|
2000
|
|
|
Bat etorri behar dugu
|
herriek
euren artean lotura txikiak zituztela esatean; Estatuen artean harremanik ez. Gerla zen herriok gerturatzeko bide bakarra, elkar hiltzeko tenorean zirenean.
|
|
|
Bat etorri behar dugu herriek euren artean lotura txikiak zituztela esatean; Estatuen artean harremanik ez. Gerla zen
|
herriok
gerturatzeko bide bakarra, elkar hiltzeko tenorean zirenean. Aldi horretara darama Legeen izpiritua ren egileak aubane eta ontzi hondoraketa eskubide burugabekoen jatorria.
|
|
|
Merkataritzak baztertu gaitu aurreiritzi basati eta txikitzaile horietatik;
|
herri
eta eskualde guztien gizakiak nahasi dira. Iparrorratzak unibertsoa ireki zuen; merkataritzak, aldiz, berori gizarteratu du.
|
|
|
Ordutik hona, atzerritarrak justiziaz eta gizatasunaz hartuak izan dira.
|
Herrien arteko
harremanak biderkatu dira eta ulertu bide da, herritar izan eta gizarte partikular bati lotua dela gizabanakoa. Alabaina, gizabanako berbera, gizaki moduan, gizateriari dagokio.
|
|
|
|
Herri
bakoitzaren ondasun higiezinak, usu, euren biztanleek eduki ohi dituzte. Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari.
|
|
|
Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira. Efektu higigarri gehien dituen
|
herria
da aberatsena. Estatu bakoitzak eskuratzen ditu horiek, tartean dituela bere ekoizkinen salerosketa, manufakturen ekoizketa, industria eta merkatarien aurkikuntzak eta mentura bera ere bai.
|
|
|
Idatzizkoa da,
|
herri
zibilizatu guztietan, kontratuen froga berezkoa. Haatik, aurreko lege guztiei men egin eta lekukoen froga onartu dugu, aurretiazko eta idatzizko froga zantzurik badago.
|
|
|
Kode Zibilari dagokionez, argi dago Frantziako Kode Zibilak bolada berria ireki zuela, hain zuzen ere, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900 urtean. Artean, hainbat kode hainbeste
|
herri
eta estatutan, Espainiakoa ere barne. Betiere, kodearen ideia bera, garaile eta indartsu.
|
|
|
Bolada berri horri, arrazoi osoaz gainera, Kode Zibilaren kulturarena esan ohi zaio, batez ere,
|
herri
latindarretan. Frantzia, Belgika, Italia, Portugal, Espainia... guztiak dira tradizio horren katebegiak.
|
|
|
Frantzia, Belgika, Italia, Portugal, Espainia... guztiak dira tradizio horren katebegiak. Orduantxe gorpuzten da Europako
|
herrietan
Kode Zibilaren lerrakera eta ikuskera hori, Britainiako Uharteetako Common Law pentsamoldearen aurrean. Lehenak zimentarria du lege idatzian.
|
|
|
Hego Euskal Herria ezagutuko du horrek, Napoleonen armadaren pean. Alta, Euskal
|
Herriko
Iparraldean ez bezalaxe, Hego Euskal Herrian luze iraungo du Kode Zibil baten egikerak. Egin ere, 1889 urtean egingo da hori Espainia osorako, foru zuzenbideari lotsa gordeta, apurrean bada ere.
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal
|
Herrikoak
batez ere.
|
|
|
Hamabi Taulen legeak aipatu ohi dira, etengabe, eredu moduan. Egiatan, aldera al daitezke
|
herri
hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean jaso duen herri batekoekin. Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz?
|
|
|
Ez al ziren bata bestearen ondoan etorri, senatukontsultoak, plebiszituak, pretoreen ediktuak, kontsulen ordenantzak, edilen araudiak, juriskontsultoen erantzun edo erabakiak, pragmatika berronespenak, erreskriptuak, ediktuak eta enperadoreen nobelak? Erromako legeriaren historia da, batez beste,
|
herri
guztien legeriarena.
|
|
|
...riazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek zer zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada,
|
herri
horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
|
Non, ostera, Kode Zibil berri hori garatzeko indarra eta tenorea? Ezbairik gabe, Iraultzak berak eraturiko
|
Herri
Batzarretan. Haiei egokitu herri subiranotasuna.
|
|
|
Ezbairik gabe, Iraultzak berak eraturiko Herri Batzarretan. Haiei egokitu
|
herri
subiranotasuna. Bertara ere, legeak egiteko ahalmena.
|
|
|
Horren legeak ezin hutsgabekoak izan, noraino eta jasanezinak suertatzeraino hartzaile dituzten gizakientzat. Herriaren ordezkotza du legegileak; hortaz,
|
herri
horren ohiturak, aiurria, egoera politikoa eta erlijiosoa ezagutu behar ditu.
|
|
|
Heldutasun gutxiko gizarte batean, ezkontzari ez zaio jaramonik egiten, espeziea ugaltzeko ezpada,
|
herri
berri batek hasteko eta gehitzeko premia duelako.
|
|
|
Orduan da dibortziorako ahalmena debekatua edo utzia, kasuan kasu, hala
|
herri
bakoitzak dituen ohitura eta ideietara, nola andrazkoei eman behar zaien askatasun luze edo laburraren iritzira; hala senarrak nagusigo handiagoa edo txikiagoa izatera, nola etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara; hala ogasunen berdintasunera, nola ondasun banaketa larregikoa saihesteko gogoetara.
|
|
|
Plazerrak osatzen ditu horiek eta plazerra agortu ahala, eurak ere ezabatzen dira.
|
Herri
zibilizatu guztien legeek gaitzetsi dituzte horiek.
|
|
|
Horren ondorioz, egoera zibil autuetan frogarik legezkoena erregistro publikoetatik datorrena da. Oinarri hau,
|
herri
zibilizatu guztientzat, Jendeen zuzenbide erkidea modukoa da.
|
|
|
Tutoretza da, etxeko gobernuan, sorospidezko magistratura. Horren iraupen eta zereginak zehaztu ditugu,
|
herri
zibilizatuetan erkide diren erregelen arabera. Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz.
|
|
|
Lehena, norbanakoen artean gauzatzen da, norbanako horien elkarrekiko premiak eta bat etortzeak euren arteko betebeharrak batzen dituztela. Bigarrenak, ordea, eginkizun du nazioak eta
|
herriak
hurbiltzea, gizakien arteko gizarte unibertsalaren beharrak betetzea. Merkataritza mota horien eragiketak, ia beti, loturik egon ohi dira administrazio eta politikaren ikuspegi nagusiei.
|
|
|
Bertara ere, legeak egiteko ahalmena. Errege bakaldun eta ahalguztidunaren kaltetan,
|
herri
batzarrak irabazle eta erabakigarri.
|
|
|
|
Herri
batzarrek, hala ere, berehala antzeman zuten legeria zibila kodetzeko premia, eta horretan jardun, xedez eta helburuz.
|
|
|
Legelari praktikoak ditugu laurok, urte askotako jarduera neketsuaren ostean Bonapartek lan horretarako bereziki deituak. Euretariko batzuk
|
Herri
Batzarretako ordezkariak eta hautetsiak ziren. Orobat Kasazio Auzitegiko kideak.
|
|
|
Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du
|
herriak
agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere beti lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta
|
herriaren alde
egingo du hark ere beti lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
(...) Iraultza sendotu, estatu ahaltsu baten bidez
|
herriaren
batasuna berrindartu, herritarrei gutxieneko askatasun zibila bermatu, askatasun politikoa sakon gutxitzearen truk, gizartea bera antolatu, giza aldra harritzar multzo horiek gizabanakoen iduriko diren hare garauak eginez(...). 7
|
|
|
Zuzenbide idatzia, arrazoiduna,
|
Herri
Batzarrek sortua, horiexek ditugu sistema berriaren oinarriak.
|
|
|
Aitzitik, bizi eta egokitua nahi du Portalisek lege zibila, eragingarritasun osokoa izan dadin: "
|
Herrien
kodeak denboraren arioz egiten dira; zehatz esateko, behin ere ez dira oso osorik egiten".
|
|
|
Horregatik,
|
herri
zibilizatu guztietan nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen dena, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta betidanik hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
|
Plazerrak osatzen ditu horiek eta plazerra agortu ahala, eurak ere ezabatzen dira.
|
Herri
zibilizatu guztien legeek gaitzetsi dituzte horiek.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek
|
herri
hilaren meneko jartzen dituzte herri biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek herri hilaren meneko jartzen dituzte
|
herri
biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Beheratze luze horren hasikinak Frantziako Iraultzaren gogortadak ditugu. Areago, 1789 urtean bertan Versaillesko Estatu orokorretarako deialdia erregeak egin eta Ipar Euskal
|
Herriko
lurraldeetan nabari zen aspaldiko foruak zaintzeko gogoa. Hiru lurraldeotako lege beregainak ziren jokoan.
|
|
|
Horretarako, oztopo nabarmenak, eskualde anitzetako legeak; besteak beste, euskal lurraldeetako foruak. Gogora bedi lehen pausoa,
|
Herri
Batzarraren Dekretua, 1789 urteko abuztuaren 4koa. Testu horren 10 artikuluaren harian indargabeturik geratu ziren lurraldeetako arau mota guztiak.
|
|
|
Kontratu horrek, arestian aurkeztu ditugun oharren arabera, senar emazteak behartzen ditu, zertara eta elkarrekiko edota ondorengoekiko betebehar erkideetara. Horrexegatik,
|
herri
aurreratu guztietan, nahitaezko izan dituzte legeek betebehar horien menekoak zehazteko moldeak. Molde horiek zehaztu ditugu.
|
|
|
Aldi guztietan ulertu ohi da, arriskutsu bezain ezgizatiar dela senar emazteak atzera egiteko modurik gabe uztartzea, batak bestea itoa eta zanpatua. Hortik dator, modu berean ere, ezkontzaren hautsezintasuna lege zibiletan duten
|
herrietan
euretan, banantzearen erabilera, horrek leundu egiten duelako ezkontzaren lokarria, berori oso osorik askatzeke.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek
|
herri
hilaren meneko jartzen dituzte herri biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek herri hilaren meneko jartzen dituzte
|
herri
biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura onen sustapena, gizartearen nahia, orok nahi dute seme alaba naturalak legezkoekin pareka ez daitezen. Gauzen ordenaren aurka doa, halaber,
|
herriaren
partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita, herri zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa. Legeak, ezkontzak arautu ondoren, ezin halakoak familia baten kidetzat hartu.
|
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura onen sustapena, gizartearen nahia, orok nahi dute seme alaba naturalak legezkoekin pareka ez daitezen. Gauzen ordenaren aurka doa, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita,
|
herri
zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa. Legeak, ezkontzak arautu ondoren, ezin halakoak familia baten kidetzat hartu.
|
|
|
Hauexek dira Kode Zibilaren proiektua idazteko erabili ditugun oinarri nagusiak. Gure helburua ohiturak legeei lotzea izan da; orobat, familia izpiritua zabaltzea, hori ere, esanak esan,
|
herriaren
izpirituaren aldaera baita. Sentimenduak ahuldu egiten dira hedatzen direnean; berezko euskarria behar da, komenigarritasun uztardurak egin ahal izateko.
|
|
|
Gure egitekoan jarri diren itxaropen zintzoen azpian gelditu gara, zalantzarik gabe. Lagungarri dugu, alabaina, gure errakuntzak ezinbestekoak ez izatea; eztabaida mamitsu eta argiak zuzenduko ditu horiek eta frantziar
|
herriak
, izkiluen bidez askatasuna eskuratu duenak, legearen bitartez gorde eta finkatuko du askatasun hori.
|
|
|
Hiri eta hiritarrak ditugu horiek azken urteotan. Beharbada ahaztu dugu Lafitte Tournier en16 irakaspena cite, pays adieran,
|
herria
baita eta citoyen, herritarra. Orobat garai hartako testuen edukia17 Homme delako hori ere, ez nolanahi ematekoa.
|
|
|
13 Bizkai, Araba eta Gipuzkoan, 3/ 1992 Legea, uztailaren 1ekoa, Euskal
|
Herriko
Foru Zuzenbide Zibilari buruzkoa eta horren gehigarria, 3/ 1999 Legea, irailaren 26koa; Nafarroan, aldiz, 1/ 1973 Legea, martxoaren 1ekoa, Nafarroako Foru Zuzenbide Zibilari buruzko Konpilazioa.
|
|
|
—: " Mariages en Labourd sous L’Ancien Regime", in Etude Juridique et Sociologique, Bilbo, 1989, Euskal
|
Herriko
Unibertsitateko Argitarapen Zerbitzua.
|
|
|
Frantzia, Europako beste Estatu handien antzera, orpoz orpo handitu da,
|
herri
desberdinen konkista eta batuketa askoren bidez.
|
|
|
|
Herri
konkistatuek eta herri askeek betidanik hitzartu dute, euren arteko hitzarmen eta itunetan, bakoitzaren legeria zibila zaintzea. Urteen joan etorriek erakutsi dute gizakiak aiseago aldatzen duela aginpide moldea, legea bera baino.
|
|
|
Herri konkistatuek eta
|
herri
askeek betidanik hitzartu dute, euren arteko hitzarmen eta itunetan, bakoitzaren legeria zibila zaintzea. Urteen joan etorriek erakutsi dute gizakiak aiseago aldatzen duela aginpide moldea, legea bera baino.
|
|
|
Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri,
|
herriaren
moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa.
|
|
|
Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek
|
herriaren
zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa.
|
|
|
Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor,
|
herri
osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa.
|
|
|
eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du
|
herriak
agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere beti lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta
|
herriaren alde
egingo du hark ere beti lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea
|
herri
handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke,
|
herri
horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste,
|
herri
hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori,
|
herri
zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen
|
herri
horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira;...
|
|
|
Brumaireren 18ko horren ostean,
|
herriaren
ahotsak aginpide eratuko egoera desberdinetan jarri dituen norbanakoek lan horretarako batzorde bereizia osatu dute. Aspaldiko lan hori lantzean lantzean eten eta berrartua izan da.
|
|
|
Hamabi Taulen legeak aipatu ohi dira, etengabe, eredu moduan. Egiatan, aldera al daitezke herri hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean jaso duen
|
herri
batekoekin. Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz?
|
|
|
Bada, beraz,
|
herri
zibilizatuen kodeetan, halako xedapen ongigarria, kasuan kasukoak biderkatu eta arrazoia bera arte bihurtzen duena.
|
|
|
Horigatik,
|
herri
zibilizatu guztietan nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen dena, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta betidanik hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
|
Esperientziari dagokio guk uzten ditugun hutsuneak betetzea.
|
Herrien
kodeak denboraren arioz egiten dira; zehatz esateko, behin ere ez dira oso osorik egiten.
|
|
|
Herriak ezin elkarrekin bizi zuzenbidearen aginpidean baino;
|
herri
bakoitzaren kideak, gizabanako izan eta Zuzenbidearen menekoak dira; herritar diren aldetik, ostera, legepekoak.
|
|
|
Zuzenbide naturala eta Jendeen arteko Zuzenbidea ez dira izatez desberdinak, euren aplikazioetan baizik. Arrazoiak berak, gizaki guztiak bereizketarik gabe gobernatzen dituen ginoan, zuzenbide natural du izena, eta
|
herrien arteko
harremanetan deritza Jendeen arteko zuzenbidea.
|
|
|
Jendeen arteko zuzenbide naturalaz eta Jendeen arteko zuzenbide positiboaz hitz egiten bada, xedea, beti beti, hauxe da:
|
herriek
eurek moldatu ez eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu, azken horiek herrien emaitzak baitira.
|
|
|
Jendeen arteko zuzenbide naturalaz eta Jendeen arteko zuzenbide positiboaz hitz egiten bada, xedea, beti beti, hauxe da: herriek eurek moldatu ez eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu, azken horiek
|
herrien
emaitzak baitira.
|
|
|
|
Herri
bakoitzean, subiranoa nor izan eta horren borondatearen adierazpen ospetsua da legea, guztion onurako den objektu bati buruzkoa.
|
|
|
Ganorazkoa da, gai zibilak soil soilik aztertzerakoan ere,
|
herri
bat arautzen duten lege mota desberdinen jakinbide orokorra ematea; lege guztiek, edonolakoak izanda ere, beraien artean ezinbesteko harremanak dituztelako. Ez da kontu pribaturik administrazio publikoak intereseko ez duenik; ezta objektu publikorik ere, interes pribatu horiek arautzen dituen justizia berbanatzaile horren oinarriak, zabalago zein urriago, ukitzen ez dituenik.
|
|
|
Edozein modutan ere, norberak bere burua aska al dezake kontzertu berezko eta ezinikusizko ahalmen horren eragin eta onuragarritasunetik? Horren bitartez, hain zuzen ere, asaldurarik eta iraulirik gabe,
|
herriek
lege makurren justizia egiten diote euren buruari, eta halaber, gizartea bera babesten dute, legegileari emandako ustekabekoetatik eta legegilea bera ere bere buruaren hutsetatik.
|
|
|
Frantzia, beste aldi batzuetan ohiturazko
|
herriak
eta zuzenbide idatzizko herriak ezagutu zituena, zati batean ohiturak eta bestean zuzenbide idatzia zituen aginduzko. Erresuma osorako errege ordenantza batzuk ere tarteko ziren.
|
|
|
Frantzia, beste aldi batzuetan ohiturazko herriak eta zuzenbide idatzizko
|
herriak
ezagutu zituena, zati batean ohiturak eta bestean zuzenbide idatzia zituen aginduzko. Erresuma osorako errege ordenantza batzuk ere tarteko ziren.
|
|
|
Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute
|
herri
baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada. Lar hobetsi ditugu garaiotan aldaketa eta erreformak; hartara, erakunde eta legeetan, ezjakinaren mendeak abusuen lekukoak badira ere, filosofia eta argien gizaldiak sarriegi izan ohi dira soberaren eszenatokiak.
|
|
|
Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea,
|
herri
hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada. Lar hobetsi ditugu garaiotan aldaketa eta erreformak; hartara, erakunde eta legeetan, ezjakinaren mendeak abusuen lekukoak badira ere, filosofia eta argien gizaldiak sarriegi izan ohi dira soberaren eszenatokiak.
|
|
|
Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino. Edonondik begira dakiola ere,
|
herri
guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima. Horrexegatik ezarri diogu gure buruari halako goiburua, ezkontza bi gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko.
|
|
|
Izan ere, ohitura oinarritzen zuen hutsegitea ezagutu ondoren, gizakiak ohitura uztea gerta daiteke —eta gaur maiz gertatzen da— Baina kasu hori bakarrik gertatzen da, gizakiak bere portaera utz dezan hutsegitea atzematea nahikoa denean. Baina
|
herri
baten erlijiozko ohiturei dagokienez ez da hori gertatzen eta, horregatik, hemen ez dago inolako hutsegiterik2.
|
|
|
Norberaren jainkoak eta beste
|
herri
batzuen jainkoak parekatzea. Modu honetan izenek esanahi bera dutela sinestarazten da.
|
|
|
Liburu honetan, atal batean, magia eta erlijioaz mintzatzen da, Frazerren Urrezko abarra aipatuz. Frazerren antropologiari jarraituz, Ayerrek
|
herri
primitiboen erlijioa kritikatzen du, baita Wittgensteinen sineskortasuna ere. Ayerrek hizkuntz jokoak arbuiatzen ditu, gauzen eta ideien errealitatea egiaztatzeko irizpide positibista hartuz.
|
|
|
esanezina, etika, borondate etikoa, mistikoa, Jainkoa; 2) Bigarren Wittgenstein: hizkuntz jokoak, erlatibismoa, erlijio diskurtsoa, erlijiozko sinesmenaren funtsa,
|
herri
primitiboen sinesmenak, predestinazioa. Irakurterraza, sakontasunari uko egin gabe.
|
|
|
Ezinbestekoa da biografia labur hau Wittgensteinen erlijiozkotasuna ezagutu dezagun. Datu berriak ditu, Wittgenstein, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan,
|
herri
xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), irakasle gisa lan egiten hasi zenekoak. Honetaz gain, Baum ikerlari ondradua eta zuzena izan da beti.
|
|
|
Hor" Notes on Logic" idatzi zituen eta Russelli eman zizkion. Geroxeago Skjolden izeneko
|
herri
norvegiarrean geratu zen bizitzen. Urte honetan ere P. Coffeyren The Science of Logic liburuaren aipamen kritikoa egin zuen The Cambridge Review aldizkarian.
|
|
|
• 1920 Klosterneuburgeko komentuan egin zuen lan lorazain gisa. Irakaslearen titulua lortu bezain fite, Lehen Hezkuntzari ekitea erabaki zuen, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan,
|
herri
xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), 1926 arte. Urte honetan Trattenbachen hasi zen.
|
|
|
Vienan arreba baten etxea eraikiz lan egin zuen arkitekto gisa Engelmannen laguntzaz. Puchberg eta Otterthalen irakasle zelarik, haurrek hizkuntza ikas zezaten, haiekin egindako Worterbuch fur Volksschulen (oinarrizko
|
herri
eskola hiztegi txiki bat) karrikaratu zuen. Marguerite Respinger ez maiteminduta.
|
|
|
[Urrezko abarra, I bol., 237 orr.13 Jakina,
|
herriak
ez du benetan sinesten subiranoak halako botereak dituenik; subiranoak soberan daki ez duela halakorik, eta baldin eta ez badaki, ergela edo eroa da. Baina, jakina, bere boterearen ideia moldatuta dago, —herriaren eta subiranoaren— esperientziarekin bat etortzeko moduan.
|
|
|
Urrezko abarra, I bol., 239 orr.15 Zentzugabekeria hutsa da hemen Frazerrek irudikatu izana
|
herri
hauek naturaren prozesuaren guztiz ideia faltsua (ia erotua) balute bezala, fenomenoen interpretazio berezi bat besterik ez baitute. Hau da, idatziko balute, naturaren beren ezaguera eta gurea ez lirateke, funtsean, desberdinak izango.
|
|
|
Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai jakin batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan bezala), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa bezala. Baina, jakingo bagenu
|
herri
askotan ohitura izan dela, adibidez, zaldiz ibiltzeko esklaboak erabiltzea eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke. Galdera hurrengoa da:
|
|
|
4 Frazerrek hurrengoa dio: " Haurrek hain gogoko duten imajinazioaren printzipio berberak eraman ditu beste
|
herri
batzuk jaiotzaren antzezpena norbait seme edo alabatzat hartzeko bide gisa erabiltzera, are hildakotzat jotzen dena berpizteko prozedura gisa ere. (...) Horregatik, Diodorok dioskunez, Zeusek bere emazte jeloskor Hera konbentzitu zuenean Herkules semetzat har zezan, jainkosa oheratu egin zen eta, heroi handia bere bularraren kontra estutuz, bere jantzien azpitik bultzatu eta lurrera erortzen utzi omen zuen, hartaz benetan erditu izan balitz bezala; historialari horretxek eransten du behiala barbaroek gauza bera egiten zutela umeak seme alabatzat hartzeko.
|
|
|
" Otso edo zakur gisa sumatzen den labore espirituarekin hasiko gara. Ikusmolde hori gauza arrunta da Frantzian, Alemanian eta
|
herri
eslaviarretan. (...) Mecklenburgeko zenbait lekutan, non labore otsoaren sinesmena bizi bizirik dagoen, denek diote beldurra azken laborea ebakitzeari, otsoa bertan omen dago eta;(...) Mecklenburgen zutik dagoen laborearen azken sortari berari deitzen zaio otsoa, eta hura ebakitzen duen gizonak" otsoa du", eta animaliari zekale otso, gari otso, garagar otso deitzen diote, ale mota zelakoa den" (Urrezko abarra, II bol., 82 orr.).
|
|
|
16 Frazerrek hurrengoa dio: " Horrelako erregea zeremonien etiketak harrapatuta bizi da, debeku eta betebeharren sareak harrapatuta, eta halakoen xedea ez da erregearen duintasuna, are gutxiago erosotasuna, baizik eta bera, bere
|
herria
eta unibertso osoa, naturaren harmonia nahaspilatuz, hondamendira bidaliko lituzkeen jokamoldetik aldentzea. Betebehar hauek ez diote inolako erosotasunik ekartzen; aitzitik, haren egintza oro oztopatuz, ezereztu egiten diote askatasuna eta sarritan bizitza osoa zama nekoso eta tristea bihurtzen diote, babesteko xedea izan arren".
|
|
|
Baina zerbait lortzen da izenak gaelikoz jarriz: haiei esker ikusten dugu
|
herri
atzerritar batean gaudela. Dublin ez da bakarrik beste probintzia ingeles bat:
|
|
2001
|
|
|
biztanleak bertakoak edo inmigranteak diren, jainkoekin ahaidetuta dauden, atzeratutako edo goi mailako kultura baten partaide diren, garapen edo amaiera aldian aurkitzen diren. XVI. mendean zenbait espainol Urrezko Mende batean bizi direla esaten hasten direnean eta XIX. mendean gainbeheraz hitz egiten dutenean ez dira gauza beraz ari; eta ez da gauza bera ere, bere historiaren hasieran, Abrahamekin itunak ezartzerakoan, Yahverengatik askatua eta babestua izan den
|
herri
gisa bizitzea, edo K.a. VII. VI. mendeetan Jeremias profetak jainkoak baztertu dituelako egiten dituen intzirietan.
|
|
|
Gainera, kondaira horien zenbait zati kondaira beraren beste zatiekin kontraesanetan sar daitezke, hala nola beste kondairekin. Esate baterako, Jeronimo indiarrak bere
|
herriaren
kontaera fundatzailea den arrano eta pinuaren arteko borrokarekin ematen dio hasiera bere autobiografiari. Baina gizarte bat justifikatzeko beste modu bat dago:
|
|
|
Hezkuntzari berehala ekiten zitzaion, jaiotegunean bertan, eta inudeei zegokien transmisio lan hau. Umeek, inudeekin bizitza osorako iraungo duten afektibitate loturak garatzeaz gain,
|
herriaren
tradizioak eskuratuko dituzte. Inudeek kulturaren parte diren tradizio, kondaira, eta era guztietako istorioak eta literatura lan handien laburpen eta iruzkinak —Homero eta Hesiodo batez ere— nahasten dituzten haur ipuinak kontatuko dizkiete2.
|
|
|
Olerkaririk maitatu eta ezagunenak Hesiodo, Solon, Arkiloko eta fabulistika izan ziren. Umeak, eskolan buruz ikasitako eta etengabean ahotan darabiltzan olerkien irakaskuntza honi esker, bere
|
herriaren
bertute eta balioak bereganatzen ditu: ausardia, guraso eta jainkoenganako errespetu sakratua, emakumezkoaren umiltasuna...
|
|
|
K.a. V. mendeko Atenasen rapsodaren eginbeharra olerkariak interpretatzea zen, olerkarien pentsamendua aditzera ematea, alegia. Ondorioz,
|
herriaren
lidergo kulturalean rapsodak duen eragina oso garrantzitsua zen, olerkariarena hala baitzen. Eta Platonek horrelaxe azalduko du rapsodaren eginbeharra:
|
|
|
Guda bera ordenaz eta giza eskubideen goi errespetuz eramana izan bada, zerbait sublimea darama beragan eta bide batez hainbat sublimeago egiten du guda horrela daraman
|
herriak
, zenbat eta handiagoak izan diren jasan dituen arriskuak, kementsu jardunez; alderantziz, luzaroko bakeak azoka giroa garaiarazten du, eta batera egoismo soila, koldarkeria eta alferkeria, eta herriaren gogoa makurraraztea.90
|