|
2000
|
|
|
Laborari semeak, euskaldunak pixka bat bazter uzten gintuzten. Alabaina, Enbata mugimendua agertu zen, Mixel Labeguerie ren lehen kantuak entzun, eta erran bezala, hura nire gurasoen kulturaren balorazio izugarria izan zen niretzat; txundituta utzi
|
ninduen
. Aldi batez, etxean, aitak kantu asko zekien, eta usu abesten zuen.
|
|
|
Ezagutu nuenean pare bat urte zerama tzan hegoaldean, iparraldeko exilioa amaitu ondotik. Politikagintzak bete tzen zuen bazter guztietako haize freskoaren guraria; eta amesten genuen iraultzaren aldeko baitan kokatu
|
ninduen
, sinismenak eta naturaltasunak ematen duten indarraren poderioz. Egun, topikoa dirudien arren, nazional eta sozial iraultzaren xedeak uztartu nahian eta era berean teoria praxi bilakatu guran, gero urte luzeetan iraun izan duen ibilbideari ekin nion, bera zaharragoa izaki aitzindari zelarik.
|
|
|
Ondoren bi aste igaro genituen Namibian, hamar egun Monzoneko Iparraldean eta bi Zimbawen. Ondoren lankide batek animatu
|
ninduen
lana lehiaketara aurkeztera. Liburuan Namibian igarotako egunak bakarrik kontatu ditut.
|
|
|
Zu Erreka Mari zara-eta". Ahotsarengatik ezagutu
|
ninduen
. Aurreko batean, hipermerkatu handi eta itogarri horietako batean" gurdia betetzen" ari nintzela noizbehin ere halako astakeriak egiten ditut, ama batek ni ezagutu eta alabari Erreka Mari nintzela esan zion, orduan alabak, negarrari eman zion, ezinezkoa zela ni Erreka Mari izatea.
|
|
|
Niri horrek asko obsesionatu
|
ninduen
garai batean. Orain, ordea, ez dakit hain ona den euskal idazle profesionalak edukitzea.
|
|
|
Dendan sartu irten bat egin behar badute, askok ez daki kotxearen motorra itzaltzea zer den: aho bete hortz utzi
|
ninduen
bat" 30 minutu ere" ibili zen pizturik! Berziklaia kontuetan ere, Gipuzkoa ez da ereduetan eredu, noski, baina haien ondoan, Alemania dugu.
|
|
|
Hendaiako ikastolan hasi ginen Ametsen aitarekin bertsoa lantzen, eta lotu ginen. Gero utzi, eta beste kasualitate batek ekarri
|
ninduen
berriz. Ez nintzen hasi bertsolari batek edo bestek erakarririk.
|
|
|
Marka hautsi nuenean, gogoratzen naiz Espainiako Federazioko presidenteak esan zuela ez zuela onartuko txapel hori. Ni ez
|
ninduen
kezkatzen, baina gero ikusi da homologatu zutela eta txapelketa Espainiakoa zela. Nola bizi izan nuen?
|
|
|
San Pedroren berri badakite bertsolariek Bibliatik. Baina Aristotelesekin Jon Sarasuak konparatu
|
ninduen
lehendabizi saio batean. Edo geroago Marxekin.
|
|
|
Eta kasu asko dira. Duela gutxi, karrera bukatuta duen batek kontatzen zidan, nola 14 urterekin behartu zuten nire" Kapitan Frakasa" irakurtzera, eta 14 urterekin ni gorrotatu egiten omen
|
ninduen
. Norbaitek gomendatuta iritsi da nobela berriro irakurtzera, eta orain irakaslea gorrotatzen omen du.
|
|
|
Artea berez bilaketa prozesu bat baldin bada, galderak egitea bada, ezagutzen denarekin eta arrakasta duenarekin ezin da galdera askorik egin, eta orduan beste zerbaiten bila jo behar duzu. Noski, askoz ere atseginagoa da bestea, baina horrek ez
|
ninduen
asetzen.
|
|
|
Arartekotzan nengoela, Donostian zegoen Frantziako kontsulak deitu
|
ninduen
, elkarrekin mintzatzeko gogoa agertuz, bilera baten eskariz. Eta hala bete nuen, Gasteizen elkarrekin bazkalduz.
|
|
|
Ikasketak gazteleraz egin zituen euskalduna izanik, helvetiar konstituzioa ezagutzeak iratzartu
|
ninduen
eta hortik bihurtu nintzen euskaltzale. Mundu hau bakoitzak beretik osatu behar duela iruditzen zaidalako.
|
|
|
–Nire amak ez zeukan besorik, lau hanka baizik, zaldiek bezala. Horregatikezin izan
|
ninduen
sekula besoetan hartu. Eta nik haren lau hankak heredatu ditut, eta ez dut inoiz jakin neure haurrak besoetan hartzen?.
|
|
|
Elizkizun osoa gaztelaniaz izan zen (beharbada horregatik ez zegoen han Euskaltzaindiko inor). Gero, lagunak argitu
|
ninduen
: seme alabaguztiak erdaldunak ditu.
|
|
|
Duela zenbait hilabete lagun batzuek beren asmoaren berri ematera hurbilduzitzaizkidanean, besterik gabe, baietz esan nien segidan, ezertxo ere pentsatu barik, ezezkoak berak lotsaraziko
|
ninduen
beldurrez edo. Nola ezetzik esan, gero etazorpetuago bizi nahi ez banuen, orain arteko zorra kitatzeko gaitasunik ez nuelajakinik ere?
|
|
|
Egunak joan egunak etorri, estutasunasentitzen hasi nintzen, zerbait idatzi beharra eta, aldi berean, ezina sumatzen bainuen.Izan ere, alferkeria sentitu nuen gai tekniko bati buruzko zerbaiti ekiteko, eta aldebatera utzi nuen bide hori. Erdi etsita nengoela, azkenean, zerbait pertsonalagoidazteko ideia hurbildu zitzaidan, eta itolarrian dagoen naufragoaren antzera, azkenahalegin batean salbatuko
|
ninduen
oholari eutsi nion, bertara lapen erara itsatsiz.Horixe nuen irtenbidea: gauza guztiz subjektiboa egingo nuen, Txillardegiri berariburuzko neure bizipenak eta sentipenak kontatuz, eta, bide batez, haren bazterketasistematikoaren inguruko gogoeta egiteko aprobetxatuz.
|
|
|
Ikasketaz ingeniaria zela jakin nuenean, datu edo ñabardura horrek pozez etaharrotasunez bete
|
ninduen
, neu ere horretan bainiharduen. Baina ez zen ingeniaritza lana berarengana hurbilarazi ninduena, euskarari buruzko lana baizik.
|
|
|
Arrastia zen, eta hondartzako pasealeku hutsean zehar nenbilen egunkaria irakurtzen. Bost haietan erreparatu nuen, izan ere ahopeka ari baitziren hitz egiten, eta horrek harritu egin
|
ninduen
. Eta bat batean, Enniseko bidetik, Chrysler zuri bat azaldu zen, luze horietako bat, badakizue; eta hondartza parean jiratu eta bere barrutik bi tipo irten ziren.
|
|
|
Izugarri beldurtu nintzen; erabat paralizatuta nengoen eta oihuka hasiko nintzatekeen Ralphek furgoneta bide ertzean geratu eta hain ezti berba egin ez balit. Batez ere bere begirada zintzoak lasaitu
|
ninduen
. Begiekin adierazten zidan ez zuela intentzio txarrik, hain zuen espresio barea.
|
|
|
Begiekin adierazten zidan ez zuela intentzio txarrik, hain zuen espresio barea. Eta asko lasaitu
|
ninduen
beste zerbait ere egin zuen, ordurarte ez Rocíok, ez Jabik, ezta Txemak berak ere hain era benetakoan lortu ez zuten zerbait: nire izena aipatu zuen behin eta berriro, bost hizki horiek gozatuz bezala, Eider hitzaren txoko guztiak deskubrituz bezala, eta Eider, Eider esaten zuen bitartean egia bor borka jaurtitzen zuten bi begi horiekin egiten zidan so.
|
|
|
Bitxia da: eztanda arrotz batek ekarri
|
ninduen
Eirera, eta orain neu nago eztanda baten erdian. Gudaren saltsan sentitzen dut neure burua, oraindik Ipar Irlandatik hain urrun nagoen honetan.
|
|
|
Hura guztiaren bukaera zela iruditu zitzaidan, baina ez: Txemak promesa horien guztien gainetik maite
|
ninduen
, eta nau.
|
|
|
Zeren lehenengo autoarekin, edo aurreneko biekin, sentsazio hori ez nuen behar bezala apreziatu. Ezeroso sentiarazi
|
ninduen
zurrunbilo horrek. Baina gero, Cashelera ekarri nauten beste autoen intermitentea ikustean, gozatu ere egin dut une laburreko ikara hori.
|
|
|
Euskal Herriari buruz aritu zitzaidan, hizkuntza zahar bat ere ba omen dugula gogorarazi zidan, eta gure egoera politikoak baduela antzik beraienarekin. Gero geografiaren atala etorri zen eta" Saint Sebastien" aipatu zidan, eta oraindik gehiago zirraratu
|
ninduen
" Biarritz" bat.
|
|
|
Ongi etorri zait Rocíok Killarney ezagutzea. " The Sugan" aterpetxera ekarri
|
ninduen
, eta ondoren jatetxe txiki baina atsegin batean afaldu genuen. Noski, ez nuen idazteko astirik izan(" Uztailak 4" izenburupean dagoena salbu, baina zati hori Cork eta Killarney batzen dituen autobusean idatzi nuen), zeren eta gero, gaua errematatzeko, taberna batera sartu baikinen.
|
|
|
Banekien ze arropa jantzi behar nuen, termostatoak hamar minutu behar zituela ura berotzeko, Seat zaharra estarterraren bidez jarri nuela martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea ehun metro harago zegoela, bariante berria, bihurgune baten atzetik osaba Pedroren baserria. Bere ardiak ikusten banituen arratsaldean euririk egingo ez zuela ere banekien, eta gero egunero aurreratzen
|
ninduen
zoroa zegoen (kilometro batzuk lehenago edo geroago, beti erakusten zizkidan bere atzealdeko pegatinak: Pachá diskotekarena bata;" Salamanca es guay" dioena, bestea), eta banekien nor agurtu, zer esan, nondik joan eta nora heldu.
|
|
|
Eta hau ere, idazten ari naizen hau ere, kursia iruditzen zait; baina hori orain, ze eskailera erdian aurkitu naizenean ez zait hala iruditu. Kontua da, eta horretara noa, nire aurreko maila bakoitza etorkizun eta errealitate altuago batera eramango
|
ninduen
bidea begitandu zaidala: egunerokotasunaren loturak apurtu, hankak aireportuko pistatik bereizi, eta bizkarrean grapaz josita ditudan hegalak zabaldu, hegazkineko atea zeharkatu eta gora, gorago hegan egitea, indarrez eta ilusioz.
|
|
|
Banekien, bai, norekin konparatzen
|
ninduen
aitak, eta banekien ezen bere erran harekin heresetzat hartu ninduela, nihaur banintz bezala, jaun Esteban Etxegoienen ondotik, etxeko bigarren protestanta. Baina ez, orduan ere oker nenbilen...
|
|
|
Erran dizut, hasteko, nola aitak igorri
|
ninduen
" kondenatuen ziegarat", baina ez dizut erran nola, ni han sarturik nengoenean, osaba Joanikot etorri zitzaidan, isilpean, bisita egiterat...
|
|
|
Eta, guardiatu behar
|
ninduen
guardiak atea hertsi bezain laster, neure lehen egitekoa egin nuen: pixa, neure galtzetan.
|
|
|
" Aitaaa!", baina pareten oihartzun errepikatua bertzerik ez nuen aditu. Eta berriro egin nuen oihu, berriro eta berriro, harik eta ohartu nintzen arte ezen oihartzunak mila boz zituela, bertze mundukoak ziruditenak... eta, istant hartan, hainbertzeraino itsutu
|
ninduen
izuak eta ikarak, non sinetsi egin bainuen ezen kondenatuak gelan nituela, bisita egiterat etorriak. Eta, orduan, burua galtzeko puntuan nengoela, isildu egin nintzen.
|
|
|
Baina osaba Joanikoten bisitarekin hasi naiz eta hartarat mugatu nahi nuke espreski, zeren eta bisita hark bizitza osorako ukitu baininduen, markatu
|
ninduen
eta zigilatu ninduen. Bat batean eta tupustean izan zen.
|
|
|
Baina osaba Joanikoten bisitarekin hasi naiz eta hartarat mugatu nahi nuke espreski, zeren eta bisita hark bizitza osorako ukitu baininduen, markatu ninduen eta zigilatu
|
ninduen
. Bat batean eta tupustean izan zen.
|
|
|
Osaba Joanikot zen, bada, ene bozkarioaren iturria, guardiatzen
|
ninduen
guardiarekin zetorrena. Eta, nola guardiak kezkaturik baitzirudien, osabak erran zion:
|
|
|
Nola bortiztu eta nola indarztatu
|
ninduen
osabaren bisita hark! Eta nola piztu zidan!
|
|
|
Nola inarrosten
|
ninduen
barrendik aitaren erran hark," Eta orain, hautatu, Mattin", eta nola pizten zitzaidan bekaitzaren harra arimaren bazter batean, hitz haiek aditu orduko! Eta zein gaitz eta gaitzi egiten zitzaidan hura guztia!
|
|
|
Bigarrenik kontatuko dizut zure bertze gutunetarik batean eman zenidan berria, noiz eta jakinarazi baitzenidan —marrazki eta guzti— penduluaren aurkikuntza, jakintsu holandar baten trabailuei esker, zeinari jaun Christiaan Huygens baitzeritzan, eta zeina Leydengo Unibertsitatean ere egon baitzen aldi batez, bere studioen aitzinatzeko. Eta nola eraman
|
ninduen
zure berri hark, jaun An dré, osaba Joanikotenganat!, zeren, bertze nonbait erran dizudan bezala, osabak ere gogoan baitzituen Galileoren teoriak, eta hargatik zuen hormatik dilindan harri bat, cubitum bateko soka bati lotua zegoena... eta hargatik ere hartzen zuen soka mutur batetik eta ibiltzen zuen harria alde batetik bertzerat, erraiten zuela: " Diiin daaan, diiin daaan...
|
|
|
Erran dizut ezen osaba eta biok geure elkargo sekeretu hura fundatu eta handik sei zazpi hilabeterat heldu zela jaun Marcel: prezeptore berria heldu zenean, beraz, guztiz nengoen osabarekin liluraturik, baina jaun Marcelek ere berdin liluratuko
|
ninduen
handik aitzina.
|
|
|
Eta, irriaren ondotik, bihotza bigundu zitzaidan, zeren, ezker eskuinetarat so eginik, ohartu bainintzen ezen ikaskideek bekaitzez bezala behatzen zidatela. Eta haien bekaizgoak harrotu
|
ninduen
oharkabean eta, harroaldiarekin batean, arraitu eta hantu nintzen. Baina, arraitasun hura sentitu orduko, aditu nuen, ohi bezala, kontzientziaren boza, zeinak erraiten baitzidan ezen salatu egin behar zintudala, baldin, uste nuen bezala, luthertarra bazinen, eta, beraz, hala sentitu nintzen neure baitan zatiturik orduan ere, buruak baietz eta bihotzak ezetz.
|
|
|
batean, zeren papererat tinta tanta bat erori baitzitzaidan; bertzean, zeren letra ez baitzitzaidan nahi bezain berezia eta diferenta atera; hirugarrenari, berriz, anitzez ere itxura hobeko iritzi izan nion, eta, hura ontzat emanik, zure etxeko ate azpitik sartu nuen... orduan ere kontrakarrean zeuden bi indar nabaritzen nituela neure baitan. ...n ere, beldur nintzen alde batetik zeren perilean jar bainintekeen, edozein begiluzeren aitzinean... eta, beldur nintzelako, hala nabaritu nuen bihotza, bularretik iltki izan balitzait bezala, baterat eta bertzerat so egiten nuela, disimuluz, papera atepetik sartu nuenean; bertzetik, plazer apur bat ere igarri nuen, zeren, etxea guztiz hertsirik zenuela sartu bainintzaizun, eta horrek ahaltsu egin
|
ninduen
, ipuinetako iratxoak, intxisuak eta gainerako spirituak bezainbat. Baina, oro har, urduri nengoen, eskua dar dar, eta, gutuna bigarren ahaleginean sartu ondoren, sekulako sosegua hartu nuen.
|
|
|
Nik baino hobeki dakizu ezen gorputzean mila zain ditugula, odolaren irioiteko eta bideratzeko, geure organoak eta bertze gorputz zati guztiak behar bezala trabaila daitezen eta berrizta; eta berdin eta orobat dakizu ezen bertze hainbertze gertatzen dela arimaren lurretan, nondik joaiten baitira hemendik harat eta handik honat mila erreka eta errekasto, adimenduaren pentsuak eta bihotzaren sentimenduak iturburu dituztenak: erreka haien urak, haatik, lohitsuak eta istiltsuak ziren ene baitan, zeren, aspaldi hartan, ubideei mugak eta hesiak ipini izan bainizkien, hormak eta kontrahormak, uren abiada geldiarazi zutenak eta haien galtzerat eta usteltzerat utzi; nigar hark, ordea, uholde bortitz batek bezala, aitzinetik eraman zituen hesiak eta mugak, baita ene pentsu eta sentimendurik lohienak ere, eta hala garbitu
|
ninduen
arimaren barrendik eta utzi ninduen biziberriturik eta hats berriturik.
|
|
|
Nik baino hobeki dakizu ezen gorputzean mila zain ditugula, odolaren irioiteko eta bideratzeko, geure organoak eta bertze gorputz zati guztiak behar bezala trabaila daitezen eta berrizta; eta berdin eta orobat dakizu ezen bertze hainbertze gertatzen dela arimaren lurretan, nondik joaiten baitira hemendik harat eta handik honat mila erreka eta errekasto, adimenduaren pentsuak eta bihotzaren sentimenduak iturburu dituztenak: ...tsuak eta istiltsuak ziren ene baitan, zeren, aspaldi hartan, ubideei mugak eta hesiak ipini izan bainizkien, hormak eta kontrahormak, uren abiada geldiarazi zutenak eta haien galtzerat eta usteltzerat utzi; nigar hark, ordea, uholde bortitz batek bezala, aitzinetik eraman zituen hesiak eta mugak, baita ene pentsu eta sentimendurik lohienak ere, eta hala garbitu ninduen arimaren barrendik eta utzi
|
ninduen
biziberriturik eta hats berriturik.
|
|
|
Eta nik neure egoitzarat joan behar nuen, bai, baina ez nuen jada joan nahi, hain bainengoen, zinez, zurekin arrai eta neure gogara. Eta dudos nengoen berriro, Jainkoak apez izaiteko deitu ote
|
ninduen
, zeren eta nik uste bainuen ezen, apez izaiteko, gozorik ez duen ate estua iragan behar zela eta nork bere buruari uko egin behar ziola, baita lizifrinaz eta zilizioez baliaturik ere, hala behar izanez gero; ordea, zure hitzetarik bertze mundu bat igar nezakeen, zeina baitzen zabalagoa eta gozoagoa, eta zeinak erakarri baininduen hatsarretik beretik... Eta mudantza haren seinaleak neure baitaren baitan sentitzen nituen jada, zeren eta goiz hartan, etxetik jalgi eta unibertsitaterako bidean jarri nintzenean, segur bainengoen Jainkoaren deiaz, eta arratsaldeko lehen ordu hartan, aldiz, zure etxetik jalgitzerat nindoanean, ez hain segur, barrenean zerbait hautsi izan balitzait bezala.
|
|
|
Eta, osabari lotzen
|
ninduen
zinaren historia kontatzen nizula, erran zenidan:
|
|
|
Etxerakoan, sehi batek erran zidan: " Jaun Joanes, berorren aitak morroi baten bidez igorri didan abisuaren arabera, bihar bertan helduko da jauregirat", baina berri hark ez
|
ninduen
, egia erran, gehiegi hunkitu; gero, osaba Joanikot ikusi nuen, zeinak, ikusi bezain fite, galdetu baitzidan: " Zer erran du misionest ezagunak?"" Betiko kontuak", erran nion, jakinik ezen, neure zalantzen berri eman izan banio, ihardetsiko zidala:
|
|
|
Mezatik ateraz gero, osabak bazter baterat eraman
|
ninduen
, eta, begietarik txinpartak zerizkiola, erran zidan:
|
|
|
Irriz sumatzen zaitut, jaun André, eta irriz ari natzaizu ni ere mementu honetan, baina irri guti nuen nik orduan. Izan ere, kontzientziako kontuetan ezin kontzientziatsuagoa nintzen, hertsia, neure eginik ezdeusenen ere etsaminatzerat eta hautemaiterat emana, eta herstura hark bulkatzen
|
ninduen
bekatu ez zena ere bekatutzat hartzerat, eta hala ibiltzen nintzen eskrupuluen ur nahasietan erdi itorik. Zer bekatu egin nezakeen, bada, amets hartan, non ez bainintzen neure buruaren jabe ere izan?
|
|
|
Izan ere, behin eta birritan erraiten zigun aita Leokadiok ezen atseginari, noiz eta ukitzen baikintuen eta gorputzean barrena sartzen, uko egin behar zitzaiola, eta arbuiatu eta errefusatu beharra zegoela, halatan, ezezko batez, zeinak atsegina bezain biribila behar baitzuen. ...ze bat eta konsentitze bat, eta zeren aski baitzen, ondorez, baiezko bakar baten garaitia ahalegin osoaren bekatuzkotasunaren erabakitzeko; eta nola, finean, milaka eta milaka ezezkoren artean ez zen gaitz ez neke baiezkoren batek menera nintzan edo zalantzan utz nintzan —eta hura beti zen errazago, noiz eta itzartzen bainintzen supituki eta deblauki, amets lizun batetik—, hala kutsatzen
|
ninduen
baiezko hark punturen batean, eta puntu hark bertze puntu guztiak kutsatzen zituen, nola edateko ontzirat isuri pozoin xortak ontzi osoa, eta hala sentiarazten ninduen, neure deusezean, kulpant eta bekatari... are gehiago kontatzen ari natzaizun kasu hartan, Mattin anaia hilik zetzalako.
|
|
|
Izan ere, behin eta birritan erraiten zigun aita Leokadiok ezen atseginari, noiz eta ukitzen baikintuen eta gorputzean barrena sartzen, uko egin behar zitzaiola, eta arbuiatu eta errefusatu beharra zegoela, halatan, ezezko batez, zeinak atsegina bezain biribila behar baitzuen. ...milaka ezezkoren artean ez zen gaitz ez neke baiezkoren batek menera nintzan edo zalantzan utz nintzan —eta hura beti zen errazago, noiz eta itzartzen bainintzen supituki eta deblauki, amets lizun batetik—, hala kutsatzen ninduen baiezko hark punturen batean, eta puntu hark bertze puntu guztiak kutsatzen zituen, nola edateko ontzirat isuri pozoin xortak ontzi osoa, eta hala sentiarazten
|
ninduen
, neure deusezean, kulpant eta bekatari... are gehiago kontatzen ari natzaizun kasu hartan, Mattin anaia hilik zetzalako.
|
|
|
Baina, nola gorputza eta arima bereiztezinak diren, non eta heriotzak banatzen ez dituen, eta, nola lurgainetik ez denean, lurpetik lotzen eta estekatzen diren, hala egiten zuen atseginaren iduri hark, lurpetik, gorputzaren aurkientzatik arimaren aurkientzarat, eta imajinatzen nuen orduan ezen Kristoren galtzoinak esku eme misteriotsu bat ezkutatzen zuela, guztiz ikustezina, eta atseginaren atseginez hiltzen ari zela gurutzefikatua, ez oinazez; eta Kalbarioko hura teatroa zela: ez tragedia, komedia hutsa baizik; eta neure buruari ezetz eta ezetz erraiten nion arren, iduri hark, bertzerik gabe, kutsatzen
|
ninduen
eta sentiarazten ninduen munduko gizonik lohitsuena eta narriotsuena.
|
|
|
Baina, nola gorputza eta arima bereiztezinak diren, non eta heriotzak banatzen ez dituen, eta, nola lurgainetik ez denean, lurpetik lotzen eta estekatzen diren, hala egiten zuen atseginaren iduri hark, lurpetik, gorputzaren aurkientzatik arimaren aurkientzarat, eta imajinatzen nuen orduan ezen Kristoren galtzoinak esku eme misteriotsu bat ezkutatzen zuela, guztiz ikustezina, eta atseginaren atseginez hiltzen ari zela gurutzefikatua, ez oinazez; eta Kalbarioko hura teatroa zela: ez tragedia, komedia hutsa baizik; eta neure buruari ezetz eta ezetz erraiten nion arren, iduri hark, bertzerik gabe, kutsatzen ninduen eta sentiarazten
|
ninduen
munduko gizonik lohitsuena eta narriotsuena.
|
|
|
‘Lagun dut Platon, lagun dut Sokrates, baina lagunago egia’, eta gaurko eskolan, bertze deusi lotu aitzin, Aristotelesen erran hori oroitarazi nahi dizuet, jakin dezazuen zein den egiaren lehen egia...", eta, handik aitzina, autore zaharren aipuz eta haiei buruzko anekdotaz josi zenuen zeure solasaldia. Eta, halatan, zure memoriak harritu
|
ninduen
lehenik, zeren baitzirudien ezen biblioteka oso bat zeneukala zeure buruan, eta bibilioteka hartarik beharrezko errana beharrezko mementuan hautatzen eta zeureganatzen zenuela, zeure arrazoinbideetan aitzina egiteko. Baina erran behar dizut ezen zure memoriak baino areago harritu eta zurtu ninduela aipu eta anekdota haien lotzeko erakutsi zenuen antzeak eta trebetasunak, zeren, hainbertze pilatu eta juntatu arren, ez baitzirudien bihirik ere soberan zegoela, bakoitzak baitzuen han bere intentzionea eta erranahia, bere tokia eta bere lekua.
|
|
|
Zin zinez zuen... eta zin zinez du gure bizitza honek zimendu flako eta eria, zeren eta egun batean Olinpo mendirat igan, eta hurrengoan Olinpo mendia bera bilaka baitaiteke gure hezurren tonba eta hilobi, deus ere ez... Eta, orduan, neure deusezaren kontzientziak estutu eta larritu
|
ninduen
, harik eta bertze egun batean bertze hura gertatu zen arte, zeina emanen baitizut aditzerat orain berean.
|
|
|
Ederki oroitzen dut, alde horretarik, nola gau batean oihuka eta deiadarka iratzarri
|
ninduen
, amesgaizto bat izan zuelako:
|
|
|
Lehenengoan sinetsi egin nion: tigreak Mattin larrutu zuen eta berriak larritu egin
|
ninduen
. Ordea, oroitu nuenean tigre hezitzaileak errana, noiz eta jakinarazi baitzigun ezen suerte hartako tigreak ez zirela gizonen aurka oldartzen, eta ikusi nuenean, bertzetik, ezen aztarnarik ez zegoela ingurune hartan, nahiz eta lurra hezea eta umela zegoen, harritu egin nintzen, zeren nik bainekien nolakoak ziren tigrearen atzaparrak eta haren aztarnak, ongi baino hobeki, eta iritziz aldatu nintzen.
|
|
|
Haatik, dorrerat igan aitzin, dorrearen okerrak harritu
|
ninduen
. Eta, hura begiztatu orduko, erran nion osabari:
|
|
|
Zeren berori ene jaun eta nagusi izan daiteke, baina berorrek ere badaki ezen, erran komunak dioen bezala, apezak duela azken hitza bere... eta zeren Jainkoak bakoitza bere lekuan nahi baikaitu: ni artzain egin
|
ninduen
eta, halatan, ardien zaintzea eta begiratzea da ene obligazinoa. Baina bego lasai, zeren jauregirat ere etorriko bainatzaio noizik behin, xakean aritzerat, neure bi pegasoekin...
|
|
|
Nola ukitu
|
ninduen
aitaren erran hark, eta nola sentitu nituen bi ele haiek —garaile eta galtzaile—, biak ongi berezirik eta marra batek banaturik, gaua eta eguna bezala! Eta bi hautu ezin garbiago haien aitzinean, zein garbiak ziren, halaber, ene preferentziak eta ene lehentasunak!
|
|
|
Erran berri dizut ezen buruhauste handirik gabe heldu ginela Donibanerat, eta horrek bere esplikazione tipia luke. Izan ere, Alessandro de Novara jauregirat heldu zen egun berean, amesgaizto bat izan nuen gauez, eta amesgaizto hark iratzarri
|
ninduen
. Ez dakit amets haren arrazoina ene ezinegona ote zen, bidaiaren kontu harekin urduri nengoelako, edo afalorduan izan genituen konbertsazioneak ote zeuden guztiaren azpian, zeren haietarik batean Alessandroren gidariak aditzerat emaiten baitzigun ezen bazirudiela egun batzuk lehenago bidelapurrek noble batzuen kotxea akometatu zutela, eta noble haietarik bat hil zutela ez dakit non, eta zeren ene ametsa guztiz haren idurikoa izan baitzen:
|
|
|
Lasaitu ederra hartu nuen Donibanerat onik iritsi ginenean, jaun André... nahiz eta handik gutirat urduritasunak berriro hartu
|
ninduen
... Ordea, urduritasun hark gehiago zuen alegrantziatik kezkatik baino, zinez bainengoen bozkarioz gainezka, neure lehen itsasaldi haren aitzinean!
|
|
|
Baina lehendik erran nizuke, benturaz, nola iragaiten genituen gauak osabak eta biok, ostatu edo benta bateko gela berean komunzki, nor bere ohean eta Arkimedes zoko batean, ene hainbat jokabideren ulertzeko inportant izan daitekeelakoan. Izan ere, osabak zurrunga egiteko ohitura zuen, eta, nahiz eta gehienetan ez nituen haren zurrungak aditzen, loak ni hura baino lehenago hartzen ninduelako eta behin loak hartuz gero nekez itzartzen nintzelako, halarik ere, guti batzuetan, astean behin edo, hura ni baino lehenago lokartzen zen, eta halakoetan ez nuen gozorik izaiten, zeren urduri jartzen bainintzen eta nekez hartzen
|
ninduen
loak eta nekez egiten nuen lo handik aitzina eta, egiten nuenean ere, urduri egiten nuen, eta urduriago jaikitzen nintzen, finean. Eta urduritasunak ezinegona ekartzen du, eta ezinegonak ez ohiko jokabidea...
|
|
|
Atertu zuenean, osaba eta biok gurditik jaitsi eta, gurdizainari laguntzeko asmotan, harri batzuk jarri genituen gurpilen aitzinean; gero, berriz, gurdian zituen bi taket eman zizkigun gurdizainak eta manatu zigun ezen taketak lurrean berma, eta bulka genitzala gurpilak gibeletik, berak zaldiak zigorrez jotzen zituen bitartean, eta entseia gintezela, halatan, gurdia lohitik ateratzerat. Eta, arestian erran bezala, nik gauez gaizki lo egin nuen eta urduri nengoen... eta hala ibili behar izaiteak are urduriago jarri
|
ninduen
. Eta gurdizainak erraiten zuen:
|
|
|
Eta osabaren ukabila goian ikusi orduko irria eten, eta beldurraren itzalak hartu zuen irriaren lekua, zeren eta hura baitzen osabak gisa hartan tratatzen
|
ninduen
lehen aldia.
|
|
|
Ez, ez
|
ninduen
jo, baina guti falta izan zitzaion. Haatik, gorputzean izan ez bazen ere, ariman bai, sentitu nuen mehatxu haren kolpea, Herkulesen borrarekin kolpatu banindu bezala.
|
|
|
mutila Mattin zen, eta neska, Uraitzeko jauntxoaren alabetarik bat. Eta hotzikara bortitz batek hartu
|
ninduen
orduan: hain bortitza, non iduritu baitzitzaidan ezen gorputza mila lekutatik arrailatu eta zatika erortzerat zihoakidala...
|
|
|
BAINA osabak ere kezkatu egiten
|
ninduen
mementu hartan, are gehiago gau hartan Maddalenekin ikusi nuenetik. Zer ote zegoen bien artean, eta zer egin ote zuten, biak jauregiko atean utzi nituenean?
|
|
|
Bai, banekien, baina hain ustekabean harrapatu
|
ninduen
Pedroren galdegiteak, non hitzik gabe geratu bainintzen, masailak sutan.
|
|
|
Harri eta zur utzi
|
ninduen
... eta harri eta zur utzi gintuen, zeren gurekin baitzegoen Pedro Huizi ere, zeinak, irria betartean izozturik, erran baitzion:
|
|
|
Eta, nola hura gizon ezin seriosagoa baitzen, ahakartu zitzaidan eta kontrakarrean jarri, arrazoin osoz, baina alferrik. Eta egun batean gaztigatu ere
|
ninduen
, baina alferrik behin berriz. Eta, latina emaiten ari zitzaidala, konparazione, buruz aspaldi ikasi nituen gauzak galdetzen zizkidan —deklinazioneak eta—, eta nik batzuetan ez nion ihardesten, zeren buruan bainituen Elbiraren arrosak eta eguzkiak, eta ez zegoen arrosa eta eguzki haiek gramatika liburuetan deklinatzerik...
|
|
|
Eta, ondoren, osaba eta biok nor bere ohean sartu ginen eta Arkimedes zoruan etzan zen. Baina ni ez
|
ninduen
loak hartzen. Eta gero eta okerrago iduritzen zitzaidan nola osabak, gitarra jolea gonbidatuz gero, antzarak ferratzerat igorri zuen.
|
|
|
Galdua nengoen, beraz, zeren, hamalau urte nituen arren eta hamabortz egiteko puntuan, lur berriak ziren haiek enetzat, guztiz berriak: ...ofia eta erlijionea ikasi nuen jaun Marcelekin, zientzia osaba Joanikotekin... baina nehork ez zidan nehoiz ere aipatu izan neska edo gona konturik; bai, egia da ezen, noiz eta aita eta ama harrapatu bainituen, isilpeko solas hartan, Ubarneko damen kontu harekin, aztoratu eta asaldatu nintzela, baina solas haren entzuteak, mundu hartarat bulkatu eta harat eraman beharrean, ixtitu eta gibelatu egin
|
ninduen
, ezin iguriki nezakeelako deus onik amaren dezepzionea zekarren mundu batetik; bai, egia da, halaber, ezen jaun Marcelek amoriozko kantarik ere kantatzen zigula noizik behin, baina amorio haiek, artean, urrun geratzen eta urrunago gertatzen zitzaizkidan, bertze mundu bateko gorabeherak balira bezala; baina ez, mundu hura ez zen bertze mundu bat, zeren neure baitakoa ere bazen, eta napolitarraren ...
|
|
|
Hura urduritasuna, eta hura bozkarioa!, habia uzterat zihoan txoriñoa banintz bezala, bere lehen hegaldiari —zeinak osin beltzean beherat eraman baitzezakeen eta heriotzarat, edo zeruaren jabe izaiterat— ekiteko puntuan... Eta ekin nion neure ibilaldiari, neure buruaren buruzagi, kapitain eta gidari; abiatu nintzen neure buruz Pisako kaleetan barrena, eta arraitasun oso batek hartu
|
ninduen
arras, goiti beheiti.
|
|
|
Osaba arratsean etorri zen, Arkimedes leiala lagun zuela. Logelan ediren
|
ninduen
, ohe gainean etzanik, begiak zabalik.
|
|
|
LOAK ez
|
ninduen
, gau hartan ere, berehalakoan hartu. Eta ez osabaren zurrungengatik!
|
|
|
" Banekien nik ezen Jainkoak azkenean adituko zidala", eta iduritu zitzaidan ezen munduaren perfetasuna eta munduaren akasgabetasuna ukitu nuela, zeren amaren nahi ezkutua eta enea, eta haren otoitza eta ene erabakia, esfera baten bi zatiak bezalakoak baitziren, neurriz eta tamainaz bat zetozenak, haren arima eta ene arima bezalaxe, istant hartan. Eta istant haren istantekotasunak betikotasunerako bidean jarri
|
ninduen
, denbora bere baitarik jalgi izan balitz bezala.
|
|
|
—Etenik gabe meditatu beharra duzu, zeren meditazionea baita kontenplaziorako bide eta bizitza spiritualaren harroin —esortatzen
|
ninduen
aita Bar to lomek.
|
|
|
Eta orduan atsegin izaiten nuen, baina atsegin hark atsekabetzen
|
ninduen
segidan, zeren eta iduri lizun haietaz gozatzea lizunkeriazko bekatua izan baitzitekeen, eta lizunkeriazko bekatua zen. Eta, neure buruarekin borrokan, zalantzak etortzen zitzaizkidan, mementu haietan bekatu egin nuen ala ez, zeren eta ez bainekien nehoiz ere borroka haietan behar hainbat borrokatzen nintzen ala ez.
|
|
|
...it handia igurikitzen nuelako; baina nola desesperantza oinarri duen esperantza are desiratuagoa eta gutiziatuagoa izaiten den —eta ene esperantza halakoa zen, zeren osaba Joanikotekin hautsi ondoren galdua eta desesperatua sentitu bainintzen, denbora laburrean izan bazen ere—, hala nahi izaiten nuen esperantza hura lehenbailehen konplitzea; haatik, konplimenduaren gibelatzeak asaldatzen
|
ninduen
eta urduri eta erreus jartzen ninduen.
|
|
|
...ola desesperantza oinarri duen esperantza are desiratuagoa eta gutiziatuagoa izaiten den —eta ene esperantza halakoa zen, zeren osaba Joanikotekin hautsi ondoren galdua eta desesperatua sentitu bainintzen, denbora laburrean izan bazen ere—, hala nahi izaiten nuen esperantza hura lehenbailehen konplitzea; haatik, konplimenduaren gibelatzeak asaldatzen ninduen eta urduri eta erreus jartzen
|
ninduen
.
|
|
|
Eta hain ziren guztizkoak ene pentsu haiek eta hain gibelaezina ene deliberamendua, non berehala abiatu bainintzen aitaganantz, oinazturak hartua bezala, Mattin eta Elbira beren atsegin lohian utzirik. Eta banindoan, banindoan... eta mementu batean osaba Joanikoti lotzen
|
ninduen
zina oroitu nuen, ohorezko eta odolezko zina; ordea, osabaren bozaren gainetik bertze boz hura —guztiz enea— lehertu zen ene baitan, odolaren boza, ene esku eta ene begien boza, ene erraien boza eta gorputz osoaren boza, eta boz hark erran zidan ezen ene ohorea —zinezkoa eta minezkoa, eta ez txantxetakoa— jokoan zegoela eta zina hausteko eta hausteko, zeren eta ez bainengoen z... Eta joan nintzen aitaren langelarat, baina ez nuen ediren; eta baterat eta bertzerat joan nintzen, eta hura nehon ez...
|
|
|
—Aita, ene kontzientziaren urak ez dira itsaso barearenak... —hasi nintzaion, ene aulkitik... eta, bat batean, hitzik gabe geratu nintzen, zeren eta txori erdi galdu bat baitzen ene bihotza, hegada bizkorregian zebilkidana... eta hegadaren bizkorrak ahitzen eta errendatzen
|
ninduen
, eta pentsatzeko indarrik eta kemenik gabe uzten.
|
|
|
Iduritu zitzaidan ezen begiak zorroztu eta gorrotoz so egin nahi izan zidala, baina gorrotorako ere ez zuen indarrik ez kemenik aski, eta burkoaren azpian gorde zuen bisaia. Eta are tipiago ikusi nuen orduan anaia, eta haren tipitasun gero eta handiagoak nihaur egin
|
ninduen
handi, halako suertez, non betetasuna eta neurriz kanpoko satisfazionea sentitu bainuen ondotik, anaiari, azkenean, merezi zuen ordaina eman niolako, harekin nuen kontu gaixtoa orduantxe konplitu eta zerratu banu bezala.
|
|
|
Eta zenbatenaz egitenago zuen, bere barren borroka hartan, sineste alderat, hainbatenaz adieraztenago zuen haren bisaiak ene aurkako mesprezua eta erdeinua, narda eta higuina. Eta, noiz eta guztiz sinetsi baitzuen, nehoiz ez bezala sutu eta koleratu zitzaidan, eta, aulkitik altxatu, begi ezin basatiago haiek ene begietarat xuxendu, paparretik atxiki eta, ateraino eramaiten ninduela, ezin bortizkiago erreprehenditu
|
ninduen
:
|
|
|
Eta, ene hitzak aditu bezain fite, erresortak bulkaturik bezala, ukabila altxatu zidan, ez ordea Italiako hartan bezala goian geldi uzteko, baina muturreko baten emaiteko, muturreko beldurgarria... Eta muturrekoarekin batean iduritu zitzaidan ezen urteetan argitu izan
|
ninduen
eguzkia bat batean iraungi eta mila zatitan hautsi zitzaidala.
|
|
|
Edertasunak guti batzuetan hunkitu izan nau, baina orduan guztiz hunkitu
|
ninduen
, eta guztiz kilikatu nintzen... hain guztiz, non amaren istanteko iduri eder hura betiko sartu baitzitzaidan gogoan, eta oraino ere neurekin daramat, memoriaren kutxan gorderik, altxor preziatu bat balitz bezala, bertze mila iduri ez hain atseginen artean.
|
|
|
ERABAKIA hartua zegoen, beraz, baina osaba Joanikoten haserraldiaren karietarat... eta hark izutzen
|
ninduen
, zeren hura arrazoin eta argudio ezin eskasagoa baitzen, alde batetik, eta zeren, bertzetik, hain zimendu kaskarren gainean nekez eraiki bainezakeen deus iraunkorrik, eta nekez egin nezakeen, halatan, aitzina, kanorez.
|
|
|
Galde diezadakezu, halaber, ea neure konbertsione iduriko hartan osabaren salatzeko beharra eta obligazinoa sentitu ez ote nuen noizbait, eta erranen dizut ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, ez zitzaidala, bertze anitzetan bezala, alhatu kontzientzia, osabarekin lotzen
|
ninduen
zina —Jainkoaren aitzinean egina eta elkar ez salatzerat behartzen gintuena— lehenagokoa zelako, eta zin hari zor niolako, halatan, leialtasuna... zeren zin hura behin hautsi izanak ez baitzemaidan berriro hausteko eskubidea, bigarren aldiz.
|
|
|
Eta zein urrun gertatu zitzazkidan aita Bartolomeren hitzak, noiz eta egun batean emaztekien munduaz aritu baitzitzaidan...! Zeren eta ongi baino hobeki baitzekien hark ere zer bertze piku izan nitzakeen nik gogoan, pikutan ikusten
|
ninduen
bakoitzean:
|
|
|
Jelosiak nehoiz ere jo izan banau, orduantxe jo
|
ninduen
, eta jelosiak bihotz hondoraino sartu zidan bere tragaza pozointsua. Eta anaiaren hitzen aitzinean ez nengoen, bertzeetan bezala, suturik, baina guztiz izozturik.
|
|
|
Eta gu begi batekin haiei beha geunden, eta belarriak ere erne eta zut genituen... eta Avilako santaren aipu haietarik batek, oharkabean, Italiarat eraman
|
ninduen
, non Pedro Huizirekin eta osaba Joanikotekin solas hura izan bainuen, erlikiei buruz mintzatzen ginela, orain san Jenaroren odol xortez, eta orain santa Teresaren ileaz... edo san Frantziskoren galtzoinez. Eta Pedro Huiziren hitzak oroitu nituen, noiz eta erran baitzuen, Avilako santaren erlikiaz ari zela:
|
|
|
" Be hatza ez ezik, oin osoa ere bai";" Ez, ez", ihardetsi zidan hark," hatzarekin aski izanen duzu, zeren erlikiako gorpuzkiaren neurrikoa behar baitu, mirakuluaren eskertzeko, Jainkoari egin beharreko oferendak. Baina, hori bai", mehatxatu
|
ninduen
," jakizu ezen hau kontu ezin seriosagoa dela eta, baldin orain eman hitza betetzen ez baduzu, zuhaur izanen zaitugula hilotz, berant baino lehen, eta infernurako bidean, ondorez, hitza jateagatik"; eta, erranaren arabera, iragan zuen gizonak gaua aitarekin, erlikia bi eskuen artean zeukala, Avilako santari otoitz eginez debozione osoz... —eta, neure behakoa zorrozten nuela eta boza goratzen, erran nuen—:
|
|
|
halarik ere, hain gogara nengoen neure estatu hartan eta neure alfertasunean —zeren ene alfertasun hura ez baitzen gauza gaixtoa, perilosa eta nork bereganik egoztekoa, baina guztiz kontrakoa—, non deliberatu bainuen ezen merezi zuela bertze egun baten igurikitzea, biharamuneko eguzkiaren zain; ez, ordea, antsiak harturik, baina ez antsiak eta nagiak, denboraz ohartu ere gabe, denboraren jabe.... Eta heldu zen biharamuna, eta biharamun hark bertze biharamun baterat eraman
|
ninduen
, eta eguzki batek bertze eguzki baterat...
|
|
|
Axularren aipuak ustekabean harrapatu
|
ninduen
. Eta, ene harridura erakusten niola, erran nion:
|
|
|
Larrazkena zen, bai, eta larrazken hark zauritu
|
ninduen
lehenik, zauri gozo harekin.
|
|
|
Eta leizearen ertzean gurutze bat zegoen. Eta harri guti batzuk ikusi nituen, bai leizearen inguruan, eta bai leizeko koskan ere, harlanduren bat ere bai tartean, eta hark ere guztiz harritu
|
ninduen
.
|
|
|
Eta, begiak malkotan, eneganat etorri eta besarkatu egin
|
ninduen
, erraiten zidala:
|
|
|
Eta besarkatu nuen nik hura, eskerrak emaiten nizkiola; besarkatu
|
ninduen
hark ni, ongi etorria emaiten zidala... eta gero erran zidan:
|
|
|
Eta ni istant hartan sinesteko puntuan egon nintzen, zeren arestian gertatua ere halakoa izan baitzen, ezin harrigarriagoa, eta zeren piztiak gisa hartan ematzen eta gozatzen zituèn gizonak —Jainkoak faboratuak— berdintsu eta orobatsu bihur baitzitzakeen neguak uda eta euriak ateri, minak gozo eta trabailuak aisia... baina, dakizun bezala, Jainkoak ez
|
ninduen
sobera sinesbera egin, eta pentsatu nuen, segidan, ezen izugarria izanen zela, baldin tigrea Antonioren gainerat oldartu izan balitz eta haren gorputza horzkadaz horzkada xehatu eta desegin izan balu, nola baitzen basoko piztien ohitura eta usantza. Eta pentsatu nuen gero ezen, orduan izan ez bazen, hurrengoan izanen zela.
|
|
|
Nik ere halako zerbait sinetsi nahi izaiten nuen, baina, dakizun bezala, Jainkoak ez
|
ninduen
bertze anitz jende bezain sinesbera egin.
|