|
2015
|
|
|
Euria ari du zarra zarra gaiari zera kantatu nion ahoa itxita eta eskua tinko: euria ari du zarra zarra/ eta ni aterki barik/ hori dela eta oraintxe
|
nago
/ goitik behera bustirik/ gainera ez dut inon aurkitzen/ estaltzeko aterperik/ a ze nolako bronka entzungo/ dudan amaren ahotik. Gaiaren berri izatean burura datorkizun lehen gauza ez, bigarrena ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer esango; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia emanda etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera, nire eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia emanda idatzi bainuen idatzi beharrekoa, hitz lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien ostean idazketari ez niola berriz serio heldu beste mota bateko derrigortasun bat iritsi zitzaidan arte.
|
|
|
...resnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren emakumeak eta ez zen kasualitatea; ikasturtea itzultzaileen hitzaldiekin beharrean arrakalagilearen bi eskolarekin amaitu nuenekoa, Maialen ikusi bainuen diferituan udako ikastaroen irekiera ekitaldian, bataren eta bestearen arteko konnotazioetan galdu gabe, eta zuzenean Eako poesia egunetan, esaten bertsolariek eraiki dutela eurei
|
zegokien
zubiaren puska bat, esan nahi baita, hizkuntz errekaren bertso aldetik hasita literatura bestalderaino, eta nire zalantza bazen ea literaturlari naizen aldetik, eta hizkuntza erreminta duten adierazpideen zale, hortaz, gehienetan, ez ote ditudan, zubi horretan, oraindik zimendu gehitxo ipintzeko.
|
|
|
Ez al litzateke sortu dugun eredua –Epai Irizpideak–, sikiera, apur bat bederen aztertu? Uste dut teorian (buruaren mende bihotzaren kaltetan?) gehiegi makurtuta
|
gaudela
, esperientzia eta bizipenen iturriari bideak murrizturik. Kontzeptuekin bikain moldatzen den jendeak egindako txostena da.
|
|
|
Ni, batez ere, defenditzen ari naizena da
|
egon
daitekeela beste eredurik ere. Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago ematen diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi emango ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke.
|
|
|
Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago ematen diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi emango ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke. Dena den, berriz diot, ez gara ari eredu jakin bat errefusatzen, besterik ere
|
egon
daitekeela defenditzen baino.
|
|
|
Bertsolaritza, historian zehar, kultur produktu herrikoia izan da, herri xumearen izaera eta kontzientziari lotua
|
egon
da, eta herri xehearen eta herri xehearentzako espresio moldea zen. Orain, planteatu den ereduari esker, beste toki batean dago.
|
|
|
Bertsolaritza, historian zehar, kultur produktu herrikoia izan da, herri xumearen izaera eta kontzientziari lotua egon da, eta herri xehearen eta herri xehearentzako espresio moldea zen. Orain, planteatu den ereduari esker, beste toki batean
|
dago
. Inork ez du esaten zilegi ez denik.
|
|
|
Badakigu bertsolari asko gai dela bertso jarrien mugatik nahiko hurbil
|
dagoen
bertsoa bat batean kantatzeko. Gai da pentsamendu abstrakturako, badaki idatzizko forma eta figura literario batzuk erabiltzen.
|
|
|
Txapelketa batean puntuari emandako erantzuna. Garai hartako testuinguru soziala kontuan hartuta, ez
|
dago
bertso hoberik botatzerik. Ez zaio ezer falta, ez dauka ezer soberan, ez dago betelanik.
|
|
|
Garai hartako testuinguru soziala kontuan hartuta, ez dago bertso hoberik botatzerik. Ez zaio ezer falta, ez dauka ezer soberan, ez
|
dago
betelanik. Badakit norbait hasiko zaidala errima pobrea ez al den galdezka.
|
|
|
Badakit norbait hasiko zaidala errima pobrea ez al den galdezka. Errima pobrerik ez
|
dago
edukiak beste guztia zeharo estalirik uzten duenean, diskurtsoak goia jotzen duenean. Era berean, hanka luzea ere aipa dezake norbaitek, baina Lazkao Txikik kantatzen duen bezala ez da antzematen.
|
|
|
Hain zen erraza, 80 bat kilometroko errepide zuzena topatu genuela, amaierarik gabekoa. Kontua da arratsaldeko bostetan egon behar genuela JT Restaurantean, zortzietan hastekoa baitzen bertan eman behar genuen saioa, eta bidaiaren erdi aldera ohartu ginela miliak kilometroak baino luzeagoak direla, eta garaiz iritsi nahi bagenuen aukera bakarra
|
zegoela
: abiadura handitu.
|
|
|
Eta, nola ez, 18:30 dira eta 30 milia geratzen zaizkigu iristeko. Esan beharrik ez
|
dago
bostetan iritsi behar genuela Gardnervillera. Egoeraren jabe zaren honetan dator Kaliforniako intxaur txikiaren istorioa.
|
|
|
Aspaldian AEBetara joandako euskal artzaina eta bertan jaiotako ilobaren arteko elkarrizketa irudikatu genuen Jokinek eta biok. Euskaraz zekitenek itzulpen lanak egiten zituzten ingurukoekin, eta denboran atzeratutako algarak sortu ziren tarteka, txistea itzuli eta gerora entzuten genituelarik han
|
zeudenen
barreak.
|
|
|
Oraindik Casabal eta Manexen bisitaren zain
|
geundela
egin genien aurre bertan emango genituen egunei. Segituan hasi ginen bost eguneko egonaldia antolatzen.
|
|
|
Nondik zen? ” eta antzeko itxurako esaldiekin iritsi ginen Basque Blockera; GPSaren laguntzaz, noski. Bertan
|
daude
Euskal Etxea, frontoia, eta euskal jakiak prestatzen dituzten jatetxe eta abar guztiak. 100 metro inguruko kalea da eta Jaialdirako espresuki aldatzen dute legea, jendeak kalean edan ahal izateko, Idahon ezin baita kalean alkoholik edan.
|
|
|
Baina gure espedizioa ez zen parranda egitera joan, eta horregatik prestatu genuen mimoz Boiseko Ikastolan (bai, ondo entzun duzu. Euskal Herrian
|
badago
euskara ezdeusa dela pentsatzen duenik, eta AEBetan erabilgarria denik ere) eskainiko genuen emanaldia. Zoragarria izan zen Boiseko haurrek nola begiratzen zieten Joni, Jokini eta Xamoari; nola entzuten zituzten arretaz baxua, gitarra eta saxoa; eta bereziki polita izan zen nola hartu zuten parte euskarazko Maite zaitut, Pintxo Pintxo edota Paristik natorren kantak ozen abestuz.
|
|
|
lehenago ezer ez
|
zegon
tokian
|
|
|
Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki utzi zizkiguten ordura arte handitzat genituenak. Musikalki konparazio bat eginez gero, parke naturaleko ikusgarritasuna sentitu arte, baxua gitarra baino handiagoa zela argi nuen, baina ohartu gabe
|
nengoen
kontrabaxuak ere badaudela naturaren eremuetan. Begirada parajeetatik kendu gabe, eta bidean atzera begira abiatu ginen Gardnervilleko Jaialdira, han geneuzkalako bi emanaldi hitzartuta.
|
|
|
Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki utzi zizkiguten ordura arte handitzat genituenak. Musikalki konparazio bat eginez gero, parke naturaleko ikusgarritasuna sentitu arte, baxua gitarra baino handiagoa zela argi nuen, baina ohartu gabe nengoen kontrabaxuak ere
|
badaudela
naturaren eremuetan. Begirada parajeetatik kendu gabe, eta bidean atzera begira abiatu ginen Gardnervilleko Jaialdira, han geneuzkalako bi emanaldi hitzartuta.
|
|
|
Baina egun handia ondoren etorriko zena izango zen. Herri txikia den Gardnervillen, inguruko estatuetako hainbat euskaldun elkartzen dira urtero, eta denak
|
egoten
dira bazkariaren zain. Parrillan egindako haragi mota ugari jan ostean, eta dantza ikuskizuna bukatu bezain pronto igo ginen antzokiko oholtzara.
|
|
|
Parrillan egindako haragi mota ugari jan ostean, eta dantza ikuskizuna bukatu bezain pronto igo ginen antzokiko oholtzara. Boisen erositako anplifikadorea inoiz baino alaiago
|
zegoen
, eta behingoz esan dezakegu, musikalki, emanaldi osoa izan zela. Baxuaren kolpeak Ixaaken gitarra limurtzeraino aritu ziren, eta Eperrak kantarekin zutik jarri genuen jendea.
|
|
|
Hurrengo goizean, JT Restaurantek urtero antolatzen duen gosarian aritu ginen kantuan. Oraingoan barra aldean kokatu genuen oholtza berezia, hain zuzen hiru musikariok makina txanponjaleetan
|
zeuden
hiru aulkiak okupatu genituen. Fin aritu ziren bertsolariak, baina bereziki Haritz Casabal izan zen handia.
|
|
|
Egoera deskribatuko dut: JTko sarreran taberna
|
dago
, eta irekia dagoen ate bat zeharkatuta, jantokia, beraz, gosaria hartu nahi zuenak zeharkatu egin behar zuen oholtza. Demagun, jende asko joaten dela urteroko gosari horretara.
|
|
|
Egoera deskribatuko dut: JTko sarreran taberna dago, eta irekia
|
dagoen
ate bat zeharkatuta, jantokia, beraz, gosaria hartu nahi zuenak zeharkatu egin behar zuen oholtza. Demagun, jende asko joaten dela urteroko gosari horretara.
|
|
|
“Jende asko” esamoldearekin izugarrizko pila esan nahi dut, kontuan izan AEBetan dena dela handia, baxuak kontrabaxu bihurtzeraino. Bukatzeko, jantokia beteta
|
dagoen
artean, gosaria hartu nahi dutenak tabernan itxaron beharrean daude. Beraz, esan daiteke publiko mordoa genuela, baina ia inork ez zuen euskaraz ulertzen.
|
|
|
“Jende asko” esamoldearekin izugarrizko pila esan nahi dut, kontuan izan AEBetan dena dela handia, baxuak kontrabaxu bihurtzeraino. Bukatzeko, jantokia beteta dagoen artean, gosaria hartu nahi dutenak tabernan itxaron beharrean
|
daude
. Beraz, esan daiteke publiko mordoa genuela, baina ia inork ez zuen euskaraz ulertzen.
|
|
|
Hotel bitxia zen, bungalowen antzeko etxetxoz osatua. Binaka edo hirunaka hartu genuen ostatu, eta konturatu nintzen etxetxo guztiak altueran
|
zeudela
jarrita, haietara sartzeko eskailerak igo behar zirelarik.
|
|
|
Erre gabe geratu nintzen, eta, harrezkero, gaueko “pitia” baino sakratuagoa dena ezagutu nuen, mapatxea. Ohean eseri eta lasaitu nintzenean, leihotik begiratzea otu zitzaidan, eta orduan konturatu nintzen ez zela bakarra, baizik eta bikotea
|
zegoela
. Katuen antzekoak dira mapatxeak, baina AEBetan dena da handiagoa eta animalia hauek ere gure katuak txiki uzten dituzte.
|
|
|
Ikusi omen zuten bista itzelak zituen Griffith Observatoryko miradorea ere; nonbait, hiriaren handitasuna bistaratzen duena, eta Los Angeleseko kale infinituak erakusten dituena. Roman ere
|
egon
zen Universal Studiosen, eta argazki bikainak atera omen zituen, baina nik, hoteleko gelan pasa nuen denbora Laida Rockekin akorde berriak asmatuz, Xalbadorren heriotzari bizia ematen, eta Lucky Lukeri kutsu erromantikoa ateratzen. Los Angelesek badu izar berri bat:
|
|
|
Aspaldiko kontuak, beraz, hiri gazte batean. Lotutako saioa erortzear
|
egon
zen Etxea berritzekotan zirelako. Baina, azkenik, pazientzia pixka bat izan zuten gu entzuteko.
|
|
|
Hasieran geure taldeari jarri genizkion oinarrizko minimoei gain hartuta joan ginen NYCko Euskal Etxetik. Eta geratzen zitzaizkigun beste 4 egun. Urtzik bataiatu ninduen Casabal I Handia bezala, eta argi
|
zegoen
garaipena paseatu beharra genuela etxe orratzen artetik.
|
|
|
Batzuek etorkizun iluna ikusten zioten euskaltasunaren jarraipenari, eta beste batzuek, gazteenek akaso, argi utzi ziguten gogoz eusten zietela gure kulturaren sustraiei. Ezagutu genuen Jaialdi handia, eta baita tamainaz hain handia ez den baina akaso edukiz josita
|
dagoen
beste bat ere. Ikusi genituen guretzat arrotzak zaizkigun parajeak eta baita gozatu haietaz ere.
|
|
|
Ezagutu genuen beroa, benetakoa, eguzkiak ematen duena eta arbasoen hutsunea bete nahian pertsona batek begirada batez eman dezakeena. Sentitu genuen Euskal Herriarekiko gertutasuna, nahiz eta hamar mila kilometrora
|
egon
. Entzun genituen bertsoak, eta ez gureak soilik.
|
|
|
Entzun genituen bertsoak, eta ez gureak soilik. Eta entzun genituen Laboa, Xabier Lete eta Benito gure artean
|
baleude
bezala. Elkarrizketatu genituen hainbat lagun, eta, batez ere, esperientzia oso bat jaso genuen; ziurrenik, Euskal Herriaren irudia eta pertzepzioa aldatuko dizkiguna, eta euskal kulturaren ondarea zabaltzen lagunduko diguna.
|
|
|
Luzeak izan ziren hegazkin erraldoiaren ateak zabaldu zituzten arteko momentuak, eta ondoan nuen ume txikiari ezin nion begirada kendu. Aitaren magalean, lasai
|
zegoen
txikia. Urtebeterik ez zuen haurra bizitza osoa bidaiatzen eman izan balu bezala moldatzen zen.
|
|
|
Nire zorionerako, hegazkinera sartzen utziko ez zidan pertsonak berreskuratu zuen ingeles maila kaxkarrarekin deskribatu nion mugikorra. Berriz ere ilaran jarri, eta uste baino azkarrago suertatu zitzaidan aduanako poliziarekin
|
egoteko
txanda. Ingelesez hitz egiten zuen, nola bestela?
|
|
|
Estatu Batuetara bidaiatu behar baduzu, eta bertan kotxe bat hartzekotan bazara, entzun gomendioa: ez galdetu jendeari zenbat denbora
|
dagoen
leku batetik bestera, eta aguantatu ezin baduzu, gehitu bi ordu, ematen dizuten denborari. Los Angelesetik Gardnervillerako bidaia xinplea zen, berez.
|
|
|
Hain zen erraza, 80 bat kilometroko errepide zuzena topatu genuela, amaierarik gabekoa. Kontua da arratsaldeko bostetan
|
egon
behar genuela JT Restaurantean, zortzietan hastekoa baitzen bertan eman behar genuen saioa, eta bidaiaren erdi aldera ohartu ginela miliak kilometroak baino luzeagoak direla, eta garaiz iritsi nahi bagenuen aukera bakarra zegoela: abiadura handitu.
|
|
|
Bertsoak, gaur gaurkoz, harro esan dezake bera dela BEC zortzi orduz betetzeko gai den euskal kulturaren adierazpide nagusia. Ziur
|
nago
horrelakorik esanez gero amerikar bati sinestezina egingo litzaiokeela: teknologiaren laguntzarik gabe, musika instrumenturik gabe, aparteko efekturik gabe… eta zortzi ordu?
|
|
|
Gutxien espero duzunean, harri jasotzaile batek harri bat altxatuko du, aizkolari batek ezpal bi kenduko dizkio enbor bati… eta zure jardunak ikusleen memorian okupatu dituen byte guztiak ezabatu egingo dira. Gainera, harri jasotzaileak selfie bat egingo du harri borobilari eusten dion bitartean, eta orduan sentituko duzu nola zur eta lur
|
dagoen
publikoko mutiko batek nagusitan harri jasotzailea izan nahi duela esaten dion bere amari.
|
|
|
– Ez
|
dago
doinu laburragorik? –galdetu dio markinarrak algortarrari.
|
|
|
Ordaintzen zidatelako hasi nintzen, egia esan. Xenpelar dokumentazio zentroa hornitzen hasita
|
zegoen
eta Bizkaiko plazako saioak neuk egiten nituen. Gero, egia da oso gustuko lana zela gehienetan.
|
|
|
Ez du zentzurik, ez behintzat niretzat, norbere etxean grabazioak jasotzeak eta pilatzeak. Hobeto da ondo gordeko dituzten eta denon eskura
|
egongo
den leku batean edukitzea, eta han eskatzea, ezer behar izanez gero. Hartara, azterlan edo ikerlanen bat egin nahi duenak badaki nora jo behar duen.
|
|
|
Etxean gordetzen dudan gauza bakarra koadernoak dira. Izan naizen saioetan jarri dituzten gaiak eta saioan zehar hartutako oharrak
|
daude
koaderno horietan. Horiek ere Xenpelarrera eramatea izango dut onena, ezertarako balio badute behintzat”.
|
|
|
“Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non
|
egongo
den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
Hori da gure ustez Xenpelar Dokumentazio Zentroak egun duen ezaugarri nagusienetakoa. Bizi bizirik
|
dagoen
kultur mugimendu oso bati buruz sortzen den informazioa dokumentatzea etengabeko lana da, eguneroko dinamiketan oinarritzen da gure jarduna, egun gertatu berri, gertatzen eta epe laburrean gertatuko diren saioei buruzko informazioa jasotzen dugu, zein bertsolari non arituko diren bertsotan, nork antolatzen duen, saioetako kartel nahiz iragarkiak biltzen ditugu, bertso saio horietatik lagin bat gr...
|
|
|
Hainbat norbanako eta elkarte gerturatu izan dira bertara etxe eta egoitzetan urtetan gordetako dokumentuak eramatera. Baina helburua ez da guztia toki berean gordeta izatea, dokumentu, audio, transkripzio edo artxibo bakoitza non
|
dagoen
identifikatuta izatea baizik. “Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk.
|
|
|
“Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea lortuz gero, ikerlari, erabiltzaile edo herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez
|
badago
, dagoen tokira bideratu –Koldo Mitxelenara edo sortu berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona egitea. Dokumentazioaren bilketa, antolaketa eta gizarteratzearen zikloaren osasuna bertsolaritzaren osasunaren adierazlea da”.
|
|
|
“Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea lortuz gero, ikerlari, erabiltzaile edo herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez badago,
|
dagoen
tokira bideratu –Koldo Mitxelenara edo sortu berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona egitea. Dokumentazioaren bilketa, antolaketa eta gizarteratzearen zikloaren osasuna bertsolaritzaren osasunaren adierazlea da”.
|
|
|
Orain arte ahozkoa izan da, eta horrek badu bere garrantzia, baina hori dena gordetzeko momentua iritsi da; bestela, belaunaldi guztien memoria galdu egiten da. Herri baten memoria gordetzea da honelako zentro bat martxan jartzeak duen helburu nagusia, ez gainera geldirik
|
egoteko
, aurrera bultzarazteko baizik”.
|
|
|
genuke bilketa ere guztiongandik jasotzea, irekia izatea, bertsozale, bertsolari, bertso eskola, ikerlari… Guztiok elikatzea guztiontzat erabilgarri izango dena. Guztion artean jasotako bilduma anitzagoa, osoagoa, aberatsagoa izango da, oparoagoa etorkizunean edonork kontsultatu ahal izateko, etorkizunean guztion eskura
|
egon
dadin sakabanatuta dagoen guztion altxorra”.
|
|
|
genuke bilketa ere guztiongandik jasotzea, irekia izatea, bertsozale, bertsolari, bertso eskola, ikerlari… Guztiok elikatzea guztiontzat erabilgarri izango dena. Guztion artean jasotako bilduma anitzagoa, osoagoa, aberatsagoa izango da, oparoagoa etorkizunean edonork kontsultatu ahal izateko, etorkizunean guztion eskura egon dadin sakabanatuta
|
dagoen
guztion altxorra”.
|
|
|
2012tik aurrerakoak internetek kontsultatu daitezke eta 1991tik ordura artekoak Xenpelarreko egoitzan bertan. 37.000 dokumentu inguru
|
daude
jasota. “Liburutegi atala ez dago sarean oraingoz, baina egun gure lehentasunezko lana bada hori datu baseratzea.
|
|
|
37.000 dokumentu inguru daude jasota. “Liburutegi atala ez
|
dago
sarean oraingoz, baina egun gure lehentasunezko lana bada hori datu baseratzea. Urrun gabe 5.000 argitapenen berri eta artikulu digitalak sarean kontsultagarri jarri nahi ditugu” azaldu du Aranburuk.
|
|
|
Bestalde, informazio fitxak elkarren artean estekatu eta dokumentuz lotzea da Xenpelarren helburua: “Digitalizazio planei esker, Interneteko katalogo honetan bat bateko bertsoak entzun eta idatzizko bertsoak ikusi ahal izateko fitxategiz hornitu nahi ditugu, eskaintzen diren katalogo/ fitxa bakoitzak
|
dagokion
fitxategia izateko”.
|
|
|
Hori dela eta, “datu base hau jatorri ezberdina duten bertsoak katalogatu eta gizarteratzeko diseinatzen ari gara. Xenpelar Dokumentazio Zentroan ez
|
dauden
bertso bildumak dituzten erakunde eta elkarteei elkarlanerako tresna bezala eskaini nahi zaie Bertsolaritzaren Datu Basea. Dagoeneko garatutako programa eta bertan bildutako datuei (biografiak, saioak, doinuak, eta abar) etekina atera eta ahalegin txikiagoarekin edozein lekutan eta edozein motatako bertsoak (bat batekoak edo idatziak, bertso-paper edo eskuizkribuak, audio formatutik edo idatzitik jasotakoak, …) bildu eta modu bateratuan aurkitzeko aukera emango du Bertsolaritzaren Datu Baseak.
|
|
|
Lan-talde honek kudeatzen ditu “Hitzetik Hortzera” telebista saioa eta Bertsoa sareko ataria. Erredakzio bateratua eta Xenpelar elkarren ondoan
|
daude
, hedapen eta bilketa helburuak koordinatzen. Astero biltzen dira erredakzio bateratua eta Xenpelar Dokumentazio Zentroa grabazio plana osatzeko.
|
|
|
Jaso gabekorik ezin duzu atera. Horri esker idatz dezakegu bertsolaritzaren historia, eta hori kontuan izanda, inoiz botatako bertsorik onenak grabatu gabe
|
daudela
. Behin bertsolari bati eskatu nion elkarrizketa batean berak inoiz botatako bertsorik onenak zein ote ziren irratsaioan emititzeko.
|
|
|
1997ko bildumaren hitzaurrean, honela deskribatzen zuen Josu Goikoetxeak bertso biltzailearen jarduna: “Badira bost sei urte bertso bilketan nabilela Bizkaian eta sarritan esaten dut kokoteraino
|
nagoela
. Eta hala da, neurri batean.
|
|
|
Eta handik goizeko ordu bietan irten –dena ondo badoa goizeko hiruretan neure herrira itzultzeko. Hurrengo egunean, demagun igandea dela, beste saio bat
|
dago
arratsaldez; lagunaren tabernan kafe petrolioduna hartu eta berriz kotxe zaharrean, irratia ez dabil, banoa bidean ahozko tradizio honen balio objektiboak banan bana akatzen. Bederatziak inguruan etxean izango naiz”.
|
|
|
“Kantapaperen ezaguera ere umetatik nuen”, gogoratzen du, bilketa lana horren ongi ikusia ez
|
zegoen
garai haietaz. “Neure kideen artean, jesuiten artean, ere izan ditut nire lanari irribarre maltzurrez begiratzen ziotenak”.
|
|
|
“Neure kideen artean, jesuiten artean, ere izan ditut nire lanari irribarre maltzurrez begiratzen ziotenak”. “Kontuan izan behar da garai horretan garbizalekeriak indar handia zuela eta bertsoak gaizki ikusiak
|
zeudela
, euskara traketsa erabiltzen zutelako –jarraitzen du– Bertsolaritza horregatik baztertu zen eta bazter horretatik ateratzen lan handia egindakoen artean Manuel Lekuona aipatu behar da. Literatura oral vasca [Ahozko euskal literatura] eman zuen argitara 1930ean.
|
|
|
Literatura oral vasca [Ahozko euskal literatura] eman zuen argitara 1930ean.
|
Badago
beste gizon bat egin zuen lana gutxik aitortzen diotena eta Errenteriako Makazaga da, horrenbeste bertsopaper eta bertso liburu atera zituena eta urtebetez Bertsolariya aldizkaria argitaratu zuena. Liburuxkak ere atera zituen:
|
|
|
Bestela esanda: “Lekuan lekuko eta garaian garaiko, zuk esateko daukazun horretatik identifikatzea zer den leku horretan eta memento horretan han
|
dagoen
jende horri interesatu ahal zaiona, eta hori ondo adierazteko moduan esatea”.
|
|
|
Zergatik ez naiz gustura sentitzen? ’ Agian, saio mota batzuetan ez zara gustura sentitzen, eta gogoeta horiek egiten dituzu. Beti ez bada, ia beti, norberaren barruan
|
daude
erantzunak. Denei irteten zaigu norberaren kanpotik topatzea arrazoiak, baina normalean —eta, batez ere, ibili nahi baduzu— zure barruan topatu behar dituzu”.
|
|
|
“Nik uste dut denok egin genukeela, oso inportantea delako ezagutzea zein diren zure gardentasun horretan dituzun ahulguneak eta indarguneak, jendearen aurrean garden agertuko bazara”, ebatzia du. Maskara jantzi eta atzean zer
|
dagoen
ez jakiteko arriskua bada Enbeitaren iritziz: “Uste dut inportantea dela zuk zure emozioak ezagutzea eta kudeatzea.
|
|
|
Horiekin guztiekin bizi behar dela, eta horiekin guztiekin bizitzen jakin behar dela: “Egun batean oso haserre edo triste
|
bazaude
, egun hori pasatuko da, eta hurrengo egunean egongo zara pozik. Denak dira zure bizitzaren parte, eta bertsoa ere zure bizitzaren parte da”.
|
|
|
Horiekin guztiekin bizi behar dela, eta horiekin guztiekin bizitzen jakin behar dela: “Egun batean oso haserre edo triste bazaude, egun hori pasatuko da, eta hurrengo egunean
|
egongo
zara pozik. Denak dira zure bizitzaren parte, eta bertsoa ere zure bizitzaren parte da”.
|
|
|
“Badakigu historian emakumeei gehiago baimendu zaigula emozioak bizitzea. Baimendu, baina baimen horretan juzku bat
|
egon
da, eta botere soziala kendu digu horrek. Gizonezkoek uste izan dute jakin dutela emozio bat une jakin batean ez adierazten.
|
|
|
Bertsolaritzak ere balio du aurrez azaldutakoa argitzeko: “Emakumeak hasieran oso juzgatuak ziren, hori ez
|
zegokiolako
bertsolaritzari, eta gero baimentzen zitzaien, baina emakumeak ziren. Bertsolaritzan gertatu dena gizartearen isla izan da”.
|
|
|
“Niri ekarri hona bost bertsolari gizonezko benetan euren emozioak erakutsi dituztenak hamar plazatan. Ez
|
daude
. Nik hartzen ditut nik miresten ditudan gizonezko bertsolari horiek, eta oso oso gutxitan ikusi ditut benetan tripetatik kantatzen.
|
|
|
Irudia bestelakoa da Enbeitaren ustez: “Sentimental dabiltzanean eta maitasunez ari direnean, badaukat irudipena badirela beti lau gauza betikoak eta topikoak; bestela, puntu batean beti
|
dagoela
freno bat. Orain arte uste dut ausartagoak izan garela emakumezkoak gizonezkoak baino”.
|
|
|
Aldaketa prozesuan sumatu arren, Euskal Herria “herri tristea” dela babesten du Amaia Vazquez psikologoak. Bertsogintzan —bakarkakoetan, bereziki—
|
dagoen
tristurarako joera izan dute hizpide lau bertsolariek eta psikologoak.
|
|
|
Adibideen bidez segitu zuen: “Adibidez, oso gaizki ikusi izan da, pertsona bati nola
|
dagoen
galdetuta, ‘oso ondo’ dagoela erantzutea. Inoiz ezin izan dugu aldarrikatu pozik dagoela bat, gustura dagoela.
|
|
|
Adibideen bidez segitu zuen: “Adibidez, oso gaizki ikusi izan da, pertsona bati nola dagoen galdetuta, ‘oso ondo’
|
dagoela
erantzutea. Inoiz ezin izan dugu aldarrikatu pozik dagoela bat, gustura dagoela.
|
|
|
“Adibidez, oso gaizki ikusi izan da, pertsona bati nola dagoen galdetuta, ‘oso ondo’ dagoela erantzutea. Inoiz ezin izan dugu aldarrikatu pozik
|
dagoela
bat, gustura dagoela. Larderiatzailetzat jo izan da, apaltasun horren barruan.
|
|
|
“Adibidez, oso gaizki ikusi izan da, pertsona bati nola dagoen galdetuta, ‘oso ondo’ dagoela erantzutea. Inoiz ezin izan dugu aldarrikatu pozik dagoela bat, gustura
|
dagoela
. Larderiatzailetzat jo izan da, apaltasun horren barruan.
|
|
|
Gatazka politikoarekin lotu zuen Onintza Enbeita bertsolariak psikologoak tristuraz eta sufrimenduaz azaldutakoa. “Kuriosoa da jendea pozik
|
egotea
negar egiten duzulako”, ekin zion erantzuteari ironiaz. Ondoren, heldu zion gatazka politikoarekin lotzearekin:
|
|
|
Ondoren, heldu zion gatazka politikoarekin lotzearekin: “Euskal Herrian jaio nintzen, onartzen dut Euskal Herrian oraindik gatazka bat
|
dagoela
, eta nik gatazka horren parte bat bizi izan dut. Nik bizi izan dudan horretatik atera izan dudan ondorioa da era honetako espresioak erabili izan ditugula beti:
|
|
|
Nik bizi izan dudan horretatik atera izan dudan ondorioa da era honetako espresioak erabili izan ditugula beti: ‘hemen aurrera egin behar da’, ‘gogor egin behar da’, ‘aurrera bolie’… Vazquezek egindako irakurketaren antzekoa egin zuen Enbeitak alde horri
|
dagokionez
. “Bizi izan ditugu –eta nik bizi izan ditut– oso oso egoera gogorrak, eta ez dut eduki negar egiteko eskubiderik.
|
|
|
“Bizi izan ditugu –eta nik bizi izan ditut– oso oso egoera gogorrak, eta ez dut eduki negar egiteko eskubiderik. Bizi duzu tentsio hori guztia, eta
|
badago
zeozer kolektiboa ukatu dizuna negar egitea, erortzea edo abandonatzea. Jendeak badauka min bat atera ez duena.
|
|
|
Jende horrek negar egiten du zurekin, identifikatuta sentitzen da, badauka barruan atera ezin duen min hori, onartzen ez zaion min hori. Beste batetik esaten dute ordua izan dela baten batek onartzeko triste
|
dagoela
, min daukala eta aurrera egiteko negar egin behar duela”. Euskal gizarteari ikusten dio “eutsitako mina” Enbeitak, eta baita Vazquezek ere:
|
|
|
Bere negar egiteko eskubidea, bertsozalearen eskubide egiten du Enbeitak: “Zuk zure buruari negar egiteko eskubidea onartzen diozunean, zure aurrean
|
dauden
600 pertsonei ere onartzen diezu. Nik uste dut hori inportantea dela”.
|
|
|
Ni ez naiz jendea hunkitu zale hunkitu nahi dudalako. Nik neure burua hunkitua
|
dagoelako
hunkitzen badut jendea, ongi, baina baldin banabil beste eremu batean, ez dudana batere emoziotik bizi, ez dut uste inoiz hunkituko dudanik jendea edo, behintzat, ez dut zerbait eginen horretara jotzeko. Nire burua hunkitua denean transmititzeko zalea naiz”, gaineratu zuen.
|
|
|
Sinesgarritasunaren borroka “potoloa” da bertsolaritzan Enbeitaren irudiko. Sinesgarritasunari
|
dagokionean
, gakotzat tripetatik kantatzea du: “Kantatu izan dudanean oso tripetatik inork ez du zalantzan jarri esan dudan berba bakar bat ere.
|
|
|
Bertso eskoletan emozioak modu zehatz batean landu behar direla erakusten hastearekin, kontuz ibili behar da Igor Elortzaren iritziz, “patroi modukoetan” ez erortzeko. “Seguru hor badela egin bako bidea, baina kontu eduki behar da seguru ez
|
dagoelako
mundu guztiarentzat balio duen patroirik. Kontu teknikoekin ez da interesantea, eta kontu emozionalekin desastre samarra izan liteke.
|
|
|
Konplexua da: bertsogintzan ez
|
dago
irizpide eztabaidaezinik; iritziak daude, joera pertsonalak, gustu pertsonalak, iritzi pertsonalak, emozio pertsonalak…”. Egin beharrekoa ebatzia du Elortzak:
|
|
|
Konplexua da: bertsogintzan ez dago irizpide eztabaidaezinik; iritziak
|
daude
, joera pertsonalak, gustu pertsonalak, iritzi pertsonalak, emozio pertsonalak…”. Egin beharrekoa ebatzia du Elortzak:
|
|
|
“Bertso eskoletan ikasi behar dugu emozio denak normaltzat onartzen”, Onintza Enbeitaren ustez. “Gu bertsotan hasi ginenean jarrera bat zen jarrera nagusia —bai kantatzeko posturari
|
zegokionez
, baita kantaerari zegokionez ere—, hori zen normala, eta beste guztia arraroa. Nik uste dut bertso eskoletan erakutsi behar duguna dela dena dela normala:
|
|
|
“Bertso eskoletan ikasi behar dugu emozio denak normaltzat onartzen”, Onintza Enbeitaren ustez. “Gu bertsotan hasi ginenean jarrera bat zen jarrera nagusia —bai kantatzeko posturari zegokionez, baita kantaerari
|
zegokionez
ere—, hori zen normala, eta beste guztia arraroa. Nik uste dut bertso eskoletan erakutsi behar duguna dela dena dela normala:
|
|
|
Psikologo batengandik jasoa ekarri du azalpenera. Ba omen
|
dagoelako
psikologo bat esaten duena bikoteak ez direla aurrez aurre jarri behar mahaiaren bueltan, alboan eseri behar direla, aurrez aurrekoa beti borrokarako jarrera dela. “Nahi eta nahi ez defentsa eta ofentsiba daude aurrez aurre, eta alboan gaudenean ez dago hori”, osatu zuen.
|
|
|
Ba omen dagoelako psikologo bat esaten duena bikoteak ez direla aurrez aurre jarri behar mahaiaren bueltan, alboan eseri behar direla, aurrez aurrekoa beti borrokarako jarrera dela. “Nahi eta nahi ez defentsa eta ofentsiba
|
daude
aurrez aurre, eta alboan gaudenean ez dago hori”, osatu zuen. “Nahiz eta guk publikoa asko maite, gu beti gaude publikoarekin aurrez aurre, eta beti gaude defentsarako eta ofentsarako arma denekin.
|
|
|
Ba omen dagoelako psikologo bat esaten duena bikoteak ez direla aurrez aurre jarri behar mahaiaren bueltan, alboan eseri behar direla, aurrez aurrekoa beti borrokarako jarrera dela. “Nahi eta nahi ez defentsa eta ofentsiba daude aurrez aurre, eta alboan
|
gaudenean
ez dago hori”, osatu zuen. “Nahiz eta guk publikoa asko maite, gu beti gaude publikoarekin aurrez aurre, eta beti gaude defentsarako eta ofentsarako arma denekin.
|
|
|
Ba omen dagoelako psikologo bat esaten duena bikoteak ez direla aurrez aurre jarri behar mahaiaren bueltan, alboan eseri behar direla, aurrez aurrekoa beti borrokarako jarrera dela. “Nahi eta nahi ez defentsa eta ofentsiba daude aurrez aurre, eta alboan gaudenean ez
|
dago
hori”, osatu zuen. “Nahiz eta guk publikoa asko maite, gu beti gaude publikoarekin aurrez aurre, eta beti gaude defentsarako eta ofentsarako arma denekin.
|
|
|
“Nahi eta nahi ez defentsa eta ofentsiba daude aurrez aurre, eta alboan gaudenean ez dago hori”, osatu zuen. “Nahiz eta guk publikoa asko maite, gu beti
|
gaude
publikoarekin aurrez aurre, eta beti gaude defentsarako eta ofentsarako arma denekin. Gainera, ez dakigu zein erabiliko ditugun ez dakigulako zer gertatuko den saio horretan.
|
|
|
“Nahi eta nahi ez defentsa eta ofentsiba daude aurrez aurre, eta alboan gaudenean ez dago hori”, osatu zuen. “Nahiz eta guk publikoa asko maite, gu beti gaude publikoarekin aurrez aurre, eta beti
|
gaude
defentsarako eta ofentsarako arma denekin. Gainera, ez dakigu zein erabiliko ditugun ez dakigulako zer gertatuko den saio horretan.
|
|
|
Jolas horretan “bataila hori” nola amaitzen den beti da “oso desberdin”. “Guk ez dugu bizi bataila moduan, baina beti
|
gaude
aurrez aurre, eta beti gaude armatuta. Zure buruarekin daukazun desafio bat da, ondo irten behar delako.
|
|
|
Jolas horretan “bataila hori” nola amaitzen den beti da “oso desberdin”. “Guk ez dugu bizi bataila moduan, baina beti gaude aurrez aurre, eta beti
|
gaude
armatuta. Zure buruarekin daukazun desafio bat da, ondo irten behar delako.
|
|
|
Zure buruarekin daukazun desafio bat da, ondo irten behar delako. Publikoaren aurrean jartzeak gauza askotan eragiten du, zure etxeko bakardadean eragingo ez lizuketenetan”, bukatu zituen borroka psikologikoei
|
dagozkienak
.
|