|
2007
|
|
|
Ikerketen bidez, proteina fotosentikor bat aurkitu dute koraletan. Aurkikuntza
|
horrek
azalpena ematen dio ugalketa prozesuaren erregulazioari, koralen bizi erritmoak argiarekin lotuz.
|
|
|
Erritmo horiek ulertzeko, koralen zelulak aztertu eta kriptokromo proteinak sortzen dituzten geneak aurkitu dituzte zientzialariek. Mota
|
horretako
proteinek argiarekin erreakzionatzen dute. Gizakietan eta animalia askotan ere agertzen dira, eta haien erloju biologikoaren antolaketan parte hartzen dute.
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia.
|
Hori
bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko: hasieran uste zuten urtebetean emaitzak argitaratzeko moduan egongo zirela, eta hiru urte pasatu dira argitaratzen hasi diren arte.
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio
|
hori
espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko: hasieran uste zuten urtebetean emaitzak argitaratzeko moduan egongo zirela, eta hiru urte pasatu dira argitaratzen hasi diren arte.
|
|
|
Ondoren, enbrioia garatzen hastea eragin dute, blastozisto faseraino. Hain zuzen ere, lehen fase
|
horretan
, enbrioi zelulak espezializatu gabe daude, eta, beraz, edozein zelula mota bilakatzeko gaitasuna dute. Alegia, zelula amak dira.
|
|
|
Teknika
|
horren bidez
lortzen diren zelula amak erabat bateragarriak dira fibroblastoa eman duen helduarekin. Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango.
|
|
|
Teknika horren bidez lortzen diren zelula amak erabat bateragarriak dira fibroblastoa eman duen helduarekin.
|
Hori
gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango. Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea.
|
|
|
Teknika horren bidez lortzen diren zelula amak erabat bateragarriak dira fibroblastoa eman duen helduarekin. Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo
|
hori
izango. Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea.
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka egin zuelako, baita talka
|
horretara
oso abiadura handiarekin iritsi zelako ere. Baina nolatan
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka egin zuelako, baita talka
|
horretara
oso abiadura handiarekin iritsi zelako ere. Baina nolatan zuen Indiako plakak hainbesteko abiadura?
|
|
|
Oso abiadura azkarra da, beste plakek gehienez 8 zentimetro urteko egiten dituztela kontuan hartuta. Indiakoak abiadura
|
hori
hartu zuen oso mehea delako, 100 kilometroko lodi besterik ez. Gondwanaland plakatik sortutako beste plakek, adibidez, 180 eta 300 kilometro arteko lodierak dituzte.
|
|
|
galdetuko du batek baino gehiagok, beharbada. Objektu astronomiko guztiek erradiazioa igortzen dute, eta gu, astrofisikaren esparruan, erradiazio
|
hori
jaso eta fisikoki interpretatzen saiatzen gara. Irrati astronomian, objektu astronomikoek irrati uhinen uhin luzeratan igortzen duten erradiazioa jasotzen dugu.
|
|
|
interferometriaz balia gaitezke.
|
Horrek
zer esan nahi du. Teleskopio bat Donostian jarriz gero, eta beste bat Los Angelesen, objektu astronomiko bera aldi berean beha dezakegu bietatik, eta, gainera, ikaragarrizko teleskopioa eraiki dezakegu; Donostia eta Los Angeles arteko distantzia adinakoa, pentsa.
|
|
|
Alegia, zenbat eta teleskopio handiagoa, orduan eta bereizmen hobea. Beraz, irrati uhinen uhin luzeretan abantaila
|
horretaz
balia gaitezke. Zenbait teleskopioren laguntzaz, Lurraren gainazaleko toki batean baino gehiagotan jaso ditzakegu seinalea edo erradiazioak aldi berean, eta ondoren konbinatu, eta ikaragarrizko dimentsioak dituen teleskopioaren efektua lortu (10.000 km-ko diametroa duen teleskopio batena).
|
|
|
Hamaika objektu astronomikoren ikerketetan erabiltzen da, eta, nagusiki, bereizmen handiko tresna astronomikoak behar direnean. Bereizmen handi
|
hori
eskaintzen du interferometriak. Adibidez, galaxien nukleo zentrala edo bihotza ezagutzeko erabil daiteke.
|
|
|
Adibidez, galaxien nukleo zentrala edo bihotza ezagutzeko erabil daiteke. Nukleo zentral
|
horretan
sortzen da energia. Irrati uhinak ez diren bestelako uhin luzeretan puntu bakar gisa behatzen da gune hori.
|
|
|
Nukleo zentral horretan sortzen da energia. Irrati uhinak ez diren bestelako uhin luzeretan puntu bakar gisa behatzen da gune
|
hori
. Interferometriaren laguntzaz egindako behaketen arabera, berriz, objektu horiek nukleo bat eta partikula multzo bat dute beren egituran.
|
|
|
Irrati interferometriaz aztertuz, berriz, donut baten antzeko egitura duela ikusi dugu. Teorian aurreikusitako egitura
|
horren
lehenengo behaketak interferometriari esker egin ahal izan ditugu.
|
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu bat dagoela. Objektu
|
horren
tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo. Masa, berriz, lau milioi aldiz Eguzkiaren masa dela ikusi dugu.
|
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu bat dagoela. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia
|
horri
unitate astronomiko deritzo. Masa, berriz, lau milioi aldiz Eguzkiaren masa dela ikusi dugu.
|
|
|
Galaxien nukleoak dira galaxien oinarrizko energia iturriak. Galaxien nukleoan, izugarrizko masa duen objekturen bat dagoela uste dugu, eta, gure ustean,
|
horrek
ikaragarrizko energia kantitatea sortzen du. Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen dugu.
|
|
|
Galaxien nukleoan, izugarrizko masa duen objekturen bat dagoela uste dugu, eta, gure ustean, horrek ikaragarrizko energia kantitatea sortzen du. Izugarrizko masa duen objektu
|
hori
zulo beltz gisa ezagutzen dugu. Haren masa oso handia da:
|
|
|
Eguzkiaren masa baino zenbait milioi aldiz handiagoa edo mila milioi handiagoa izan daiteke. Masa izugarri
|
horrek
zenbait prozesu grabitatorio jasaten ditu, eta energia kantitate handiak askatzen dira. Zenbait ebidentziak diote Esne bidearen erdialdean zulo beltz bat dagoela.
|
|
|
Zenbait ebidentziak diote Esne bidearen erdialdean zulo beltz bat dagoela. Zulo
|
horri
SgrA* deritzo.
|
|
|
Galaxia horiei hizkera arruntean supernoben faktoria edo fabrika deritze (masa handiko izarrek eztanda egiten dute beren bizi zikloaren amaieran, supernoba gisa). Gaur egun, mota
|
horretako
galaxiak ikertzen dihardut. Jakin badakigu galaxietan zulo beltz hipotetiko bat duen nukleo zentral bat existitzen dela.
|
|
|
Jakin badakigu galaxietan zulo beltz hipotetiko bat duen nukleo zentral bat existitzen dela.
|
Horren
harira, supernoben faktoria horiek ikertzen dihardugu. Horietan gertatzen den energia igorpena zerk eragiten duen ezagutu nahi dugu.
|
|
|
Esne bidea Eguzkiaren eta gure eguzki sistemaren galaxia da, eta gu geu 24.000 argi urteko distantziara gaude galaxia
|
horren
erdigunetik. Kiribil itxura du, eta haren diametroa 90.000 argi urtekoa da.
|
|
|
Esne itxurako banda zurixka batena, alegia.
|
Horregatik
esan ohi zaio Esne bidea.
|
|
|
Bestalde, galaxiarik hurbilena da guretzat, eta ondorioz, gehien ezagutzen duguna da. Eta
|
hori
abantaila bat da.
|
|
|
Jasotakoaren arabera, seinalea aurrera bidaliko duen ala ez erabakitzen du, eta, erantzuna baiezkoa izatekotan, seinalean eragin eta beste milaka neuronatara bidaltzen du. Funtzionamendu
|
horrek
sekulako ahalmena ematen dio neurona sareari; besteak beste, lan abstraktuak egiten dituzte.
|
|
|
Ordenagailu batek adimena izan dezan, metodo ezagunetako bat kalkulu unitate txikien sare bat osatzea da. Normalean, software mailan egiten da, eta neurona sare deitzen zaio software
|
horri
. G. Roa
|
|
|
Haietako batzuei datuak emanda, sarea abiaraz daiteke, eta, irteerako neuronen bitartez, lanaren emaitza jaso. Hain zuzen ere, informatikariek neurona sare deitzen diete modu
|
horretan
funtzionatzen duten programa informatikoei, eta adimen artifizialaren arloan sailkatzen dituzte. Neurona sareak ez dira adimen artifiziala sortzeko modu bakarra, baina bai garrantzitsuenetako bat.
|
|
|
Adibidez, zer egin behar du neurona bakoitzak, sarearen barruan, robot nekazari batek tomateak biltzeko garaia dela jakiteko? Inork ez daki erantzuna, baina
|
horrek
ez du axola. Izan ere, neurona sare informatiko batek ez daki nola egiten den egin behar duen lana.
|
|
|
Baina garunak gauza bera egiten du. Gizakiok, adibidez, modu
|
horretan
ikasten dugu irakurtzen edo aurpegi bat ezagutzen: behin eta berriz soluzioa ikusi ondoren.
|
|
|
behin eta berriz soluzioa ikusi ondoren. Aurpegien ezagutza adibide ona da; ume jaioberriek hilabeteak ematen dituzte gurasoen aurpegiak ezagutzen ikasten,
|
horretarako
abstrakzio maila minimo bat behar baita. Izan ere, sei hilabeteko ume baten aitak edo amak itxuraz aldatzen badu (ilea moztu, adibidez), litekeena da umeak zailtasun handiak izatea haren aurpegia ezagutzeko.
|
|
|
XOR izeneko eragiketan, adibidez, bi datu sartzen dira, zeroak edo batak; bi datuak batekoak direnean, eragiketaren emaitza ere bat da, eta, zeroren bat izanez gero, eragiketaren emaitza zero da. Oso eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare batek
|
hori
egiten ikasteko: bi neurona inputaren datuak jasotzeko, beste bat azken outputa emateko eta tarteko beste bi neurona.
|
|
|
Neurona sareen garapen handiena duela hogei urteko ordenagailuekin egin zuten. Orain ere aurrera egiten ari da programazio mota
|
hori
, baina mantsoago. Artxibokoa
|
|
|
Seinaleak bidaia
|
hori
egiten du, inputetik outputeraino, konexioen bidez zehaztutako bide batean. Bide zuzena izan daiteke, edo azken geruzetatik hasierakoetara seinalea birbidaltzen duena; konexioen egitura lanaren araberakoa izango da.
|
|
|
Zenbat eta lan abstraktuagoa izan, orduan eta konplexuagoa izan behar du lan
|
hori
egiten ikasten duen sareak. Ezinezkoa dirudi, adibidez, inprimatutako letrak (karaktereak) bereizten dituen neurona sare bat diseinatzea.
|
|
|
Informatikan, gauza bera. Neurona bakoitzak pisu bat eman behar dio jasotzen duen seinale bakoitzari (pisu
|
hori
, ingelesezko weight, irteerako seinalean izango duen eraginaren neurketa bat da). Hain zuzen ere, ikaste prozesuaren gakoetako bat pisu horiek doitzea da.
|
|
|
Input asko zituzten, baina output bakarra. Izan ere, output
|
hori
0 edo 1 zenbakia zen, inputeko balioen eta balio horien pisuaren arabera. Gerora ikusi zuten pertzeptroiek ikasteko oso ahalmen mugatua zutela.
|
|
|
CO 2 isuriak murriztea, aldiz, beste kontu bat da. Eta
|
hori
da, hain zuzen ere, egungo erronkarik handiena. Horretarako modu bat energia bihurketaren eraginkortasuna handitzea da.
|
|
|
Eta hori da, hain zuzen ere, egungo erronkarik handiena.
|
Horretarako
modu bat energia bihurketaren eraginkortasuna handitzea da. Hala, zenbat eta eraginkortasun handiagoa, orduan eta elektrizitate gehiago lortzen da erregai kantitate berarekin, eta, proportzioan, CO 2 gutxiago isurtzen da.
|
|
|
Bestalde, gasifikazio integratuko ziklo konbinatuko zentralak daude (IGCC). Ikatza berdetzeko planetan, zentral mota
|
horren aldeko
apustua egiten dute, batez ere. Zentral horietan ikatza zuzenean erre ordez, gasifikatu egiten da lehenik.
|
|
|
Horretarako, ikatza oxigenoarekin eta ur lurrunarekin tratatzen da, presiopean. Batez ere karbono monoxidoz eta hidrogenoz osatutako gas nahaste bat da erreakzio
|
horren
emaitza: sintesi gasa.
|
|
|
Gero, sintesi gas
|
hori
errez gas turbina bat higiarazten da. Baina, hortik ateratzen diren errekuntza gasek nahikoa bero dute oraindik ura lurruntzeko.
|
|
|
Baina, hortik ateratzen diren errekuntza gasek nahikoa bero dute oraindik ura lurruntzeko. Eta lurrun
|
horrek
beste turbina bat higiarazten du. Bi turbinek, beraz, ziklo konbinatuan funtzionatzen dute elektrizitatea ekoizteko.
|
|
|
Dena den, eraginkortasuna handituz, CO 2 isuriak% 25 murriztea lor daiteke gehienez ere. Baina ikatza berdetu nahi bada,
|
hori
baino gehiago da. CO 2 isuriak askoz ere gehiago murriztu behar dira, deusezteraino ahal bada.
|
|
|
CO 2 isuriak askoz ere gehiago murriztu behar dira, deusezteraino ahal bada. Ikertzaileak,
|
hori
lortzeko, karbonoa harrapatzeko eta gordetzeko teknologiak ikertzen ari dira. Helburua da ikatzaren errekuntzatik edo gasifikaziotik CO 2 a harrapatu eta leku seguruetan gordetzea, atmosferara iristea saihesteko.
|
|
|
Izatez, CO 2 a harrapatzeko teknologia garatuta dago, eta elikagaien industriarako eta industria kimikorako erabiltzen da, CO 2 purua lortzeko. Baina, bolumen handian erabili ahal izateko, gehiago garatu beharra dago teknologia
|
hori
.
|
|
|
katalizatzaile egokiaren laguntzaz, CO k ur lurrunarekin erreakzionatzen du, eta CO 2 eta H 2 ematen ditu. Kasu
|
horretan
, CO 2 a kontzentratuago egongo litzateke eta errazagoa litzateke sintesi gasetik bereiztea. CO 2 a kenduta, hidrogenoa geldituko litzateke, eta hura erabiliko litzateke erregai gisa.
|
|
|
Baina, hori guztia lortuz gero ere CO 2 rik eta bestelako poluitzailerik isuri gabe ikatzetik energia lortzea, ikatz berde
|
horri
geldituko litzaioke oraindik orbainik. Izan ere, ikatza ekoiztea nahiko industria suntsitzailea da.
|
|
|
Teknologiak lagun dezake ikatza kontsumoa hain zikina ez izaten. Baina ikusi egin da beltzetik berderako bide
|
horretan
non gelditzen den ikatza, eta zer kolore hartzen duen.
|
|
|
Eta petrolioaren antzera erabil daiteke, garraiorako erregaiak edo bestelako eratorriak lortzeko plastikoak, disolbatzaileak.... Azken finean, petrolioaren ordezko izan daiteke ikatza. Eta, ikatza merkeagoa denez, garrantzi ekonomiko handia izan dezake
|
horrek
.
|
|
|
beltzetik berdera.
|
Horretan
dihardute buru belarri ikertzaileek. Ez da erronka makala.
|
|
|
Munduko Ikatzaren Institutuak emandako datuen arabera, ezagutzen diren erreserbetan ia mila bilioi tona ikatz dago.
|
Horrek
esan nahi du 150 bat urterako ikatza dagoela. Petrolioa eta gasa, berriz, 40 eta 60 urtean agortzea litekeena dela diote adituek.
|
|
|
Ikatzarekin kilowatt ordu bat elektrizitate sortzeko, kilo bat CO 2 isurtzen da (Estatu Batuetan, MITen arabera). Elektrizitate kantitate bera gas naturalarekin sortzeko, gehienez ere
|
horren
erdia isurtzen da, eta haize edo eguzki energia edo energia nuklearra erabiliz gero, berriz, ez da CO 2 rik isurtzen. Hala, ikatzak zerikusi handia du berotegi efektuarekin; hura erreta urtero 10.000 milioi tona CO 2 isurtzen da atmosferara.
|
|
|
Karbonoaren ondoren, hidrogenoa da ikatzaren osagairik garrantzitsuena. Baina,
|
horrez
gain, hainbat ezpurutasun izaten ditu. Esaterako, ohikoa da nitrogenoa eta sufrea izatea.
|
|
|
Dena den, azken 25 urteetan ahalegin handia egiten ari dira ikatz teknologia garbiak garatzeko. Eta bide
|
horretatik
doaz, hain zuzen ere, AEBren eta EBren planak ere. Helburua da teknologia horiek ahalik eta gehien eta azkarren garatzea, ikatza berdeagoa bihur dadin.
|
|
|
Orain arte elektrizitatea sortzeko erabili diren zentral termikoetan ikatza haustu eta erre egiten da galdara batean. Errekuntza
|
horrek
emandako beroak galdara inguratzen duten hodietako ura lurrun bihurtzen du. Eta presio altuko lurrun horrek lurrun turbinak mugitzen ditu.
|
|
|
Errekuntza horrek emandako beroak galdara inguratzen duten hodietako ura lurrun bihurtzen du. Eta presio altuko lurrun
|
horrek
lurrun turbinak mugitzen ditu. Azkenik, sorgailu elektrikoek turbinen energia mekanikoa elektrizitate bihurtzen dute.
|
|
|
Horrela, errautsa erdira murritz daiteke. Gainera, modu
|
horretan
tratatutako ikatzak handitu egin dezake zentralen eraginkortasuna, eta, ondorioz, bestela baino CO 2 gutxiago isuri behar da elektrizitate kantitate bera lortzeko.
|
|
|
Ezagutzen ditugun fruituetan, badakigu desberdintzen noiz dauden onduta eta noiz ondu gabe, eta zein den jateko memento aproposena. Denbora ere izan dugu
|
hori
ikasteko; hain zuzen, ehiztari biltzaile ginenetik biltzen ditugu fruituak.
|
|
|
Horiek guztiak ontze prozesuan landareen organo guztiek ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu. Fruituek konposatu
|
horrekin
lotzen diren hartzaileak dituzte, eta, lotzean, ontzearekin lotuta dauden prozesuak abiarazten dira fruituan: klorofila degradatzea (kolore berdea galtzea), beste pigmentu (kolore) eta lurrin batzuk ekoiztea, mintzen iragazkortasuna aldatzea eta abar.
|
|
|
fruituak argizariz edo bestelako filmez estaltzen dituzte, edota arnasteko beharrezkoa duten oxigenoaren kontzentrazioa mugatzen dute; bestetik, tenperatura erregulatzen dute: tenperatura txikia baldin bada, erreakzioak abiadura txikiagoan gertatzen dira fruituan;
|
horren
ondorioz, aipatutako aldaketak mantsoago gertatzen dira; eta, azkenik, etilenoaren eragina eragozten dute. Horretarako, bi aukera daude:
|
|
|
Horretarako, bi aukera daude: fruituek etilenoa ekoiztea eragoztea (oxido nitrosoak eragin
|
hori
du, esate baterako) eta etilenoak fruituetan duen efektua eragoztea.
|
|
|
|
Horretaz
gainera, ekoitzitako etilenoa pilatzea saihesten dute. Horretarako, biltegia ongi aireztatzen dute, ekoitzitako etilenoa hortik kanporatzeko, eta etilenoa adsorbatzen duten iragazkietatik pasarazten dute biltegietako airea (aluminio silikatoak eta potasio permanganatoak eragin hori dute, esate baterako).
|
|
|
Horretaz gainera, ekoitzitako etilenoa pilatzea saihesten dute. Horretarako, biltegia ongi aireztatzen dute, ekoitzitako etilenoa hortik kanporatzeko, eta etilenoa adsorbatzen duten iragazkietatik pasarazten dute biltegietako airea (aluminio silikatoak eta potasio permanganatoak eragin
|
hori
dute, esate baterako).
|
|
|
fruituaren zelula guztiek behin betiko tamaina hartzen dute, bakoitzaren funtzioak behar bezala definitzen dira, eta funtzio horiek betetzeko behar dituzten elementu biokimikoak ekoizten dira. Une
|
horretan
fruitu hori prest dago banako berri bat sortzeko. Orduan esaten dugu fruitua onduta dagoela.
|
|
|
fruituaren zelula guztiek behin betiko tamaina hartzen dute, bakoitzaren funtzioak behar bezala definitzen dira, eta funtzio horiek betetzeko behar dituzten elementu biokimikoak ekoizten dira. Une horretan fruitu
|
hori
prest dago banako berri bat sortzeko. Orduan esaten dugu fruitua onduta dagoela.
|
|
|
Fruitu baten zaporea, neurri batean, fruitu
|
horrek
duen azukre edukiaren araberakoa da, eta azukre edukia jasotzen duen argi kantitatearen araberakoa; zenbat eta eguzki argi gehiago jaso, orduan eta azukre gehiago izango du. Horrenbestez, negutegietan eta garaiz kanpo ekoitzitako fruituek askoz azukre gutxiago dute dagokien garaian, argi kondizio hobeetan eta leku ireki batean ekoitzitakoek baino.
|
|
|
Sexuz aldatzeko garaia iristen denean, arrak ugaltze aparatu berria sortu behar du, emearen ugaltze aparatua, hain zuzen ere. Baita eginkizun
|
horrekin
oso bizkor amaitu ere, emeak urteko sasoi egokian arrautzak errun nahi baditu.
|
|
|
Presazko eginkizun
|
horretarako
beharrezkoak diren lehengaiak eskuratzeko, ez da nahikoa izaten janaritik eskura daitekeena. Hortaz, emearen ugaltze aparatuaren eskakizunak handituz doazen heinean, lehengaien iturri exogenoez gain, iturri endogenoez baliatzeko premia agertzen da.
|
|
|
EHUko Genetika, Antropologia Fisikoa eta Animalien Fisiologia sailean, aldaketa horiek guztiak neurtzen eta ikertzen dituzte: bareak zenbat hazten diren, gorputz atal bakoitzarekin zer gertatzen den, eta existitzen ez den egitura
|
hori
(emearen ugaltze aparatua) nola sortzen den, besteak beste. Azken finean, bareen hazkunde dinamika zein den ikertzen dute.
|
|
|
Izan ere, hazkundea aldatu egiten da barea kumea, gaztea, arra edo emea izan. Hazkunde dinamika
|
hori
aztertzeko, matematika erabiltzen dute. Alegia, hori guztia matematikoki definitzen saiatzen dira, ekuazio matematiko linealen eta ez linealen bidez. Helburua da zenbait ekuazio matematikorekin bareen portaera fisiologikoen eta anatomikoen inguruko aurreikuspenak egitea.
|
|
|
EHUko ikertzaile taldeak urteak daramatza bareen hazkuntzaren konplexutasuna ikertzen. Animalia baketsu horiek bere
|
horretan
ikusita, inork gutxik imajina dezake hazkuntza hain konplexua dutela.
|
|
|
Azken belaunaldiko bideo-jokoek duten arrakasta ikusita, argi dago gaur egungo haurrak ordenagailuaren munduan murgilduta bizi direla, eta tresna
|
hori
oso ohikoa dela haien eguneroko bizitzan. Guraso askok, baina, oraindik errezeloz begiratzen diete jokoei, erabilera txarra edo adinera egokitzen ez diren edukiak izan ditzaketelakoan.
|
|
|
Zergatik ez ditugu uztartzen bideo-jokoen izaera jolasgarria eta hezkuntzako edukiak?
|
Hori
helburu hartuta, Lehen Hezkuntzako ziklo bakoitzerako CD ROM bat egitea erabaki du Elhuyar Fundazioak, eta lehen ziklorako, hau da, 5 urteko haurrentzat, lehen CD ROMa kaleratu berri du.
|
|
|
PC ordenagailuetarako joko honetan, erleei eztia lapurtu dien maltzur misteriotsua aurkitu du Armix armiarmak. Horretarako, baso magikoan sartu eta maltzurkeriakideak harrapatuko ditu, eta azpikeria
|
horren
atzean nor dagoen argitu.
|
|
|
Grafikoki, jokoa hiru dimentsioko ingurunean garatzen da eta, beraz, oso ikusgarria da da, baina bi dimentsioko ingurunean jolasten da (aurrera, atzera, eskuinera eta ezkerrera mugituz), sistema
|
hori
egokiagoa baita 5 urteko haurrentzat.
|
|
|
Adin
|
horretako
haurrentzat oso opari egokia izan daiteke, beraz, produktu berritzaile hau, eta probatzeko aukera ere ematen du Elhuyar Fundazioak bere web orrian (demoa eta bideoa daude). www.elhuyar. org/ armix
|
|
|
Karlistaren torka 712 metroko garaieran dago, Karlista mendiaren gailurrean ia, Enkarterrin. Egitura karstiko bikain
|
hori
behar bezala ikusteko, mendiaren barruan sartu, eta 340 metro jaitsi behar da. Torkak edo dolinak oro har sakonune txikiak izaten diren arren, hori itzela da:
|
|
|
Egitura karstiko bikain hori behar bezala ikusteko, mendiaren barruan sartu, eta 340 metro jaitsi behar da. Torkak edo dolinak oro har sakonune txikiak izaten diren arren,
|
hori
itzela da: 500 metro luze eta 230 metro zabal da, eta sabaia 125 metroko garaieran du.
|
|
|
Ezaugarri horiek kontuan izanda, argi dago ez dela lan erraza izan argazkiak ateratzea. Materiala haraino jaitsi behar izan dute, eta espazio handi
|
hori
behar bezala argiztatu. Lanak Jabier Les argazkilari eta espeleologoak zuzendu ditu, eta Alfonso Antxia espeleologia zientzien elkarteko kideen eta Durangoko GEMA espeleologia taldeko kide baten laguntza izan du.
|
|
|
Britainia Handiko Cardiff Unibertsitateko ikertzaileek zelulen bizitzaren eta telomeroaren luzeraren arteko erlazioa aztertu dute, eta zelulak osasuntsu izateko telomeroak gutxienez zenbat base pare izan behar dituen argitzea lortu dute. Hain zuzen, sei base pare 12,8 aldiz errepikatuta izatea da muga; telomeroak
|
hori
baino gutxiago baditu, akatsak gertatzen dira zelulak banatzean. Akats horien ondorioz, zelulak hil egiten dira, edo minbizia sor dezaketen mutazioak agertzen dira.
|
|
|
Telomeroen DNA sekuentziak ez du generik; beraz, ez zuten halakorik espero. Orain, baina, telomeroek RNAren ekoizpenarekin zerikusia dutela frogatu ondoren, RNA
|
horrek
zer funtzio duen ikertzen hasi dira. Izan ere, minbiziaren sorreran garrantzia izan dezakeela uste dute ikertzaileek.
|
|
|
Poliomielitisa desagerrarazteko kanpainaren arduradunen esanean, ahotik hartzen den txerto arrunta, hau da, birus ahulduko txerto tribalentea segurua da. Baina, Nigeriaren ipar ekialdeko haurrek immunologia sistema ahula zuten, nonbait;
|
horren
ondorioz, txertoaren birusa indartu egin da eta agerraldia eragin du.
|
|
|
Izenak argi erakusten duenez, mahai mugikorrak garatu dituzte, LED teknologian oinarritzen diren zenbait luminariaz lagunduta. Ikasleak luminaria eta mahaia konektatzen dituen elementu bat garatzen ari dira gaur egun. Elementu
|
horri esker
, mahaiaren altuera unean uneko egoeretara egokitu ahal izango da. Hala, mahai horretan eserita nahiz zutik egin ahal izango dira otorduak.
|
|
|
Ikasleak luminaria eta mahaia konektatzen dituen elementu bat garatzen ari dira gaur egun. Elementu horri esker, mahaiaren altuera unean uneko egoeretara egokitu ahal izango da. Hala, mahai
|
horretan
eserita nahiz zutik egin ahal izango dira otorduak. Gainera, mahaia gorantz altxatu ahal izango da, gune libreak uzteko.
|
|
|
Gainera, mahaia gorantz altxatu ahal izango da, gune libreak uzteko. Aukera
|
hori
oso baliagarria izan daiteke, esaterako, gauetan, tabernetarako.
|
|
|
Modular Ligthing izeneko lanak, berriz, argidun adreilu bat proposatzen du (beirazko pieza bat da). Adreilu
|
horrekin
hamaika konbinazio egin daitezke: eserlekuak, apalategiak...
|
|
|
Beraz, nanometroaren eskala
|
horretan
lan egiteko aukera paregabea izanda, materialek eskala horretan dituzten propietateak aztertzen dihardugu buru belarri. Fisikaren, kimikaren, biologiaren nahiz medikuntzaren arlo guztiak eskala txiki horretan lan egiteko bateratu direla esan liteke.
|
|
|
Beraz, nanometroaren eskala horretan lan egiteko aukera paregabea izanda, materialek eskala
|
horretan
dituzten propietateak aztertzen dihardugu buru belarri. Fisikaren, kimikaren, biologiaren nahiz medikuntzaren arlo guztiak eskala txiki horretan lan egiteko bateratu direla esan liteke.
|
|
|
Beraz, nanometroaren eskala horretan lan egiteko aukera paregabea izanda, materialek eskala horretan dituzten propietateak aztertzen dihardugu buru belarri. Fisikaren, kimikaren, biologiaren nahiz medikuntzaren arlo guztiak eskala txiki
|
horretan
lan egiteko bateratu direla esan liteke. Gainera, arestian aipatutako tekniken aurkikuntzei esker, hazkuntza ikaragarria izan da nanoteknologiaren nahiz nanozientziaren ikerketan.
|
|
|
Adibidez, belaunean tumore bat balego, egokiena litzateke tumore
|
horren aurkako
sendagaiek soilik tumore horretan izatea eragina. Hala, gaixoak eragin negatibo gutxiago jasango lituzke, egungo tratamenduekin alderatuta.
|
|
|
Adibidez, belaunean tumore bat balego, egokiena litzateke tumore horren aurkako sendagaiek soilik tumore
|
horretan
izatea eragina. Hala, gaixoak eragin negatibo gutxiago jasango lituzke, egungo tratamenduekin alderatuta.
|
|
|
hipertermia eragiteko erabil daitezke. Hipertermia partikula magnetikoak tumorean metatzean oinarritzen da; frekuentzia altuko kanpoko eremu magnetiko bat aplikatuz, partikula horiek berotuko lirateke, eta,
|
horren
ondorioz, partikula horiek dauden ehuna berotu egingo litzateke, eta zelula kantzerizelula kantzerigenoen heriotza termikoa gertatuko litzateke.
|
|
|
Gaur egun, magnetismoari buruzko gai garrantzitsu bat erdieroale magnetikoena da, eta
|
horrek
azalpen sinple eta erraz bat du: ordenagailuak, batetik, memoria gogor bat du, memoria magnetikoa, alegia; bestetik, ram memoria edo transistoreen memoria bat du.
|
|
|
ordenagailuak, batetik, memoria gogor bat du, memoria magnetikoa, alegia; bestetik, ram memoria edo transistoreen memoria bat du. Azken
|
hori
elektronikoa da, eta memoria azkar gisa ere ezagutzen da. Memoria azkarrak, izenak dioen bezalaxe, oso azkar lan egiten du, eta, energiarik ez dagoenean argia joaten denean, esaterako, desagertu egiten da.
|
|
|
Laburbilduz, erdieroale magnetikoen helburua litzateke ordenagailuak sistema bakar bat izatea, bi memoria izan ordez, eta sortu ahala informazio guztia gordetzea.
|
Hori
da, hain justu, hamaika ikertzailek, horien artean guk geuk, lortu nahi duguna eskala nanometrikoaren ikuspuntutik.
|