|
2007
|
|
|
Biharamunean, berriz ere eskola utzita, lasterrez hatshantuak sartu ziren etxean gure
|
bi
mutilneskak, bainan ikusi zutelarik aita mahainean kaseta irakurtzen, berehala ondorat hurbildu zitzaizkion:
|
|
|
— Den bezala salatzen daunat, jandarmek ez gitine hurbiltzerat utzi eta hamarrer buruz jin ditun beste
|
bi
jandarma auto, bizpahiru poliza gizonekin, eta fuera igorri gitine, baizik eta ez zela deus ikustekorik guretzat.
|
|
|
Sartu ziren
|
bi
jandarma kasketak eskuan, kasik eskusatuz bezala beren harat etortzeaz.
|
|
|
Zer dabila etxe huntan? Xanak deliberatu zuen bere aitari berari galdetzea eta ganbarako atea zabaldu zuen,
|
bi
urhats egin ilunpean eta:
|
|
|
... egun on, bai... badakizue zer? Oxtian hamekak inguruan beste
|
bi
auto jin ditutzu ikerketa lekurat eta handik jautsi bi jaun krabatadun hiru jandarmen artean. Eta badakizu nor ziren?
|
|
|
... egun on, bai... badakizue zer? Oxtian hamekak inguruan beste bi auto jin ditutzu ikerketa lekurat eta handik jautsi
|
bi
jaun krabatadun hiru jandarmen artean. Eta badakizu nor ziren?
|
|
|
Geroztik nehork ez zuen haren berririk ukan sekulan. Eta horrela, jandarmek erran zuten ere,
|
bietarik
bihi bat gehiago ez bizi izanez, inkesta abiatzeko ez zutela xederik.
|
|
|
Arñot ttipia, bere hamar urterekin, errumes edo erromanixel tropa hartako haur gehiena zen, bost anai zituelarik,
|
bi
emazte eta lau gizonezkoez osatutako familia hartan. Famak zionaz, haur ebatsi bat omen zen, denek baitakigu buhame kasta horrek ez duela gaiztakeriaz besterik egiten, bainan fama zen bakarrik, zeren eta nehor ez baitzen egundaino menturatu horren segurtatzeko galderarik egitera.
|
|
|
Bisitalariak ziren, ardura, haur beha edo esperantxetan ziren emazteak, heien kezka nagusia zelarik zer haur zuten ekartzen beren sabelean, mutila ala neska. Eta, Maritza azti zaharrak, errezebitzen zituen karabana ederrenean, paretak oihal ezti eta koloretsuez apaindurik,
|
bi
alki buhant eta apalak eskainiz jartzeko, goxoan mintzatu ahal zaitezen. Orduan hasten zuen bere" komeria", otoitz bitxi batzu ahopekatuz, kurutze seinalea egiten zuen, esker aldetik balin bazen ere, erranez:
|
|
|
Arñotek ez zuen
|
bietan
erraiterik behar izan, segidan jarri zen aulki zahar baten gainean, dena begi beharri ugazamari begira.
|
|
|
...guziz orraztaturik, usainonez (diotenez, bainan ez duk hala ez!) eta krema zerbaitez apaindurik, lepoan distirant eta girgillatsu koilarre bat, azukre mokor baten biltzeko altzoetan jautzika xanpa mehar eta xehe bat bakarrik ateratuz, lumadun izakien arrabotsa iduri baitu zakur ots bat baino gehiago, kapa eta xingolez beztiturik bere madamaren antza hartuz, gure kastakoa zitekalarik nahiago baitu
|
bi
hankadunen arrazatik agertu, ezin baitu emerik ere ezagutzen ahal, zituen bi mokorroak kendu baitizkiote gazte gaztean, lasai, legun eta umil egon dadien, beti beropean, saloian bereziki, edota negu betean su bazterrean mimenezko zare oihalez apaindutako xirtxil batean etzanik, nun ez den ere, gauza harrigarria, bi hankadunen ohantzean sartzen, izitua, hain den lotsakor bere gorputz mendrea arrat...
|
|
|
...erbaitez apaindurik, lepoan distirant eta girgillatsu koilarre bat, azukre mokor baten biltzeko altzoetan jautzika xanpa mehar eta xehe bat bakarrik ateratuz, lumadun izakien arrabotsa iduri baitu zakur ots bat baino gehiago, kapa eta xingolez beztiturik bere madamaren antza hartuz, gure kastakoa zitekalarik nahiago baitu bi hankadunen arrazatik agertu, ezin baitu emerik ere ezagutzen ahal, zituen
|
bi
mokorroak kendu baitizkiote gazte gaztean, lasai, legun eta umil egon dadien, beti beropean, saloian bereziki, edota negu betean su bazterrean mimenezko zare oihalez apaindutako xirtxil batean etzanik, nun ez den ere, gauza harrigarria, bi hankadunen ohantzean sartzen, izitua, hain den lotsakor bere gorputz mendrea arratoi edo berdin sagu ttipi baten janen diola...
|
|
|
...lez beztiturik bere madamaren antza hartuz, gure kastakoa zitekalarik nahiago baitu bi hankadunen arrazatik agertu, ezin baitu emerik ere ezagutzen ahal, zituen bi mokorroak kendu baitizkiote gazte gaztean, lasai, legun eta umil egon dadien, beti beropean, saloian bereziki, edota negu betean su bazterrean mimenezko zare oihalez apaindutako xirtxil batean etzanik, nun ez den ere, gauza harrigarria,
|
bi
hankadunen ohantzean sartzen, izitua, hain den lotsakor bere gorputz mendrea arratoi edo berdin sagu ttipi baten janen diola...
|
|
|
...derabila, ardietaz ni bezala (ez, ez arras ni bezala ez!) arduratzen baitira, beti nagusiaren zangopetan, hunek aintzin berek aintzin, hunek gibel berek gibel, buztana beheiti, dirudi herrestan ibiltzen direla, alde guzitarat so, ez jakin zer eta nola egin, xanpaka ez baitute ikasi ere, iledun izakiak iziturik atxikiz hain dira faltsuak, ixilak, zitalak, ustelak, aurpegi biko eta xanpa zuri, beren
|
bi
hankadun jabeari kausitzeko... hobeko baitzuken, hunek, labrika xume eta bizi bat ezinez eta" colley" bastart zikin horietan konfidantza eman.
|
|
|
Artzai xakur erne eta alai bat bakarrik, ile kuskulatu labur eta harro batez jauntzirik, begiak xorrotx, beharriak erne, ez deus batentzat gorputz guzia daldaran. Haatik, aitortu behar dut, ni ere besteak bezala,
|
bi
hankadunen zerbitzuko naizela, bainan ez nola nahika, nortasun bitxikoa naizenez, duintasunez beterik, ez baitut beti manatua egiten ostiko zonbaiten hixtuak ez naukalakotz beldurtzen, partikulazki nagusiak adardun edo apodun izakien bila manatzen nauelarik eta nik, horiek ezin soportatuz, uzten baititut nahi dutena egitera.
|
|
|
...rkaturat heldu ginen eta, lehen jende saldoa lekuen hartzen ari zen, bakoitzak behi, ardi edo zerri tropa bat estekatzen zuela burdinezko kadenetan, bertze batzuk aldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen denek ikusteko gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor
|
biak
, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu bezala bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so egin, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han e... Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste
|
bi
gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere... Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori?
|
|
|
— ez, haurra, eta ez diat jakin nahi ere... badakik zertako? — egia, ahantzia nuen — ixilik... ixilik egoiteko manuaren gatik, eta ixildu nintzen hainbeste nuelarik erraiteko, aitak zaldiaren giderrak hartu zituen hitz bat erran gabe, eta
|
biak
oinez eta bakarrik, karrosan norbait zelarik alta, abiatu ginen merkatutik etxerateko bidean. Hiritik ateratu eta, alkietarat iragan ginen eta zaldiaren urhats inarrosiaren menpe abiatu etxerat buruz, karrosaren kulunkak loa ekar arazten zautala nahi gabez.
|
|
|
Nundik dator, zure ustez, botiga tzar hori? — eta orduan, irriz hasi zen — ez nian horri pentsatzen, bainan, banakian egun batez egiak berriz agertzea zukela, haugi, mintzatuko gaituk — sukalderat itzuli ginen — pausa ordua duk berdin, balia dezagun — eta ama deiturik,
|
biek
betan hau kondatu zidaten — mila bederatzi ehun eta berrogoita hiruan, gerla zukan, gu merkatuan izan ginen egun hartan, manaturik joan nindian," erreziztenziak" manaturik. Aintzin bezperan, beren" maquisard" leial bat arrestatua izan zian, Donapaleuko presondegirat ekarria eta, gaua zelata, eskapatu ahal izan zian.
|
|
|
Horiek hola, negu batez jakin zuen, ilober entzunik," gure amak beste haur bat ukanen du", horrek ez baitzizaioten gehiagoko efetorik egiten, aski zirela
|
biak
bai jostatzeko" zer izanen dugu gehiago anai edo arreba ttipi batekin. Zer afera!".
|
|
|
Bitxi bada bitxi,
|
bi
hankadunen harremanen berri susmatzen dut airean limurtzen den giroaren usaina ahoratuz, dirudi, elhez ez banaiz hornitua eta ezin konprenituzko gauza batzu ulertzen ez baditut, ene zentzuan beste ulertzeko modu eta sendimendu bat dutan. Ene beharriak, beren laburtasunean, beti zai dirade eta ene zakur lagunek diotenaz, kartierreko hoberenak ditut, kanpoko ala barneko kalapita edo arrabots guziak entzuten ditut eta jakinean ala sekretuan egiten diren gauzak senditzen.
|
|
|
Nahiz ez den beti gaitz hortaz ohartzea, ikusten badut batek edo besteak besoetan ene hartzeko desira duela, segur naiz nunbait zerbait ongi ez dagonik badela. Hola entzuten dut usutan, batek" a, hi ba, zakurra lagun bat hiz, konfidantzazkoa, hi ba..." eta handik berehala besteak nau deitzen" llabri, te, te, haugi haugi enekin, gu
|
biek
elgar ulertzen diauk hobeki..." jakin zazue orduan hobe dutala biekin akort izaitea, bat ez bestea hautatu gabe, zeren eta zerbaitetaz edo nunbait elgarren samur baitira, eta nik, pairatzeko partez, nahiago dut biekin ongi izan, hori ikasi dut ene bizi luzeari esker.
|
|
|
Nahiz ez den beti gaitz hortaz ohartzea, ikusten badut batek edo besteak besoetan ene hartzeko desira duela, segur naiz nunbait zerbait ongi ez dagonik badela. Hola entzuten dut usutan, batek" a, hi ba, zakurra lagun bat hiz, konfidantzazkoa, hi ba..." eta handik berehala besteak nau deitzen" llabri, te, te, haugi haugi enekin, gu biek elgar ulertzen diauk hobeki..." jakin zazue orduan hobe dutala
|
biekin
akort izaitea, bat ez bestea hautatu gabe, zeren eta zerbaitetaz edo nunbait elgarren samur baitira, eta nik, pairatzeko partez, nahiago dut biekin ongi izan, hori ikasi dut ene bizi luzeari esker.
|
|
|
Nahiz ez den beti gaitz hortaz ohartzea, ikusten badut batek edo besteak besoetan ene hartzeko desira duela, segur naiz nunbait zerbait ongi ez dagonik badela. ...zuten dut usutan, batek" a, hi ba, zakurra lagun bat hiz, konfidantzazkoa, hi ba..." eta handik berehala besteak nau deitzen" llabri, te, te, haugi haugi enekin, gu biek elgar ulertzen diauk hobeki..." jakin zazue orduan hobe dutala biekin akort izaitea, bat ez bestea hautatu gabe, zeren eta zerbaitetaz edo nunbait elgarren samur baitira, eta nik, pairatzeko partez, nahiago dut
|
biekin
ongi izan, hori ikasi dut ene bizi luzeari esker.
|
|
|
Bainan, aldrebes, gertatzen da beren arteko imurra ona izaitea, irriz eta elgar kilikaka ari baitira batzutan. Jadanik erran badauzuet kanpoan laketago nintzela, barnean izatea ere maite dut eta, partikulazki, apairu denboran,
|
bi
hankadunen mahaiaren azpian, oi zer leku aproposa, han baitira denak entzuten, ikusten eta gainera, artetan hexur edo haragi puska batzu ere erortzen. Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean.
|
|
|
Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean. Hala nola, ene sudurraren aintzinean arraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta,
|
bi
edo hiru aldiz zangoen harat hunata ikusi eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale, goazen" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka bezala" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak erne xutiarazten bainau eta atea ikusi gabe ziuntan pasazen, hixtuak ondoriorik ez dezan izan.
|
|
|
Ez dautazue, irakurle maiteak, eni sinest araziko
|
bi
hankadunen ibilera normala denik, ez. Kexu direlarik, ni perekatu baharrez zoin gehiagoka eta, irus direlarik aldiz, ostikoka, kanporat manatuz!
|
|
|
Ados ez denak, lekuak husten ez baditu, hanbat gaixto beretzat oskaldi batez edo adar koska batez konpontzen dugu gure afera. Aldiz, abere lagun batekin elgar topatzen badugu bide onean, gure afera egiten dugu nehorren beldurik edo beharrik gabe eta ez ditugu
|
bi
hankadunak haizatzen ez baztertzen, berdin baitzaigu hor izan diten edo ez. Bainan, ez gira sekulan, kasu batean edo bestean, bi hankadunen esker edo karesa bila joanen, ahalgez ere!
|
|
|
Aldiz, abere lagun batekin elgar topatzen badugu bide onean, gure afera egiten dugu nehorren beldurik edo beharrik gabe eta ez ditugu bi hankadunak haizatzen ez baztertzen, berdin baitzaigu hor izan diten edo ez. Bainan, ez gira sekulan, kasu batean edo bestean,
|
bi
hankadunen esker edo karesa bila joanen, ahalgez ere!
|
|
|
Ez, ni artzai xakur bat naiz, edo maleruski, nintzen, zeren eta azken denbora hauetan, neke zait lehen bezala lasterka kurritzea, ardiek ez dautate gehiago kasurik ere emaiten, adina bildua dut eta lur huntako gauzetaz doi bat baztertzen hasia naiz, ene denbora egina banu bezala. Ardura,
|
bi
hankadun arrak ez nau gehiago deitzen ene lanetarat manatzeko, ahalak guttituak dituztala ohartua baita bera ere.
|
|
|
Goiz huntan, ene
|
bi
hankadun jabeak, elgar hitzarturik, jin zaizkit ene amentsetarik kentzera" Llabri gaizoa, hi bezalako zakurrik ez diauk sekulan izanen gehiago, bainan hola duk" eta arrak berekin deitu nau arditegira buruz, eta ni, nekez ibiltzen nizan gatik, ondotik jarraiki ahal bezala, dudan halere zeren eta entzun baitut emea hipaka eta ikusi begien fretatzen ere. Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort...
|
|
|
Goiz huntan, ene bi hankadun jabeak, elgar hitzarturik, jin zaizkit ene amentsetarik kentzera" Llabri gaizoa, hi bezalako zakurrik ez diauk sekulan izanen gehiago, bainan hola duk" eta arrak berekin deitu nau arditegira buruz, eta ni, nekez ibiltzen nizan gatik, ondotik jarraiki ahal bezala, dudan halere zeren eta entzun baitut emea hipaka eta ikusi begien fretatzen ere. Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan,
|
biak
ene beharretan direla eta elgarrekin akort... Samats erdian gelditu naiz, ipurdia lurrean jarri, ez jakin zer egin, norat joan" Llabri, te, te, haugi enekin, haugi" eta azkenik, gizonari buruz joan naiz.
|
|
|
Ez ditu ardiak atera, bainan dilingo zen makila beltz bat hartu du, zaku handi bat bizkarretik ereman eta joan gira
|
biak
oihanari buruz. Nekez segitzen nizaiola, bi hankaduna aintzinean bazoan, burua apal eta haritzondo baten albora helduta, han plantatu da, niri buruz itzuli eta orduan dut ikusi, espaldari kontra emaiten zuen makila luze eta beltz harek bi begi zulo bazituela, beltzak heiek ere, eni so zirela azkar, eta handik, su, pindar eta danbadak
|
|
|
Ez ditu ardiak atera, bainan dilingo zen makila beltz bat hartu du, zaku handi bat bizkarretik ereman eta joan gira biak oihanari buruz. Nekez segitzen nizaiola,
|
bi
hankaduna aintzinean bazoan, burua apal eta haritzondo baten albora helduta, han plantatu da, niri buruz itzuli eta orduan dut ikusi, espaldari kontra emaiten zuen makila luze eta beltz harek bi begi zulo bazituela, beltzak heiek ere, eni so zirela azkar, eta handik, su, pindar eta danbadak
|
|
|
Ez ditu ardiak atera, bainan dilingo zen makila beltz bat hartu du, zaku handi bat bizkarretik ereman eta joan gira biak oihanari buruz. Nekez segitzen nizaiola, bi hankaduna aintzinean bazoan, burua apal eta haritzondo baten albora helduta, han plantatu da, niri buruz itzuli eta orduan dut ikusi, espaldari kontra emaiten zuen makila luze eta beltz harek
|
bi
begi zulo bazituela, beltzak heiek ere, eni so zirela azkar, eta handik, su, pindar eta danbadak
|
|
|
— bai, berehala, prest nuzu — eta tarrapatan eskalerrak hirunazka jautsiz sukalderat sartu nintzen, beldurrak hartua ni gabe joan zadin — goizik jeikitzen bahiz, enekin eremanen haut — ez bainuen holako paradarik huts egingo etxea lurrerat joan balitz ere — segur, aita? ...tez askaltzerat manatzen ninduela — harazkik indarrak, behartuko zauzkik egun — esne eta ogiz betetako gopor bat iresten nuela kasik itotzeko irriskuan — ago emeki, gaizoa, ez gaituk beranduko, ez — ezpain xokoetako azken esne ttorttak beso sahetsarekin xukatuz — ale, bagoaz, orain — ezkaratzetik pasatuz kanporat atera ginen, zaldiz atelatutako karrosa beltzean sartu,
|
biak
ondoan jarri eta, ene haurtzaroko amentsik bizienaren osatzera nindoan, Donapaleuko merkaturat joaitea aitarekin.
|
|
|
Gauzak hola, beste
|
bi
negu pasa ziren familia areagotu zenetik, Pettani, gogoratu zitzaiolarik azken bidaiaz artatu behar zuela, bere munduko pasaia ttipitzen ari zaiola aitortuz" azken zapetak preparatzen dituk holako horietan, oi zortea! " eta deliberatu zuen hil kutxa baten egitea, berari egokia zitakena, hau ez baitzitaken beretzat nihun ez zeneko lan bat, neurriak behar bezala hartzen baziren.
|
|
|
Ez nukela hori erran behar? Baditeke, baina berdin da, errepikatuko dut,
|
bietan
beharrez. Biziaz aparte, eta zer bizia, zer zor diot?
|
|
|
Jakin behar duzu, irakurle maitea, ene zakur bizia iragaiten dutala
|
bi
hankadun eme eta arra batzuen artean, bata gizona deituko dutana eta bestea anderea, ene nagusi eta jabedun baitira, jakinez geroz, gu zakurrak, betidanik izaki kasta horren menpean garela gure otso izaera aldatu zenez geroztik, eta hori mila ta mila belaunaldiren bilakaeraren ondorioz. Gizona, beraz, da ene lehen nagusia eta horregatik, harekin pasazen ditut eguneko oren gehienak.
|
|
|
Lastaga senhar emazteak Sorobeleko Bizkartto deitu gune batetako lur eremu ttipi batean antolatu ziren, etxe ttipi eta koxkor batean aloiatuz,
|
bientzat
bakarrik azki zitakena dudarik gabe. Auzoak ez zituzten hain urrun eta Arkaitzerat heltzeko oren laurden bat ibilaldi aski zeien, frango sanoki ibiliz halere.
|
|
|
Noiz eta nola deliberatu zuten geroko ekintza, nehork ez daki eta auzoek diotenez, errejistroetan ikusi dugun bezala," laster hasi ziren Lastagaren goaitatzen edo elgarri keinuka ere beraren bixtan, hunek ez baitzuen deus entzuten ez ikusten, alta hainbeste duda zuelarik Olate jin aintzin". Zalantzak ere izan zituztela erraiten ahal da, zeren eta
|
bi
sasitar amorosek, paperretan emanak diren lekukotasunen arabera," denbora eman zuten ekintzaren burutzeko, aspaldi hartan ari ziren, kasik gorde gabe, beren lanaren prestatzen".
|
|
|
Bainan, beherago, eiherazainaren lekukotasuna agertzen da berriz eta harek dio" Olatek du Maddi enganatu, hori ez bazuen egiten, berak ere etxe hartarik kanpoa zuken, eta norat joanen zen?". Gutienez, dudak baziren beraz jakiteko nor zen lan horren gomendazalea eta egilea, edo berdin
|
biak
batean.
|
|
|
Modu bat edo gehiago zalantzan ezarri zutenez ez dakigu, bakarrik eiherazainak zionez" ainhitz lekutan ikusten ziren Maddi eta Olate, ixilka, ikerka, hau ikus hura hunki, hunat so egin, harat behatuz, nabari zen ez zakiteka oraino..."" zer?" erran zuen jujeak, eta" nik ez dakit, ez nintzan heiekin" eta" nolaz dakizu beraz zertan ari ziren?", eta paperrean ez da deus gehiago idatzirik. Beste auzo batzuen ganik jakiten da ere" usutan kalapitak ezagun ziren azkar, baita ere oihu, sakre eta beste", eta inkestak agertuko duen bezala,
|
bi
gizonak papotik loturik ere egon omen ziren egun batean, oihesturik, batak bestea kriminel izenaz akusatzen zuela. Poliza gizonek bildu lekukotasunen erranean jarraituz, arma batekin hiltzeaz gain, aipatua izan zen haizkoraz botatzea, espatarekin triperditzea, leize zulo batetarat botazea eta nork daki zer oraino, bainan horiek guziek ez dute funts mendrerik ere zeren eta bakoitzak iruditutako ideia batzu baizik ez baitziren.
|
|
|
Egia hau izan zen, gure ustez: mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko otsailaren hiruan, gauerdi hirian, batak mazo batekin zentzordatu zuen senharra, besteak ganibetez (zortzi ukaldiz bederen, auziko erranen arabera) garbitu eta
|
biek
, hain segur ere, zangoetarik herrestan ereman putzu zilo barna batetarat. Gorputza han egon bazen denbora puska batez, edo lohian kokaturik edo urez beterik behin behera joana zelako, berriz agertu zen urgainera ondoko egunetan eta hola zuten denek jakin Lastagaren erahiltzea.
|
|
|
Hura ere Olatek garbitu ote zuen? " ez, jauna, ez nuen horretarako arrazoinik,
|
biek
elgarrekin bizi berri baten muntatzea ginuen hitzartua" zion jujearen galdeeri. Beraz, auziak segitu zuen bere bidea Maddi gabe eta hilketa horren protagonista bat falta izan gatik, Olatek pairatu zuen ondorioa, urkabiarat kondenatua izan zen eta mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko azaroaren lauean, soka eman zioten lepotik eta, gaizo mutikoak," nigarrez amari deika", azken jautzia egin zuen.
|
|
|
Artaño deitu soldado bat kondenatua izan zela agorrila erditsutan eginikako ohointza baten gatik, Joseph Dumoulin deitu lagun batekin (gure Lastaga famatua, iduriz) lapurketa bat obratu zutelakotz Bordeleko notario lukurari baten etxean, eta, hau garbitu eta, urrezko luis eta harri bizi mordo bat arrobatu. Galdezketa larriak (eta bortitzak?) jasan izan gatik, Artañok beti ukatu zuela altxorraren jabe zenik,
|
biek
ekintza egin eta Dumoulinek zuela nunbait gorde, eta ez zakiela ez hau ez hura nun ziren. Azkenik, Artaño armen puntan pasatua izan zela gerla denborako ebasketa egitea gatik eta armadako arduradunek, emeki emeki afera utzi zutela ixiltzera, Dumoulin hura ordukotz desagertua baitzen eta beren paperretan desertur ekarria.
|
|
|
Herriko ehorzketa, bataio, ezkontza, komunione, absoluzione, katexima, edo elizako ofizio guziak airean eremaiten zituen, baita ere, denbora berean, nortsu zen mezarat heldu goaitatzen, ilherrietako belardia tapikatzen zuten haurrak erasiatzen, horiek guziak ondorio eraginkor bainan irudimen gabeko jokabide batean. Igande eguerditetan, ardura heldu zen gure etxera jatera eta oilaskotik
|
bietan
hartzeko ez zen herabe. Mahaitik ateratzen ginen bezain laster, gure lekua ez baitzen gehienen artean izatea, gure azken bekatuak kondatzen zizkion amari, pentsatu gabe kofesioko sekretuaren haustea zitakela hori, begia bizi, kontzientzia garbi, kafe kikerra eskuan, buhaka beroxe zuelakotz.
|
|
|
" Besten etxea xerbitxatzen ikasia ukanen dunalarik, hirea estimatuko dun! " Hitz horiek erran ondoan, amak kartonezko balisa hetsi zuen, Xantiana lagundu geltokira, Miaritzera abian zen treinean sakatu
|
bi
musu motz motza mateletan pausatuz (amak ez gintuen sekulan amultsuki besarkatzen, horren egitea ahulezia bat zaiolata), eta adios ttipi batez agurtu zuen kaia ertzetik. Ene arreba" lanera" badalia izan zen, penitentzia gisa, gure apez xaharraren kontseiluen bidez, kostakaldeko familia handi batetara, errotik katolikoa, aberatsa izana gatik, Miaritzeko auzo gune batetan zuten gaztelu kozkor bezain apaindu batetan bizi zena.
|
|
|
". Ez bagine gu,
|
bi
anaiak, bere eskuetatik lotuak izan, badut beldurra ama lurraren barnean sartuko zen. " Ez milesker" erran ondoan, aintzinean zuen inguma bat iruditzen zitzaion emazte hura agurtu zuen eta etxerateko bidea tuntik atera gabe egin ginuen, sekulan ez baitut jakin zer pentsamendu modutan kurritzen zen bere gogoa.
|
|
|
Hau da nik emanen dauzutan kontseilu bat, sekretuzkoa baina eraginkorra izan ditekena, nihaurek frogatu baitut zure adin bertsuan nintzelata. Meza hasi aintzin, Jainkoak barka dezadala, edan itzatzu
|
bi
ttortta vodka basotarat urekin, eta ikusiko duzu nola aisezia eta ausartziak etorriko zauzkitzun. Zoaz Jainkoaren babesean.
|
|
|
Ez dut hortaratzerik izan hain duzu berriki eta lerdenki zelebratu Gure Jaunaren Ofizio Saindua. Heldu den igandeari buruz eta Dohain Bereziak ez dezan ondorio txarrik izan, ene kontseiluak segizkitzu zuzen zuzena, erran nahi dut
|
bi
ttortta vodka basotarat urekin edan eta ez kontrarioa.
|
|
|
— Ago... kameluak... bat ala
|
bi
konkor ditik?
|
|
|
— Xinkoa! Eta
|
bi
konkorretako alimale hori zertako zian. Ez ahal zian bestek bezala xakur bat edo gatu bat aski?
|
|
|
— Halere... abantaila bat badik kabala horrek, ur guti aski duela bizitzeko... eta guk beste zerbait behar diagu... Ostaler! ekarzkigutzu beste
|
bi
" rikar" otoi!
|
|
|
Hori zukean behar bada, kamelia, bai, orain oroitzen nauk, kamelia zuela bere baratzean eta horregatik preso eraman dutela... Ostaler, beste
|
bi
, otoi...
|
|
|
... kamamila erran duk? Zertako ez,
|
biak
hizkiz iduriak dituk eta balitekek gaizki hartu dutan botiga tzar horren izena...
|
|
|
— Gaizoak, zein gibelkoiak zareten
|
biak
, ene alabak berehala ulertu dik ba afera...
|
|
|
Orain berantegi da, ez dut ez jakinarena egiten ahal, hori da gaitza! Hainbeste urte" galeretan" pasatu ondoren guzien ahanzteko eta
|
bi
minutaz denak akabo! Hau da ba pitokeria!
|
|
|
Gaitzeko ero krisia lotu zitzaion, denak hautsiz sukaldean, oihuka bazter guzitan, azkenik mozkorra arraildua piltzar baten gisan lurrean zihoan herrestan. Ni, eskailer azpiko gordailuan sartu nintzen bixkotxa paketa bat eta iranja jusa pinta bat eskuetan, eta han egon nintzen
|
bi
egun osorik. Sei urte nituen.
|
|
|
Azken urtean, ikas buruko etsamina pasatzeko momentuan, apez nagusiari imintzio eskarnio bat eginik eta eskolako mutil tzar bateri paperak ebatsiz, ihes egin nuen, muga pasatu eta... han ninduten harrapatu, eta gazteegi nintzela kartzelan emateko, aitak Domintxineko eskola diziplinatuan sakatu ninduen abantxu
|
bi
urtez. Handik elkitzeko ere ihesi joan behar izan dut Bordaleko hiri beterat, zenbait urtez han bizi izan naiz karriketan, gorderik, isilean, sasitar bat bezala.
|
|
|
Ez luke besterik behar, bera han izan zedin eta ni ere! Hasteko, bera ez da gomitatua izan ni bezala, eta han izateaz abisa baledi, bekoz beko
|
bi
hitzez galdezka nezake zertaz eta nolaz ni gabe lekuak hustu zituen Baina, ez, ez da han izango ez, arrazoi pilik ere ez du horretarako, nondik jakinik hasteko, edota ni bezala, kazeta irakurriz. Eta, han balitz, ez nezake ezagut ere, hainbeste denboraren buruan.
|
|
|
Jende guti bildu da, hogei bat gorenez, denak ere zahartuak, ezagutzen ez ditudanak gehienbat, salbu aitatxi eta amatxi, gaizoak, negarrez urtuak, batek besteari besoa emanez. Beren aitzinean, kutxa
|
bi
xibaleten gainean pausatua, emazte bat beltzez beztitua, berrogei bat urtekoa iduriz, berria izan behar daiteke, ene aitak laguntzat hartu zuena bere mozkor garaiak utzi zituenetik. Ez dut uste ama hor daitekeenik, ez dut ikusten ez sumatzen ere, ez zitaken zer nahi gisaz bere lekua hemen!
|
|
|
Hor dut jakin bihotzeko joandura batek eraman duela ene aita. Ondotik, ehorztetxeko
|
bi
gizonek lurperatu dute hil-kutxa, familiako bakoitzak lur puska bat botatuz laguntzen duela bere azken bidaian.
|
|
|
—... bai, surik gabe gurea egina duk... sua eta aterpea...
|
biak
beharrezkoak dituk... arrokaren azpian den lekua, iluna baina segura, nehor ez baita harat hurbiltzen, bakarrik ni eta ni bezalakoak, guk baitakigu norat eta zertarat joan, lurpeetarat... eta lurpeetarat joateko sua behar diagu... badakik beraz suak zer balio duen...
|
|
|
—... bai umea, bai gero hire egitatea izanen duk, Abak horretarako hautatua hintuen,
|
biok
elkarrekin sortu haigu... hemendik goiti hi izanen haiz leinuaren segitzaile...
|
|
|
—... badakik, errana deiat jadanik. Hilotz lurperatu ginian duela
|
bi
elurte, basa idi batek adarkatu zuela eta, behereko arpean datza lurrez eta harkaitzez estalirik, bere senideen ondorat joana behar bada... ene ar kide maitea... haren eskasa sentitzen diat barne barnean... lepoan dudan koilarrea, katamotzaren hortz luze eta haginekin egin zidan berak, bai berak hil katamotzarekin, enetzat bakarrik, beste anitz eme zelarik gure tribuan.. ni nindian hautatu eme ki...
|
|
|
Hemen gara beraz, Izturitzeko aterpe famatuan eta nahi banatzaizue jarraiki bederen, joango gara barne hatz horien bisitatzera. Hau, lehen gela dugu, Izturitze deitua da, beste
|
bi
ere direlarik, baina, bat ezin bisitatuzkoa, urpeko sarrera duelako, eta bestea aldiz, sarritan ikusiko duguna.
|
|
|
Hemen miresten ahal duzue orduko gizonek eginiko grabatze bat, bizitegitzat erabilia izan diren aterpeetan hori bakan baita. Luzaz,
|
bi
haitzulo hauek ur azpiko ibai batek bereizten zituen eta hau berantean deskubritua izan zen historia aurreko gizonez.
|
|
|
Mailak handiagoak dituk eta gehiago baduk. Edozein gisaz,
|
bi
maila batean igotzea ez zitak posible gehiago, gaur egun, bat aldian baizik aski lan diat.
|
|
|
— Jakes, lapinen belarra ez datak moztu goiz huntan,
|
bietan
galdegina naukan, zer debru!
|
|
|
Oporrak ongi joan direa? bosteko sendo bat Jakesi,
|
bi
pott Xexiliri... ez sobera hurbil, halere... neska sano eta girgilatua... langilea... ez harro ez herabe, gisakoa...
|
|
|
belar tusta txar baten gatik! Zer afera,
|
bi
minutaz eginen niakoan, nik lan hori... dailua eskuan... irriño bat ezpainetan, eta ziaut... horra hire lapinen belarra!... gaizo Jakes, berriz ere nunbeit huts egin duk... kasu, etxekoanderea kexu... ez duk hire hoberenetan...
|
|
|
... leher egin baleza! Berantegi duk... alta badakiat ez duela pipa usain hori senditzen ahal... estakurua Argitxuren osagarriari emanez... to, Jakes, hi ta ni
|
biak
zoin zozoak gaituk...
|
|
|
... hire erraner bai, banikek hortaz zer... erran... nihaurek, sudur puntatik neramakela nahi bahu... gaizo ni... hi bezalako emazte galant eta distirant batek burua galarazteko baizik ez luken... bainan... hola hobe beharbada... gu
|
biek
badikenau gune iduritsu bat... egun batez baitugu itzuli handi bat hartu itzuliezinezko itzuli bat... erran nezaken... bainan horiek gure egitateak dituk... nehork ez dik deus jakin behar...
|
|
|
... ez, ez daunat deus erranen, sobera urrun begiratzeak ez din deus hunik... gauzak sobera barnatzeak ere ez... gibelatzea ezin baiteke eta gainerat, ez gindizken gauzak konfonditu behar... adixkidetasuna... maitasuna...
|
biak
zoin hurbil... zoin urrun...
|
|
|
Eta urte bat joan zen berriz leku heietarat itzuli zen artean.
|
Bi
haurrekin, aldi huntan, bata tarrotua, ile gorria, untutsik eskutik atxikiz zabilana eta bestea oraino ñiñia, bularrean hazten zuena.
|
|
|
Joan zen, jan, eta jadanik bere zainetan
|
bietan
bederen senditu zuen kalda bera gorputz guzian kurritu zaion Anttonen errana behatuz:
|
|
|
|
Bi
handiak xutitu ziren, ttipia aldiz, harriturik beha egon zaion bere beso eta bulharraren esperoan.
|
|
|
Eta Ximun aldiz irriz karkailaka, kostak atxikiz, itzul eta" ziiiit, pataplast!", hura ere lurrean: orduan
|
biak
han ziren elgarri so, ez jakin zer egin, nigar, irri, intziri ala kantu! Pixka bat lasaitu ondoan, bat batean, Antton gelditu zen begiak gogor eta tinko, eskuak hormaturik dilingo, aurpegia ilun eta zimurturik.
|
|
|
Sahetseko zerragailu batean harrapatu zuten berek behar baino alanbre gehiago eta horra, gure" elhurgizonak" ongi apainduak laster eskolarat joaiteko. Plantatu ziren
|
biak
, bidean," arroltze" moduan (argazkietan ikusirik bazakiten nola egin!) urritz makila pare bat bakoitzak eskuan eta" Avomar! Pre!
|
|
|
|
Bi
anaiek betan milesker erran zuten eta hurrupaka hasi ziren jaten.
|
|
|
Gure
|
bi
pottikoak jatetik gelditu ziren" atx, hau guretako dukek, kasu!" pentsatuz eta burua oraino pixka bat apalduz, beha egon ziren.
|
|
|
Joanesen behiek egina zakotela hain segur, abisatu din eta hunek aldiz bere alanbre sarea ere xehaturik atzeman din. Beraz holako desmasiak ikusik, joan tun
|
biak
, herriko goardiaren ganat eta harek inkesta bat nahi izan din egin. Pentze sahetserat jin delarik ikusi ditin bi buhame edo nik dakita zer, akuriko eta karkailaka lerraka abiatzen pentzeari behera, urean sartzen eta frist desagertzen!
|
|
|
Beraz holako desmasiak ikusik, joan tun biak, herriko goardiaren ganat eta harek inkesta bat nahi izan din egin. Pentze sahetserat jin delarik ikusi ditin
|
bi
buhame edo nik dakita zer, akuriko eta karkailaka lerraka abiatzen pentzeari behera, urean sartzen eta frist desagertzen! Dudaik gabe, barkoa han zuketenan ihes egiteko nok daki.
|
|
|
Hixtuka ari izanik, ez din arraposturik ukan eta berriz etorri delarik, bidea hartu din gain behera. Abiatu orduko bizikletako errotak zilatu zizkion alanbre puska batzuen gatik eta kasik han berean,
|
bi
zapeta ferratu zikinduak eta bustiak harrapatu ditin: lotsak harturik han utzi ditin eta jandarmeen abisatzerat joan dun.
|
|
|
Apeza aldiz, samur, Joanesen atzemaiterat, nolaz afera ttipi batentzat herri guzia airean ezarri zuen, seila zahar usteldu batek ez zuela hainbeste ixtorio merexi. Oldarturik, hunek berriz Piarresi
|
bi
paso eman dizkion, bestaldian hobeki kasu eginen zuela nor zertaz akusatu gabe! Eta azkenik, Piarresek Olaberri papotik hartu din eta arroilan sartu, baizik eta berak egina zukela kolpea beren auzo harremanen arregelatzea gatik!
|
|
|
— Badinat beldurra norbaitek ontsa irri egiten duela nunbait, gaur. Nik hasteko,
|
bi
buhame aihartu txar horiek esku pean banutza...
|
|
|
Grefierrak deitu zituelarik, Pettanek hartu zuen boneta eskuan, besoa eman Kattalineri eta sartu ziren
|
biak
tribunaleko gela handian, banka baten puntan jarri beste jende zonbaiten artean eta ixil ixila, burua apal, beha egon zer nola pasatuko zen. Jaun juje arropadun bat han zagon jendeari buruz jarria, bi epaile lagun aldean zituela berarekin solasean ari.
|
|
|
Grefierrak deitu zituelarik, Pettanek hartu zuen boneta eskuan, besoa eman Kattalineri eta sartu ziren biak tribunaleko gela handian, banka baten puntan jarri beste jende zonbaiten artean eta ixil ixila, burua apal, beha egon zer nola pasatuko zen. Jaun juje arropadun bat han zagon jendeari buruz jarria,
|
bi
epaile lagun aldean zituela berarekin solasean ari. Battitta ere hor zen," debru ustela" pentsatu zuen
|
|
|
Eta nigarrez hipaka joan zen alkirat buruz, han jarri
|
bi
eskuak papoan emanez, bihotz joandura bat ukan balu bezala.
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: heiekin askaltzen ahal nindian, artetan arno xorta bat ukaiten nian igandetan, ene lanak ez zitian hain bortitzak, ohartu zitian ahala ttipituz ari zitzaitala eta arras ontsa konprenitzen zitean gauza hori, nun ari zitzaizkian
|
biak
, aldizka edo betan, familiako seme bezala nintzela etxe huntan, beren haurra bezala konsideratzen nindutela eta horrengatik ene geroaz kezkatu behar zutela, eta hola beren ustez bainan" ez bortxaz he, hiaunez", berrogoi urtez goiti xerbitxu egin ondoan, erretreta on bat merezitua nuela, bai segur" zertako ez hik ere bestek bezala", eta hola sar nindaitekela" o, ez behala ... ..."
|
|
|
Berehala erran dezatan, hamabost egunez ari izan naiz pentsaketan, gogoa kitzikatuz, karkulan eta nik dakita zertan, hea zer mila debru erranen nuen gauza hortaz. Eta
|
bi
oren, bakarrik, eman ditut idazteko... gogoratu ez zautana! Nire izpiritua bihurdikatu orde jakiteko zer ikuspundu agertu behar nuen, ikusle ala jokolari, erromantiko ala egikor, teknikari ala olerkari, edo sinboliko ere, nahiago izan dut utzi ene arkatza zorrokatzerat, eta berarekin ene gogoa, orai artean nik bakarrik aditzen nintuen" ezkil zeinu" batzu zueri (eta gain gainetik, ene arduradungaldazaleer, nunbaitik ere!) entzunarazteko eta azaltzeko.
|
|
|
Bideko harrietan kasu emanez ez lerratzeko,
|
bi
anaiak zoatzin eskuak sakeletan, mantela handi bat soinean, konkorturik, burua apal kaparen barnean, haizearen mihi hotzak lekatzen zeiola aurpegia.
|
|
|
Eta norbaitetaz mendekatu nahi zutenean bide horren desgrazia orotaz, ardurenian apezari edo errientari bihurtzen zituzten beren erranahiak. Jakinez gainerat, sakretan erabiltzen direla erlijione hitz zonbait, hala nola Jainko, debru eta bertze, hori aski zeien, holako elhe zonbait erranez,
|
bi
" arraza" horiek batean laidostatzeko!
|
|
2008
|
|
|
Arras gazte aroan ezagutua genuen elgar, arto alorrak perde eta eder zeuden Udaberri batez. Oroz gainetik,
|
bi
etxe hauek berezitasun bat badaukate: Arinlurrebordako alorretarik ageri dira Sakelenekoak.
|
|
|
Haur haurrean ere elgar ikusten genuen. Mendi mazela batetik bestera joaiteko bidea luze bazen ere,
|
bi
mendi paretak hari xuxenean etziren elkarretarik hain urrun.
|
|
|
" prima eijerra"," ene maitia barda non zinen" eta holako! Azkenera nihaur hasi nintzaion honek xirulatuen errepikatzen eta gau batez, izarrak zirela lekuko, hurbilagotu zen xirula eta
|
bi
arto zaintzalek topo egin zuten bat eta bestearen atsegin handian.
|
|
|
Hura zen aratsa zeinetan gertatu baitzen, gehiago ezinean, bai emaitea gu
|
bion
gorputzek elkarrez bat egiteko aldarrikatzen zuten deiari. Amodioan urtzea, zihaurek dakikezuen bezala munduz besterik ez eta, zorion horretan sartzera gindoazen orduan gure duparen barneko goxoan, urrun ginen pentsatzetik, norbaitek, ordu berean, duparen pekaldeko takeak kentzen zituela!
|
|
|
Amodioan urtzea, zihaurek dakikezuen bezala munduz besterik ez eta, zorion horretan sartzera gindoazen orduan gure duparen barneko goxoan, urrun ginen pentsatzetik, norbaitek, ordu berean, duparen pekaldeko takeak kentzen zituela! Hau zen pirripitan abiatua maldari behera,
|
bi
amorosak" harri gogor" bilakatuak izialduraz! Han ziren han, gu biek nahi ala ez, egin ihaloska dantzak!
|
|
|
Hau zen pirripitan abiatua maldari behera, bi amorosak" harri gogor" bilakatuak izialduraz! Han ziren han, gu
|
biek
nahi ala ez, egin ihaloska dantzak! Ez genion egin besterik bion gorputzak elkar korropilatzea baizik.
|