|
2000
|
|
|
Ezagutzaren eta esanahiaren irudi hau, pribatutasunean oinarriturik, ez zetorren bat Vienako Zirkuluak babestu nahi zuen objektibotasunarekin. Ezagutu dezakedan bakarra
|
nire
egoera mentalaren berehalako edukia bada, non geratzen da ezagutza ororen oinarria den objektibotasuna. Fenomenalismoaren noraeza subjektibismoan erortzeko arriskuan zegoen, eta joera honek ez zituen Zirkuluaren partaide gehienak ase.
|
|
|
Beste batzuek jarrera antierrealista arbuiatu zuten. Schlickek, adibidez, errealismo/ antierrealismoaren eztabaida gutxietsi zuen, ‘Kanpoko mundua existitzen al da? ’ edota ‘Mundua
|
nire
sentsazio hutsa ote da? ’ bezalako galderei zentzugabekeriak izatea leporatuz. Bere ustez, idealismoa versus errealismoa eztabaida ere hutsala zen, ezereza; metafisika hutsak planteatzen zuen sasiarazo hutsa, azken buruan.
|
|
|
Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da. Alabaina,
|
nire
ustez, bereizketa hau aurrera ezin daitekeela eraman erakuts daiteke; alderantziz, hizkuntza bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren hizkuntza. Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke.
|
|
|
|
Nire aldetik
, iraganari buruzko proposizioak esperientzia ‘historikoen’ aurresatearentzako arauak direla mantentzen duen iritzian ez dut ezer bereziki paradoxikorik aurkitzen—oro har, egiaztatzen dituztela esaten da—, eta ez dut ikusten beste modurik ‘gure iraganeko ezagutza’ analizatu behar izateko.71
|
|
|
" 2000ko maiatzaren 3an Bengoetxeak botila bat ur edan zuen" horietako bat da. Baita ere"
|
ni
jaio baino 2.500 urte lehenago eguzki eklipse bat izan zen" eta" Garaikoetxea lehendakari ohiak 147 aldiz egin zuen aharrausi 1982an". Hortaz, azken enuntziatu hauen arazoa hauxe da:
|
|
|
Ildo honetan, nornahik mina sentitzen duela jakiteko bere portaera behatzen dugu —keinuak, oihuak, mota guztietako neurketa medikoak, etab.— Eta portaera hori da mina osatzen duena. Jarrera honekin, Zirkulukoek solipsismoa arbuiatzea lortu nahi zuten —ni eta
|
nire
egoera mentalak existitzen gara—, beste gizabanakoen portaera behatuz beren egoera mentalak ere existitzen direla aditzera emanez.
|
|
|
" Absolutua alferra da" eta" Absolutua alferra bada, hau zuria da" adierazpenek" hau zuria da" behaketazko adierazpena dakarte biek batera, eta" hau zuria da" premisa horietako bakoitzetik ondorioztatzen ez denez, bi premisek asetzen dute
|
nire
esanahi irizpidea.81
|
|
|
Adibidez, posible da termino bat argitzea beste termino batzuetara murrizgarria dela edo beste termino batzuen bitartez definigarria dela erakutsiz. Horrela, Schlicken adibide bat hartuz52,"
|
Nire
laguna etzi zendu zen" enuntziatuak ez du inolako zentzurik, egungo denbora eta heriotzaren definizioak ez baitira batere kontsistenteak termino konbinaketa horrekin.
|
|
|
Carnapek, bere hasieratan, Aufbau ean esate baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik ari direla zioen; gauza bera esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan. Beraz, ‘Bihar eguzkia aterako da’ ez da eguzkiak egingo duenari buruzko enuntziatua,
|
nik
iraganean esperientziaturikoaren eta etorkizunean proiektatzen dudanaren deskribapen zeiharra besterik ez baizik. Eta hau, Carnapen aburuz, soilik inferentzia magiko batean oinarritzen den proiekzioa da.
|
|
|
Hobekien inspirazio nahasi lez deskriba dezakedanaren ezaugarri bat filosofiatik izan zen erbesteratua —berriro ez dela etorriko esaten ez naiz arriskatzen, baikorregia litzateke eta—, nahiz eta bizirik iraun eta berriro agertzen den oraindik, batik bat
|
nire
gaztaroko heroiei zor diegun zorroztasun mailako kritika bideratzeko behintzat.
|
|
|
Ezagutza, beraz,
|
nik
hala deritzot, ez da gure edonolako ideien artean dagoen lotura eta adostasunaren edota desadostasunaren eta aurkakotzaren pertzepzioa baino. Horrexetan bestetan ez datza ezagutza.6
|
|
|
Subjektu bat onartzeak zirkularkerian erortzea ekarriko lioke. Izan ere, subjektua —elementuz osatua— elementuen aurrean jarriko luke, baina hauek nahitaez subjektuaren aurretik egon lukete —hura osatzeko— Hortaz, Machek ez zuen
|
Ni
bat kokatzen munduaren aurrean: Ni-a sentsazio konplexu lez definitzen zuen, ez besterik; eta konplexutasun mailan soilik desberdintzen zen beste gauzetatik.
|
|
|
Hauei esker, esperientziaren objektuen kategorizazioa lor zitekeela uste zuen; Machek hiru talde proposatu zituen: objektu fisikoak eta
|
nire
gorputza, alde batetik; norberaren objektu psikikoa, bestetik; eta, azkenik, besteon objektu psikikoak.
|
|
|
|
Nire
gurasoei: Manoli eta Jose Luis
|
|
|
" Denek dakite egun positibismo logikoa hilda dagoela. Baina badirudi inork ez duela sumatzen hemen galdera bat egon daitekeela —’Nork egin du? ’ galdera(...) — Uste dut
|
nire
erantzukizuna onartu dudala. Nahita ez egin arren".
|
|
|
Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea
|
niretzat
garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera. Horrela erabilita, adierazpen hauek ez dute arazo zail edo sakonik.
|
|
|
Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut
|
nik
katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera. Horrela erabilita, adierazpen hauek ez dute arazo zail edo sakonik.
|
|
|
Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak
|
nire
bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera. Horrela erabilita, adierazpen hauek ez dute arazo zail edo sakonik.
|
|
|
" Ados". Baina demagun zuetako bati zentzurik gabeko gezurra esaten diodala, eta
|
niregana
hurbildu eta hurrengoa esaten didala: " Zital jokatzen ari zara", eta hurrengoa botatzen diodala:
|
|
|
Ezin dugu idatzi berez sublimea dena eta beste gai guztien gainetik dagoena gaitzat izango lukeen liburu zientifikorik.
|
Nire
irudikapena hurrengo metaforaren bidez bakarrik deskriba dezaket: gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean munduko gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke.
|
|
|
Gauzen egoera batek ez du, berez, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana. Orduan, zer pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok,
|
nik
barne. Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain.
|
|
|
Orduan, zer pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne? Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago
|
ni
orain. Une horretan zuek beti plazerra sentiarazten dizuen egoera berezi bat gogoratzen saiatuko zinatekete.
|
|
|
Agian norbaitek udako egun on batean paseoan ibiltzearen sentipena aukeratuko luke adibide berezitzat. Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan
|
nire
gogoa finkatu nahi dudanean. Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz.
|
|
|
Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu nahi dudanean.
|
Nire
kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan.
|
|
|
Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu nahi dudanean. Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean,
|
nire
esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan.
|
|
|
Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut" zer ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo" zer ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera. Jarraian, agian zuetako batzuentzat ohizkoa den eta
|
nik
ere ezagutzen dudan beste esperientzia bat aipatuko dut: erabat salbu sentitzeko esperientzia dei daitekeena.
|
|
|
" Salbu nago, ezerk ez dit minik egingo, edozein gauza gertatu arren" esateko joera ematen digun egoera mentalaz mintzatzen ari naiz. Orduan, utz iezadazue esperientzia hauek bururatzen, bada,
|
nire
ikuspegitik, argitu nahi ditugun ezaugarriak zehatz mehatz erakusten dituzte eta. Horri dagokionez esan behar dudan lehenengo gauza da esperientzia hauen ahozko adierazpena zentzurik gabekoa dela!
|
|
|
Baina ez du zentzurik esateak munduaren existentziak harritzen nauela, ezin baitut imajinatu existitzen ez denik. Jakina,
|
nire inguruko
mundua den moduan izateak harritu nintzake. Adibidez, zeru urdinerantz begiratzen dudanean esperientzia hori edukiz gero, zerua urdina izateak harrituko ninduke, hodeitsua den kasuarekin konparatuta.
|
|
|
Ohizko bizitzan guztiok dakigu zer esan nahi duen salbu egoteak.
|
Nire
bulegoan salbu nago, autobusak ni harrapatu ezinean. Tosferina edukita, salbu nago berriro ez dudalako edukiko.
|
|
|
Ohizko bizitzan guztiok dakigu zer esan nahi duen salbu egoteak. Nire bulegoan salbu nago, autobusak
|
ni
harrapatu ezinean. Tosferina edukita, salbu nago berriro ez dudalako edukiko.
|
|
|
Tosferina edukita, salbu nago berriro ez dudalako edukiko. Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela
|
niri
gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak. " Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala.
|
|
|
Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek. Bada,
|
nire
ustez, hauetako lehenengoa da hain justu jendeak esaten duenean Jainkoak mundua sortu duela; eta erabateko ziurtasunaren esperientzia deskribatua izan da esanez Jainkoaren eskuetan salbu sentitzen garela. Mota honetako hirugarren esperientzia bat da errudun sentitzea, eta hori ere deskribatua izan da esanez Jainkoa ez dagoela ados gure portaerarekin.
|
|
|
Horrela, hasieran konparazioa zirudiena, orain funtsean zentzurik gabekoa dirudi. Hala eta guztiz ere, aipatu dizkizuedan hiru esperientziek (eta beste batzuk gehi nitzakeen) nolabait berezko, erabateko balioa dutela iruditzen zaie sentitu dituztenei,
|
niri
adibidez. Baina esperientziak direla badiot, dudarik gabe gertakariak dira; han eta momentu hartan gertatu dira, epe batez iraun dute eta ondorioz deskriba daitez
|
|
|
" Oso astuna da; gehiegi mugitzen da", ez dugula esaten: " Gutxiago mugituko balitz, atseginagoa izango litzateke
|
niretzat
": alderantziz, lasaiagoa izatea" helburu hutsa" da, eta ez beste helburu baterako bitarteko bat; eta eztabaidatzen dugunean ea kontrabaxuak" balio duen", ez dugula auzi psikologikorik eztabaidatzen, hau da, Fisikan bezalaxe, non ez dugun ere gai psikologikorik eztabaidatzen; egiten saiatzen ari garena kontrabaxua" ideal batera" hurbiltzea dela, kopiatzen saiatzen ari garen ideala gure aurrean izan ez arren; bilatzen duguna erakusteko, gure ustez" erabat egokia" den beste melodia bat seinala genezakeela.
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren,
|
nire
ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela.
|
|
|
Edo, alderantziz, horrekin gure barruan basatien jokaeraren alde hitz egiten duen zerbait dagoela hauteman zezakeen.
|
Nik
—eta nik ez dut sinesten jainko dei genezakeen gizakirik/ gizakiaz gaindikorik dagoenik inon— esaten badut: " jainkoen haserrearen beldur naiz", horrek erakusten du horren bidez zerbait esan nahi dezakedala, edo sinesmen horrekin beharrezko harremanik ez duen sentimendu bati adierazpena eman nahi diezaiokedala.
|
|
|
Edo, alderantziz, horrekin gure barruan basatien jokaeraren alde hitz egiten duen zerbait dagoela hauteman zezakeen. Nik —eta
|
nik
ez dut sinesten jainko dei genezakeen gizakirik/ gizakiaz gaindikorik dagoenik inon— esaten badut: " jainkoen haserrearen beldur naiz", horrek erakusten du horren bidez zerbait esan nahi dezakedala, edo sinesmen horrekin beharrezko harremanik ez duen sentimendu bati adierazpena eman nahi diezaiokedala.
|
|
|
|
Nire
gaiari berari buruz hitz egin baino lehenago, sarrera ohar gutxi batzuk egiteko baimena eskatzen dizuet. Nire pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo handiak edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut.
|
|
|
Nire gaiari berari buruz hitz egin baino lehenago, sarrera ohar gutxi batzuk egiteko baimena eskatzen dizuet.
|
Nire
pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo handiak edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut. Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari.
|
|
|
Nire pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo handiak edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut. Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da
|
nire
jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari. Egin ahal dudan guztia da nire lana errazteko zuen laguntza eskatzea, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren.
|
|
|
Nire pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo handiak edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut. Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz
|
nire
adierazpenari. Egin ahal dudan guztia da nire lana errazteko zuen laguntza eskatzea, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren.
|
|
|
Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari. Egin ahal dudan guztia da
|
nire
lana errazteko zuen laguntza eskatzea, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren. Aipatuko dudan bigarren oztopoa hurrengoa da, hots, ziuraski zuen arteko batzuk hitzaldi honetara iritzi oker samarrarekin etorri zaretela.
|
|
|
Puntu hau zuentzat argi gera dadin, gai hau aukeratzeko izan dudan zergatiari buruz hitz batzuk esango dizkizuet. Aurreko idazkariak zuen elkartean hitzaldi bat ematea eskatuz ohoratu ninduenean,
|
nire
lehenengo burutazioa izan zen egingo nukeela izan zen, eta bigarren burutazioa, zuei hitz egiteko aukera edukiz gero, komunikatzeak pozten nauen zerbaiti buruz hitz egin nukeela eta ez nukeela denborarik galdu logikari buruzko hitzaldi bat emanez, adibidez. Hori denbora galtzea dela esateko arrazoia hauxe da:
|
|
|
auzi zientifiko bat azaltzeko hitzaldi ziklo bat nuke eta ez ordu beteko hitzaldi bat. Beste aukera bat izango zatekeen zientzi dibulgaziozko hitzaldia deitzen dena ematea; hau da, egiaz ulertzen ez duzuen zerbait ulertzen duzuela sinestaraztera zuzendutako hitzaldi bat, horrela,
|
nire
ustez gizaki modernoaren nahirik zitalenetakoa asebetez, hots, zientziaren azken aurkikuntzekiko azaleko jakin mina. Aukera hauek arbuiatu ditut eta nire ikuspegitik garrantzi orokorra duen gai batez mintzatzea erabaki dut, zuen ideiak argitzen laguntzeko asmoz (honi buruz esango dudanarekin ados egongo ez bazinate ere).
|
|
|
Beste aukera bat izango zatekeen zientzi dibulgaziozko hitzaldia deitzen dena ematea; hau da, egiaz ulertzen ez duzuen zerbait ulertzen duzuela sinestaraztera zuzendutako hitzaldi bat, horrela, nire ustez gizaki modernoaren nahirik zitalenetakoa asebetez, hots, zientziaren azken aurkikuntzekiko azaleko jakin mina. Aukera hauek arbuiatu ditut eta
|
nire
ikuspegitik garrantzi orokorra duen gai batez mintzatzea erabaki dut, zuen ideiak argitzen laguntzeko asmoz (honi buruz esango dudanarekin ados egongo ez bazinate ere). Hirugarrena eta azken oztopoa, egiaz, iraupen handiko hitzaldi filosofiko gehienetan ohizkoa, hurrengoa da:
|
|
|
Lurreko izaki bat
|
nire
arimaren egoitzatzat hartzea erabaki nezakeela imajina nezake, eta nire espirituak izaki ñimiño hau egoitzatzat eta ikuspuntutzat aukeratu zezakeela. Agian egoitza eder baten bitxikeria ezatsegina iruditzen zaiolako.
|
|
|
Lurreko izaki bat nire arimaren egoitzatzat hartzea erabaki nezakeela imajina nezake, eta
|
nire
espirituak izaki ñimiño hau egoitzatzat eta ikuspuntutzat aukeratu zezakeela. Agian egoitza eder baten bitxikeria ezatsegina iruditzen zaiolako.
|
|
|
Egiaz garrantzitsua da
|
nire aurrean
beste batek sentitzen duen mesprezua nire ikuspuntutik ikusitako munduaren zati esanguratsu eta funtsezko bilakatu behar izatea.
|
|
|
Egiaz garrantzitsua da nire aurrean beste batek sentitzen duen mesprezua
|
nire
ikuspuntutik ikusitako munduaren zati esanguratsu eta funtsezko bilakatu behar izatea.
|
|
|
Gizaki bati libreki basoaren zuhaitz batean jaiotzeko aukera emango balitzaio, batzuek zuhaitzik ederrena edo altuena aukeratuko lukete, beste batzuek txikiena, eta beste batzuek zuhaitz ertaina aukeratuko lukete edo batez bestekotik behera dagoen zuhaitza; eta nago hau ez litzatekeela filisteismoagatik izango, beste batek altuena aukeratu duen zio beragatik edo zio mota beragatik baizik. Gure bizitzaz dugun sentimendua eta munduan bere ikuspuntua aukeratu zezakeen izakiaren sentimendua erkagarriak izatea,
|
nire
ustez, jaio aurretik gure gorputza aukeratu dugula dioen mitoan —edo sinesmenean— datza.
|
|
|
[Zerbaitengatik haserre banago, batzuetan lurra edo zuhaitz bat, besteak beste, jotzen dut
|
nire
makilarekin. Baina egiaz ez dut uste lurra erruduna denik, ezta jotzea ezertan baliagarria denik ere.
|
|
|
Baina egiaz ez dut uste lurra erruduna denik, ezta jotzea ezertan baliagarria denik ere. "
|
Nire
haserrea lasaitzen dut". Eta errito guztiak mota honetakoak dira.
|
|
|
Halako ekintzak senezko ekintzak dei daitezke. —Eta azalpen batek, kasu, esango balu
|
nik
edo nire arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer azaltzen ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena, baina ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau izan ezik.
|
|
|
Halako ekintzak senezko ekintzak dei daitezke. —Eta azalpen batek, kasu, esango balu nik edo
|
nire
arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer azaltzen ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena, baina ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau izan ezik.
|
|
|
|
Nik
neuk dudan sen bat eta halako fenomenoa bat datozenean, orduan, nahi izan dugun azalpena daukagu; hau da: zailtasun berezi hau ebazten duen azalpena.
|
|
|
zailtasun berezi hau ebazten duen azalpena. Eta
|
nire
senaren historiari buruzko ondorengo ikerketa, dagoeneko, beste arlo batean mugitzen da.
|
|
|
Urrezko abarra, I bol., 238 orr.14 Gurekin(
|
nirekin
, bederen) dagoen gizaki batek barre gehiegi egiten baldin badu, nahi gabe ezpainak estutzen ditut, horrela bereak itxi ahal ditudala sinestuko banu bezala.
|
|
|
lazgarrikeria, nolabait esan, Beltaneko su jaialdiaren ohiturari berez dagokio, duela ehun urte bezala, edo jaialdia lazgarria da bakarrik bere jatorriaren hipotesia egia izanez gero?
|
Nire
ustez, argi eta garbi, egungo ohitura modernoaren barruko izaera berez da lazgarrikeria iruditzen zaiguna, eta giza sakrifizioei buruz ezagutzen ditugun gertakariek ohitura ikusteko bidea besterik ez dute erakusten. Ohituraren barruko izaeraz mintzatzen naizenean, ohituraren inguruko gorabehera guztiak adierazten ditut; eta gorabehera hauek ez daude halako jaialdiaren kontaketan sartuta, gorabeherok ez baitira jaia zehazten duten ekintza bereziak, nolabait esatearren jaialdiaren espiritua baizik.
|
|
|
Hurrengoa esan nahi dut: lazgarrikeria, sakontasuna, ez da ohituraren historia modu honetan garatzea, izan ere, agian ez baita modu honetan garatu; ezta agian edo gertatzea ere, baizik eta
|
niri
hori suposatzeko oinarriak ematea. Izan ere, nondik datoz giza sakrifizioen sakontasuna eta lazgarrikeria?
|
|
|
Ez du pentsamenduak zerbait izugarririk? —Bai, baina kontakizun hauetan ikusten dudana ebidentziaz lortzen da, baita kontakizunekin harreman zuzenik ez duen ebidentziaz ere; gizakiaren eta bere iraganaren pentsamenduaren bidez ere bai, baita ikusi ditudan gauza arraro guztien bidez ere,
|
niregan
zein besteengan ikusten edo ikusi ditudan gauzen bidez ere.
|
|
|
(Karamazov anaiak.) Dudarik gabe, gure begien aurrean duintasunik gabe eta lotsagarri uzten gaituen gorputz ebaketak geure burua defendatzeko gogoa ken diezaguke erabat. Zein harrituta uzten gaituen batzuetan —gizon batzuk(
|
ni
neu) bederen— gure gutxiagotasun fisiko eta estetikoak.
|
|
|
1931n Wittgensteinek zera idatzi zuen: " Boltzmann, Hertz, Schopenhauer, Frege, Russell, Kraus, Loos, Weininger, Spengler, Sraffa k eragin dute
|
niregan
".
|
|
|
Orduan idatzi nahi nuena hauxe da:
|
Nire
lanak bi zati dauzka: hemen aurkeztutakoa eta idatzi ez dudana.
|
|
|
Eta bigarren zati hau garrantzitsuena da, hain zuzen.
|
Nire
liburuak etika barrutik zedarritzen du, nolabait esan, eta ziur nago hori dela modu zuzen BAKARRA horrela zedarritzeko. Labur esanda, uste dut, askok berriketan egiten dutena nabarmen utzi dudala honen aurrean isilik geratuz.
|
|
|
Labur esanda, uste dut, askok berriketan egiten dutena nabarmen utzi dudala honen aurrean isilik geratuz. Hori dela eta, oker ez banago, zuk zeuk esan nahi duzunari buruz pilo bat esango du
|
nire
liburuak. Baina agian ez duzu ikusiko esanda dagoela liburu honetan.
|
|
|
|
Nire
tesia zehaztuko dut honakoa esanez: " Esperientzia batek, gertakari batek, naturaz gaindiko balioa duela iruditzearen paradoxa da".
|
|
|
Zerbaitengatik haserre banago, batzuetan lurra edo zuhaitz bat, besteak beste, jotzen dut
|
nire
makilarekin. Baina egiaz ez dut uste lurra erruduna denik, ezta jotzea ezertan baliagarria denik ere.
|
|
|
Baina egiaz ez dut uste lurra erruduna denik, ezta jotzea ezertan baliagarria denik ere. "
|
Nire
haserrea lasaitzen dut". Eta errito guztiak mota honetakoak dira.
|
|
|
Halako ekintzak senezko ekintzak dei daitezke. —Eta azalpen batek, kasu, esango balu
|
nik
edo nire arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer azaltzen ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena, baina ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau izan ezik.
|
|
|
Halako ekintzak senezko ekintzak dei daitezke. —Eta azalpen batek, kasu, esango balu nik edo
|
nire
arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer azaltzen ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena, baina ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau izan ezik.
|
|
|
|
Nik
neuk dudan sen bat eta halako fenomenoa bat datozenean, orduan, nahi izan dugun azalpena daukagu; hau da: zailtasun berezi hau ebazten duen azalpena.
|
|
|
zailtasun berezi hau ebazten duen azalpena. Eta
|
nire
senaren historiari buruzko ondorengo ikerketa, dagoeneko, beste arlo batean mugitzen da.
|
|
|
Uste dut egokia litzatekeela
|
nire
liburua ohar batzuekin irekitzea esanez metafisika magia mota bat dela.
|
|
|
Bada, berriro, ‘ mundu az’ (eta ez zuhaitz honetaz edo mahai honetaz) mintzatzen hasi nintzenean, zer zen zerbait goren eta sorgindua
|
nire
hitzetan mantentzea baino?
|
|
2001
|
|
|
bere filosofiaren ardatz garrantzitsuenak ahoz azaltzen zituela eta ardatz filosofiko horiek idatziz inoiz azalduko ez zituela erabaki zuela: " Ez da izan, eta ez da inoiz izango gai horiei buruzko
|
nire
lan idatzirik" 6 Platonek filosofia adierazteko bide gisa idazkerari susmo txarra hartzen zion, bere ustetan ikasleari informazio hutsa emateagatik ez zelako ikaslearen arima eraldatzeko gai; ez baitu azalpen anitzetarako lekua uzten, izan ere, liburu bat irakurtzerakoan irakurleak pasarte bat ulertzen ez badu, berrirakurtzerakoan aurretik idatzirikoa berriz irakurri egiten baitu, inolako al... Platonek hobesten zuen ahozko irakaspenak, ordea, ez du eragozpen hauetako bat ere sufritzen.
|
|
|
Esanahia, egia eta faltsukeriaren eremua da batez ere: adibidez,
|
nik
mahai eta apaintze mahai baten arteko ezberdintasuna uler dezaket, baina Platonen aburuz ezberdintasun hau ezin daiteke uler ez baditugu kontuan hartzen objektu hauei buruzko enuntziatuak egiazko edo faltsu bihurtzen dituzten egoerak. Era honetan, esanahiak eta egiak guztiz bat egiten dute.
|
|
|
4 lon elkarrizketari dagokionez, honako
|
nire
artikulua laburbildu dut: " El lon, fundador de la hermeneutica occidental", Veleia 15, 1998, 257
|
|
|
5 Platonek lon elkarrizketan sinplifikaziorako joera agertzen du eta ez du bereizketa argiegirik ezartzen poesia eta rapsodiaren artean.
|
Nik
ere ez dut bereizketa argirik finkatuko: bati zuzendutako kritikak bestearentzat baliagarriak izango dira.
|
|
|
Beraz, rapsodak ditu gauza guztiak ezagutu, rapsodikaren arteari dagozkion gauzak soilik ezagutu ahal izango dituelako; lon beraren hitzetan: " Gizonari esatea komeni zaizkion gauzak,
|
nik
uste, eta emakumeari komeni zaizkionak, eta esklaboari eta askeari, agindupean dagoenari eta agintariari esatea komeni zaizkionak". Hau da, rapsodikaren eta beste arteen arteko bereizketa ezartzen du, eta honekin batera, arte guztien arteko bereizketa, noski.
|
|
|
Egia diozu, Sokrates.
|
Nire
arteari dagokionez horrek eman dit lan handiena, eta Homerori buruzko gauzarik ederrenak nik esaten ditudala uste dut, inork ez baititu egin Homerori buruz nik adina interpretapen, ezta nireak bezain ederrak ere, ez Lampsadako Metrodorok3, ez Tasosko Estesinbrotok4, ez Glaukonek5, ez nire aurretiko inork ere.
|
|
|
Egia diozu, Sokrates. Nire arteari dagokionez horrek eman dit lan handiena, eta Homerori buruzko gauzarik ederrenak
|
nik
esaten ditudala uste dut, inork ez baititu egin Homerori buruz nik adina interpretapen, ezta nireak bezain ederrak ere, ez Lampsadako Metrodorok3, ez Tasosko Estesinbrotok4, ez Glaukonek5, ez nire aurretiko inork ere.
|
|
|
Egia diozu, Sokrates. Nire arteari dagokionez horrek eman dit lan handiena, eta Homerori buruzko gauzarik ederrenak nik esaten ditudala uste dut, inork ez baititu egin Homerori buruz
|
nik
adina interpretapen, ezta nireak bezain ederrak ere, ez Lampsadako Metrodorok3, ez Tasosko Estesinbrotok4, ez Glaukonek5, ez nire aurretiko inork ere.
|
|
|
Egia diozu, Sokrates. Nire arteari dagokionez horrek eman dit lan handiena, eta Homerori buruzko gauzarik ederrenak nik esaten ditudala uste dut, inork ez baititu egin Homerori buruz nik adina interpretapen, ezta
|
nireak
bezain ederrak ere, ez Lampsadako Metrodorok3, ez Tasosko Estesinbrotok4, ez Glaukonek5, ez nire aurretiko inork ere.
|
|
|
Egia diozu, Sokrates. Nire arteari dagokionez horrek eman dit lan handiena, eta Homerori buruzko gauzarik ederrenak nik esaten ditudala uste dut, inork ez baititu egin Homerori buruz nik adina interpretapen, ezta nireak bezain ederrak ere, ez Lampsadako Metrodorok3, ez Tasosko Estesinbrotok4, ez Glaukonek5, ez
|
nire aurretiko
inork ere.
|
|
|
Sok. Ondo diozu, lon; bistan da ez diozula
|
nire aurrean
erakustaldi publiko bat egiteari uko egingo. lon. Egiazki, Homero zein ongi apaindu dudan entzutea merezi du, Sokrates; eta hain ongi egin dudanez, merezi dut, nire ustez, homeridek6 niri urrezko koroa ezartzea.
|
|
|
Ondo diozu, lon; bistan da ez diozula nire aurrean erakustaldi publiko bat egiteari uko egingo. lon. Egiazki, Homero zein ongi apaindu dudan entzutea merezi du, Sokrates; eta hain ongi egin dudanez, merezi dut,
|
nire
ustez, homeridek6 niri urrezko koroa ezartzea.
|
|
|
Ondo diozu, lon; bistan da ez diozula nire aurrean erakustaldi publiko bat egiteari uko egingo. lon. Egiazki, Homero zein ongi apaindu dudan entzutea merezi du, Sokrates; eta hain ongi egin dudanez, merezi dut, nire ustez, homeridek6
|
niri
urrezko koroa ezartzea.
|
|
|
Sok. Ondorioz,
|
nire
lon maitea, zenbakiei buruz hitz egiten duten askoren artean, batek gauza hoberenak esaten dituenean, honek jakingo du, noski, nork hitz egiten duen ondo.
|
|
|
lon.
|
Nik
, behintzat, hala uste dut.
|
|
|
Sok. Ondorioz,
|
nire
kuttuna zaren hori, bai Homerorenean, bai gainerako olerkarienean lon trebea dela esaten badugu ez dugu hanka sartuko; zuk zeuk aitortzen duzulako pertsona bera epaile egokia izango dela gai berIWN. Nai.
|
|
|
nuke zuk egia esatea, lon; baina rapsodok, eta autoreak eta zuek abesten dituzuen olerkien egileak jakintsuak zaretelako ustean nago.
|
Nik
, niri dagokidanez behintzat, egia besterik ez dut esaten, gizon arruntak egin behar duen moduan. Eta orain, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein erraza eta ohikoa den gizon guztiek nik esaten nuena ulertzea, hots, baten batek teknika osoa lortzen duenean azterketa metodoa berbera dela.
|
|
|
nuke zuk egia esatea, lon; baina rapsodok, eta autoreak eta zuek abesten dituzuen olerkien egileak jakintsuak zaretelako ustean nago. Nik,
|
niri
dagokidanez behintzat, egia besterik ez dut esaten, gizon arruntak egin behar duen moduan. Eta orain, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein erraza eta ohikoa den gizon guztiek nik esaten nuena ulertzea, hots, baten batek teknika osoa lortzen duenean azterketa metodoa berbera dela.
|
|
|
Nik, niri dagokidanez behintzat, egia besterik ez dut esaten, gizon arruntak egin behar duen moduan. Eta orain, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein erraza eta ohikoa den gizon guztiek
|
nik
esaten nuena ulertzea, hots, baten batek teknika osoa lortzen duenean azterketa metodoa berbera dela. Jarrai dezagun arrazoiketarekin; orduan, margolaritza teknika osoa al da?
|
|
|
lon. Bai, Zeusarren,
|
niri
behintzat honela iruditzen zait, nolabait zure hitzez arima hunkitzen baitidazu, Sokrates, eta iruditzen zait jainkoengandik datozkigun gauzak, jainkoen borondatea dela bide, interpretatzen dizkigutela olerkari onek.
|
|
|
lon. Bai froga argia eman didazuna, Sokrates, eta ezer ezkutuan utzi gabe erantzungo dizut; izan ere,
|
niri
, pena adierazten duen zerbait abesten dudanean, begiak malkoz busti, eta zerbait ikaragarri edo beldurgarria denean, ileak beldurraren beldurrez tente jarri, eta bihotza saltoka hasten zait.
|
|
|
Oso ondo dakit, antzezten dudan bakoitzean goitik, tribunatik, negar eginez ikusten baititut; ikusteko ikaragarria den zerbaiti arreta handiarekin begiratuz, esandako gauzen aitzinean harritu egiten dira. Honela, bada, beharrezkoa da
|
nik
beraiei arreta handia eskaintzea. Honela, beraiei negarra eginarazten badiet, nik barre egingo dut dirua jasoz; beraiei barrea eginarazten badiet, ordea, negar egingo dut neure burua dirurik gabe ikusirik.
|
|
|
Honela, bada, beharrezkoa da nik beraiei arreta handia eskaintzea. Honela, beraiei negarra eginarazten badiet,
|
nik
barre egingo dut dirua jasoz; beraiei barrea eginarazten badiet, ordea, negar egingo dut neure burua dirurik gabe ikusirik.
|
|
|
Hauxe da zure galderaren zergatia, Homerori buruzko zure jakituria oso aberatsa delako besteei buruzkoa kaxkarra den bitartean, ez baitzara Homerori buruzko jakituna arteren bati esker, dohain jainkotiar bati esker baizik. lon. Ongi diozu, Sokrates, baina, ongi hitz egiten duzun arren, harrituko nintzateke Homerori egiten dizkiodan laudorioak jainkoren batek hartua eta eroturik egiten dizkiodala
|
niri
sinistarazteko bezain ongi hitz egiterik izango bazenu. Uste dut, ordea, ez zitzaizula hori irudituko Homerori buruz errezitatzen entzun izan bazenit.
|
|
|
Sok.
|
Nik
, nire aldetik, gustura entzungo nuke, baina ez zuk niri honako hau erantzun aurretik: Homerok esaten dituen gauza hauetatik zein dakizkizu ondo esaten?
|
|
|
Sok. Nik,
|
nire aldetik
, gustura entzungo nuke, baina ez zuk niri honako hau erantzun aurretik: Homerok esaten dituen gauza hauetatik zein dakizkizu ondo esaten?
|