaiko Juntetan beti ari dira esanaz hango ordezkariek behar dutela erdaraz jakin eta agindu hori behin eta berriro oroitarazten baita, badirudi, aginduak gorabehera, hara bidal  tzen zituzten ordezkariek gero ere ez
|
zekitela
erdaraz gehiegi.
|
|
2002
|
|
|
Ba"
|
dakik
erderaz?
|
|
|
Beste berrogeita hiru epigrafeetan, itxuraz, ez da hizkuntzaren aldagaia kontuan hartzen, bainaguztiok
|
dakigu
erdara dela erreferentzia.
|
|
|
Zeren itzuli, gehienetan bederen, erdarara itzultzen baita, gaztelaniara, eta idazleak badu orduan arrisku bat ederra: euskaraz idatzi bai, baina aldi berean idazten duen horrek gaztelaniaz zer soinu izango duen kontuan harturik idaztea euskaraz, berak ere bai
|
baitaki
erdaraz, eta etengabe egon baitaiteke irudikatzen lerro horiek erdaraz nola agertuko liratekeen. Besterik litzateke idazleari burutik pasatuko balitzaio testu hori beste norbaitek suedierara, demagun, jarri behar duela, gaztelaniarekin gertatzen ez den bezala suediera [13] ez baitu hain etxeko:
|
|
2003
|
|
|
Berbeteak, erderaz autortu beharrak, emoten eustan larrigurea. Ni, neure herrian, euskeraz konfesetan ohituta nengoan, eta ez
|
nekian
erderaz pekatuak zelan esan. Han, ostera, ez egoan euskera ekian abaderik.
|
|
2004
|
|
|
Eskolara joan eta erdaraz hitz egiten ziguten mojek. Guk, ezer ere ez
|
genekien
erdaraz. Eta sartu zitzaidan halako amorrazio, gorroto bat nire barruan!
|
|
2005
|
|
|
Guk ikasterakoan problema handia genuen hemen, berandu arte ez
|
baikenekien
erdaraz hitzik ere. Erabat euskaraz egiten genuen; euskaraz pentsatu, euskaraz hitz egin, eta erdaraz ikasi.
|
|
|
Anton Apezetxea du izena. Ez
|
daki
erdaraz. Zahar zaharra da, ez naiz ausartzen zein adin daukan zehatz esatera, baina laurogeitik gora bai, behintzat.
|
|
2006
|
|
|
Eta zuk,
|
bazenekien
erdaraz?
|
|
|
Egunero. Ez
|
nekiela
erdaraz konfesatzen esan nien, eta fuera, San Inaziora bidali ninduten horretara. Uste horretan, behintzat.
|
|
|
astoek ez
|
dakite
erdaraz
|
|
2008
|
|
|
Ondarroara etorri zen batean, erdaraz batere ez nekiela konturatu zen. Familia ondarroarra; denak euskaldunak; etxean zeinu hizkuntza… Ez
|
nekien
erdaraz. Izekok, berriz, etxe bat zeukan Palentziako (Espainia) herri txiki txiki batean, Congoston, eta hiru uda pasatu nituen han, erdaraz ikasten.
|
|
2009
|
|
|
" Jues!"," Jues!", juezaren baimena behar zutela adierazteko. Ez
|
zekien
erdararik.
|
|
|
Bazekien militarrek galdera petralak egiten zituztela. Usteko zuen ez
|
zekiela
erdaraz. " Rojo!" esan zuen sardinetari erreparatu ere gabe.
|
|
2010
|
|
|
Baina ez dezagun ahaztu herri euskaldunetan eguneroko ogia den errealitate egoskor eta begien bistakoa: euskaldunok, euskaraz egiteko aukera daukagunean ere,
|
badakigu
erdaraz egiten, eta halaxe egiten dugu askotan. Ez gara beti" leial".
|
|
|
Herri euskaldunetan aspaldiko kezka da honakoa: umeek eta gazteek ez
|
dakite
erdaraz behar bezala egiten. Garai bateko kezka, hainbeste autogorroto sortu zituen hura, baina bertsio modernoan.
|
|
|
Baina eman dezagun errealitatea horrelakoxea dela, eta Leitzako haur eta gazte batzuek benetan ez
|
dakitela
erdaraz ongi egiten. Agian pentsatu dugu euskaraz ere bere prezioa duela?
|
|
|
73 Inkesta egin zenean, euskaldunzaharren %1, 4k bakarrik zioen ez
|
zekiela
erdaraz. Gainerako guztiek bazekiten dagoeneko gaztelaniaz.
|
|
|
Ahotsak liburuko lehen ipuina kale borrokari buruzkoa zen, euskaraz argitaratutako lehenengoa ziur aski (ez
|
dakit
erdarazkorik argitaratu baino lehenagokoa ere ez ote zen izan), eta borroka mota horri egindako kritika inplizitua zeraman aurrenekoa zalantzarik gabe. Mikel Sotok Txalaparta argitaletxean Haginetako mina izenburuarekin 2008an kaleratuko zen euskal gatazkari buruzko ipuin antologia batean argitaratzeko baimena eskatu zidan, baina ez nion eman.
|
|
|
Erdararen aldeko politika giroan murgilduta, elizako komisario erdaldunek herri euskaldunetan aritu nahia aldarrikatu zioten apezpikuari txosten baten bidez. Bertan onartu egiten zuten gehiengoa euskalduna zela"... en la tierra Bascongada, que ocupa de tres partes del obispado las dos y mas...", baina, haien ustez, askok
|
bazekiten
erdaraz eta gehienek ulertzen zuten, irakasleek haurrei zietelako irakatsi eta gainerako herritarrei Euskara debekatu:
|
|
|
El que no sabe castellano es un borono" Horrelakoak esaten zizkioten baserritarrari, mesprezioz, euskaraz egitea debekatzeraino! Ez zenFrancoren denboran oraindik. [...] Bizkaia barrualdetik zetozen mutikoek ez zuten
|
jakin
erdaraz eta ahal zuten bezala egiten zuten berba. Guk, euskaldunok ere, burla egiten genien," arlote" esaten genien.
|
|
|
Euskarazko lehenengo liburua idazteko Etxeparek ez zuen eredurik izan, jakina. Horregatik, izkiriatzeko unean, grafia" asmatu" behar izan zuen eta Euskararen soinuak, hotsak, paperean emateko erdaran erabiltzen ziren letrez baliatu zen, apeza izanik bai
|
baitzekien
erdaraz idazten. Horrela, hauek dira erabili zituenak gaurko grafiarekin konparatuta:
|
|
|
Eskolara joan eta erdaraz hitz egiten ziguten mojek. Guk, ezer ere ez
|
genekien
erdaraz. Eta sartu zitzaidan halako amorrazio, gorroto bat nire barruan!
|
|
2011
|
|
|
–Baina nik ez
|
dakit
erdaraz eta.
|
|
2012
|
|
|
Auzoak denak ziren euskaldunak; han erdaraz tutik ere ez. Gogoratzen naiz eskolan, sei urtegaz, maisuak auzo bati kriston pasada eman ziola ez
|
zekielako
erdaraz. Maisuarengana joan eta esan nion hark ez zekiela erdaraz bere gurasoek ere ez zekitelako, eta hori normala zela.
|
|
2013
|
|
|
Hor daukazu gure historiaren momentu bateko eboluzio izugarrizkoa. Nire birramonak ez
|
zekien
erdaraz, baina azkenean, andre zaharra zenean, egiten zuten egongelan erdaraz gaizki eta sukaldean euskaraz okerrago. Hori izan zen Donostia.
|
|
2014
|
|
|
Elkarrizketa honetan ikusten dugu emakume heldu honek zalantzak dituela«biloba» izena esaterakoan; nolabait,
|
badaki
erdararen kutsua duela «nietoa» hitzak, eta, bilobaren laguntza eskatzen du.
|
|
|
Hamar minutu baino lehen, eskaldalizaturik, zuzendariarengana joan zen. " Ume horiek hitzik ez
|
dakite
erdaraz! Círculo esan beharrean utzoa edo horrelako zerbait erantzuten didate".
|
|
|
Gure aitak eta amak
|
bazekiten
erdaraz, aita seminarioan egonda zegoen eta. Kultura maila bat zuten gutxietakoak ziren.
|
|
2015
|
|
|
Bukatzeko, guraso gehienak baserritarrak ziren eta ez
|
zekiten
erdaraz.
|
|
|
Azkoitiko auzoz aldatzen joan zen, baina beti euskaraz egiten zuten. Bere gurasoek si eta no besterik ez
|
zekiten
erdaraz, eta Azpeitira Urolako Trenean joan behar izaten zirenean, Guardia Zibilak hor zeudenez, isilik egiten zuten bidea.
|
|
|
Nagusi eta enkargatuek estimutan edukitzeko moduko mutila: oso indartsua, izugarri langilea, eta inguruan berriketarik ez sesiorik piztuko ez zuena, ia ez
|
baitzekien
erdararik.
|
|
|
Beste ateraldi bat ere oroitzen dut, lehengoa baino saminagoa. Eskolaurreko umeen hizkuntza ari zen komentatzen gure izeba Maria Dolores, eta esaten nola mojek kontatu ohi zuten, lau urterekin haur piloa etortzen zitzaiela urtero, erdia batere erdararik jakin gabe eta beste erdia batere euskararik ez zekiela (orain dela hogei urteko Beasaingo egoera soziolinguistikoa, gutxi gorabehera), eta, handik hilabete gutxira, ume euskaldun guztiek
|
zekitela
erdaraz hitz egiten, eta ume erdaldunek berriz hitzik ez zutela euskaraz ikasi. Harro harro kontatzen zuen hori izebak Errekarteko sukaldean, euskaldun arrazaren nagusitasunaren froga zientifikoa balitz bezala; niri berriz ez dakit zer ematen zidan gehiago:
|
|
|
Irribarre etsi bat irudikatu zen haren aurpegian. Ia ez
|
zekien
erdararik, eta bera antieuskalduna. Seme alabek erdarara jotzen zuten amorratuta txikitan; bera sutan jartzen zuen honek, eta makina bat aldiz, euskaraz, euskaraz!, ka jarduna zen; eta orain aita antieuskalduna.
|
|
|
Inguruko herri euskaldunetatik (Urolaldetik, Lea Artibaitik, Durangaldetik...) etorritako familietan gertatu zen hausturarik latzena: gurasoek ozta ozta
|
zekiten
erdaraz, eta seme alabak ez ziren euskaraz esaldi oso bat esateko gauza. Euskara erabat galduko zela ematen zuen, eta 1970 aldera etorri zen aldakuntza:
|
|
|
Jende askok errazago egiten du erdaraz. Elebakarrik ez daukagu etxeetan; lehen aitona amonek behartzen gintuzten euskaraz egitera, orain denok
|
dakigu
erdaraz, erdaraz egin dezakegu.Erdaldunen etorrera ere bada, udalerritik kanpo, Imanolek ere aipatu du, jende asko etorri da etahorrek zerikusi zuzena dauka gaurko gaiarekin, izan ere, hizkuntza eta lurraldea, hirigintza, hirigintzaplanifikazio hori guztia... Pertsonalak eta inguru hurbilekoak ez diren faktore horiek deskribatzerairitsi ginatekeela uste dut erakundeen politika komunikatiboa, administrazioen zerbitzuak, lan mundua, hizkuntza politikak..., horrek guztiak zer eragin daukan pertsonak gero etxean erabiltzen duen hizkuntzarekin.
|
|
|
Eta amamak esaten zidan," hori zertan dator hona, ez diot ulertzen eta". Amamak ez
|
zekien
erdaraz.
|
|
|
Guk ez
|
genekien
erdaraz, eta dena erdaraz azaltzen ziguten, nahiz eta irakasle gehienak euskaldunak izan. Ez genuen ezer edo erdirik ere ulertzen; beraz, ezin esaten zena asimilatu ez ikasi, eta kalabazak edo justuan beti notak.
|
|
|
Hortxe hartu nuen kontzientzia. Gainera, nik uste nuen amak
|
bazekiela
erdaraz baina konturatu nintzen ezetz, ez zekiela. 15 urte izango nituen.
|
|
2017
|
|
|
Geroago lortu neban Areatzako eskolara joatea, Doña Pilar maistra zala. Ikasten ez nintzan beste mundukoa, baina inguruko guztiek baino hobeto
|
nekian
erderaz. Jakina, aitak, hainbeste urte kanpoan eginda, erderarako jokerea eukan eta niri be erderaz egiten eustan.
|
|
2018
|
|
|
Gure txikiak erdara ondo menderatu gabe (etxean euskaraz bizi gara ahal den neurrian) bidali genituen ikastolara (eredu publikoarekin alderatuta, Altsasun, eskola giroa dezente euskaldunagoa delako). Lehen ikasturtea amaituta, hobeto
|
zekiten
erdaraz euskaraz baino (nire desesperaziorako, jejejej). Altsasuko ikastolan (eta beste askotan ere bai) haurrek erdaraz egiten dute euren artean gelaz kanpo... eta gela barruan ere bai.
|
|
|
Orain 100 urte, gaur ez bezala, euskaldun elebakarrak zeuden, ez gutxi gainera, Euskal Herriko etxe eta baserrietan. Gaur egun, aldiz, Euskal Herri osoan, etxeko kide guztiek
|
dakite
erdaraz mintzatzen: gaztelaniaz hegoaldean eta frantsesez iparraldean.
|
|
|
noraino heltzen da hizkuntza politikaren borondatea? Euskararen ezagutza eta erabilera arautuz gero,
|
jakinik
erdara biek ezagutza unibertsala dutela, zelan erreakzionatuko luke gizarteak. Ba, hain zuzen zalantza horiek garamatzate bigarren ardatzera.
|
|
|
Nik zortzi urterekin ez
|
nekien
erdaraz. Orain gehiago [egiten dut] erdaraz...
|
|
2019
|
|
|
Jende gehiagok
|
daki
erdaraz eta ez dakigu besteak euskaraz ba ote dakien. Iruditzen zait bestea euskaraz txarto moldatuko dela edo lotsa sentituko duela.
|
|
|
Beraiek santujale deitzen ziguten, baita gu bizi gintuen fedeaz eta hizkuntzaz barre egin ere? Guk, gure bailarakook behinik behin, ia ez
|
dakigu
erdaraz, hitz solte bakar batzuk baino ez. Hori dela eta, guk erabat trauskil eta analfabetoak ematen genuen haien aldean, eta beren burlak eta umiliazioak eguneroko ogi bihurtu ziren.
|
|
|
Lazkaotarrek euskaraz hitz egiten zuten eta eragin handiko sarea zuten Madrilen. Korresen eta Kontrastan, adibidez, infantzoi askok ez
|
zekiten
erdaraz hitz egiten, eta itzultzaileak behar izaten zituzten kaparetasun frogak egiteko. Hortaz, hemengo jendea harro sentitzen zen euskalduna zelako, hizkuntzak prestigioa zuelako, euskaldunak boteredunak ziren.
|
|
|
" Korresen eta Kontrastan infantzoi askokez
|
zekiten
erdaraz hitz egiten, itzultzaileak behar zituzten"
|
|
2020
|
|
|
Baina konta ditzagun gogoan dituen oso hurbileko bi sorpresa on. Batetik, euskaldunak eta erdaldunak dauden kuadrillan, gehienetan erdaraz hitz egiten dute, eta jakinda ariketa egiten ari zela, ahal dutenek euskaraz egin diote eta ez
|
dakitenekin
erdarazko hizketaldian euskarazko hitzak eta esaldiak erabili ditu. Babesa jaso du, bai kuadrillan, baita orokorrean ere.
|
|
2021
|
|
|
Eskolatik Erromara [Italia] joan behar izan genuen, eta ni eraman ninduten eskolako ikasle onena bezala. Ikasle isila nintzen, eta ondo portatzen nintzen; izan ere, ez
|
genekien
erdaraz, eta isilik egotea erraza izaten zen orduan guretzat".
|
|
2022
|
|
|
Ni, eskolara. Erdaraz, jakina, baina nik ordurako
|
banekien
erdaraz hitz egiten. Eta maistra ondora etorri zitzaidan eta nondik gentozen galdetu zidan, eta nik dena kontatu nion, hasi eta buka uste dut maistrak izena zuela Menaia, eta, berak, berriz, gure berri eman zion Emakume Abertzale Batzari, eta haiek jatekoa eta ekarri ziguten, eta ni igandetan mendi aldera eramaten ninduten… Emakume haiek oso ondo portatu ziren gurekin.
|
|
|
Hau da, euskaldunen elkarrizketa guztiak(% 100) izan zitezkeen erdaraz. Euskaraz aritzeko gehienezko muga, ordea,% 100 horren oso azpitik dago, aski baita solaskide batek euskaraz ez
|
jakitea
erdaretara jotzeko. Testuinguru sozial eleaniztunean, ezagutzak ez du hizkuntzaren erabilera determinatzen, erabiltzeko aukera baino ez (Vila i Moreno 2021; Ramallo 2020).
|
|
|
Gaur egun askoz ugariagoak dira euskara
|
jakin arren
erdaraz hobeto moldatzen diren euskal hiztunak. Izan ere, haur eta gazte euskaldunen gehiengoak bigarren hizkuntza du euskara–eskolatik jasoa–, eta hiztun horietako askok, praktikan, erdaraz erraztasun handiagoa dute.
|
|
|
Gaur egungo euskal hiztunaren profila ez da orain dela 30 urtekoaren berdina. Orain askoz ugariagoak dira euskara
|
jakin arren
erdaraz (frantsesez edo gaztelaniaz) hobeto moldatzen direnak. Izan ere, gaur egun haur eta gazte euskaldunen gehiengoak bigarren hizkuntza du euskara—eskolatik jasoa—, eta hiztun horietako askok, praktikan, erdaraz erraztasun handiagoa dute (Eusko Jaurlaritza et al. 2019).
|
|
|
Estrategarik baldarrenak ere
|
badaki
erdarazko filmak euskaratzea egin beharreko lana dela. Eta horretarako politika batzuk ezarri direla esatea ere pellokeria bat izango da.
|
|
2023
|
|
|
lehen, arnasguneetan ume batek 10 urtera arte erdaraz oso ondo hitz egiteko gaitasunik ez bazuen, gaur egun beste hizkuntzetan duten gaitasuna ere pila bat aurreratzen ari da, adibidez, ditugun kontsumoengatik; pantailetatik zurrupatzen dute umeek», azaldu du Segurolak: «Lehen, 3 urtekoen gela batean umeek ez
|
zekiten
erdaraz hitz egiten. Egun, gero eta ohikoagoa da jakitea».
|
|
|
Alabatto, u, e uen estuasune u, e! Tutik ez
|
jakin
erderaz, ta txintik ezin ate, a euskeraz, atsekabetzen zuan ama. Alta, mehatxu eta zigorrek ez zitean lortu euskara desagerraraztea amaren bihotz gogoetatik.
|