2000
|
|
Bere gizatasun berezia Parisen erakutsi zuen, teologo bezala Elizaren goi mailetaraino ospe eta itzal eraginkorra lortuz eta ziurtatuz. Han zelarik hain zuzen, 1527 urtean, Rotterdam-eko Erasmok idatzi zion Luis Vivesi,
|
honek
Frantziskoren gizatasuna Inkisizioaren aurrean bitartekaritzat har zezan, zeren, haren anai Die gok ere heretikotzat joa baitzuen Erasmo.
|
|
1546an hil zen Vitoria maisu handia, eta aipaturiko bi lanok, ikasle izan zituenek, beraiek jasotako oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua zen Jacques Boyer jaunari eman zizkioten. Eta
|
honek
bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean. Horregatik, bere ahozko ikasgaiak dizipuluek jaso eta ezagutarazi zituztelako, Frantzisko Vitoriari maiz eman zitzaion So krates izengoitia.
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia
|
hau
bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
Salamancan ikastaroak egina zen eta bere bizitzan zehar hil arteraino Lapurdiko Saran parroko izana. Bere Gero (1643) liburuan agertzen denez,
|
honek
ere bazuen zerbait Aita Vitoriaren irakaskuntzetatik. Hara hemen esaldietariko bat:
|
|
–De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa? deritzan kapituluan gogor aritu zitzaigun Carlos Osorio zenaren aurka,
|
honek
barre eta iseka egiten zuelako hemengo guztiok, nekazari, ikazkin, arotz, zapatagin eta abar, aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik.
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu
|
hau
bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
Mediku berak. Eskual Herriko gazteriari? eskaintzen zion idazlanean gaineratu zuen beste honako
|
hau
: –Jakintasuna eta enorantzia baliatzen dira bi harma diferentez.
|
|
Eta ondotiko hauek, gure garai
|
honetan
benetan gogoangarriak, noski, baldin elkartasunean jarraituko badugu:
|
|
Foruen galeraren ondotik, hogeigarren mende hasierako egoerak eskatzen zuenaren arabera, garaiko iritziei buruzko galdera egin zuen Gipuzkoako Diputazioak Eibarko sozialisten Casa del Pueblora, eta
|
honek
beraien artean intelektual mailan burutza zeraman Toribio Etxebarriari eskatu zion gai horretaz zerbait presta zezala. Bi hitzaldi eman zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak izan ziren.
|
|
T. Etxebarriak adiskide mina zuen Indalecio Prieto eta bere iritziak zer ikusirik izan zuen
|
honek
Errepublikaren garaian Euskal Herriarentzat autonomia defendatu eta bultzatze hartan.
|
|
Baina, gure garai
|
honetan
, gogoratu beharrekoa dugu zuzenbideaz hain zentzuz eta hainbeste idatzi zuen Jesus Galindez amurrioarra, 1942an Buenos Airesen La aportación vasca al Derecho internacional zeritzan liburua argitara eman zuena. Liburu irakurgarri hartan bereziki Frantzisko Vitoria eta Simon Bolibar zituen eredu, eta horietan oinarritu zen bere tesia garatzeko.
|
|
Gaztelako errege Henrikek (Pedro Ankerraren semeak) 1366 urtean Treviñoren aginte osoa eman omen zion Pedro Manrique ri, eta
|
honen ondokoek
zenbait aldakuntza ezarri zituzten, gero Treviñoko duke bihurtuko baitziren. Isasti historiagileak ongi zioen bezala, Gaztelako tituluak ziren horiek denak, zeren hemen, Batzar Nagusien arabera, denak ziren aitonenseme eta ez ziren onargarriak Gaztelako tituluok.
|
|
Orain bertan hor dabiltza, La Puebla de Arganzoneko bide egiturak bideratu ezinik.
|
Hau
da hau, XX. mende bukaeran, bidea bideratu ezinik! Onak gaude gu Europa Batua bultzaraziz mundu hobe bat lortu ahal izateko.
|
|
Orain bertan hor dabiltza, La Puebla de Arganzoneko bide egiturak bideratu ezinik. Hau da
|
hau
, XX. mende bukaeran, bidea bideratu ezinik! Onak gaude gu Europa Batua bultzaraziz mundu hobe bat lortu ahal izateko.
|
|
txostena, ONU, Unesco eta Euskaltzaindiaren arautegian oinarriturik zegoen. Izan ere, gure erakunde
|
honen
arautegia 1920 urtean egina da eta 1976 urteko otsailaren 26an Espainian Errege Dekretuz onartua izan baitzen (ikus, argibide gehiagotarako, liburu honetako 51 orrialdea). Eta horien arabera, euskararen alde nola joka dezakegun adierazten nuen.
|
|
txostena, ONU, Unesco eta Euskaltzaindiaren arautegian oinarriturik zegoen. Izan ere, gure erakunde honen arautegia 1920 urtean egina da eta 1976 urteko otsailaren 26an Espainian Errege Dekretuz onartua izan baitzen (ikus, argibide gehiagotarako, liburu
|
honetako
51 orrialdea). Eta horien arabera, euskararen alde nola joka dezakegun adierazten nuen.
|
|
Hegoalde
|
honetan
, berriz, bi hizkuntzok ofizial izendatuak izan arren, oraindik epaitegietan euskarari sarrera emateko eragozpenak ditugu. Nola daiteke hori?
|
|
Gai
|
honetaz
interesgarria iruditzen zait berriki Andres Urrutia euskaltzainak argitaratu duen. Manuel Gorostidi eta Bonifazio Etxegarai: euskara, lege eta epaitegietan?
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hartan zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde edo herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan ez zekien zer erantzun ere, eta eman zidan erantzun bakarra honako
|
hau
izan zen: Giza Eskubideen onarpena beste garai batekoa zela, haiek beste denbora batzuk zirenez gero.
|
|
Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak bere sarrerako hitzaurrearen azken hitzetan argi dio: Adierazpen
|
honetan
etengabe oinarrituta, alde batetik eskubide eta askatasun hauen begirunea bultzatu behar dela irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arian arian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezartzea ziurtatuko dela, bai Nazio Batuen barnean diren herrien artean, bai eta Estatu baten menpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
Euskaldunok giza kolektibo bat ez ote gara? Eta jatorrizko bereizkuntza
|
hau
, Europaren naturalezak emana ez ote. Hau da, gure herriaren euskaldun izaera berezia eta jatorra, gaur egungo politika taldeak asmatu baino lehenagokoa da.
|
|
Eta jatorrizko bereizkuntza hau, Europaren naturalezak emana ez ote?
|
Hau
da, gure herriaren euskaldun izaera berezia eta jatorra, gaur egungo politika taldeak asmatu baino lehenagokoa da.
|
|
ONUren Adierazpen horren 22 artikuluan irakur genezake beste honako
|
hau
ere: –Pertsona orok du, gizarteko kide denez gero, gizarte segurantza izateko eskubidea eta, herrialdearen ahaleginaz eta nazioarteko laguntzaz, Estatu bakoitzaren antolaketa eta baliabideak kontuan izanik, norbanakoaren duintasunerako eta nortasuna garatzeko ezinbestekoak diren ekonomi, gizarte eta kultura mailako eskubideak asetuta izatekoa?.
|
|
Eta, bukatzeko, 30 artikuluan irakur daiteke beste hau: . Adierazpen
|
honetan
jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik?.
|
|
Eta, bukatzeko, 30 artikuluan irakur daiteke beste hau: . Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati Adierazpen
|
honetan
bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik?.
|
|
Ikasketak gazteleraz egin zituen euskalduna izanik, helvetiar konstituzioa ezagutzeak iratzartu ninduen eta hortik bihurtu nintzen euskaltzale. Mundu
|
hau
bakoitzak beretik osatu behar duela iruditzen zaidalako.
|
|
Horren arabera, ez luke behar laguntza berezirik. Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku du hizkuntzei dagokien arazo
|
hau
eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta. Orain onartu duelarik, zer gertatuko ote bere Estatu barnean?
|
|
Parte
|
honetan
horregatik agertu nahi dut kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek jakin dezaten esku artean duten lana alde guztietatik ikusiz ikertu beharrekoa dutela.
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi dut kapitulu
|
hau
adierazgarri, zenbait historiagilek jakin dezaten esku artean duten lana alde guztietatik ikusiz ikertu beharrekoa dutela.
|
|
Baina ezer ulertu ote zuen? Edonork ikus dezala nire liburu horren 102 orrialdean nioen honako
|
hau
: –Zehazki, Real Cédula de 23 de junio de 1768, Karlos III.ak aginduaren arabera, lehenengo eta bigarren mailako irakaskintzak (enseñanza primaria y secundaria) Estatuko eskola guztietan egin zitzatela? únicamente en lengua castellana?.
|
|
Horrek eraman zituen, XII. mendearen azken aldera, bakebiderako marka erabakitzera, 1179 urtean elkarren artean hitzarmen bat onartuz, Karolingioen erara;
|
hau
da, lehenagoko Marka Hispanikoaren antzera jarri zuten muga. Inter Bizcahiam et Ipuzcuam?; Itziartik Durangoraino eta Araba barnera arte. Tarte muga horretatik zetorkigun Markina izena Debarroaren barrenaldeko eta Artibai ibarreko herriek osatzen zuten barrutiarentzat:
|
|
Larramendi berberak zioen, 275 orrialdean agertzen denez: . Errege kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta
|
hau
are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea. Baña zergatik horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere badakigu!
|
|
Gai
|
honetaz
oso gomendagarria deritzat Gregorio Monrealek hain argi eta zehatz Deia egunkarian, 2000ko martxoaren 27an, eskaini zigun artikuluari,. De la acometida mediática y sus antecedentes?. Hor ikus genezake historiagile askok eta askok zein premiazkoa duten historia ezagutu beharra eta gai horietan zentzuz jokatu beharra.
|
|
Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek beraien hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte. Gai
|
honetaz
, historiagile direnek, beharrezkoa dute M.S. Anderson-ek Oxford-eko Unibertsitatean burutu zuen tesi hura ezagutzea: 18th Century Europe izenburuz 1966an argitaratua.
|
|
Horiek guztiak kontuan harturik idatzi nuen Euskararen ostarteak liburuko lehen partean VI. kapitulua (ikus 60 orrialdeak). Nire liburu
|
honen
aipamen soilak ez du ezertarako balio, bertan agertzen nuena ulertu ezik. Baina horretarako ere elebiduna izan behar.
|
|
28 artikulua. Pertsona guztiei dagokien eskubidea da, Adierazpen
|
honetan
azaldutako eskubide eta askatasunak era eraginkorrean gauzatuko dituen gizarte mailako eta nazioarteko ordena ezar dadin.
|
|
2 Pertsona orok, bere eskubide eta askatasunez baliatzeko orduan, legeak ezarritako mugak baino ez ditu izango, helburu
|
honekin
: gainontzeko herritarren eskubide eta askatasunen begirunea ziurtatzea, eta gizarte demokratiko batean moralak, ordena publikoak eta ongizate orokorrak dituzten bidezko eskakizunak betetzea.
|
|
30 artikulua. Adierazpen
|
honetan
jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati eskubidea ematen zaionik Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko.
|
|
30 artikulua. Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati eskubidea ematen zaionik Adierazpen
|
honetan
bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko.
|
|
BATZAR NAGUSIAK GIZA ESKUBIDEEN ADIERAZPEN UNIBERTSAL
|
HAU
EGITEN DU
|
|
herri eta nazio guztiek izan beharreko jomuga legez, bai norbanakoek eta bai erakundeek. Adierazpen
|
honetan
etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza dezaten irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arianarian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar daitezen ziurtatzeko, bai elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
2 artikulua. 1 Gizaki orori dagozkio Adierazpen
|
honetan
aldarrikatutako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereiziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik.
|
|
7 artikulua. Gizon emakume guztiak berdinak dira legearen aurrean eta denek dute, bereizkeriarik gabe, legezko babesa izateko eskubidea. Denek dute Adierazpen
|
hau
hausten duen edozein bereizkeriaren aurka eta bereizkeria horren eragileen aurka babes berbera izateko eskubidea.
|
|
2 Eskubide
|
hau
ezin izango da erabili delitu arruntek edo Nazio Batuen helburu eta erizpideen aurkako egintzek sortutako auzibideko egintza baten aurka.
|
|
Su origen, su historia y su geografía izenburuz 1997an Espasa Calpe argitaletxeak Madrilen plazaratua. Eta arestian aipatu dudanak,
|
honen
247 eta 265 orrialdeetan dioena du lekuko. Une honetan, esan beharra dut, Euskararen ostarteak inprimategian zela lortu nuela aipatzen dudan liburu hau eta gehigarrizko zati bat denboraz igorri nuela inprimategira, baina zoritxarrez, argitaratzailearen axolagabetasunagatik, kanpoan gelditu zela.
|
|
Eta arestian aipatu dudanak, honen 247 eta 265 orrialdeetan dioena du lekuko. Une
|
honetan
, esan beharra dut, Euskararen ostarteak inprimategian zela lortu nuela aipatzen dudan liburu hau eta gehigarrizko zati bat denboraz igorri nuela inprimategira, baina zoritxarrez, argitaratzailearen axolagabetasunagatik, kanpoan gelditu zela.
|
|
Eta arestian aipatu dudanak, honen 247 eta 265 orrialdeetan dioena du lekuko. Une honetan, esan beharra dut, Euskararen ostarteak inprimategian zela lortu nuela aipatzen dudan liburu
|
hau
eta gehigarrizko zati bat denboraz igorri nuela inprimategira, baina zoritxarrez, argitaratzailearen axolagabetasunagatik, kanpoan gelditu zela.
|
|
Gainera, gogoan har, euskara dela Espainiak eta Frantziak beraien barnean duten hizkuntzarik antzinakoena eta gaur oraindik bizirik dirauena. Eta hizkuntzen kontu
|
honetan
ezinezkoa dela tipiagoen edo handiagoen indarrekin jokatzea, demokratikoki baizik, izate naturalez eta gurasoengandiko arrazoiez.
|
|
Eta gaur egun oraindik geldi dago. Zeren Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku omen du hizkuntzei dagokien arazo
|
hau
eta Europako hizkuntza gutxituen aldeko gutun horri betoa jarri baitzion, arrazoibidetzat adieraziz bere Konstituzioaren 2 artikuluaren aurkakoa dela. Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta aldi berean anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri.
|
|
Pirinioaren bi alderdietan era berean mintzatu izan dira; Okzitaniako Languedoc hizkuntzaren dialektoak ere gure mende
|
honetara
arte berdintsu erabili dira Ipar hegoaldean. Baina argi utzi nahi dut, Languedoc baino lehenago, Neolitos garaian euskara erabiltzen zela, bertako leku izenek adierazten diguten bezala.
|
|
Bestalde, gogoan hartzekoak ditugu R.M. Azkue eta J.M. Barandiaranen bilketa lanak. Gai
|
honetaz
, neronek Julene Azpeitiaren Amandriaren altzoan (1961) liburuari egin nion hitzaurrean herri ipuinei buruz esan nuena berretsi nezake: herri ipuinak dira literaturaren aurrenengo kimuak, noski, haiexek izan direlako kulturadun hizkuntzen literatura oinarri.
|
|
Horretarako gure hizkuntzaren iraupen beharrean gaude eta, ONUren adierazpenak ongi agertzen zuen bezala, hizkuntzak biziko badira mundu moderno
|
honetan
, gaur egun erabiltzen diren aurrerapen guztiak beharrezko dituzte. Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez:
|
|
Euskararen ostarteak (1998) izenburuz agertu nuen liburuan agiririk aski ematen nuen nafar euskarari buruz, eta legezko zait haietako batzuk gogoratzea, oraingo liburu
|
honetatik
euskaldunek jakin ditzaten.
|
|
Baina, Lingua Navarrorum zer zen jakiteko, inork zalantzarik izan ez dezan, on zaigu agiriak lekuko jartzea. Liburu
|
honetan
bertan (68 orrialdean) dugu Iruñeko apezpiku Petrus II.aren aipamen hura, unamaizter eta buruzagi hitzak erabiltzen dituena. Beraz, hori irakurriz ez dago inondikako zalantzarik Lingua Navarrorum euskara zela eta ez beste.
|
|
(Horren lekukotasun zehatzetarako, ikus Nafarroako artxibozain zen José Yanguas y Mirandaren Historia de la conquista del Reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico, Iruñea, 1843). Errege erreginei Pirinioen haraindiko seigarren merindadea bakarrik gelditu zitzaien;
|
hau
da, Nafarroa Beherea.
|
|
Eta 1621ean Utergako (Izarbeibarra) erretore zen Joan Beriainen mezatarako eskuliburua argitaratu zuten Iruñean bertan.
|
Honen
xehetasunak egoki eskaini zizkigun Aingeru Irigaraik, A. Apat Echebarne izenordepean argitara eman zuen Noticias y viejos textos de la. Lingua Navarrorum? (1971) liburuaren 97 orrialdeetan.
|
|
Bereziki giza eskubideen aurka doalako. Bekatu
|
honetaz
, hizkuntzarekiko eskubideek herrialdeekin ezer ikustekorik ez dutela dioten jurista horiek isilik daude orain.
|
|
Eta hara hor, Nafarroan nola dagoen herrialdea erabat zatiturik, kasta desberdinetakoak balira bezala apar theid lotsagarriaren erara jokatuz, eskualdekako zatiketa
|
honen arabera
: a) euskalduna, b) elebiduna, d) gazteleraduna.
|
|
Erabilera Sozialaren eta Komunikabideen esparruko batzordeari dagozkion gaien artean, Nafarroako 18/ 1986 Euskararen Foru Legeak bere 27 artikuluan dioena
|
hau
da: –Administrazio Publikoek bultzatuko dute euskararen mailaz mailako presentzia komunikabide sozial publiko eta pribatuetan.
|
|
Esleipenean, ordea, Gobernuak Kontseilu
|
honi
agindutakoa ez betetzeaz gainera, alderantzizkoa egin zuen, eta hori izan zen, hain zuzen ere, 1998ko azaroaren 20ko prentsaurrekoan salatu zuena. Eta horrekin batera, jakitera eman zuen Kontseiluaren gehiengoak 1998ko urrian beste bilera bat egitea eskatu zuela eta Gobernuaren erantzuna ezezkoa izan zela.
|
|
Kontseilu
|
hau
eratzen duen Foru Dekretuak dio: –bidezkoa ikusten da organo misto bat eratzea Administrazioaren eta gizarte nafarraren artean elkarretaratu, parte hartu eta elkarrizketatzeko foro modura, hizkuntza normalizazioaren kontzeptu berariazkoa osatzen duten alderdi batzuen gainean botere publikoei aholkua eman diezaieten?.
|
|
Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik
|
hau
baino. Euskaldun prestuak, ez arren horrelako ofentsarik zuen lehenengo eta beti behar duzuen Eus kerari egin.
|
|
Hala ez Eskolan, eta ez Gramatikan Euskara behin ere utzi behar ez da. Soldadu Jaun
|
honek
arrazoi handia zeukan. Ahal daitekeen disparaterik bidegabeena da, Euskera gazteei debekatu, eta madarikatua balego bezala kastigatu eta eragoztea.
|
|
Irakurleari aditzera eman beharrekoa dut, A. Kardaberazen testu
|
hau
, hitzik aldatu gabe, irakurketa errazteko, gaur egungo grafiaz jarri dudala. Bere grafiaren era jatorrean irakurri nahi duenak 1761 ean inprimatu zen liburu hartara jo du, edo nik neuk Euskararen ostarteak liburuko 53 orrialdeetan azaldu nuen jatorrizko erara.
|
|
Arabar jator batentzat ahaztu ezinezkoak dira Odon Apraiz zenak burututako hainbat ikerlan Arabako euskarari buruz, Erdi Arotik gure mende
|
honetara
arte. Ikusi besterik ez dugu askoren artean buruturiko Odon Apraizi omenaldia (1981), eta liburu ho netan irakur bereziki I. Baztarrikaren lana 9 orrialdeetan.
|
|
Bigarren Artikuluaren lehen zatiak dioenez: . Gizaki orori dagozkio Adierazpen
|
honetan
adierazitako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?.
|
|
Eta hogeita seigarren Artikuluaren hirugarren zatian dakar beste honako
|
hau
: –Gurasoek lehentasunezko eskubidea izango dute seme alabei emango zaien hezkuntza mota aukeratzeko?.
|
|
–Hoy es general la preocupación que en España se siente por asegurar el mantenimiento y la supervivencia de esta lengua conservada, hablada y transmitida por el pueblo...?. Eta 1918 urtean Oñatin Euskaltzaindiaren sorreran bere aitona zen Alfonso XIII.ak esan zituenak oroitzeaz gainera honako
|
hau
zioen: –Desde entonces la Academia viene laborando ininterrumpidamente en los fines para los que fue creada, fomentando la unidad de una lengua que hablan muchos españoles y que es un elemento importante de la cultura y del acervo nacional.
|
|
Nire kezkak mugiturik, giza eskubideen inguruari buruzko lan
|
honetan
Euskal Herriko semeen emaitzak eskaintzeaz gainera, bidezko zait berriz ere hizkuntzaz arduraturik heldu den urteari begira zuzentasuna gogoratzea. Izan ere, Europako Batasunaren Batzordeak. Hizkuntzen Urtea?
|
|
Ramón Menéndez Pidal zenak, berriz, Eusko Ikaskuntzaren eskariz 1921ean Bilbon eskaini zuen hitzaldi hartan beste honako aitorpen
|
hau
egin zuen: –Tenéis la fortuna de que vuestro pueblo sea depositario de la reliquia más venerable de la antigüedad hispana.
|
|
Baina gizon zintzo eta jakitun haiengandik era horretako iritzi gehiago jaso genezake. José Ortega Gasset filosofo aipatuagandik ere beste honako adibide
|
hau
jaso dezakegu: –No hay tierra en España más cuidadosamente labrada, ni más limpias aldeas, ni ciudades mejor urbanizadas.
|
|
Liburu
|
honen
edukiari buruz, Euskal Herriko Unibertsitatetik, Henrike Knörr adiskidearen eskariz, J. L. Alvarez Enparantza Txillardegiri bere erretiroa dela-eta eskaini nahi dioten elkarlaneko bildumarako deia jaso nuenean idatzi nuen. Euskal Herritik giza eskubideen alderako emaitzak?. Eta Adrian Celaya Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko (Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País) Bizkaiko batzorde arduradunak 1999ko azaroaren 20ko jardunaldietarako hitzaldi bat eskatu zidanean. Aportación vasca a los derechos humanos?
|
|
Azken urteotako jokabide bihurriak ikusteaz, badakigu gauzatzea ez zaigula hain erraza izango, berrogei urtetako diktadurak bere eragina izan du eta belaunaldi
|
honetako
guztiok zerbait ukiturik utzi gaitu. Honetaz 1998ko irailaren 27ko Egunkaria n. Su etena?
|
|
Azken urteotako jokabide bihurriak ikusteaz, badakigu gauzatzea ez zaigula hain erraza izango, berrogei urtetako diktadurak bere eragina izan du eta belaunaldi honetako guztiok zerbait ukiturik utzi gaitu.
|
Honetaz
1998ko irailaren 27ko Egunkaria n. Su etena, izenburudun artikuluan eman nituen zenbait iritzi, ETA eta GALen arteko borrokak salatuz.
|
|
Joakin Jose Landazuri historiagile ospetsuaren liburuxka horren edukia, aurkibidearen arabera, honako
|
hau
da:
|
|
Alde horietatik begiraturik doa honako liburu
|
honetan
biltzen dudana, uste dudalarik zentzuzko arrazoirik aski badugula edonon aurkezteko, hilketarik gabe eta indarkeriarik gabe noski, zeren gauza guztien gainetik, lehen lehenik gizakia jarri behar dugu, edonongo gizakia. Eta ideia kontuak, Aita Vitoriak ongi zioen bezala, itsutasunik gabe, elkarrizketaz bideratzeko ahaleginak eginaz aurrera joan gintezke.
|
|
En su carta de recomendación a dichas juntas, entre otras cosas viene a expresar: . Mundu
|
hau
bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik? (Si este mundo se asienta en sus bases, y se mantiene, si crea sus leyes, respetando el derecho de cada uno, si se enseña y se aprende la sabiduría y conocimientos, y si en fin conseguimos la salvación, todos estos bienes y favores nos vienen del lenguaje y de la palabra).
|
|
Sei urte pasatu dira, eta oraindik ezin dut sinetsi mutilak egin zidana. Gertatutakoa gertatu eta gero Irlandara etorri nintzen bizitzera, eta gutxienez lantxo bat aurkitu dut aterpetxe
|
honetan
, eta horrek ematen dit aurrera segitzeko poza. Baina hala ere ezin dut ihes egin lehengo oroipenetatik.
|
|
Berriz jaio zara, e? Zure bizitzaren atal
|
hau
duzu inoiz ahaztu!
|
|
Eta etxeko oilarra, berriz, harroa, oilar guztiek behar luketen legez. Hala ere, horma guztiak baino altuago eta oilar guztiak baino harroago, mundu
|
honetan
jaun eta jabe eguzkia da.
|
|
Pena bakarra daukat, gutxi gorabehera hilabetea izango baita gaitzen batek zentzumenak ukitu zizkionetik, eta geroztik ez du gaixoak ezer entenditzen, eta alferrik da berarekin berba egitea, alferrik da... Eta pena dut, azken urte
|
honetan
ez dudalako adorerik izan sekretu txiki bat kontatzeko, eta oraintxe esango nioke, baina zertarako, ezin badu ulertu... Eta kontua da zuoi ere ez dizuedala inoiz esan.
|
|
Banekielako gertatuko zela, horregatik ekarri dut etxetik musika kasete
|
hau
. Antonio Breschiren" Mezulari" diskoa, hain zuzen.
|
|
Zerua inoiz ikusi dudan grisena zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa denaren gainetik, kaio harro baten hegaldi pausatuaren moduan, denaren gainetik eta denarekin bat eginik.
|
Hau
da Irlanda. Nire ametsak ez ziren gezurretakoak.
|
|
Nire ametsak ez ziren gezurretakoak. Existitzen da, eta orain nagoen etxe
|
honetatik
itsasoa ikusten da, Bitakora. Ezkerretara itsaso bortitza dago, Atlantikoa.
|
|
Txikia, baina nahikoa biak bereizteko. Itsaso bortitzak bidetxo bat aurkitu zuen, antza, lehorrean barneratzeko, eta orain hemen nago, bi itsasoen arteko lurmutur
|
honetan
eraikitako etxetxoan. " Itsasoa eta lurra bat egiten diren hartan, han urrutian, bakardadean, galdu Irlandan...", hauxe da Breschiren musikak eta Jose Anjel Irigarairen hitzek diotena, eta hortxe nago ni.
|
|
Begira geratu nintzaion, munduan gehien gustatzen zaizkidan autoak aspaldiko Chrysler horiek baitira. Eta
|
hau
ere Chryslerra zen. Zuria, luzea eta zaharra, garai batean luxuzkoa eta gaur egungo gustuetarako kutre samarra izan daitekeena.
|
|
Inguru
|
hau
paradisua da. Clifdeneko taberna batean hiru zahar zeuden musika jotzen:
|
|
Connemara erdian galduta, ai inon zerurik bada! Connemaran, bai, eta kanpoan haizearen zaratak bat egiten du etxetxo
|
hau
inguratzen duten bi itsasoekin. Pozik nago, bai jauna.
|
|
Batzuetan Ralph izaten dut aurrean (edo gainean, edo...), baina besteetan Jabi ikusten dut nirekin. Ez dakit zer gertatuko den amets
|
hau
egun gutxi barru amaitu eta Euskal Herrira bueltatu dudanean. Zer edukiko dut orduan buruan?
|
|
Izan ere, lurra amaitzen den honetan, aurrerago joan ezin daitekeen toki
|
honetan
, zer ez da amaitzen edo hiltzen Connemara honetan. Gauza asko ari zaizkit hiltzen barruan, bai.
|
|
Izan ere, lurra amaitzen den honetan, aurrerago joan ezin daitekeen toki honetan, zer ez da amaitzen edo hiltzen Connemara
|
honetan
–Gauza asko ari zaizkit hiltzen barruan, bai.
|
|
Barkatuko didazu, nire Bitakora laguna, Ralphekin bizitzen ari naizen une
|
honetaz
hain gauza gutxi kontatzea. Beharbada uste zenuen txorta jotze guztien txosten zehatza emango nizula, edo berarekiko sentitzen dudana kontatuko nuela.
|
|
Egun pare bat eman dut batere idatzi barik. Mundutxo
|
hau
harrigarria da: gaur, berbarako, amildegi baten ertzetik paseatzen genbiltzan, eta bat batean txilio deigarri batzuk entzun ditugu.
|
|
–Txema, elkarrizketa
|
hau
ez da normala.
|
|
Eta gai
|
honetaz
pentsatzen ari nintzela, Hondurasko kartzela batean gertatutakoak gogoratu zaizkit. Abuztuko egun hartan presoek su eman zioten euren aterpe bakarra zen Santa Barbara kartzelari.
|
|
Ondoren lasaitu, Eider barreka erakusten zuen argazkiari begiratu," Goian bego. Eider Bengoa Erzilla, 1965eko otsailak 8 1994ko apirilak 21", eta sentitzen zuen guztia esatea, hala nola ez zuela eskubiderik berari horrelakorik egiteko, eta ea nork maite zuen gehien mundu
|
honetan
, eta gezurretan ibiltzea baino nahiago zuela dena bertan behera utzi izan balute, eta ea ez zen ulerkorra izan udalekuko kontua aitortu zionean, bai ezta. Ba zergatik ez zenidan hau ere esan?
|
|
Eider Bengoa Erzilla, 1965eko otsailak 8 1994ko apirilak 21", eta sentitzen zuen guztia esatea, hala nola ez zuela eskubiderik berari horrelakorik egiteko, eta ea nork maite zuen gehien mundu honetan, eta gezurretan ibiltzea baino nahiago zuela dena bertan behera utzi izan balute, eta ea ez zen ulerkorra izan udalekuko kontua aitortu zionean, bai ezta? Ba zergatik ez zenidan
|
hau
ere esan. Nik barkatuko nizun Rocío horrekin izandako afera.
|
|
" Sorry, are you all right?" galdetu zion berriro, Txemaren begi erneekin beldurtuta. Yes, yes, OK, OK, bota zion
|
honek
. Ez zeukan burua askoz ere gehiago pentsatzeko, eta ingeleseko akademiako lehen ikasgaira jo zuen mentalki.
|
|
Ostatu hartu dudan aterpetxeko ohe gainean utzi dut motxila, eta presaka irten naiz berriro kalera. Hona iristean, bizkarrean neraman pisuak ez dit laga herritxo
|
honetako
portuaz gozatzen. Eta orain, ai ama!, plazerrezko zorabioa izan da bertatik paseatu eta arnasa barruraino hartzea.
|
|
Eta gainera, Irlandako lehen amildegiak ikusi ditut, errepidetik itsasoraino jausten. Ez ziren handiegiak, onartzen dut, baina kostalde
|
honetatik gora
(dezente gorago, egia esateko eta zoritxarrez) dauden Cliffs of Moher famatuetarako prestaketa majoa izan da gaurkoa.
|