|
2000
|
|
|
Ezer esan ez balu bezala pasatzen zitzaigun beste gaietara, eta zalantzan gelditzen ginen, izan ere, hurrengoan,
|
Espainiak
jasan zuen Sodomarik gogorrenaren pareko azaltzen baitzigun Errepublika garaia. Kontraesan hauetan justifikatzen zuen bere bizitzaren kontraesana.
|
|
|
Oro har, bai afalorduan bai afalondoan, bazkaritan baino hobeki sentitu naiz, baina gaur berriro ere atera da hizpidera Clinton eta Lewinskyren arteko kontua (harrigarria zait Dan gidariak gai horrekiko erakusten duen eta grina), eta halabeharrez gogoa Dabidengana joan zait. Bidailagunek, gero eta sutsuago,
|
Espainiako
politikari ezagun batzuen izenak eta aferak ere dantzatu dituzte, baina gure taldearen txanda zenez, nik gaur atseginez hartu dut mahaia jaso, eta harrikoa egitearen ardura (hartara burua beste nonbait izan nezakeen).
|
|
2001
|
|
|
lehenik eta behin, ez da zaila Mitxelenak bere  bizitzan zehar bizi izandako hainbat esperientzien arrastoari jarraitzea testuetan barrena, honako honetan lerro artean, beste hartan ageri agerian. Etxepareren kartzelaldia hizpidera dakarrenean,
|
Espainiako
gerraren ondoren berak sufritu zuen kartzelaldi luzeaz ere ari da. Film batean kontatutako gerrak aitzakia ematen dio gerraz pentsatzen duena zehazteko:
|
|
|
Euskal libururik gehienak garai hartan Iruñean argitaratzen ziren; badirudi inprenta lanetarako erraztasun handiagoa zegoela han. Jesuitak
|
Espainiatik
bota baino urte pare bat lehenago aurkeztu zuen hau aita Kardaberazek baimena eskatuz, baina garai hartan agintariak ez zeuden oso jesuiten alde. Hori  horrela da, baina ezagutzea merezi du baimenik ez emateko atera ziren arrazoiak edo aitzakiak.
|
|
|
Unibertsitate ofizial osoa, bere barruti eta guzti: barruti legeak alda daitezke
|
Espainian
(distrito universitario, izenez eta izanez, Frantziako ressort académiquetik mailegatua da8), baina, lehengoan dirauteino, hor aurkitu du gureak ere bere bizilekua. Behar bezala jokatzen badugu, ez da Unibertsitate ofizial hau orain dugun bezain etsai izango, makurrenean ere.
|
|
|
nork ez du gure artean ezagutzen, arestian jaioa ez baldin bada, faxismoaren mutur beltza? Horrelatsu ari zaizkigu
|
Espainiako
presondegiak barrendik nolakoak diren erakuts beharrean dabiltzanak, hala nola, atzerrian, Alcázar de Velasco," primerako" preso ezaguna eta, azken baina ez hutsen, Sánchez Covisa2 Barka, Sánchez Covisa, handikiei omen dagokien marratxoarekin.
|
|
|
Horretara nator.
|
Espainian
âzineman behintzatâ" betiko triangeluak" lau alde izaten ditu: senarra, emaztea, senarra ez dena eta apaiza.
|
|
|
Dena den, Larresorok baino gogokoago dut eta izan dut Chomsky. Ni naiz agian honen ideiak
|
Espainian
(liburua, badaezpada ere diot, Salamancan agertu zen) lehen aldiz aipatu dituena. Geroztik ez naiz isildu.
|
|
|
ea arazo hori non izan den eztabaidatua. Zehazkiago, ea noiz eta non izan den horrelako eztabaidarik Euskal Herritik eta
|
Espainiatik kanpora
. Aspaldidanik bizi gara zenbait euskaldun Espainiaren kultur barrutian eta errazegi darabiltzagu agian, azken urteotan batez ere, kanpoan inork hartuko ez lizkigukeen sosak, hala nola" organikotasuna".
|
|
|
Zehazkiago, ea noiz eta non izan den horrelako eztabaidarik Euskal Herritik eta Espainiatik kanpora. Aspaldidanik bizi gara zenbait euskaldun
|
Espainiaren
kultur barrutian eta errazegi darabiltzagu agian, azken urteotan batez ere, kanpoan inork hartuko ez lizkigukeen sosak, hala nola" organikotasuna". Aldasoro, adibidez (90.ean, hemen), ez zen sekula, Jainkoak guarda," prokuradore" izan8.
|
|
|
" beste" iritzi horren alde mintzatu diren Elizako Gurasoen izenak eta hitzak. Ez, berriz ere diot,
|
Espainiakoak
. Bai baitut halako susmo bat hemen kontrabandoan dabilen dirua bera ere, faltsua izateaz gainera, etxe inguruan egina dugula.
|
|
|
Irakaskuntzan, erabat harturik goitik beheraino, istilu larriak ikusi beharrean gara, lehengoez gainera, oker ez banabil, erdian harrapatuko gaituzten indarrak prest baitaude dagoeneko, zizpaz armaturik. Alde batetik
|
Espainiako
ezkertiarrak, bai baitute kexakizunik aski berrogeizaro aspergarri honetan ikusi eta nozitu izan behar dituzten bidegabeekin: Irakurria bide duzue" Una alternativa para la enseñanza" deritzan dokumentua.
|
|
|
Hitzez horrelakoa bazen, ez da harritzeko lehen kolpean eta urra  tsean idazle garai agertzea. Bere Tiempo de silenciok ez du parerik, nik dakidanez,
|
Espainiako
oraingo eleberrietan. Azalez aberatsa âaberatsegia, aukeranâ izanik, are aberatsagoa da mamiz.
|
|
|
Eztabaida honen oinarriak finkatzeko, hemendik hasiko naiz: Euskal Herria âedo
|
Espainia
edo Frantzia edo honelako beste edozerâ hitz bat baino gehiago dira, baina ez gogoeta bat, ideia bat, baino askozaz gehiago. Euskal Herria maite uste dugunok ez ditugu maite horrenbestez neurri berean Euskal Herrian diren edo izan diren zer guztiak.
|
|
|
Horiekin eta erantzunekin idazki mordoxka metatu zen euskaraz ere. Orduko berritsukeriari isilaldi luzea etorri zitzaion ondotik, eta orobatsu gertatu zen
|
Espainian
iraultzaren etsaiekin: batzuek eta besteak zirela medio, ez zen zenbait urtez euskal izkribu gehiegirik zabaldu bazterretan.
|
|
|
Hala agertzen digu Oihenartek berak: " Kapare da bilaun eztena, ez eta xoil aitoren seme, bana bien arteko,
|
Españan
hidalgoa den bezala5".
|
|
|
Asmo berberak izan zituzten zenbait urte lehenago, edo orduan bertan, Europa guztian gizon batzuek. Hauxe zen, besterik ez aipatzeko, Herrerak lehenbizi eta bere jarraitzaileek gero
|
Espainian
egin zutena. Eta Oihenart, esan dudan bezala buru argikoa izanik, argi jabetu zen asmo horietaz eta argi eman zizkigun aditzera:
|
|
|
beti gorroto izan dituztelako edota, bestela, Egiptoko ilunpeak baino ilunagoen erdian, Damaskora gabe, argiaren distirak begiak liluratu dizkielako. Batzuek eta besteek, nik uste, ez bide dakite, gerokoak geroko, Frantziako kondairaren 1789 urteari 1868 dagokiola
|
Espainian
, alde huts batekin, halaz guztiz: Espainiakoek kolpe huts egin zutela Frantziako kideek burutik burura erdietsi zutena eskura nahi izan zutenean.
|
|
|
Batzuek eta besteek, nik uste, ez bide dakite, gerokoak geroko, Frantziako kondairaren 1789 urteari 1868 dagokiola Espainian, alde huts batekin, halaz guztiz:
|
Espainiakoek
kolpe huts egin zutela Frantziako kideek burutik burura erdietsi zutena eskura nahi izan zutenean.
|
|
|
|
Espainia
eta Frantzia, eta besterik uste duenak barkatuko ahal dit pentsatzen dudana ezkutuan ez edukitzea, ez dira hitz soilak eta guretzat arrotzak. Bi aginte eremuren izenak dira eta, honek hurbilagotik ukitzen gaitu orain, bi kultur eremurenak; eta gu, damurik, erdibiturik gabiltza zein batean zein bestean.
|
|
|
Hizkuntza, eta historia eta beste zernahiren azpian datzana politika denez gero eta erasoa alde honetarik Madrildik datorrenez, obra pare ezaguna ez dut aipatu besterik egingo: Diccionario geográfico histórico de
|
España
, sec. 1, 1802, eta Llorenteren Noticias históricas de las tres Provincias Vascongadas, en que se procura investigar el estado civil antiguo de Alava, Guipuzcoa y Vizcaya y el origen de sus Fueros, 1806
|
|
|
Euskararen alde, nolabait esan eta hauek ez dute bestelakorik uki  tzeko gogorik, J.A. Mogel eta Astarloa apaiza plazaratzen dira. Bestalde, orduan bertan, azaltzen da
|
Espainian
Lorenzo Hervà ¡ sen Catà ¡ logo de las lenguas de las naciones conocidas... y clases de estas según la diversidad de sus idiomas y dialectos, Euskaltzale azaltzen da, aurreko mendean aita Henao bezala, baina," alde" agertzeaz kanpo, ez dakar argi berririk gure gauzetara: etxekoen laguntzaz baliatzen da.
|
|
|
Eta horrela 1833, baita gero ere. Ikusten denez, erregezkoak ager daitezke,
|
Espainiako
Koroaren jabe, eta desagertzea ere gerta daiteke. Guztiori, nolanahi ere, Foruekin eta Euskal Herriaren zimentarri den euskararekin batera.
|
|
|
32 Monod zor diodan begiramenez tratatzen dut. Nobel saria irabazi dutenen prezioa, haatik, behera doa gure artean Severo Ochoak
|
Espainian
egin eta Espainiaz esan zituen tentelkeriak dakizkigunez gero (K.M.O.).
|
|
|
32 Monod zor diodan begiramenez tratatzen dut. Nobel saria irabazi dutenen prezioa, haatik, behera doa gure artean Severo Ochoak Espainian egin eta
|
Espainiaz
esan zituen tentelkeriak dakizkigunez gero (K.M.O.).
|
|
|
Orduantxe, mende mugaren aldamenean hasi ziren halabeharrez argitaratzen,
|
Espainian
eta gaztelaniaz, Hervás en liburu trinkoak, honek de omni lingua idatzi zituenak. Eta, nahiz Larramendi eta beste euskaldunen mendeko den beti eremu horretan, euskarak burua agerian ateratzen du orobatasun horretan.
|
|
|
Estatuen izaera biziki aldatzen hasia dugu, gero eta bizikiago, eta aldatze horrek ez dio onik ekarriko gure lege nortasunari. Jakina da Frantzian lehenago eta errutsuago dela joera hori, baina
|
Espainian
bertan jasoa zuen burua 1700 baino lehenago: hori ontzat hartzeko aski genuke Olivaresen politika bideez oroitzea.
|
|
|
Tovar, azken urteotako, hamarnaka hartzen ditut hauek? borroketan, eta borroka izan da estari nahiz nabari
|
Espainian
1936z gerozko jarduna, zubigile izan genuen beste zenbaitzuekin, ez haatik gehiegirekin. Hara arterainokoak ez baitziren beti izan esan ohi zuten bezain ustelak, ezta gerokoak ere zenbait sineskorrek eta gehiago lotsagabek aldarrikatu izan duten adina heldu zorituak.
|
|
|
ezinbestez hizkuntza arrotzean emandako irakaskuntzak galgarri gertatu herri hizkuntzarentzat. Askotan aipatu da, eta ez da oraingoz ahaztuko,
|
Espainiako
irakaskuntza ofizialak izan duen eta duen egiteko kaltegarria. Ezin uka liteke, baina esan ere egin behar litzateke, ahazteko erraztasuna denez, irakaskuntzan ziharduten erlijioso ordenak. Frantziatik eta Portugaletik bidali ondoan, Espainiako lurralde zabal batean kokatuak?
|
|
|
Askotan aipatu da, eta ez da oraingoz ahaztuko, Espainiako irakaskuntza ofizialak izan duen eta duen egiteko kaltegarria. Ezin uka liteke, baina esan ere egin behar litzateke, ahazteko erraztasuna denez, irakaskuntzan ziharduten erlijioso ordenak. Frantziatik eta Portugaletik bidali ondoan,
|
Espainiako
lurralde zabal batean kokatuak, erakunde ofizialak bezain etsai bederen izan direla gurearentzat, eta neronek ere ez dut halako esperientziaren [aipatu] beharrik33.
|
|
|
gizarteko orekan zetorren edozein aldaketak, zenik txikienak ere, hizkuntzaren kaltetan gertatu behar zuen. Honek alemanek Frantzia hartu eta ondoko borrokarako ere balio duela esango nuke; hala zerbait aldatzen da
|
Espainiako
Gerra Zibilarekin eta batez ere gerra ondokoarekin. Izan ere, gerrateko kalteak beldurgarriak baziren ere, are txarrago izan da guretzat, Â taldeka eta bakarka, ondotik etorri zen triskantza, bai gogorkeria gupidagabeagatik, bai iraun zuenagatik.
|
|
|
Eta hedabideek ezagutzen dugunaren eta inguruko mundua ezagutzeko moduaren gainean eragina badute, eragin hori munduaren aurrean bideratzen ditugun jarreretara ere zabalduko da maila batean edo bestean. Aski dugu pentsatzen jarri eta gogoan hartuko bagenu zein iritzi giro nagusituko zatekeen
|
Espainiako
Estatu osoan irrati, telebista eta egunkari guztiek Lizarra Garazi Akordioa eta haren ondoko gertaerak horren modu sektarioan tratatu ez balituzte, gatazkari irtenbidea zabaldu nahi zion aukera politiko sozial maioritariotzat hartu izan balute; editorialetan fronte kutsuko terminoak alboratu izan balituzte; zurrumurruak eta egiazko gertaerak bereizi izan balira eta gertaeren berri egiazko garrant...
|
|
|
Halatan, desberdina da Euskal Herrian eta
|
Espainiako
estatuaren gainerako lurretan hedabideek euskal gatazkaren aurrean duten eragina. Estatu mailan, erreferentzia politiko sozial nagusietatik eta gizarte ingurutik beretik sorturiko ikuspegia bat dator modu positiboan hedabideenarekin, eta askoz ere handiagoa da hedabideek jendeak gatazkari buruz dakienaren eta ezagutzen duenaren gainean duen eragina.
|
|
|
1997ko uztailean, Miguel Angel Blanco, PP alderdiak Ermuan zuen zinegotzia hil zuen ETAk, bahituta eduki ondoren. Garai hartakoak dira
|
Espainiako
Gobernuaren eta ETAren arteko elkarrizketak Aljerren, Julio Iglesias, industria gizon gipuzkoarraren bahiketa eta tentsio egoera sorrarazi zuten beste ekintza batzuk (ETAko kide Yanci eta Kalparsororen heriotza). Ekintza hauen guztien aurrean, salbuespen egoeretan ohi den propaganda kazetaritza moldea gauzatu zen argi eta garbi.
|
|
|
* Hedabideen sistemaren aldaketa
|
Espainiako
Estatuan
|
|
|
* Aldaketak
|
Espainiako
Estatuko hedabideen sisteman
|
|
|
Kapitalaren biltze prozesu guztiz garrantzitsua abiatu zen horrenbestez. Bederatzi taldek kontrolatzen duten
|
Espainiako
Estatuko hedabideen %71.
|
|
|
|
Espainiako
hedabideen sisteman gertatu diren aldaketa hauek berak sumatu dira, antz handiz, euskal hedabideetan.
|
|
|
Etengabe mozten ziren emisioak manifestazio bat, deklarazio batzuk, politikari batzuen etorrera, elkarrizketa bat edo, besterik gabe, irudiak emititzeko. Euskal Herri osoko eta are
|
Espainia
osoko eszenatokiak identifikazio irudi bakarra zuen unea hartan: Ermua.
|
|
|
Eragin honek indar handiagoa eduki zuen oraindik ere,
|
Espainiako
Estatuko gainerako lurraldeetan. Ulertzen erraza den moduan, jendeak gatazkan duen esperientzia eta esperientzia horren sozializazio maila, pertsonen arteko harremanen edo harreman sozioestrukturalen bidez?, Euskadin baino askoz ahulagoa da.
|
|
|
Ulertzen erraza den moduan, jendeak gatazkan duen esperientzia eta esperientzia horren sozializazio maila, pertsonen arteko harremanen edo harreman sozioestrukturalen bidez?, Euskadin baino askoz ahulagoa da. Gainera, Euskadin gizarte zibileko beste instituzio batzuen interbentzioak gizarte errealitatearen kazetari sorkuntzaren boterearen gainean zuzen zuzeneko eragina badu ere, prozesu hori oso bestelakoa da
|
Espainian
. Euskal Eliza katolikoaren jarrerek (oso moderatuak eta orekatuak, hedabideen jarrerekin alderatuz gero) eragina dute, zalantzarik gabe, gatazkaren aurreko esperientziaren sozializazio horretan; beste hainbeste gertatzen da hezkuntza sistemarekin, non egunoroko praktikaren atala baita hizkuntz normalizazioa; ezker abertzalearen bakartze politikoa edo soziala etengabe aldarrikatu arren, kirol, kultura, gizarte eta molde asko instituzioak ditugu, bertsolaritzaren adibidea ekar genezake berriro?
|
|
|
harekiko harremanak ukatu ezin diren guneak. Areago, alderdi politiko batzuen jarrerak (alderdi nazionalistenak) bestelakoak ziren Euskadin eta
|
Espainiako
Estatuaren gainerako lurraldeetan, guztiak Ajuria Eneako Ituneko kideak ziren arren.
|
|
|
Baina kontestu horretan bai, kontestu horretan oso garrantzitsua da
|
Espainiako
Estatuko hedabideek Euskadiri buruz eskaintzen duten irudia. Urrunetik zetorren irudi horren terrorismoarekiko lotura.
|
|
|
Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeek, 1998ko urrian, gordin erakutsi zuten zein gogor jokatzeko prest zeuden estrategia hau
|
Espainiako
bi alderdi nagusiak eta Gobernu zentrala. Lizarra funtsean garbitasun etnikorako estrategia bat zelako diskurtsoaren eskutik, Konstituzioaren aldeko edo aurkako plebiszito bihurtu zituzten hauteskundeak.
|
|
|
Hauteskunde Auto  nomikoen kanpaina bitartean, argudio zikinenak edo atzerakoienak bultzatu eta azpimarratu zituzten batez ere (euskal jatorrikoa ez zen jendeak maletak egin zituela eta abar) eta inolako erreparorik gabe goraldu zituzten hauteskunde haiei" plebiszito" izaera eman zietenen hitzak. Lotsa izpirik gabe, haize eman diote" euskaldun guztion multzoak bere etorkizuna erabaki" ahal izateak Euskadin gizarte haustura dakarrelakoa eta
|
Espainiako
Estatuko demokrazia arrisku bizian jartzen duelakoa dioen diskurtsoari. Hedabideen jokabide editorialaren lehen printzipio izan behar zuenari axolarik gabe, ezerezean utzi dituzte hauteskundeetako emaitzak eta gehiengoen ekimen bateratua antidemokratikoa dela argudiatu dute.
|
|
|
Zentzu horretan, okerrik gabe esan dezakegu hedabideek arazoen konplexutasuna murrizteko funtzioa bete dutela, bake prozesua eta euskal gatazkaren konponbidea" nazionalismoa versus demokrazia" gaira bildu eta murriztu dutelako.
|
Espainiako
estatuko sistema politikoko indar nagusien mesedetan jokatu dute horrenbestez.
|
|
2002
|
|
|
Haren kezka guztia, eskola alde batera utzita, futbola zen. Are gehiago SD Ibarbeko jubeniletara igoa zutenez gero, non topo egin baitzuen, besteak beste, Lucio, Gorosta eta Arriaga bezalako izarrekin, ordurako probintziako ez ezik
|
Espainiako
selekzio jubeniletan jokatzen  zuten jokalariak. Haien ondoan hasi berria zelarik, Julianek ez zion bere buruari haiek edukia zuten baino zorte txikiagorik opa, noski.
|
|
|
Eta honen arrazoia ez da halako batean Bernardo Atxagak alegiazko herri bat apailatu, han bizitzen hainbeste jende jarri, denen artean herriko apaiza, alkatea eta medikua aukeratu, eta haiek elkarren artean egiten zituzten pilota partidekin
|
Espainiako
Literatura Sari Nazionala irabaztea. Ez, hori ez da arrazoia. Hori ondorioa besterik ez da.
|
|
|
Eta hauen ustez, ez dugu atzentzen ahal gure herria ttipia dela, txikia, jende gutxikoa, inguruko hizkuntzekin konparatuta.
|
Espainian
norbait gai baldin bada liburu baten 10.000 ale saltzeko Espainian bakarrik, diot, eta milaka horiek ez dira gutxi batere, euskaraz arrakastatzat hartu litzateke 125 ale saltzea, hori baitator araberean. Beraz, norbaitek hemen sei mila ale saltzen baditu, horren parekoa litzateke Espainian 480.000 inguru ale saltzea, euskaldun bakoitzeko 80 erdaldun baitaude estatu osoan, nahiz Atxagak egiten dituen kontuen arabera, kopuru hauek aise urrunago egongo liratekeen elkarrengandik, geroago ikusiko denez.
|
|
|
Eta hauen ustez, ez dugu atzentzen ahal gure herria ttipia dela, txikia, jende gutxikoa, inguruko hizkuntzekin konparatuta. Espainian norbait gai baldin bada liburu baten 10.000 ale saltzeko
|
Espainian
bakarrik, diot, eta milaka horiek ez dira gutxi batere, euskaraz arrakastatzat hartu litzateke 125 ale saltzea, hori baitator araberean. Beraz, norbaitek hemen sei mila ale saltzen baditu, horren parekoa litzateke Espainian 480.000 inguru ale saltzea, euskaldun bakoitzeko 80 erdaldun baitaude estatu osoan, nahiz Atxagak egiten dituen kontuen arabera, kopuru hauek aise urrunago egongo liratekeen elkarrengandik, geroago ikusiko denez.
|
|
|
Espainian norbait gai baldin bada liburu baten 10.000 ale saltzeko Espainian bakarrik, diot, eta milaka horiek ez dira gutxi batere, euskaraz arrakastatzat hartu litzateke 125 ale saltzea, hori baitator araberean. Beraz, norbaitek hemen sei mila ale saltzen baditu, horren parekoa litzateke
|
Espainian
480.000 inguru ale saltzea, euskaldun bakoitzeko 80 erdaldun baitaude estatu osoan, nahiz Atxagak egiten dituen kontuen arabera, kopuru hauek aise urrunago egongo liratekeen elkarrengandik, geroago ikusiko denez. Ez dakit nik Vargas Llosak edo GarcÃa MÃ ¡ rquez ek ere ematen duten horrenbeste.
|
|
|
Eta aldatzen ari direnez, Euskaltzaindia bezalako erakundeak gaurkotze bideak aurkitu behar izan dituzte, bai helburuak ongi zehazteko, bai helburu horietara iristeko erabili behar diren prozedurak eta estrategiak zehazteko.
|
Espainiako
hizkuntza akademiak, adibidez, fundazio bat sortu du, diru iturrien etorria errazteko. Gure Erkidegoko lehendakaria bera ere fundazio horren kidea da.
|
|
|
Orain modan jarri da, moda ez dakit moda den urte batzuetako kontua baita dagoeneko, baina modan jarri da, diot,"
|
Espainiako
estatua" deitzea" Espainia" baizik ez dena. Ez dakit ongi zergatik den, eta kosta egiten zait hor bi izenen arteko desberdintasunik aurkitzea, baina oso argi dut gure kulturaren parte handi bat" Espainia" deitzen dugun hortik datorkigula, nola Baionan bizi den euskaldun eta euskaltzale bati bere kulturaren zati bat, txikia ez dena, Frantziatik heldu zaion.
|
|
|
Orain modan jarri da, moda ez dakit moda den urte batzuetako kontua baita dagoeneko, baina modan jarri da, diot," Espainiako estatua" deitzea"
|
Espainia
" baizik ez dena. Ez dakit ongi zergatik den, eta kosta egiten zait hor bi izenen arteko desberdintasunik aurkitzea, baina oso argi dut gure kulturaren parte handi bat" Espainia" deitzen dugun hortik datorkigula, nola Baionan bizi den euskaldun eta euskaltzale bati bere kulturaren zati bat, txikia ez dena, Frantziatik heldu zaion.
|
|
|
Orain modan jarri da, moda ez dakit moda den urte batzuetako kontua baita dagoeneko, baina modan jarri da, diot," Espainiako estatua" deitzea" Espainia" baizik ez dena. Ez dakit ongi zergatik den, eta kosta egiten zait hor bi izenen arteko desberdintasunik aurkitzea, baina oso argi dut gure kulturaren parte handi bat"
|
Espainia
" deitzen dugun hortik datorkigula, nola Baionan bizi den euskaldun eta euskaltzale bati bere kulturaren zati bat, txikia ez dena, Frantziatik heldu zaion. Hau ez da iritzi kontua bakarrik, zeren iritzi kontua balitz, eztabaidatzeko kontua izango bailitzateke aldi berean.
|
|
|
hau da guztiok, nahi izan edo ez, bizi dugun errealitatea, nahi ez izate horrek ez baitu egungo errealitatea aldatzen ahal. Bai, egia da tematzen ahal garela pentsatuz guk, Hego Euskal Herrian bizi garenok esan nahi dut, ez dugula zerikusirik
|
Espainiarekin
, eta egia da hori dela, gainera, batzuek zinez pentsatzen dutena. Baina ez da hala, eta ez dut uste merezi duen hemen denborarik galtzea begien bistakoa den zerbaiten frogatzen, Espainiako zati batean bizi baikara batzuk, eta Frantziako beste batean, beste batzuk.
|
|
|
Bai, egia da tematzen ahal garela pentsatuz guk, Hego Euskal Herrian bizi garenok esan nahi dut, ez dugula zerikusirik Espainiarekin, eta egia da hori dela, gainera, batzuek zinez pentsatzen dutena. Baina ez da hala, eta ez dut uste merezi duen hemen denborarik galtzea begien bistakoa den zerbaiten frogatzen,
|
Espainiako
zati batean bizi baikara batzuk, eta Frantziako beste batean, beste batzuk. Hori ez da, berriz ere diot, iritzi edo borondate kontua, eguraldiarena ere iritzi edo borondate kontua ez den bezala, errealitate kontua baizik.
|
|
|
Hori ez da, berriz ere diot, iritzi edo borondate kontua, eguraldiarena ere iritzi edo borondate kontua ez den bezala, errealitate kontua baizik. Besterik da, eta besterik honek pisu handia izan dezake, politika mailan eta etorkizunean, nola nahi ditugun antolatu gure harremanak
|
Espainiarekin
: autonomiarik gabe, autonomia handiarekin edo berdintasun politikoan oinarrituak, bakoitza bere aldetik.
|
|
|
Ibon Sarasolak liburu bat idatzi zuen idorgiroan, Euskara batuaren ajeak (Albernadia, 1997) izenekoa, ez dakit irakasleren batek gomendatu dizun inoiz ere, baina hizkuntzen kontu hauek kezkatzen baldin bazaituzte irakurtzeko esango nizuke. Han agerian uzten zuen, adibide bat bestearen gainean jarririk, euskarak duen morrontza gaztelaniarekin, eta nola ari garen Bidasoaz alde honetakook hizkuntza proposamenak egiten gure eguneroko jardueran mugaz haraindiko euskaldunak bigarren mailan utziz, zeren politika kontuetan hainbeste aldiz esaten dugun horrek, alegia, euskaldunak Frantzian eta
|
Espainian
bizi direla, hizkuntza kontuetarako ere balio du, ez dakit nik inoiz ere galdetu diozun hau zure buruari, euskaldunak hemen bizi baitira, baina han ere. Gaztelaniak euskarari ekartzen dion zama salatzen zen Sarasolaren liburuan.
|
|
|
Eta nola gaztelaniaz" diferente" eta"" desberdinak eta desigualak diren, biak diferenteak, ezberdinak eta bestelakoak, euskaraz ere biak hartu behar dira kontuan, omen: " Baina berehala esan beharra dago,
|
Espainiako
Konstituzioan plasmatu den bikameralismoa ez dela bikameralismo perfektua; eta bai aitzitik, bikameralismo asimetriko eta desiguala", hala dio testuak. " Joan banadi" eta" joaten banaiz" adizkien arteko desberdintasunaz jabetzen ez denak ez omen daki euskaraz, hala zioen serio serio (zenbat gauza ez ote diren esan herri honetan serio serio!) euskara gaztelaniaren ondotik ikasi duen batek.
|
|
|
Ez pentsa: ez dira Europako, Frantziako edo
|
Espainiako
Liga edo Kopako partidak, ez. Entrenamendu ezin interesgarriagoak!
|
|
|
" Oinezko" kritika on eta erabilgarri bat egiteko gure egoera, teorian behintzat, inguruko literaturetakoa baino baikorragoa da, ordea: gogoan hartu
|
Espainiako
kritikari egin ohi zaion salaketarik ohikoena argitaletxe handien morroi hutsa izatearena dela (Babeliak ez duela Alfaguarako liburu baten iruzkin txarrik kaleratuko, kasu); gurean, eta euskal literaturari dagokionez, ez dago halako kasurik, agerian bederen. Arazoa bestelakoa da.
|
|
|
Gure letren osasun ezin sendoagoa nabarmentzen du, behin eta berriz, Euskadi Sarietako ekitaldi ezin dirdaitsuagoak, eta, bestalde, gure literatura âeta, bide batez, gure kulturaâ simulakroa ez dela frogatzen du, antza, Bost idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan elkarrizketa liburu ederrak. Eta, jakina, Unai Elorriagaren SPrako tranbia nobelari emandako
|
Espainiako
Narratiba Sari Nazionalak puztu egin du gure letren gaineko triunfalismo moduko hau.
|
|
|
Lertxundik hori guztia" ipuinaren hamarkadan" bertan esan arren (80koan), iritzi argia du generoari buruz: nobelaren morroi zen orduan ere, gure inguru kulturaleko literaturetan(
|
Espainian
zein Frantzian) gertatzen denaren antzera (edo horregatik, hain zuzen ere?). Eta, bigarrenik:
|
|
|
masa kulturaren best-seller mundura. Askozaz hierarkikoagoa eta ez hain nazionala den literatura berri honek
|
Espainian
izen bat du buru: Arturo Pérez Reverte(...).
|
|
2003
|
|
|
Gala uniformea jantzirik, txarolezko trikornioak kaskoan.
|
Espainiaren
eta Ama Birjinaren alde oihu eta eupada batzuk ozen botatzeko. " Espainiako itzulia" Â lasterketa berriro ere Euskal Herrira ekarriko genuela ozen iragarriz.
|
|
|
Espainiaren eta Ama Birjinaren alde oihu eta eupada batzuk ozen botatzeko. "
|
Espainiako
itzulia" Â lasterketa berriro ere Euskal Herrira ekarriko genuela ozen iragarriz. Motorrean joaten imajinatzen nuen neure burua.
|
|
|
GORA
|
ESPAINIA
FATXA PUTAKUMEAK
|
|
|
OZEANOA ETA
|
ESPAINIA
ARTEAN, OZEANOA
|
|
|
Sarekadaz sarekada ATEko militante errefuxiatuak, airekoak hantuz,
|
Espainiara
bidaltzen ziren, ohiko abertzale mundu zabalaren alorrean beren salaketa manifestaldi, karrika borroka eta ekintza sailak ereinez. Errefuxiatuak aterpetzen zituzten familia osoak, aldiz, Paris aldeko kartzeletara bidaltzen zituzten.
|
|
|
Madrileko aireportuan arras galdu plantan behin, Aingeru ikusi zuen. Torturatua eta menturaz
|
Espainia
zolako edozein kartzelatan mutxitzen utziko zuten. Eusko Armadak ez zuen Iparraldeko egunerokotasuna trabatzen.
|
|
|
Bizkitartean ETAk bere agirietan, eta euskal abertzaleen gehiengoak gatazkari aterabide baten emateko Frantzia eta
|
Espainiaren esku
hartzearen eskatzen segitzen du, gatazkaren lehen hobendunak bi estatu zapaltzaileak balira bezala. Hein handi batean erantzukizun erraldoia dute, baina euskaldunek berek ere bai funtsean.
|
|
|
nahi ote dugu zinez gatazka girotik jalgi? Jendetasunari begira zer ekartzen digu Frantziak,
|
Espainiak
eta Euskal Herri autonomoak berak inposatzen diz  kiguten legeen errausten aritzeak. Zer gintezke euskaldunak ETArik ez bagenu?
|
|
|
Abiatuak dira azterketak eta gogoetak Elkarri taldearen baitan, abiatuak berrikitan Aralar aldean, hala nola abiatuak ziren sakon eta baikor, 1998 abendu arteko epean, Lizarra Garazi mugimenduaren lerroetan.
|
Espainiak
ez zuela negoziatu nahi aitzakiaz, ETAk tregua hautsi zuen gero. Urteak pasatu ahal, ondoriozta daiteke Euskal Herritarrok alderdiarentzat treguaren helburu nagusia EAJren autodeterminaziora plegaraztea izan zela.
|
|
|
|
Espainiako
Gerla Zibila bukatu zen hegoaldeko euskaldunen ametsak odolean eta errepresioan ezabatuz. Erran behar da bi gerla karlistetan nola, hala guduka honetan euskaldunak euskaldun izateko hil zirela, hil zituztela, hiltzera joan zirela.
|
|
|
Terrenta ari zen gizona: Euskal Herria puskatua zen, Frantzia eta
|
Espainiaren
artean urratua, mutilatua, zapaldua, umiliatua eta loak gatibatu jende hasez osatua. Errepresio handia pairatzen zuen herriak eta errepresioa emendatuko zen laster batean, gazte abertzale eta kontzientziatuak botere zentralari oldartuko zitzaizkionean.
|
|
|
Euskaldunak bere izaera zaharra borrokatuz biziarazten du, frankotan ilusioa baizik ez baldin bada ere. Argi da beste aldetik, gorago azaldu dugun eran, Errepublikak hemen eta botere zentralak
|
Espainian
bortizkiegi ihardun dutela, esplikaziorik gabe, ezberdintasun kultural guztiak ezabatu beharrez. Bortizkeria horrek kolera asetzen eta iraunarazten du, eta iraunen du oraino belaunaldi segidak mistika berean egongo direino.
|
|
|
Bada, egia esatea nahi baduzu, Luis adiskidea, uste dut hemen,
|
Espainian
, moda bat baino ez dela, esnobkeria hutsa, eta, beraz, porrot egitera kondenatua. Hemen ez dugu ipar Europako herrien kulturarik ez idiosinkrasiarik, goranahia eta teknologia eskas dugu; auto mota hori denbora dezente da saltzen hasi zela han.
|
|
|
Taldea sortu aurretik ere, ni dagoeneko falangista nintzen. Neu naiz, nire Jose Antonio miretsiak berak esan zidan moduan,
|
Espainiako
historiaren lehen falangista. Alkandora zaharrena.
|
|
|
Gora oinazea! Arriba
|
España
! bota zuen orroka Manuelek, malkoz beterik.
|
|
|
Gora damiana! Arriba
|
España
! oihukatu zuen Manuel zaharrak.
|
|
|
Zu euskalduna izango zara, gazte, baina hau
|
Espainia
da. Eta, izan ere, zer iritzi duzu zuk nazionalismo baztertzaileaz, integrismo mozorrotuaz, herrien autodeterminazio eskubideaz, federalismoaz, kapitalismo basatiaz eta diru bakarraz?
|
|
|
Ayamonte:
|
Espainiako
Atea.
|
|
|
Interes biziz entzun genituen, bada, izen mordo haiek guztiak, eta halaxe ohartu nintzen guztiok puntu geografiko desberdinetatik gentozela. Egokiera sinpatikoa iruditu zitzaidan huraxe, eta, makilatxo batez baliatuz,
|
Espainiako
mapa marraztu nuen hondarretan, azkar azkar, Portugal eta Uharte Zorionekoak ere barne, bertan seinalatuz joan nintzelarik, modu gutxi gorabehera zehatz batez, aipatu ziren hamabost puntuak, kultur eta izaera desberdineko pertsonen elkartze harrigarri hura argitara jartzea beste helbururik ez nuela. Nire ekimena, jakina, irrika biziz hartua izan zen, eta, haurridetasun keinu gisa, elkarri eskuak estutzea erabaki genuen xalo xalo, hala gure adiskidetasuna eta bainuzale gizajoa salbatzeko konpromiso saihestezin eta presazkoa izenpetzen genuelarik.
|
|
|
Eta miretsico zerate aimbeste calamidade ta desdicha viraltzeaz ain deshonestoac izan ezquero? Bada ni miresten naiz nola Jaungoicoac biraltzen eztituan
|
Españaren
gañera Egiptoco plaga guciac; ni icaratzen naiz nola deseguin eztituan gure haciendac, nola lurperatzen eztituan gure echeac, eta nola degollatzen eztituan Español guciac (Olazaran," Calamidades de España, efecto de nuestras culpas", 1838 aldera, AFA).
|
|
|
Eta miretsico zerate aimbeste calamidade ta desdicha viraltzeaz ain deshonestoac izan ezquero? Bada ni miresten naiz nola Jaungoicoac biraltzen eztituan Españaren gañera Egiptoco plaga guciac; ni icaratzen naiz nola deseguin eztituan gure haciendac, nola lurperatzen eztituan gure echeac, eta nola degollatzen eztituan Español guciac (Olazaran," Calamidades de
|
España
, efecto de nuestras culpas", 1838 aldera, AFA).
|
|
|
Masturbazioaren kasuak ere aipamen berezia eskatzen du. Foucaulten ikerketaren arabera (1992; eta jarraitu diotenen arabera,
|
Espainian
, adibidez: F. VÃ ¡ zquez/ A. Moreno, 1997), XV XVII. mendeetan hasten da haragizko bekatuen artean lehenengotako lekua hartzen; hala ere, batez ere XVIII. mendearen bigarren erdian eta XIX.ean zehar garatzen da" masturbazioaren kontrako benetako Gurutzada", haur burgesaren sexualitatearen kontrolak lehentasuna hartzen duenean, hain zuzen.
|
|
|
XIX.eko lehen hamarkadan, esaterako, Gipuzkoan sasiko haurren gorakada txiki bat dago (%3, 8a). Hori da, oro har,
|
Espainiako
joera baita ere: 1760 eta 1860 bitartean ume ez legitimoen zenbatekoak gora egiten du, 1857an gailurra jotzen duen arte %5, 8arekin (López Cordón, 1986: 162).
|
|
|
1790ean, Historia Akademiak hala eskatuta," Dibertsio publiko" ei buruzko txostena aurkeztu zuen. Bertan salatu zuen
|
Espainiako
zenbait lekutan dantza eta zezenketak  debekatuak egotea, eta era berean gaitzetsi zituen beste zenbait arau estu ere: etxeratze deia entzun bezain pronto etxeetan sartu beharra, argirik gabe kalera ezin irtena, kale bazterretan âtaldetxoetanâ ezin geratua, eta abar.
|
|
|
Txosten horretan euskal probintzietan egin ohi ziren igandetako dantzaldi, danbolin soinu eta pilota jokoen  gorazarrea egiten du Jovellanosek. Eta berritu egiten ditu gorazarreok 1791n eta 1797an euskal probintzietan egin zuen egonaldien ondoren; are gehiago,
|
Espainiako
beste probintzietarako eredutzat jarri zituen euskal dantzak, haietan askoz ere lehortasun eta tristezia handiagoa aurkitu baitzuen:
|
|
|
Datu objektiboren bat ematearren, hona hemen herri hau apaiz herria izan dela frogatzen duten estatistika batzuk. XVIII. mendetik XX.aren azken herena arte behintzat, euskal probintzietako apaizeriak (Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako datuak dira, eta klero sekularraz ari gara, erregeladuna âfraideak eta mojakâ alde batera utzita)
|
Espainiako
 batez bestekoa bikoiztu egin izan du gutxienez1:
|
|
|
|
Espainiako
batez bestekoa: 183 577 1260
|
|
|
Zentzu orokorragoan mintzatuko gara, beraz, Euskal Kontrailustrazioaz. Haize berri ilustratu, iraultzaile, liberalak
|
Espainia
osoan sentituko dira, noski, baina oso  bereziki euskal probintzietan Iparraldeko herriekiko hurbiltasuna eta lotura kulturalak direla medio. 1784an, Kantek Sapere aude oihukatzen du, entusiasmoz betea:
|
|
|
Euskararen lantzea eta herri misiolaritza biltzen dituen gune garrantzitsua dugu frantziskotarren Zarauzko Misiolari Ikastetxea(). Euskal Herrian batez ere jesuita eta frantziskotarrak aritu ziren misiotan, baina jesuitak
|
Espainiatik
egotziak izan ziren 1767tik XIX. mendearen erdialdera arte, eta bitarte horretan frantziskotarrak izan ziren nagusi. Zarautzen trebatu ziren, beraz, ia ehun urtean zehar lau probintzietako herri gehienetan euskaraz predikatzen aritu ziren misiolariak.
|
|
|
Zarautzen trebatu ziren, beraz, ia ehun urtean zehar lau probintzietako herri gehienetan euskaraz predikatzen aritu ziren misiolariak. Oro har, kristau herrietako misioen fenomenoa oso gutxi ikertua izan da, bai Euskal Herrian, bai
|
Espainian
eta Europako gainerako herrialdeetan, eta Zarauzko Ikastetxe honek ere ez du izan, aita Villasante kenduta, aztertzailerik2 Liburu honen oinarrian dagoen ikerketak, besteak beste, hutsune hori zertxobait betetzen lagundu nahi du. Izan ere, Zarauzkoa oso gune interesgarria izan zen, eta garaiko apaiz edo fraide euskaltzale guzti guztiek izan zuten nola edo hala harremana Ikastetxe honekin edo bere misiolariekin.
|
|
|
atxikimendua lortzeko era horrek arrakasta itzela izan zuela ezin ageriago uzten du Lehen Gerrate Karlistan gertatutakoak. Hemen,
|
Espainiako
beste tokietan ez bezala, herri xehearen gehiengoak hartu zuen parte sutsuki, askotan elizgizonen gidaritzapean. Erregimen Zaharraren defentsan, Karlosen aldeko borrokan.
|
|
|
Liberalismoaren kontrako gaitzespenik gogorrenak egingo ditu Elizak, baina liberal moderatuak iristen direnean gobernura, gauzak aldatzen hasiko dira, Elizarekiko errespetu handia erakusten baitute: Elizaren jabetzen salmenta bertan  behera utzi, eta
|
Espainiako
batasun erlijiosoa berma  tzen dute 1845eko Konstituzioan. Eliza eta liberalismo moderatu horren harreman baketsuak 1851ko Konkordatua izango du agerpen juridikorik nabarmenena.
|
|
|
Orduantxe izan ziren lehenengo hauteskunde demokratikoak (gizonezkoen sufragio unibertsalaz), eta euskal jendearen elizkoitasuna ezin ageriago geratu zen: hautagai katoliko karlistak izan ziren erabateko garaile;
|
Espainian
karlistek lortu zituzten 17 diputatuetatik 15, hain zuzen ere, lau euskal probintzietatik atera ziren. Horietako diputatu bat dugu Gasteizko Semanario Católico vasco navarro aldizkari antiliberal eragilearen fundatzailea:
|
|
|
Eta ez zirudien oso oker zebilenik halako ziurtasuna erakutsita: 1864an euskal elizbarrutian berrehun mila erreal jaso baziren San Pedroren dirutzat, 1868an, zortziehun mila errealetik gora bildu ziren,
|
Espainiako
beste lekuetan baino nabarmen gehiago (RodrÃguez de Coro, 1985: 489). Gasteizko elizbarrutiaren lehenengo urteetan apaiz ordenazioek berriz gora egin zuten, eta ugariak izan ziren herri misioak.
|
|
|
Sabino Aranak eta XX. mendearen lehen erdiko euskal nazionalismoak gogotik erabili eta zabalduko dute ideia hori. Izan ere, Aranak, euskal arrazaren gailentasuna erakusteko erabiltzen dituen hamaika adibideren artean, euskal erromeriak," dantza askatuak" eta abar goraipatzen ditu,
|
Espainiatik
ekarritako" dantza lotuen" lizunkeriari kontrajarririk.
|