|
2000
|
|
|
Pastoralak kasik 100 urte bizitu zituen Maddalen Jauregiberriren bizia du kontagai, Frantziako bi gerrak eta
|
Espainiako
gerra zibila ardatz direla. Taula gainean, Maddalenen sendikoak ez ezik, alemaniarrak eta Francoren zaleak ere agertuko dira.
|
|
|
Baita han 10 urte igaro ere.
|
Espainiako
gerra zibilean zehar, Iparraldeko burgesiaren jokamoldea biziki kaltegarria izan zen Errepublikarentzat. Horren aitzinean, Maddalen oldartu eta Francoren makurkeria salatzeko" Begirale" euskal emakume abertzaleen taldea sortu zuen.
|
|
|
Bere familia zatitua bizi izan zen; zuri eta gorri, eskualdun eta ez eskualdun.
|
Espainiako
gerra zibilaren denboran, Franco eta hemengo Ibarnegarairen jarraitzaileak ziren bere familiako erdiak, kontserbadoreak: ordena, zuzentasuna eta zorroztasuna.
|
|
|
Lan hau
|
Espainiako
Gerra Zibilean Euskal Herriko lurretan kokatuta dago. Hala ere, ez du kokagune bakarra hiru baizik:
|
|
|
Lauaxeta ezagutu aurreko garaian, 1997ko udaberrian eta udan,
|
Espainiako
Gerra Zibila deituaren inguruko kontuetan interesatuago nengoen neure garaiko politika gorabeheretan baino. Luis Fernandez kazetaria eta Josu Chueca historialaria gerra hari buruzko hainbat erreportaje ari ziren argitaratzen Egunkaria ko Igandeko KZ gehigarrian, eta batzuetan nik neure mendi ibilaldietan ezagututako parajeak ziren haiek kontatutako borroken gertaleku:
|
|
2001
|
|
|
gizarteko orekan zetorren edozein aldaketak, zenik txikienak ere, hizkuntzaren kaltetan gertatu behar zuen. Honek alemanek Frantzia hartu eta ondoko borrokarako ere balio duela esango nuke; hala zerbait aldatzen da
|
Espainiako
Gerra Zibilarekin eta batez ere gerra ondokoarekin. Izan ere, gerrateko kalteak beldurgarriak baziren ere, are txarrago izan da guretzat, Â taldeka eta bakarka, ondotik etorri zen triskantza, bai gogorkeria gupidagabeagatik, bai iraun zuenagatik.
|
|
2002
|
|
|
Eleberriaren osagai polifonikoa testuari grazia gehigarri bat ematen dioten zenbait erregistro eta hizkeraren erabilerari esker mamitzen da. Baina, gainera, eleberria are erakargarriago egiten dute
|
Espainiako
Gerra Zibilaren eta Mo behiaren inguruan bizi diren borrokalarien jardun ezkutuko eta misteriotsuaren aipuek. Bien bitartean, istorioaren protagonista atseginak bizitzaren aurrean jarrera kritikoaren alde egiten du apustu.
|
|
|
Politikaren arloari dagokionez, urte horietan sortu ziren Emakume Abertzale Batza (1922) Bilbon, edo Begiraleak (1934) Iparraldean.
|
Espainiako
Gerra Zibilak eta Bigarren Mundu Gerrak, ordea, mugimendu hau guztia eten egin zuten.
|
|
|
Jon Etxaideren eleberrigintzari buruzko doktorego tesia burutzen diharduen Javier Rojo irakasle eta kritikariaren artikulu batez baliatuko gara haren bilakaera literarioaz hitz egiteko10 Rojok dioen modura, Etxaide da
|
Espainiako
Gerra Zibilaren ostean Euskal Herrian bertan agertu zen lehenengo euskal eleberriaren idazlea, 1950ean argitara eman zuen Alos Torrea lanari esker. Alabaina, Jon Etxaidek argitara emandako lanetan egilea ez da guztiz libratzen Domingo Agirrek ezarritako ereduetatik eta nekazari mundua eta narratzaile orojakile iruzkingilea kausi ditzakegu bere idazlanetan.
|
|
|
Honetaz gain, kristau fedeak izugarrizko protagonismoa du pertsonaiek bizi dituzten gatazken konponbidean. Rojoren aburuz, Etxaideren literaturaren oinarrian bilaketa dago,
|
Espainiako
Gerra Zibilak Euskal Herrira ekarri zuen tragediaren kausa sakonen bilaketa. Eta tragediaren arrazoiak bilatzeko, historiara jotzen du eta euskaldunen arteko haserreen lekukoak aurkitzen ahalegintzen da.
|
|
|
Etapa honen abiapuntua
|
Espainiako
Gerra Zibilak eta II. Mundu Gerrak ezarritako haustura da. Gainera, Hego Euskal Herrian, ñabardura faxistak zituendiktadura militarraren politikaren norabide ekonomikoen berezitasunek Europakoibilbidetik bereizitako dinamika bat markatu zuten, eta, horren ondorioz, zailtasunekonomiko nabarmenak izanen ziren etapa honetan.
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilak eta Bigarren Mundu Gerrak haustura bat ekarri ziotenEuskal Herriko ekonomiaren dinamikari. Lehenbizikoa, bereziki, aldaketa ugarikogarai baten hasiera bat izan zen, agente ekonomikoak bizi zireneko erakundeenesparruari dagokionez.
|
|
|
Mugimenduko emisoren sorrera
|
Espainiako
Gerra Zibilean kokatu zen. Gudan zehar FET adierazleaz emititzen zituzten irratiak oso txikiak eta lokalak ziren, potentzia txikikoak; gehienak Uhin Laburrean kokatuta eta Falangearen ardurapean zeuden.
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilean zehar osatu zen RNE estatu kate publikoaren lehenengo emisora, Radio Salamanca izenekoa hain zuzen ere. 1940ko hamarkadaren amaieran bost estazio zituen kate espainiarrak estatu osoan.
|
|
2003
|
|
|
Atzerrian ezagutu zuten gurasoek elkar, AEBetan. Aitaren aldetik, aitona Nafarroan fusilatu zuten
|
Espainiako
Gerra Zibilaren garaian. Antifrankismoa bizi izan zuen Jacqueline Urlak etxean bertan, Euskal Herritik ongi apartean.
|
|
2004
|
|
|
Horiek horrela, nabarmen da euskarak ez duela izan, Espainiako Bigarren Errepublikaz geroztik, berezkoa duen euskal onomastika Erregistro Zibilean barneratzeko modu erosorik. Aitzitik,
|
Espainiako
gerra zibilaren osteko garaian, euskal onomastikaren aurkako debekuak lege bihurtu ziren, orduko belaunaldi euskaldunen kalterako.
|
|
|
1929an, AEBn hasitako krisi ekonomikoa berehala zabaldu zen Europa osoan, eta eragin handia izan zuen Hernaniko industrien garapenean. 1929ko krisiaren ondorioek 1936an hasitako
|
Espainiako
Gerra Zibilarekin bat egin zuten, eta gerra-osteraino itxaron behar izan zen berriro ere industriak abian ikusteko.
|
|
|
Arrazoihistoriko asko direla medio, erlijioa eta kultura elkarren artean haserre eta etenda baileudenbizi ditugu.
|
Espainiako
Gerra Zibila tartcan izan dugu, zalantzarik gabe. Gure historian izandiren klerikalismoa eta antikicrikahsmoa erc bai.
|
|
|
Diputatu berrautatu zuten, oraingoan Bizkaitik bakarrik (1932 eta 1936an). Francoren altxamenduaren ondoren,
|
Espainiako
Gerra zibilean Gorteetan Euskal Autonomi Estatutua onartu zen() eta sei egun beranduago, Gernikan bilduriko alkateek, Eusko Jaurlaritzako lehendakari izendatu zuten(). Gobernuburu zela, Europako aliatuen batasun politikora hurbildu zen, ordena publikoa mantendu, eliz ospakizunak berrezarri eta gudariak eta miliziak antolatu zituen; Euskal Unibertsitatea ere sortu zuen.
|
|
|
Nik aditua dut Pirinioetako mutur kantauriarraren inguruan badela adineko artzain bat
|
Espainiako
Gerra Zibilaren eta Bigarren Mundu Gerraren ondoko denboretan harrapatuta gelditu dena. Bai, harrapatuta.
|
|
2005
|
|
|
XX. mende hasieran, herriak oraindik 24 errebote jokalari zituen, hiru talde osatzeko adina.
|
Espainiako
Gerra Zibilarekin batera, ordea, kirola desagertu egin zen, beste hainbat lekutan bezala.
|
|
|
gaiari buruz nonahi ziren erakusketak eta liburu asko argitaratzen ari zen. Hemen
|
Espainiako
Gerra Zibilarekin gertatzen ari den antzean. Parisen, nazien aurkako erresistentzia garaiaren obsesioarekin topo egin nuen.
|
|
|
Hauxe izango zen azkenengoa kargu horretan.
|
Espainiako
Gerra Zibilean Francoren armadaren alde eta II. Mundu Gerran alemanen alde jarri zelako, irakurleak galduz joan zen, eta gudu nagusiaren amaieran, 1944an, isildu zen betiko.
|
|
|
Bizitza erdia eman zuen Kanbon, baina Bilbon ere bizi izan zen, Donostian, Madrilen, Toledon, Elchen, AEBetan, Kuban, Parisen. Euskal bizitza tradizionalari buruzko 5.000 marrazki inguru egin zituen, baina
|
Espainiako
Gerra zibila eta naziak Ipar Euskal Herrian ere jaso zituen bere marrazkietan. Horrez gain, 86 liburu, 20 argitaratu gabeak, ere ilustratu zituen.
|
|
|
Marrazkietan posturak, aurpegiak interesatzen zaizkio, ez militar jantziak. Gerra aipatzen dugula, esan bai
|
Espainiako
Gerra zibila eta nazien okupazioa (100 marrazki) ere irudikatu zituela. Marrazkiotan gerrari dion herra atzeman daiteke.
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilaren ostean SF berrantolatu zen. Hamar mailetako hierarkia bertikala ezarri zen, ordezakari nazionaletik, gorengo mailan, kide arrunteraino zihoana.
|
|
|
Korrespontsalen eginkizuna
|
Espainiako
gerra zibilean. George Steer i omenaldia/ El papel de los corresponsales en la guerra civil española.
|
|
2006
|
|
|
Eta zenbait alorretan «hau ez dugu hunkitu ere egingo» esan zen. Adibidez, diktadura frankistaren eta
|
Espainiako
Gerra Zibilaren berrikuspenean, tartean hildakoak eta desagertuak zirela. Eta hori onartu egin zuten gainontzeko alderdi politiko guztiek, horregatik dago denengan erruduntasun konplexu bat, bai gugan ere, nigan, nire familiarengan, auzokoengan... orduan ez zelako ezer egin.
|
|
|
Manipulazioan ez, baina eragin praktikoetan arrazoia ematen dizut, Toni. 70eko hamarkadan perzepzioa da
|
Espainiako
Gerra Zibila euskaldunen aurkako gerra dela, euskaldunek peoi bat bera ere ez dutenean mugituko 60ko hamarkada amaiera arte.
|
|
|
Leizaola, Artola...». Jose Maria Lasarte eta Manuel Irujo, EAJko diputatuak Madrilen, izan ziren Artolarekin bildu zirenak, orduan Gipuzkoa Buru Batzarreko kide zen Elias Etxeberriak azaldu duenez(
|
Espainiako
gerra zibila Euskal Herrian, Josu Chueca eta Luis Fernandez). «Orduan izan nuen Marokoko altxamenduaren berri.
|
|
|
1936an hasi zen
|
Espainiako
gerra zibila, eta 39an bukatu. Hortaz, bost urte zenituen gerra amaitu zenean.
|
|
2007
|
|
|
Hildakoak, tona bat. Lehengo mendean,
|
Espainiako
gerra zibila, baina gurean ere eragin handia izan zuena. ETA sortu zen, komando bat harrapatu, lagun bat hil, bestea preso hartu.
|
|
|
Lehenengo aldian, gutxi gorabehera 1936 eta 1942 bitartean, gerrari eta aldi totalitarioari buruz hitz egin izan da. 1936ko uztailaren 18an hasi zen?
|
Espainiako
Gerra Zibilaren hasierako data?, Errepublikaren aurkako altxamendu frankistarekin; aldi horretan, erregimen frankistak Alemaniako nazismoarekin eta Italiako faxismoarekin bat egin zuen, 1942a arte. Une horretan, Franco, aliatuen garaipena nahiko ziurra zela ikusi zuenean, aliatuen aldera hurbiltzen hasi zen.
|
|
|
Une horretan, Franco, aliatuen garaipena nahiko ziurra zela ikusi zuenean, aliatuen aldera hurbiltzen hasi zen. Aldi horretan
|
Espainiako
Gerra Zibila aipatu behar dugu, 1939ko martxoan alderdi frankistak garaipen militarra lortu zuen arte. Fase horretan, armada estatu berriaren oinarrizko egitura izan zen:
|
|
|
erlijioa (1931ko maiatzean komentuak erre zituzten, Konstituzioari eta Kongregazioen Legeari buruz eztabaidatu zen, eta Frente Popular koalizioak 1936ko otsailean irabazi ostean gatazka areagotu egin zen), erregioena (1931ko apirilean Kataluniako Errepublika aldarrikatu zen, Konstituzioari eta Kataluniako Estatutuari buruz eztabaidatu zen, euskal udalen gatazka 1934ko udan, Estat Català aldarrikatu eta Generalitatea Gobernu Zentralaren aurka altxatu zen 1934ko urriaren 6an, etab.), eta gizarte arloa (Sevillan 1931ko uztailean egindako jardunaldiak, greba iraultzailea Llobregat arroan 1932ko urtarrilean, Casas Viejaseko krisia 1933ko otsailean, mugimendu anarkista 1933ko abenduan, nekazaritzako kontrarreforma neurriak biurteko eskuindarrean, iraultza Asturiasen 1934an eta horren zapalketa bortitza). Frente Popular koalizioak 1936ko otsaileko hauteskundeetan irabazi eta urte horretako uztailaren 18ko altxamendu frankistaren ondoren,
|
Espainiako
gerra zibila ezin izan zen saihestu.
|
|
|
lehenengo José del Castillo Asaltoko Guardiako tenientea erail zuten (ezkerrekoa), eta krimen horri erantzunez, José Calvo Sotelo Parlamentuko eskuinaren burua erail zuten. Bost egun geroago, uztailaren 18an, Franco jeneralak zuzendutako «altxamendua» gertatu eta, horrenbestez,
|
Espainiako
gerra zibila abiatu zen. Casares Quirogaren Gobernuaren ordez, kontzentrazio errepublikarreko Gobernua ezarri zen, José Giral buru zela, eta 1936ko irailean Gobernuko presidentzian Francisco Largo Caballero ezarri zen.
|
|
|
Urrian, Errepublikako Gobernua Bartzelonara eraman zuten, tropa frankistek aurrera egin zutelako; hain zuzen ere, tropa horiek Bartzelona 1939ko urtarrilean hartu zuten. Madril mendean hartu ondoren, urte horretako martxoaren amaieran,
|
Espainiako
gerra zibila amaitu zen, alderdi frankistaren garaipenarekin. Orduan, Franco jeneralaren diktadura hasi zen, eta diktadorea hil arte, 1975 arte, luzatu zen.
|
|
|
Errepublikak
|
Espainiako
Gerra Zibilean porrota izan ondoren, Espainian diktadura ezarri zen Francisco Franco Bahamonde jeneralarekin, eta ia berrogei urte iraun zituen, diktadorea hil arte. Gerra amaitu aurretik, tropa frankistek menderatutako lurraldean Defentsa Nazionalerako Batzarra eratu zen (1936ko uztailaren 24ko Dekretu bidez), eta Batzar horren Dekretu baten bidez (138/ 1936 Dekretua, irailaren 29koa), Franco jenerala Espainiako estatuko gobernuburu izendatu zuten, lurreko, itsasoko eta aireko indar nazionalen «Generalisimoa», eta Operazio Armaden jeneral burua, estatu berriaren botere guztiak bere gain hartuta.
|
|
|
Gorteek egin zuten eta horren inguruko erreferenduma egin zen. Lege horren arabera, Espainia estatu katoliko, sozial eta ordezkaritzakoa zen, eta tradizioaren arabera, erresuma gisa eratzen zen, errege barik, baina hil arteko estatuburuarekin. Franco bera?, Espainiako eta Gurutzadako Caudillo edo Buruzagi (Gurutzada adierazpena erregimenean erabili zen
|
Espainiako
Gerra Zibilari buruz hitz egiteko) eta Armaden Generalisimo zena. Legean oinordetza prozedura ezarri zen estatuburua hiltzen zenerako, Erregeordetza Kontseilu bat sortuta, baina Francok eskubidea zuen estatuaren buruzagitzan bere oinordekoa Gorteei proposatzeko, errege edo erregeorde gisa.
|
|
|
Espainiako konstituzio historiaren bosgarren aldiak II. Errepublika 1931n aldarrikatu zenetik
|
Espainiako
gerra zibila bitarteko (1936an hasi eta 1939an amaitu zen) urteak biltzen ditu. Aldi horretan, 1931ko Konstituzio errepublikarra egon zen indarrean.
|
|
|
(
|
Espainiako
gerra zibilera nahitaez faxistekin etorri, euskara ikasi, maitemindu eta ekintzan hildako poeta italiar baten. Joan Ignatius Pasolini?, gauzen artean Goizerrin Pedro Paulo Iztuetak aurkitua eta egile honek moldatua)
|
|
|
14.5 irudia. 8 urteko haur batek
|
Espainiako
gerra zibilari buruz egindako marrazkia (iturria: www.alt.1040.com).
|
|
|
Aurreko Itunek ez bezala, bosgarren honek erregelamenduak garatu zituen, 1926ko abenduaren 24ean, hain zuzen. Gero,
|
Espainiako
gerra zibilaren garaian, Franco jeneralak Bizkaia eta Gipuzkoari kendu zien Ekonomia Ituna, Arabakoa errespetatu zuen bitartean; erabaki hori 1937ko uztailaren 27koa izan zen.
|
|
|
• 1922ko urtarrilaren 28an jaio zen Juana Elgoibarren eta 14 urterekin,
|
Espainiako
gerra zibila hasi zen garaian, hasi zen margotzen ikasteko klaseetara joaten. Lehenengo irakaslea Bernardo Ezenarro, elgoibartar ospetsua izan zuen, Plaza Txikian zeuden eskoletan.
|
|
|
|
Espainiako
gerra zibila amaitu ondoren, ekonomia garatzeko eredu gisa autarkia onartu zen. Batzuen ustetan halabeharrez, eta beste batzuek diote frankismoaren atzean zeuden ideologiek eredu autarkikoa ezartzea eskatzen zutela.
|
|
2008
|
|
|
Madril, 1938
|
Espainiako
Gerra Zibila oraindik amaitu gabe zela, baina II. Errepublikari azken hatsa baino geratzen ez zitzaionean, frankistek 1939tik 1966ra bitartean indarrean egongo zen prentsaren legea garatu eta onartu zuten. Lege hura programa zabalago baten barruan beste atal bat baino ez zen:
|
|
|
Bazkide berriak lortu zituzten, Donostia edo Bilbotik etorriak, eta aterpe modura Candanchu Hotela sortu zuten 1934an. Zorte txarra izan zuten haatik, bi urtera
|
Espainiako
Gerra Zibilak eztanda egin baitzuen, berriro ere klubaren asmoak zapuztuz.
|
|
|
XIX. mende erdialdean denda zabaldu zuen Bartzelonan eta, sei seme alabak lanean ipini zituenean, fabrika txikia antolatu zuen.
|
Espainiako
Gerra Zibilean fabrika suntsitu zieten, baina karameluak egiteko artea ondorengo belaunaldietara iritsi zen.
|
|
|
Garai hartako historiari erreferentzia ugari egiten dizkio Lowryk, batez ere Hugh pertsonaiaren bidez. Kazetaria da Hugh eta
|
Espainiako
gerra zibilean Errepublikaren aldeko nazioarteko brigadetan parte hartu ez izanak min handia ematen dio. Ospea lortu nahian gitarrarekin kantu pare bat grabatu zituen gaztetan, baina ez zen aurrera atera eta garai horretako bizipenak gogoratzean antisemitismoa eta Hitler darabiltza hizpide.
|
|
|
|
Espainiako
gerra zibila()
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilari buruzko erreportaje sorta berezia argitaratuko du igande honetatik aurrera EL EXCELSIOR egunkariak, esklusiban.
|
|
|
Irakurle,
|
Espainiako
gerra zibileko afera ezkutu bat kontatuko da orrialde hauetan: dirua, gizatxarkeria, inbidia, mendekua, bihotzik eza?
|
|
|
|
Espainiako
gerra zibila()
|
|
|
Dena den, Jaime Ignacio del Burgo jaio aurretik, 1930.eko hamarkadan,
|
Espainiako
Gerra Zibila hasi baino urtebete lehenago, Eladio Esparza izeneko kazetari lesakarrak ere izan zituen solasgai Nafarroako foruak. 1935ean liburutto bat eman zuen argitara, Discurso sobre el Fuero de Navarra titulupean.
|
|
|
–Gure amonak maiz hitz egiten zuen soldadu italiarrei buruz.
|
Espainiako
Gerra Zibilean frontea gure herrian egon zen sei hilabetez. Herriko gizonek alde egin zuten itsasontzietan Bilbo aldera, beldurrez.
|
|
|
Bilketa egin ez ezik berau argitaratzeko ere gogo benetan sendoa agertu zuen Azkuek: kalitatezko ilustratzaileak hautatu, erakunde publikoen subentzioak bilatu, eta haien bermea aurkeztuz editorial indartsu bat konbentzitu zuen (Espasa Calpé), 1935ean argitaratuz Euskalerriaren yakintzaren lehen tomoa24 Jada inprenta probetan zegoen bigarren tomoa
|
Espainiako
Gerra Zibilak eten zuenean. Gatazka baretu orduko Azkuek segitzea erabaki zuen.
|
|
|
Beraz hiztegia ez zen Azkuek hasieran espero zuen bi urteetan saldu (aitzitik
|
Espainiako
Gerra Zibilaren osteraino ez zen hasi agortzen56). Euskara jakiterik ere eskatzen ez zuen euskal kultur obra bat hain nekez saltzea, edozein
|
|
|
Javier Díaz Noci izan da euskal kazetaritzaren hastapenak ikertzen aitzindari.
|
Espainiako
Gerra Zibilaren aurretik euskaraz idatzi zenaren inbentario zabala osatu du eta bere ekarpenak arras baliagarriak dira gaian kokatzeko. Nolanahi ere, kazetaritzaren testuinguru historiko orokorra eta aldizkari jakin batzuen gaineko analisia nahikoa sakondu gabe utzi du.
|
|
|
Hirurogeita hamaika urte zituen Azkuek
|
Espainiako
Gerra Zibila lehertu zenean. Gatazka garaian Lekeition egon zela dirudi.
|
|
|
Azkuek Euskal Herri osoa kontuan hartzeko agertzen zuen gogoa benetan tematia zen. Hola Euskalerriarenyakintzaren lehen tomoak (zazpi probintzietako datuekin) argitaratu eta hurrengoak prestatzen ziharduela,
|
Espainiako
Gerra Zibila lehertu zen. Gatazka ez zitzaion aski traba iruditu zeren Iparraldera berriro joan behar zuela eta pasaportea eskatzen aritu zen Telesforo Monzon Euzkadiko Jaurlaritzako barne sailburuari:
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilak ezerezean utzi zituen itxaropen hauek guztiak. Dena dela, eten latz hura tarteko izan ezean ere, ezin segurta daiteke Azkueren Akademia autoritate ofizial bihurtuko zenik, Bizkai aldeko sabindarren aurkakotasuna hor baitzegoen.
|
|
|
1936ko azaroaren 30ean hasi zuen Euskal Armadak
|
Espainiako
Gerra Zibilean egindako erasoaldi garrantzitsu bakarra, Arabako Legutio inguruan. Ekintza hori, dena den, porrot handiarekin amaitu zen.
|
|
|
GAKO HITZAK:
|
Espainiako
Gerra Zibila · Euskal Herria · Legutio · Historia militarra.
|
|
|
Euskal Herriaren kasuan, Guillermo Tabernilla eta Julen Lezamiz (2002) izan dira bide horien urratzaileak. Horiei esker, hobeto ezagutzen hasi gara 1936ko
|
Espainiako
Gerra Zibilaren atal ugari. Dena den, lan berri horiek, badute, nire ustez, gabezia bat; hots, datu berri asko eskuratu arren ez dira behar beste jorratu, eta bereziki, ez da nahiko ahalegin egin inguruarekin konparatzeko.
|
|
|
Chueca, J. eta Fernandez, L. (1997):
|
Espainiako
Gerra Zibila Euskal Herrian, Egunkaria, Lasarte Oria.
|
|
|
Bi dira arreta merezi duten eztabaida zerrendak: lehena, gce@tinet.org(
|
Espainiako
Gerra Zibilari buruzko zerrenda), bigarrena, http://miarroba.com/foros/ ver.php, foroid= 838359, Euskal Herriari buruzkoa. Azken hori itxi egin zen, baina merezi du nabarmentzea.
|
|
|
Artean digitalizatzeko hautatutako lanak 15.000 dira eskuizkribuak, XVIII. eta XIX. mendeetako 40.000 liburu, eta 120.000 marrazki, grabatu, argazki eta nagusiak Espainiako eta Iberoamerikako egunkariak Liburutegia. Bilduma bezain lan baliotsuak
|
Espainiako
Gerra Zibileko kartelak. Israelgo teknologia eta jabekidetza Norentzat proiektu hau gauzatzea, Liburutegi Nazionala GreenData enpresa hautatu zuen ……………………………………………………………………………………… ibilera.
|
|
|
Europeanan aurki daitezkeen edukietako batzuk hauek dira: Dureroren grabatuak,
|
Espainiako
Gerra Zibileko kartelak, Mozarten jatorrizko gutun eta partiturak, Vermeerren koadroak edo 1789an Frantzian iraultzaren ondoren egindako Gizakiaren Eskubideen Deklarazioa. Espainiak jartzen duen materiala guztizkoaren %1, 4 besterik ez da.
|
|
|
Patrick de la Sota Comunion Nacionalista Vasca gidatu eta EAJrekin batu zuen zein Naviera Sota y Aznar eta Euzkalduna ontziolak enpresak sortu zituen Ramon de la Sota Llano aristokrata industrialaren iloba zen eta bere aita, Ramon de la Sota Aburto, EAJk eskuratu zuen lehenengo Bizkaiko diputatu nagusia eta bere ontziak uzteagatik Inperio ingelesaren" Sir" izan zen.
|
Espainiako
Gerra Zibilean, baina, ez zuen horrelako saririk izan Euzkadiko Gobernuaren eta Espainiako Errepublikaren esku ontziak uzteagatik eta mugaz gaindi egin behar izan zuen Miarretzera. Bertan haziko zen Patrick de la Sota.
|
|
|
Izenek maparen puntu zehatz batera garamatzate, denbora zehatz batera eta tentuz ibili beharra dago aukeratzeko garaian. Jakina da, esate baterako,
|
Espainiako
Gerra Zibiletik ihesi Errusiara joan ziren haur euskaldunen artean ez zegoela Nahia edota June izeneko neskatorik. Eta jakina da, halaber, nekez aurkituko dugula Teofilo edo Apolonia bezalako izenik gure seme alaben ikastolako lagunen artean.
|
|
2009
|
|
|
" Argia saltzen zuten, baina Zeruko Argia utzi gabe". Baina biek hala biek kaleratzeari utzi behar izan zioten 1936an,
|
Espainiako
Gerra Zibila piztu zenean. Gerra amaitu ondoren ere, urte asko eman zituen itzalita euskarazko prentsaren argi txikiak.
|
|
|
Garaztarra, antikomunista amorratua izanik, bai Frantziako Fronte Popularra bai Espainiakoa gaitzetsi zituen, erakunde horrek ezkerraren batasuna eta indarra irudikatzen zuelako.
|
Espainiako
gerra zibila abiatu zenean, nahiz eta legalitatearen aurkako matxinada militarra izan, berehala lerrokatu zen frontepopulisten etsaien lerroetan, frankisten alde alegia. Izan ere, Ipar Euskal Herrian nagusi zen iritzi publiko eskuindar eta kontserbadorearen baitan, bat egin zuten Jean Ybarnegaray, Bernard de Coral eta Rene Delzangles diputatuek, matxinoen aldeko jarrera sustatzeko.
|
|
|
Abagune horiez baliatuta, gero eta garbiago azaldu zen frankisten alde, eta horren ondorioz euskal abertzaleek indar errepublikanoekin bat egitea behin eta berriro gaitzetsi zuen. Pariseko Parlamentuan ere,
|
Espainiako
gerra zibilean alde errepublikanoan ari ziren guztien aurka sarritan mintzatu zen baxenafarra. Bereziki, entzutetsuak izan ziren legebiltzar horretan egindako adierazpenak Andre Marty ren kontra, Nazioarteko Brigadisten Frantziako burua, baita 1939ko otsailean Espainiatik Frantziara ihesi joandakoen kontra esan zituenak ere.
|
|
|
Baionako La Presse du Sud Ouest kazetatik, hainbat udaletatik eta, batez ere, Jean Ybarnegaray diputatu baxenafarretik. Udalen erabakiak unean unekoak ziren bitartean, Baionako kazetaren zein diputatuaren jarrera oldartsua,
|
Espainiako
gerra zibilean zehar izan zutenaren jarraipena besterik ez zen izan. Izan ere, gerra zibilaren hasieratik frankisten alde buru belarri aritu ziren Iparraldeko hautetsi eta komunikabide gehienak, baita euskara hutsez argitaratzen zen Eskualduna astekaria ere.
|
|
|
Oriol Porta zinegileak
|
Espainiako
Gerra Zibilari eta frankismoari erreferentzia egiten diote 50 film baino gehiago aurkitu ditu, eta aktore zein gidoigile ezagunen hitzak bildu ditu: Susan Sarandonenak, Arthur Laurentsenak, Walter Bernsteinenak etab.
|
|
|
Hollywood contra Franco dokumentalean, munduko zine industria indartsuena unean uneko interes politikoen arabera erretratatzen du Oriol Porta zine zuzendariak bere azken lanean.Aste honetan DocsBarcelona Jaialdian emango duten film luzeari buruz galdetuta, Portak ondorengo hausnarketa egin du: Errepublikak zinemaren gudua ere galdu zuela esan daiteke, botere ekonomikoa eta politikoa beste aldean baitzeuden, eta ustezko ez interbentzio hura ez zen batere neutrala.1937 eta 1975 bitartean, Hollywoodek
|
Espainiako
Gerra Zibila unean uneko politika amerikarraren interesen arabera erabili zuela erakusten du dokumentalak: 40ko hamarkadan, jarrera liberal errepublikazaleetatik abiatu nazismoa zenean etsaia eta 50eko hamarkadan, Francorengana hurbilduz komunismoa zenean etsaia. Hasierako pelikula haietatik Errepublikaren aldekoena, nabarmenen, Willian Dieterleren Bloqueo (1938) izan zen.
|
|
|
eta Susan Sarandon aktorearen hitzak, Arthur Laurents eta Walter Bernstein gidoigileenak, nahiz Roma Gubern eta Patrick McGilligan zinema historialadoreenak ere bildu ditu, besteak beste.Bederatzi urteko lanaZuzendariak kontatu duenez, proiektua duela bederatzi urte hasi zen, nahiz eta lehen zazpiak aurre produkzioan ibili ziren: finantziazioa bilatzen ia milioi bat euroko aurrekontua du, beste filmen zatiak emateko baimenak lortzen, eta Espainiako zein AEBetako artxiboetan bilaketak egiten.Ikerketa horretan,
|
Espainiako
Gerra Zibilari erreferentzia egiten dioten 50 film baino gehiago aurkitu ditu Portak. Hain zuzen ere, gidoigile askok gerra hori erabili zuten urtetan, euren filmetako pertsonaien izaera noblea eta erromantikoa indartzeko; Humphrey Bogarten pertsonaia, adibidez, Casablancan.
|
|
|
La mujer del anarquista,
|
Espainiako
Gerra Zibileko kontakizunaJuan Diego Botto eta Maria Valverde dira La mujer del anarquista filmeko bi protagonistak. Manuela eta Justo senar emazteak banatu egin dute garaipen frankistaren ondorioz.
|
|
|
Peter Sher eta Marie Noëlleren zuzendaritzapeko filma Europako hainbat herrialderen arteko koprodukzioa da eta berriz ere,
|
Espainiako
Gerra Zibilaren gaia dakar zinema aretoetara.
|
|
|
1937ko martxoaren 31n,
|
Espainiako
Gerra Zibila gori gorian zenean, italiako hegazkinek Durango bonbardatu zuten. Sarraski ikaragarria izan zen.
|
|
|
|
Espainiako
gerra zibila Euskal Herrian. Josu Chueca eta Luis Fernandez.
|
|
|
Egoera hori urte askotan luzatzen da.
|
Espainiako
gerra zibilari Mundu Gerra erantsi behar zaio. 50eko hamarkadan, antza denez, Euskaltzaindia ez du inork ezagutzen, dagoenik ere, 1952an prentsa idatzian agertzen dena lekuko.
|
|
|
Liburuaren aurkezpena Andres Urrutia euskaltzainburuak eta Gorka Aulestia idazleak egin dute. Aulestiak azaldu duenez,
|
Espainiako
Gerra Zibilaren eta 40 urteko diktaduraren ondorioz, fusilatuak, gartzelaratuak edota erbesteratuak izan ziren euskaldun batzuren memoria berreskuratu nahi izan du liburuan.
|
|
|
Liburua Euskaltzainak bildumaren zortzigarren zenbakia da.
|
Espainiako
Gerra Zibilaren eta 40 urteko diktaduraren ondorioz, fusilatuak, gartzelaratuak edota erbesteratuak izan ziren euskaldun batzuren memoria berreskuratu nahi izan du Gorka Aulestia egileak, horretarako euskaldun askoren ia gehienak idazleak testigantza eman duelarik.
|
|
|
Chueca, J. eta Fernandez, L. (1997):
|
Espainiako
Gerra Zibila Euskal Herrian.
|
|
|
Gerrari dagokionez, beste batzuenartean, ondoko funtsak aipa ditzakegu: Historia Garaikideko Bidasoa Institutuarendokumentu bilduma, Carlos Blasco Olaetxea Ahozko Artxiboko Funtsa edotaSalamancako
|
Espainiako
Gerra Zibileko Artxibo Orokorreko Bilboko politikosozial seriea, Irargin mikrofilmatuta dagoena. Bigarrenak, besteak beste, ondokofuntsak gordetzen ditu Eusko Alderdi Jeltzalearen Artxiboa, Lehen Eusko Jaurlaritzako Artxiboaren Funtsa (2009tik Irargin gordailutua) eta beste hainbat funtspertsonal (Manuel Irujo.).
|
|
|
Momoitio Astorkia, I.; Nuñez, A. T.; Etxaniz, J. A. eta Palacio, V. del (koordinatzaileak) (2003): Korrespontsalen eginkizuna
|
Espainiako
Gerra Zibilean. George Steer i homenaldia El papel de los corresponsales en laGuerra Civil española.
|
|
|
Urteurren horretan erekaleratu zituzten egunkariek liburuak gerra jendartean zabaltzeko asmoz. Horrenadierazle da gure artean kaleratu zen
|
Espainiako
Gerra Zibila Euskal Herrian JosuChueca historialariaren eta Luis Fernandez kazetariaren Euskaldunon Egunkariak1997an argitara eman zuen lana.
|
|
|
Bolloten ek hau eta beste liburu batzuk ere idatzi zituen
|
Espainiako
Gerra Zibila gaihartuta, baina esan daiteke denak direla bat edo, nahi bada, hasierako liburuaberritzen eta egokitzen joan zela egilea. Hartu dugun hau bere produkzioan azkenada.
|
|
|
Sobiet Batasunak
|
Espainiako
Gerra Zibilean izan zuen parte hartzea aztertuzargitaratu den azkenetariko liburua. Interesgarria, gainera, gai hau jorratzekoErrusiako artxiboez ematen duen informazioa.
|
|
|
Chueca, J. eta Fernandez, L. (1997):
|
Espainiako
Gerra Zibila Euskal Herrian, Euskaldunon Egunkaria, Donostia.
|
|
|
Dena den, kazeta abertzale gehienak ere katolikoak ziren, tradizionalistenantzera. Izan ere,
|
Espainiako
Gerra Zibileko bi aldeak Euskal Herrian hiru ziren.Abertzaleek, erlijioa eta eskumako ideiak partekatu arren, errepublikaren alde eginzuten. ANV EAE alderdi sortu berriak laizismoa ardatz hartu zuen (Dlaz Noci, 1995:
|
|
|
morala jasotzea. Errepresio horren biktimek
|
Espainiako
Gerra Zibilean errepresaliatutako herritarrei behingoz errespetuzko aitortza publikoa egitea aldarrikatzendute; izan ere, senitartekoek 70 urtez baino gehiagoz isilean jasandako mina etabidegabekeria gutxienez moralki zuzentzeko ordua dela uste baitute.
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilaren garaian() egoera ez zen batere errazaizan euskarazko prentsarentzat oro har, oso zaila edo ia ezinezkoa zelako zerbaiteuskaraz kaleratzea. Sasoi hartako euskarazko hurbileko gertakarien adibiderikesanguratsuena, Eguna egunkaria dugu.
|
|
|
Memoria Historikoaren Berreskurapenaren ideia abiapuntutzat harturik, gizartea eta instituzioak mugiaraztea lortu dute. Horrez gain,
|
Espainiako
Gerra Zibilean eta frankismo garaiangertatutakoa ikertzeko dinamiketan ere eragina izan dute. Paradoxikoa da aldezaurretik zeuden monografia eta azterketen ondotik «memoria historikoaren berreskurapena»ren kontzeptua sortu izana.
|
|
|
Dokumentazio idatziaren eta ahozko dokumentazioaren bidez egindako iraganhurbilaren azterketak oinarritzat hartuta monografia eta artikulu zientifiko ugariidatzi izan badira ere, arkeologiak ez zuen
|
Espainiako
Gerra Zibilaren testuinguruan diziplina eta informazio iturri gisara jokatu 2000 urtera arte. Urte hartatikaurrera, ordea, eginkizun hori modu sistematizatuan eta behin betiko burutu izandu.
|
|
|
Urte hartatikaurrera, ordea, eginkizun hori modu sistematizatuan eta behin betiko burutu izandu. Urte horretan, Memoria Historikoaren Berreskurapenerako Elkarteak Priaranzako (El Bierzo, Leon) hobi komun batetik gorpuak ateratzea sustatu zuen.Elkarte hori
|
Espainiako
Gerra Zibilean desagertutako pertsonen identifikazioa etaikerketa egitea aldarrikatzen duten herritarrez osatuta dago. Priaranzako esku hartzea Encina Prada antropologoak eta Julio Vidal Leongo lurraldeko arkeologoakzuzendu zuten eta Aranzadi Zientzia Elkartearen kolaborazio eta parte hartzeaeskatu zuten4.
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilaren eta frankismoaren biktimen alde konponketamailan zer egin den aztertuko dugu jarraian atalez atal.
|
|
|
Kalte ordaintzeaz gauza asko esan daiteke. Kontzeptu aldetik, gehienekpairatutakoaren konpentsaziorako diru ordainketaren ideia onartzen badute ere, errealitatean sufrimenduaren «merkataltze» arriskua ikusten diote batzuek43 Halaere,
|
Espainiako
Gerra Zibilaren eta frankismoaren biktimen kasuan ezin da inolazere horrelakorik pentsatu. Frankismotik atera orduko, 1976tik aurrera, zenbait laguntza ekonomiko banatu dira gizarte zerbitzu moduan Gerra Zibilaren ondorioakjasan zituztenentzat:
|
|
|
9
|
Espainiako
Gerra Zibilaren eta frankismoarenbiktimen eskubideak nazioartekogiza eskubideen zuzenbidetik
|