|
2000
|
|
|
|
haiek
, orkatiletatik narras zeramatzaten
|
|
|
batzeko ginen taupada hordigarri
|
haiek
–
|
|
|
Urte hartako abuztuan Meliton Manzanas kriminal torturatzailea garbitu zuen ETAk. Gertaera
|
haiek
konbentzitu ninduten erakundean sartzeko. 68ko gertaera horien ondoren aldaketaren bat izango zela ziur nengoen; alegia, EAJtik erauzi, eten eta bere bidetik abiatuko zela, itsasontzia portutik irtenda abiatzen den bezala.
|
|
|
Nire ustea da, 30etako petrolioaren eta beste gai batzuen aurkikuntzak eskulan eskari handia sortu zuela bat batean, eta laborariak eskulan premia horretara bideratu zituztela trumilean, nekazaritza lurrak hustuta. Lehen urte
|
haietan
langile ugari behar zituzten, baina gero petrolioa ateratzeko ez da ia eskulanik behar. Langabezian geratu zen jende hura guztia, hirietan pilatuta, noraezean.
|
|
|
Ez urik eta ez kristorik zegoen rantxitoetan; ez estolderiarik eta ez ezer. Eta rantxito miserable
|
haien ondoan
, hirian, egundoko txaletak zeuden. Txalet haietako zenbaitetan lan egitea egokitu zitzaidan...
|
|
|
Eta rantxito miserable haien ondoan, hirian, egundoko txaletak zeuden. Txalet
|
haietako
zenbaitetan lan egitea egokitu zitzaidan... Urrezko iturriak zeuzkaten!, Italiatik inportatutako urre mazizozko iturriak, aizu!
|
|
|
Rantxitoetan eta kalean ezer gabe bizi zirenek nola edo hala bizimodua atera behar zutenez, zeure autoa zaintzea eskaintzen zizuten. Zainduko bazizuten, ordaindu beharra zeneukan; eta
|
haiek
zaintzerik edo haiei ordaintzerik nahi ez bazenuen, akabo zure autoa; txasisik ere ez zenuen aurkituko itzulitakoan.
|
|
|
Rantxitoetan eta kalean ezer gabe bizi zirenek nola edo hala bizimodua atera behar zutenez, zeure autoa zaintzea eskaintzen zizuten. Zainduko bazizuten, ordaindu beharra zeneukan; eta haiek zaintzerik edo
|
haiei
ordaintzerik nahi ez bazenuen, akabo zure autoa; txasisik ere ez zenuen aurkituko itzulitakoan.
|
|
|
Orinoco pirañaz josita dago, baita Orinocora datozen ibaiak ere. Gorantz gindoazen heinean kontatzen zizkidan Jeremiasek
|
haien
izenak, oihanean eta ibaietan zer zegoen, inguruan ikusi edo entzuten genituen txori izenak. Yanomamien tribuak non zeuden eta haiek nola bizi ziren esaten zidan.
|
|
|
Gorantz gindoazen heinean kontatzen zizkidan Jeremiasek haien izenak, oihanean eta ibaietan zer zegoen, inguruan ikusi edo entzuten genituen txori izenak. Yanomamien tribuak non zeuden eta
|
haiek
nola bizi ziren esaten zidan. Indigenen tribuekin topo egiten genuen batzuetan; jende oso abegitsuak.
|
|
|
Indigenen tribuekin topo egiten genuen batzuetan; jende oso abegitsuak. Jeremiasek sekulako arraintzarrak harrapatzen zituen, eta
|
haiekin
egundoko otorduak egiten. Ez gindoazen ezeren faltan.
|
|
|
honenbeste leku izen, horrenbeste mapa, hainbeste xehetasun. Ikusitako lekuen argazkia oroimenean gordetzea ezinbestekoa izango du
|
haien
izenak gogoratzeko. Venezuelako maparen kopia eskatu dugu liburutegian, eta Antxonek esan bezala agertzen dira herrien eta ibaien deiturak.
|
|
|
Taldean bazen adineko gizon bat nire kontakizunari adi, baina isilik, txintik atera gabe. Nire haurtzaroko ibilera modu
|
haiek
kontatu ondoren, ordea, hara non esaten didan gizonak:
|
|
|
Epaiketen jarraipena egiten genuen, manifestazioak antolatu...
|
Haietako
batzuetan enfrentamenduak izan genituen Poliziarekin. Gogoratzen naiz, kontzentratuta geundela, poliziek lurrera, gure oinetara botatzen zituztela fogeoko tiroak.
|
|
|
Txiki eta Otaegiren ohoretan elizkizunak egin ziren euskal koloniak antolaturik. Hileta
|
haien
ondoren manifestaldiak egin ziren, hauek guk antolatuta. Venezuelan, erosketak egiterakoan paperezko poltsak ematen dituzte gauzak gordetzeko; bada, guk harriz beteta eramaten genituen erosketa poltsak manifestaldietara, ibai bazterretako harri koskor leunduak.
|
|
|
Olotera. Haurtzaroko espazio
|
haietara
bisita egiteko gogoz nengoen. Venezuelan sortu zitzaidan burutazioa, Girona alderako asmoa.
|
|
|
Eskuturrak lotu ordez, atzamar lodi biak lotu zizkidaten zepo txiki batekin, eta halaxe erabili ninduten lehen egunetan. Zepo
|
haien
eraginez, sei hilabete inguruan iraun zidan atzamarretako intsentsibilitateak; azala ere erori egin zitzaidan.
|
|
|
Egunak joan ahala, nekea eta suntsipena gailendu ahala, aluzinazioak izaten ere hasi nintzen. Zomorrotegi bihurtzen zen ziega
|
haietan
ikusten nuen itzal oro: harrak, zomorro higuingarriak... xehetasun eta zehaztasunez ikusten nituen, handitzen eta neuregana hurbiltzen, ugaltzen eta soinean gora igotzen...
|
|
|
Barran zintzilik edukitzen ninduten tarte
|
haietan
, barrabiletatik heltzen zidan hartaz gainera, bazen beste txakur bat joka aritzen zitzaidana, gerri barrenean karate kolpeak ematen zizkidana, giltzurrunen inguruan eta, beti minez eduki ohi nuen lekuan hain zuzen. Hernia lunbarraren kariaz, oso gaztetatik ibili izan bainaiz gaizki gerritik.
|
|
|
Komisaldegiko egun
|
haietan
, tortura haiek gehiago ezin jasanda, harmaila batzuen ertzaren kontra bota nuen neure burua. Zauri itzela egin nuen bekoki gainean, odol jarioa hasi zitzaidan.
|
|
|
Komisaldegiko egun haietan, tortura
|
haiek
gehiago ezin jasanda, harmaila batzuen ertzaren kontra bota nuen neure burua. Zauri itzela egin nuen bekoki gainean, odol jarioa hasi zitzaidan.
|
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote zuten Francoren heriotzaren urtemuga edo zer gertatu zen, baina DGSn nengoen egun
|
haietako
batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda zeudela. Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera.
|
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote zuten Francoren heriotzaren urtemuga edo zer gertatu zen, baina DGSn nengoen egun haietako batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda zeudela. Txakur
|
haien artean
buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera. Keinu adierazgarria egin zion buru egiten zuen hark, eta keinu hura geratu zitzaidan buruan.
|
|
|
Keinu adierazgarria egin zion buru egiten zuen hark, eta keinu hura geratu zitzaidan buruan. Eta, jakina, ostera noiz deituko eta piztia mozkor
|
haiengana
noiz eramango ote ninduten zain eman nuen gau osoa, erabat urduri eta egonezinean. Zain egote horixe da, agian, egun haietatik dudan oroimen latzenetako bat.
|
|
|
Eta, jakina, ostera noiz deituko eta piztia mozkor haiengana noiz eramango ote ninduten zain eman nuen gau osoa, erabat urduri eta egonezinean. Zain egote horixe da, agian, egun
|
haietatik
dudan oroimen latzenetako bat.
|
|
|
Azken aldi batez dutxarazi zidaten epailearen aurretik igaro baino lehen. Ez ditut ahaztuko dutxa
|
haiek
, dena krakaz beteta...
|
|
|
Saguak etortzen zitzaizkidan burkora, etzanda nengoen ohera; eta burkotik bekoki gainera, eta bekokian jolasean sagua! Demonio
|
haiek
uxatzeko ere ez neukan indarrik eta ganorarik. Urru ere nire antzera zegoen; hari bizarrean ibiltzen zitzaizkion saguak, habia egin nahian edo.
|
|
|
Egiptologo batzuek hilobi batean antzinako telar bat aurkitu zutela zioen. Marfilezko plaketa batzuk aurkitu zituzten, launa zulorekin, eta
|
haiekin
egindako zapi zatiak; hortik atera zuten nola egindakoak ziren, zer marrazkirekin eta abar. Hura irakurriz hasi nintzen burua astintzen, tentatuta.
|
|
|
Ilaran atera gintuzten galeriatik kanpora. Harmailetan behera nindoala, egundoko kulatazo bi eman zizkidan txakur batek sorbaldan, eta bi zartada
|
haietatik
ezkerraldean eman zidana izugarria! Urteetan egon nintzen ohean ezkerreko aldearen gainera etzan ezinik, min ematen zidalako.
|
|
|
Francoren garaian kartzelero zirenak ezagutu ditugu gutxi edo gehiago, oraindik kartzelero direnak. Garai
|
haietan
preso egonak ere bai bakarren batzuk, oraindik labirinto hauetatik atera ezinik dabiltzanak, askatasunean irten arren, behin eta berriz zulo hauetara jausi direnak.
|
|
|
Kartzeleroa isilka ibili ohi zen galerian, ateetatik begiratzen, eserita edo etzanda harrapatzen zuenaren ateari ostikadak eta zartadak emateko. Bihotza eztarritik ateratzeko moduko sustoak ematen zizkizuten sasikume
|
haiek
.
|
|
|
Zeinen ederki kantatzen zuten! Gustura entzungo nituzke
|
haiek
berriro.
|
|
|
Alcalatik furgoian helduta, sarrera izugarria egin genuen Herreran. Bi hilabete lehenago hara iritsiak ziren gure lagunak, eta
|
haien
sarrera ere horrelakoa izango zen, beldurgarria. Baina nik ez nekien zelakoa izango zen, noraino izango zen izugarria.
|
|
|
Aginte makila hautsi genien. Eta guretzat liberazioa izan zen
|
haien
agintea onartu beharrik ez izatea, haien kapritxozko gestuei jaramonik ez egitea. Ordura arteko tentsio guztia bat batean hustu genuen.
|
|
|
Aginte makila hautsi genien. Eta guretzat liberazioa izan zen haien agintea onartu beharrik ez izatea,
|
haien
kapritxozko gestuei jaramonik ez egitea. Ordura arteko tentsio guztia bat batean hustu genuen.
|
|
|
Lelo eta kontsigna
|
haietako
batzuk, manifestaldietan eta oso ohikoak direnak, edonork aise ikasteko modukoak ziren, memorian itsaskorrak. Horrela bada, asteburuak joan eta asteburuak etorri denbora aurrera zihoala, hilabeteak ere joan ziren, negua eta udaberria igaro ziren, eta uda heldu; negu oso hotzak bezala, oso beroak dira udak Herreran, baina ilunabar freskagarriekin; uda hartako ilunabar beranduetan leihoetan egoten ginen elkarrekin berbetan; eta halako batean ohartu ginen, gure senideek oihukatzen zituzten leloak entzuten genituela kanpoan astegunetan ere.
|
|
|
Horrela bada, asteburuak joan eta asteburuak etorri denbora aurrera zihoala, hilabeteak ere joan ziren, negua eta udaberria igaro ziren, eta uda heldu; negu oso hotzak bezala, oso beroak dira udak Herreran, baina ilunabar freskagarriekin; uda hartako ilunabar beranduetan leihoetan egoten ginen elkarrekin berbetan; eta halako batean ohartu ginen, gure senideek oihukatzen zituzten leloak entzuten genituela kanpoan astegunetan ere. Ordu
|
haietan
ez zegoen han gure ahaide edo lagunik. Haurren oihuak ziren guk ordu haietan entzuten genituenak...
|
|
|
Ordu haietan ez zegoen han gure ahaide edo lagunik. Haurren oihuak ziren guk ordu
|
haietan
entzuten genituenak... Kartzeleroen umeak ziren!
|
|
|
Surrealista zen, kontuan hartuta haur
|
haien
gurasoak buruz buruko tirabiran ari zirela gurekin.
|
|
|
Ate jotze saioaren ostean ohean etzaten nintzen, eta begira egoten nintzaion, hurrengoan non kolpatu, non luzatu marra, bekaina norantz egin pentsatzen... Bost minutu
|
haiek
baliatu behar nituen, eta ez zen lan erraza ateari pintura kentzea, gogotsu jo beharra neukan. Eta beste saio baten ostean, hurrena non joko begira ohetik:
|
|
|
baserri bat eta mendia, hemen meta bat, hor zuhaitza, teilatuaren hegala, detaile guztiak. Ziega
|
haietatik
igaro direnek ikusiko zituzten nire marrazkiak; gainetik pintatu arren, erliebean geratuak. Batek baino gehiagok galdetuko zion bere buruari:
|
|
|
Herreran modulu osoa ginen kolektibokoa, eta Castellonen bost baino ez; gure inguruan preso sozialak, ordura arte ezagutzen ez genuen giroan. Argi zegoen preso sozialekin nahastu eta
|
haiekin
parekatu nahi gintuztela, haien artean urtu, nolabait esateko. Baina, aldi berean, gurekin harremanetan edo lagunartean ikusten zutena begitan hartuko zuten berehala; laster hasiko ziren kartzeleroak hari jarraipen berezia egiten.
|
|
|
Herreran modulu osoa ginen kolektibokoa, eta Castellonen bost baino ez; gure inguruan preso sozialak, ordura arte ezagutzen ez genuen giroan. Argi zegoen preso sozialekin nahastu eta haiekin parekatu nahi gintuztela,
|
haien artean
urtu, nolabait esateko. Baina, aldi berean, gurekin harremanetan edo lagunartean ikusten zutena begitan hartuko zuten berehala; laster hasiko ziren kartzeleroak hari jarraipen berezia egiten.
|
|
|
Presaka antzean atera ginen handik ere, Durangora. Iheslari multzo
|
haiek
igaro ondoren zartarazi zuten Zumaiako zubia.
|
|
|
Zalaparta itzela izan zen, leherketaren trumoi izugarria.
|
Haiek
ez ziren edonon bota behar eta jaurtitako bonbak, apropos herrigunean botatakoak baino. Etxera joan nintzen korrika, izututa, laborrian.
|
|
|
Arenalean aurkitu ninduen, ibaiaren ertzean eserita, hankak uretara nituela. Kamioi gainean zeukaten bidoitik gasolinoa betetzen ari ziren langile batzuk, eta ni
|
haiei
begira, denbora pasa, etxekoen kezkaz arduratu gabe. Gaur ere martxan ibiliko dira gasolino haiek edo haien modukoak, ibaia zeharkatzeko.
|
|
|
Kamioi gainean zeukaten bidoitik gasolinoa betetzen ari ziren langile batzuk, eta ni haiei begira, denbora pasa, etxekoen kezkaz arduratu gabe. Gaur ere martxan ibiliko dira gasolino
|
haiek
edo haien modukoak, ibaia zeharkatzeko.
|
|
|
Kamioi gainean zeukaten bidoitik gasolinoa betetzen ari ziren langile batzuk, eta ni haiei begira, denbora pasa, etxekoen kezkaz arduratu gabe. Gaur ere martxan ibiliko dira gasolino haiek edo
|
haien
modukoak, ibaia zeharkatzeko.
|
|
|
Gure amak, senarra non eta nola ote zen arrastorik gabe, umeak ondotik bidaltzea eta agian galtzea ez zuen pentsatu ere egin nahiko. Umeak igotzen ziren itsasontzira, Errusiara joateko, baina
|
haien
gurasoak eta jende heldua ez. Bederatzi hamar urteko haurrek eramaten zituzten txikiagoak eskutik helduta.
|
|
|
Familia bakoitzarentzat drama bat zen bereizketa hura, gerra berez zen dramari gehitutako beste drama bat. Modu hartan alde egindako
|
haietako
haur batzuk itzuli ziren 56an edo. Oroitzen naiz haietako batez, Gomez abizena zuena, Errenterian jaioa, Moskuko Dinamo futbol taldeko jokalaria izana.
|
|
|
Modu hartan alde egindako haietako haur batzuk itzuli ziren 56an edo. Oroitzen naiz
|
haietako
batez, Gomez abizena zuena, Errenterian jaioa, Moskuko Dinamo futbol taldeko jokalaria izana. Gomez honekin ezagutza egin nuen nik, eta berarekin poteatzen eta berriketan ibilia naiz.
|
|
|
Haurrak kalean edo bazterrik bazter ibiltzen ginenez, amak eta izebak lan egiten zuten etxeetara hurbiltzen ginen. Eta
|
haietan
ere jostailuak!; izebak leihotik ezkutuka jaurtitzen zizkigun jostailu haietako zenbait. Bizi ginen palazioan geneuzkanekin nahikoa ez izan, nonbait.
|
|
|
Haurrak kalean edo bazterrik bazter ibiltzen ginenez, amak eta izebak lan egiten zuten etxeetara hurbiltzen ginen. Eta haietan ere jostailuak!; izebak leihotik ezkutuka jaurtitzen zizkigun jostailu
|
haietako
zenbait. Bizi ginen palazioan geneuzkanekin nahikoa ez izan, nonbait.
|
|
|
Olotetik Tortellatera ginenerako erretiran zen Errepublikaren indarra, menderatua edo ihesean. Haurrontzat ere agerikoak ziren arazo
|
haien
zantzuak. Oloten, esate baterako, kamioikada terraila aurkitu nuen, ihesean zihoazenek utzia, zalantzarik gabe.
|
|
|
Nik orduan ez nekien zer ziren eta zertarako, aztarrenik ere ez. Hartu egin nuen
|
haietatik
mordoska bat, jostailutzat. Ume kontuak, badakizu.
|
|
|
Hangar hartara sartu, abioira igo eta, metrailadorea hartuta, tu tu tu tu aritzen nintzen jolasean. Ez dakit metrailadore
|
haiek
balarik gabe zeuden, edo segurua jarrita ote zeukaten, edo zer demontre. Tiro egiteko prest egon izan balira, egingo zuten, ziur, eta auskalo nolako kalapita sor nezakeen.
|
|
|
Itzulera ahal zen moduan egin beharra zegoen; jada ez zegoen guretzat antolatutako trenik. Donostian bagenituen lehengusu batzuk;
|
haiei
pasa behar genien abisua, amona ekartzera joan zitezen. Amonarekin geratu ziren izeba eta lehengusua.
|
|
|
Buztanik eta adarrik ba ote zeukaten ikustea zen nire kezka bakarra. Ordura arte pentsatu izan bainuen frankista
|
haiek
adarrak eta buztana zeuzkatela; erabat sinetsita nengoen horrela zela. Gironako plaza hartan Cara al sol kantarazi ziguten, besoa altxatuta.
|
|
|
Ordiziako jauntxo batek bazuen denda bat... Asturiasko CNTko
|
haiek
heldu ziren herrira, eta jauntxo horren etxeari lehergailuak ipini eta dena leherrarazi nahi izan zuten, familia osoa barruan zela. Gure aita aurrean plantatu omen zitzaien, eztabaidan aritu ziren, eta azkenean konbentzitu egin zituen halakorik egin ez zezaten.
|
|
|
Berriketarako gogoz dago Antxon, hitz egiteko eta galdetzeko, heldu berriak beti ohi duen eran. Castellonen zelan zeuden kontatu digu; aspertuta zegoela hainbeste urte baldintza
|
haietan
, zulo hartan sartuta, hango kartzeleroen lerdokeriekin. Adiskideez gogoratu da:
|
|
|
Begira geratu zait, baina ez du ezer esan. Agian, Durangoko bonbaren eztanda entzun du berriro; abioi
|
haiei
begira sumatu dut bere aurpegiko keinu behartuan. Oinaze zaharraren keinua.
|
|
|
Ume izateak berak, beharbada, ematen dizu irudipen hori, oso lazeria gorrian eta zoritxar latzean igaro ez badituzu urte txiki horiek. Niretzat ere zoragarriak izan ziren lehen urte
|
haiek
, edo horrela iruditzen zait, behintzat. Gogoratzen dut, adibidez, gure aitak poltsakada bat kanika oparitu zidala, eta kanika haiek etxeko leihotik jaurti eta noraino heltzen ote ziren begira egoten nintzela.
|
|
|
Niretzat ere zoragarriak izan ziren lehen urte haiek, edo horrela iruditzen zait, behintzat. Gogoratzen dut, adibidez, gure aitak poltsakada bat kanika oparitu zidala, eta kanika
|
haiek
etxeko leihotik jaurti eta noraino heltzen ote ziren begira egoten nintzela. Nire ariketa moduetako bat izango zen leihotik jaurti ondoren kanika haiek biltzera joatea, ostera leihotik jaurtitzeko.
|
|
|
Gogoratzen dut, adibidez, gure aitak poltsakada bat kanika oparitu zidala, eta kanika haiek etxeko leihotik jaurti eta noraino heltzen ote ziren begira egoten nintzela. Nire ariketa moduetako bat izango zen leihotik jaurti ondoren kanika
|
haiek
biltzera joatea, ostera leihotik jaurtitzeko.
|
|
|
Lau urterekin mojen eskolara eraman ninduten. Mojek kriskitinak eramaten zituzten eskuetan, eta
|
haien
doinura edo erritmora ikasten genituen abestiak eta. Zigortzean ere kriskitin haiexekin ematen zizkiguten kaskarrekoak.
|
|
|
Amona, ama, izeba, izebaren seme txikia eta gu bi anaia –gutako hirugarrena, arreba alegia, gerraostean jaio zen–, beraz, sei lagun abiatu ginen Tolosara autobusean. Gurpil mazizoak zeuzkaten autobus
|
haiek
, inguruetako herrietatik Ordiziako azokara baserritarrak eta eramaten ibiltzen zirenak. Amaren ahizparen etxera gindoazen Tolosara, baina han ere gerra mugimenduak izan, eta egun gutxi egin genituen.
|
|
|
Kontua da balkoitik ikusten nuela itsasontzia, Loiolako kuartelera bonbak jaurtitzen, Aldakonea gainetik. Aldakoneako maternidadean erori zen bonba
|
haietako
bat. Nik sua eta kea ikusten nituen itsasontzian, tiro egiten zuten bakoitzean, eta ondoren egundoko zarata, oihuaren oihartzuna entzuten den moduan.
|
|
|
Oroitzen naiz denbora tartea egiten zuela tiro batetik hurrengora, tarte luzetxoa. Tiro
|
haietako
baten ondoren bestea noiz etorriko zain egoten nintzen balkoian. Esan dezaket balkoietan igaro nuela gerra haren zati handi bat.
|
|
|
hurbilduko omen zituztenen izenak, nondik norakoak izango ziren aldaketak. Neure izena ikusi nuen
|
haien artean
, Palenciara hurbilduko nindutela. Eta Itziar (Bonxen zegoen hau ere) Avilara, bere lagun Errota lehengo lekuan utzita eta, era horretan, elkarrengandik bananduta.
|
|
|
Entzutegi Nazionaleko epaiketaren batera doazen batzuk ikusi ditugu. Badira guretakoak
|
haien artean
! Diosala egin diegu, animoak ematen.
|
|
|
Konpontzeko modurik ez zuten izango; salduta, txatarratarako izanda ere, egun batzuetarako janaria erosteko adina emango zien. Gure aitak, beraz, txatarrerian erosten zituen matxuratutako makina
|
haiek
, tailerrean konpondu eta pintatu ondoren, berriro saltzeko. Neu ere aritua naiz josteko makinak pintatzen.
|
|
|
Neska koadrila baten ezagutza egin genuen han, geltokian gu iritsi zain egoten zitzaiguna. Neska koskor
|
haietako
bat oso lagun egin nuen, Margari. Egun batean bere argazkia oparitu zidan, marko eta guzti.
|
|
|
Zortzi ume ginen etxean, eta ez da harritzekoa itolarria izatea. Bi aldiz ihes egin nuen etxetik, eta guardia zibilek ekarri ninduten ostera, Nafarroatik, Faltzestik aldi
|
haietako
batean behintzat. Azkenik, 1951ko abenduan alde egin nuen Donostiara, hogei urterekin.
|
|
|
Baina ez ginen beti berdinak egoten. Jendea aise aldatzen zen han, batzuk hiltzen zirelako eta
|
haien
lekua betetzera beste batzuk ekartzen zituztelako. Gaur musean edo ariko ginen laukotea mahaian eserita; hurrengo egunean berriro eseriko zinen beste saio bat egin asmoz, baina ohartzen zinen bezperakoetatik bat falta zela, edo bi agian.
|
|
|
Egun batetik bestera hiltzen eta desagertzen ikusten genuen jendea. Urte
|
haietako
miseria eta lazeriaren ispilu garbia zen leku hura. Donostiako osaba eta amona platano kiloarekin bisitan etorri zitzaizkidan hartan, harmailetan behera jaisten ari ginela, nik ere eskua barandan ipinita nuela, baranda hura gaixoek ukitzen zutela eta eskurik han ez ezartzeko esan zieten.
|
|
|
Tuberkulosia ez baitzen, onenera jota ere, hain bizkor eta aise gainditzen. Dena dela, ez dut esango sei hilabete
|
haietan
sendatu egin nintzela, baina suspertu bai apur bat. Handik alde egitean amak etxera eraman nahi izan ninduen.
|
|
|
Generalisimoa izaten zen egunetan txakurrez josita egoten zen hiria; euren etxean bezala ibiltzen ziren. Alcalde tabernan sartzea aski zenuen jauntxo
|
haietakoren
batzuk ikusteko lasai ederrean. Francoren alaba ikusi izan nuen han inoiz edo behin jabugo urdaiazpikoa jaten.
|
|
|
Juderian ibili, El Grecoren pinturak begiratu eta abar. Katedralaren azpian bi sala handi zeuden, sotano moduan; sala horietako batean elizaren harribitxi eta ondasunak zeuden, eta
|
haien artean
Ameriketan hartutako lehen hamalau kilo urreak ere bai, sagrario bihurtuta. Bigarren sala handia Inkisizioari eskainia da; eta sala honetan, besteak beste, torturatzeko erabiltzen zituzten tramankuluak daude.
|
|
|
Bigarren sala handia Inkisizioari eskainia da; eta sala honetan, besteak beste, torturatzeko erabiltzen zituzten tramankuluak daude. Traste
|
haien artean
oso berezi nabarmen zen Ama Birjinaren burdinazko irudi bat, besoak zabalik zituena; Ama Birjina haren kontra lotuta ipintzen zuten zutik galdekatu behar zuten akusatua; Ama Birjinaren atzealdetik giltza bati eragiten zion inkisidore galdetzaileak; giltzari koska bat estuago eragin ahala, besoak itxi egiten zituen Ama Birjinak, akusatu bekataria besarkatuz; eta besoak ixten eta besarkada estutzen... Ama Birjinaren besarkada amoros hura amaitzean, erabat damututa geratzen zen bekatari madarikatua, nola ez!
|
|
|
Zeinen ongi biok etxean. Nire bizitzako urterik zoriontsuenak izan ziren
|
haiek
, zalantzarik gabe; urte zoragarriak!
|
|
|
Egun
|
haietako
nire inpresioez ari naiz, ez maiatz hartaz gero irakurri dudanaz. Errebolta nahaspilatsuaren antza hartu nion begiratu batean.
|
|
|
Ez zegoen hura guztia gidatu, bideratu eta iraultza sozial moduan antola zezakeen aitzindaririk. Gidariak bazeuden, jakina, baina
|
haietako
inork ez zeukan behar besteko karismarik, inor ez benetako gidaritza egiteko gai. Maila politiko itzela eskatzen du horrek.
|
|
|
Aljeriako gerraren zantzuak bizirik; Frantziaren alde gerra egin ondoren Frantziara bizitzera joandako aljeriarren kontua, harki en arazoa, eta abar. Oraindik ere arazoak dituzte harki
|
haien
seme alabek, Marseilla aldean batik bat. Juduen Sei Eguneko Gerra aurreko urtean izan zen...
|
|
|
Atxiloketa, hilketa eta ahal zuen guztiarekin erantzuten zuen Poliziak. Guk lanean jarraitzen genuen artean, baina mobilizazio
|
haietara
joaten nintzen, hurbiletik bizi nahi nuen.
|
|
|
Beti aurkitu izan nuen eskolatik elizara bitartean ihes egin eta nonbaiten ostentzeko eraren bat. Haurren desfile
|
haietan
kantuz eta musikaz aritzen ziren, kutsu militarrez, danborrak joz. Bentzutuekiko umilazioa zen.
|
|
|
Auzoen arteko liskarrak antolatzen genituen, adibidez, Urdaneta kalekook San Bartolomekoen aurka; harrika aritzen ginen, trenbidean eta.
|
Haietako
aldi batean, harria jaurti eta buruan bete betean jo nuen San Bartolomeko mutiko bat, Gregorio Barcos. Egundoko zauria egin nion buruan, eta Jauregi botikara eraman nuen sendaketa egin ziezaioten.
|
|
|
Hauxe, hain zuzen ere: estazio ondoan akaziak zeuden, akazia inausiak, parketan eta egon ohi diren platano horien tankera samarrekoak; etxean untxiak edukitzen genituen, eta
|
haiek
gobernatzea aitonaren zeregina edo nirea izango zen seguru asko; behin batean bururatu zitzaidan, estazio ondoko akazia haien hostoez egingo niela untxiei egun bateko gobernua, eta baita joan ere, zakua hartuta; akazia buruxketara igo eta soildu nizkien neguan inausi ondoren uda bitartean botatako kimu edo adaska guztiak, zotzak bertan tente utzirik, batere hostorik gabe, nire zakua ongi beteta; ...
|
|
|
Hauxe, hain zuzen ere: estazio ondoan akaziak zeuden, akazia inausiak, parketan eta egon ohi diren platano horien tankera samarrekoak; etxean untxiak edukitzen genituen, eta haiek gobernatzea aitonaren zeregina edo nirea izango zen seguru asko; behin batean bururatu zitzaidan, estazio ondoko akazia
|
haien
hostoez egingo niela untxiei egun bateko gobernua, eta baita joan ere, zakua hartuta; akazia buruxketara igo eta soildu nizkien neguan inausi ondoren uda bitartean botatako kimu edo adaska guztiak, zotzak bertan tente utzirik, batere hostorik gabe, nire zakua ongi beteta; nola edo hala, Patxi Handik jakin zuen nork egin zuen egiteko modu hura, eta Inspekziora eraman ninduen.
|
|
|
CAFetik irten ondoren, josteko makinak konpontzen zituen inguruetako baserrietan.
|
Haiek
diruz ordaindu ezin, eta arto, gari, sagarrekin itzultzen zen etxera. Eta jakinik gure etxean elikagai eskasia nabarmenik ez zela, gerraoste hartan sarritan etortzen ziren eskaleak, jateko zerbaiten galdezka.
|
|
|
Preso ohi
|
haietako
bat egun batzuk igarotzen geratu zen Ordizian. Baina ogia lortzeko eskean aritzea ez zen nahikoa izango, eta, zerbait egiten hasita, Ordiziako elizaren irudia egin zuen buztinaz, dotore egin ere; jateko zerbaiten truke eman zuen.
|
|
|
|
Haiek
ez dakite Bobby Sands poeta zela
|
|
|
|
haiek
baitira bidaia guztien desantolatzaileak,
|
|
|
Atsedenaldiko tartean, ordura artean sekula ikusi gabea nuen iragarki bat eman zuten. Dotore jantzitako dozena bat lagun ageri ziren zein bere sakelako telefonoaren bidez hizketan, gizonezko gorbatadunak batzuk, gona motzeko emakumeak besteak, seriotasun osoz lanean gogor ari ziren exekutiboak guztiak itxuraz; inpentsan, baina, gizon gorbatadun
|
haietako
batek, telefonoa barik maskor bat zuen belarri ondoan eta, bere zorion aurpegiari kasu egitera, liluratua zegoen entzuten ari zenarekin. Futbol partidako jokaldirik interesgarrienen errepikapena babesten zuen haririk gabeko telefonia konpainiarena zen iragarkia.
|
|
|
Aspaldisko izan gabea nintzen paraje
|
haietan
, baina asmatu nuen Uliko atsedenlekurantz eramaten zuen bidea hartzen. Lauaxeta zetorren nire atzetik, eta neskatoa ondoren, pistola ezkerreko eskuan zuela, jertse batekin ezkutatua badaezpada ere, bidean inorekin topo egiten bagenuen pistola zuenik ohar ez zedin.
|
|
|
Helikopteroa pixka bat urrundu zenean aurrera egin genuen lasterka, harik eta baserri abandonatu bateko pareta sasiak jandakoen artean sartu ginen arte. Aurki zen berriro ere helikopteroa gure gainean, baina pareta zahar
|
haien artean
, teilatuko zuloak gorabehera, ederki ezkutatuta geunden.
|
|
|
Hamalau Orduko Martxa pare bat aldiz egina nintzenez, paraje
|
haiek
ezagunak nituen. Banekien, horrenbestez, Ulizar mendiaren tontorretik nahitaez pasatu beharrik ez genuela, baina, desbideratze handirik ere egin behar ez zenez, iruditu zitzaidan merezi zuela, eta ez zitzaiola gaizki irudituko pistola mediante bidaia buru eztabaidaezin genuenari.
|
|
|
" Autobide ondotik, une batez neuregandik oso gertu igarotzen ikusten ditiat autoen txoferrak eta gainerako bidaiariak", esan nuen neure artean," baina oso urrun ditiat, erabatekoa duk
|
haien
eta nire arteko inkomunikazioa, haiek beste dimentsio batean daudelako, autobidearen dimentsioan. Egungo hedabideak ‘informazioaren autobideak’ direla esaten ditek.
|
|
|
Ez al dituk gogoan fusilatu hindutenak?
|
Haien
oinordekoak dituk hauek azken batean!
|
|
|
Berriketa antzu
|
haiek
argi utzi zuten gauza bakarra egun hartan Leitzako parke eolikora igoko ginela izan zen, Aritz eta Zuparrobi mendietara, aerosorgailuak bertatik bertara ikusita nolakoak diren jakitera. Nik ere urrutitik baino ez nituen ikusiak ordura artean.
|
|
|
Manuel Lasarteren" bixki lagunari" –herritarrek haren omenez jarritako bustoari– ikustalditxo bat egin ondoren, ibilaldi ederra egin genuen Leitzatik Aritz eta Zuparrobira Santa Krutz baselizatik barrena. Aritzera heldu ginelarik,
|
haietako
bati ondo ondotik behetik gora begira jarri eta gertutik ikusita ere aerosorgailuak ederrak zirela esan zuen Lauaxetak.
|