|
2000
|
|
|
Ohar bedi, hala ere,
|
pertsonaren
egoerari buruzko proiektu guztietan egoera zibila soil soilean arakatu dugula, gizakien egoera politikoa konstituzioak zehazten baitu. Atzerritarrak ere aintzat hartu ditugu, beren beregi arautzeko noraino izan daitezkeen, gai zibiletan, frantsesen parekoak eta noraino, ostera, horiengandik banatuak.
|
|
|
Zergatik, bada, ondasun banantzea legezta dezaketen arrazoi berberek ezkontza desegin? Ezkontza
|
pertsonen arteko
batuketa da; senar emazteak aske dira euren ogasuna kolokan ez jartzeko. Zergatik, beraz, ezkontza esekita utzi, arrotza zaion kari batetik?
|
|
|
Horren iraupen eta zereginak zehaztu ditugu, herri zibilizatuetan erkide diren erregelen arabera. Tutoreak du
|
pertsona
eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe.
|
|
|
Horren iraupen eta zereginak zehaztu ditugu, herri zibilizatuetan erkide diren erregelen arabera. Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa,
|
pertsonaren
ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe.
|
|
|
Egoitzaren autuak, gehienetan,
|
pertsonen
egoerari lotuak dira. Horretan, emaztearen egoitza senarrarena da, eta seme alaba adingabekoena aitarena edo tutoreena.
|
|
|
Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira. Gizaki baten egiazko egoitza zein izan daitekeen zehazteko erregelak finkatu ditugu judizio ekintza eta bizitzaren joan etorri arruntetarako, oinarrizkoa baita halakoetan
|
pertsona
baten egoitza jakitea, berarengana iritsi beharrik baldin badago.
|
|
|
Ezin legegilearena izan, legegilea baita justizia edo ekitate orokor horren ministraria. Justizia eta ekitate orokor horrek, bestalde ere, inguruabar zehatzik aintzat hartu gabe, gauza eta
|
pertsonen arteko
unibertsalitatea hartzen du bere barruan. Norbanakoen artean sorturiko legeak, alderdikeriaren susmagarri izateaz kanpo, beti atzera eragingarriak eta ez zilegiak izango lirateke batzuentzat, baldin eta horien arteko gatazkak lege horien parte hartzearen aurrekoak badira.
|
|
|
Alta, hausnarketaren, ezinezko kalkuluaren eta emaitzaren behartasunaren elkarketak Neurath bere joera pragmatikoaren oinarrizko noziorantz hurbildu zuen, hau da, zio laguntzailearen kontzepturantz. Jakin badakigu
|
pertsona
batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian jartzeko, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat erabiltzen badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea nahi diogu deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Hipotesi anitz izan daitezke, baina ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea: norbaiti, hausnarketa egoeran izanik, gogoeta teorikoak ez dio ezertarako balio, norbait hori zientzialari, filosofo,
|
pertsona
arrunt edota Napoleon estratega izanagatik ere.
|
|
|
Berreraikuntza logiko bat beste
|
pertsonei
gogoeta prozesuak komunikatzeko formarekin bat dator, eta ez subjektiboki osatzeko formarekin. Zientzia aztertzen duen filosofoak edo, bestela esanda, zientziak sortzen dituen interes filosofikoko arazoak analizatzen duen filosofoak, ez du zientzi aurkikuntza baten sortze prozesuaz arduratu behar.
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu. Hitza erabiltzen duen
|
pertsona
babigak diren gauza batzuk eta ez diren beste batzuk daudelakoan badabil behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga dena betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean hitz jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
Azkenik, enuntziatu problematikoen mota berezi bat zegoen: beste
|
pertsonen
egoera mentalekin zerikusia zuena, alegia. Adibidez, ‘Arzalluzek minaren esperientzia du urdailetik sufritzen duenean’ motakoak.
|
|
|
Era horretan, 1934an79, egiaztagarritasun irizpidea ahultzeko ahalegin horretan, Lewisek honakoa iradoki zuen: beste
|
pertsona
bat mina sufritzen ari den ala ez jakin dezagun, nahikoa da hura imajinatzearekin, portaera neurgarrien bitartez egiaztatu beharrik gabe. Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu.
|
|
|
Liburu honen oinarrizko uste osoa eta pentsamenduaren ildoak(...) ez dira ez
|
pertsona
batek sorturiko ezta gizabanako isolatu batek besarkaturiko giro zientifiko baten parte. Liburu honen ideiak ikuspegi zientifiko orokorra duten pertsona askoren zati komun bat bailiran ulertu behar dira.
|
|
|
Liburu honen oinarrizko uste osoa eta pentsamenduaren ildoak(...) ez dira ez pertsona batek sorturiko ezta gizabanako isolatu batek besarkaturiko giro zientifiko baten parte. Liburu honen ideiak ikuspegi zientifiko orokorra duten
|
pertsona
askoren zati komun bat bailiran ulertu behar dira. Metafisikaren errefusatzea soilik ezaugarri negatibo bat da.
|
|
|
Utz iezadazue azaltzen. Demagun zuetako bat
|
pertsona
orojakilea dela eta beraz munduko gorputz guztien, bizirik edo hilik dauden guztien, higidura guztiak ezagutzen dituela, eta bizi izan diren gizaki guztien gogo egoera guztiak ere ezagutzen dituela, eta demagun gizon honek liburu handi batean dakien guztia idazten duela. Liburu horrek munduko deskribapen osoa edukiko luke.
|
|
|
Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla. Horrela, badirudi zuzena hitza zentzu etikoan erabiltzean, nahiz eta esan nahi duguna azaleko zentzuan zuzena ez izan, zerbait antzekoa dela, eta esaten dugunean" Hau
|
pertsona
ona da", nahiz eta ona hitzak ez duen esan nahi" Hau futbolari ona da" esaldiak esaten duena, antzekotasunik badela ematen du. Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren, nire ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako
|
pertsonari
min eman diola sinesten duela. Esan zuen jende primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren:
|
|
|
"(...) Halakoetan, garaileen gainean ezarritako eginbehar nekosoetarako arrazoia indarrez eraildakoen espiritu haserretuen beldurra dateke; sarri argi eta garbi adierazten da espiritu mendekuzaleen beldurrak eragina duela hiltzaileen jokabidean. Buruzagi sakratuen, ehorzleen, haurra egindako emakumeen, gerrara abiatutako gizonen eta abarren gainean ezarritako tabuen ondorio orokorra,
|
pertsona
tabutuok ohiko gizarte arruntetik at uztea da. Ondorio hori hainbat arauren bidez lortzen da:
|
|
|
11 Frazerrek hurrengoa dio: "(...) Nilo Garaiko zenbait tribuz esan zaigunez, ez omen dute erregerik, errege hitzaren adiera arruntekorik bederen; halakotzat dauzkaten
|
pertsona
bakarrak euriaren erregeak dira, Mata Kodou; behar den garaian, hau da, euriteen sasoian, euria eragiteko ahalmena onartzen zaie. Euria egiten hasi aurretik, martxoaren hondarrean, herrialdea basamortu idor eta elkorra da; eta aziendak, jendearen ondasun nagusia, akabatu egiten dira larrerik ezean.
|
|
|
" Eta jaten amaitu bezain laster, atsegin pixka bat hartzen zuten kantuan eta suaren inguruan dantzan. Atseginaldia amaitzerakoan, jaiaren buru egiten zuen
|
pertsonak
arrautzopil handia egiten zuen, ertzetan txigortua, am bonnach bela tine zeritzana —hots, Beltaneko opila— Puska asko egiten ziren, eta handikiro banatzen bildutako guztien artean. Puska jakin bat hartzen zuenari cailleach bela tine deitzen zioten, hots, Beltaneko carline a, lotsabide handiko izena.
|
|
|
23 Frazerrek hurrengoa dio: " Zenbait arau ezarri ziren laguntza sua egin behar zuten
|
pertsonei buruz
. Batzuetan esaten zen langa bihurdikatzen zuen sokari eragiten zioten bi pertsonek anaiak izan behar zutela, edo gutxienez ponteko izen bera izan behar zutela".
|
|
|
" Zenbait arau ezarri ziren laguntza sua egin behar zuten pertsonei buruz. Batzuetan esaten zen langa bihurdikatzen zuen sokari eragiten zioten bi
|
pertsonek
anaiak izan behar zutela, edo gutxienez ponteko izen bera izan behar zutela".
|
|
|
" Hemen, Europan, uste zen sorginek ilean zituztela beren ahalmen gaiztoak, eta ezerk ezin ziela inolako arrastorik egin gizatxar haiei ilea zuten bitartean. Horregatik, Frantzian, sorginkeri salaketa egiten zitzaien
|
pertsonei
gorputz osoko ileak moztu ohi zizkieten torturatzailearen aurrera eraman baino lehen".
|
|
2001
|
|
|
Batzuetan galdutakoaren sentsazioa areagotu daiteke, bai gizartea premia kolektiboei erantzun ezinean dabilelako, bai zenbait taldek edo banakok gainerakoen gain gehiegizko presioa egiteagatik (ekonomikoki, sozialki edo izaera aldetik), edo baita banakoren bat gaizki integratzeagatik eta populazioaren batez bestekoaren gaindiko sufrimendua pairatzeagatik ere. Hemen sortzen da sufritzen duen
|
pertsona
zuzenaren irudia, literatura guztietan agertzen dena. Gizarte batek bere antolaketa propioa justifikatzeko erabiltzen duen irudi, kondaira, ideia eta teorien multzoari legitimazioa esaten zaio, eta bere partaideei multzo hau ulergarria zein eramangarria eta jasangarria egitea du helburu:
|
|
|
Platonek, aldiz, bere bizitza osoan zehar hunkiberatasunaren aurka borrokatu zuen, gizabanakoaren eta elkarbizitza politikoaren etsai nagusitzat baitzuen. Hunkiberatasunaren aurrean, berak beti razionaltasuna bultzatu zuen
|
pertsonaren
izaeraren beste osagaien gainetik.
|
|
|
Demokrazia politikoaren oinarria demokrazia soziala da, hau da, hiritar guztiak berdinak direlako ustea. Platonentzat ideia honen azpian
|
pertsona
gorenekiko erresumina dago. Masaren nahiak lege bihurtzen dira eta gailentzen direnen patua ezerezean gelditzen da.
|
|
|
Eta ezin ahaztu hiri estatuaren kontzeptuaren aurkako ikuspegiak ere azaldu zirela, estoikoena kasu: beraiek inongo hiri zehatz batekoak ez zirela aldarrikatzen zuten,
|
pertsona
denak baitira hiri unibertsalaren —kosmopolisaren— partaide. Gai hauen guztien inguruan eztabaida franko izan ziren, baita ikuspuntu ikaragarri kontrajarriak ere, baina egia esan, urrezko aroaren berreskuratze saiakera hauek guztiak asmo izate hutsean gelditu ziren, ondorio praktiko gutxi izan baitzituzten; kezka komun eta krisi baten seinale.
|
|
|
Adibide gisa matematika eta medikuntzaren arteak aukeratzen ditu Sokratesek. Bi arte hauetan jende askok gai berei buruz hitz egiten du, eta
|
pertsona
berak epai dezake gauza berei buruz nork hitz egiten duen ongi eta nork gaizki. Eta hau egia unibertsala da.
|
|
|
Eta hau egia unibertsala da. Baina
|
pertsona
berak gai berei buruz hitz egiten duten guztiak epaitzen baditu, lonek ere trebetasun hau izan luke, hots, olerkari guztiei buruz azalpenak emateko trebetasuna. Horrela, trebetasun honen bitartez olerkigintzaren artea bere osotasunean ulertzeko gai izan luke, nahiz eta, ikusiko dugun legez, hau horrela ez den.
|
|
|
Sok. Orduan, gaizki hitz egiten dutenak ere
|
pertsona
berberak ezagutuko al ditu, ala besteren batek, lon.
|
|
|
lon.
|
Pertsona
berberak.
|
|
|
Eta? Elikagai osasuntsuei buruz hitz egiten duten askoren artean norbaitek gauzarik bikainenak esaten dituenean, uste duzu batek gauza bikainenak esaten dituelako gauza bikainak esaten dituena ezagutuko duela, eta beste batek, gauza eskasak esaten dituelako gauza eskasak esaten dituena ezagutuko duela, ala
|
pertsona
bera dela uste duzu, lon.
|
|
|
lon. Bistan da
|
pertsona
bera dela.
|
|
|
Sok. Beraz, gai hauei buruz hitz egiten duten hainbeste
|
pertsonaren artean
nork dioen ondo eta nork gaizki, pertsona berak jakingo duela diogu; edota, pertsona honek gaizki hitz egiten duena ezagutzen ez badu, ondo hitz egiten duena ere ezagutuko ez duela diogu, gutxienez gai berari buruz ari denean.
|
|
|
Sok. Beraz, gai hauei buruz hitz egiten duten hainbeste pertsonaren artean nork dioen ondo eta nork gaizki,
|
pertsona
berak jakingo duela diogu; edota, pertsona honek gaizki hitz egiten duena ezagutzen ez badu, ondo hitz egiten duena ere ezagutuko ez duela diogu, gutxienez gai berari buruz ari denean.
|
|
|
Sok. Beraz, gai hauei buruz hitz egiten duten hainbeste pertsonaren artean nork dioen ondo eta nork gaizki, pertsona berak jakingo duela diogu; edota,
|
pertsona
honek gaizki hitz egiten duena ezagutzen ez badu, ondo hitz egiten duena ere ezagutuko ez duela diogu, gutxienez gai berari buruz ari denean.
|
|
|
Sok. Ondorioz,
|
pertsona
bera da bi gai hauetan aditua. lon. Bai.
|
|
|
Sok. Ondorioz, nire kuttuna zaren hori, bai Homerorenean, bai gainerako olerkarienean lon trebea dela esaten badugu ez dugu hanka sartuko; zuk zeuk aitortzen duzulako
|
pertsona
bera epaile egokia izango dela gai berIWN. Nai.
|
|
|
aldakorra den bat (bere kolorearen ñabardurak, bere pisu edo tamaina), eta beti egonkorra den bestea, ondorioz errealitate hori zer nor den adierazi eta gainerakoetatik ezberdintzea ahalbidetzen duena.
|
Pertsona
batek bestelako animalia askok duten pisu berdina izan dezake, baina ez du animalion kode genetikoarekin bat egiten. Platonen ideia nozioa hitz honek ohiko hizkera grekoan zuen esanahiaz jabeturik hobe ulertuko dugu:
|
|
|
Ideiaren mugapen momentua gauza bakoitza besteetatik bereizten duena da. Berberatasuna ez da antzekotasuna,
|
pertsona
ez da lehoia, kontrajarpena ez da erlazioa. Mundua, mugapen honen ondorioz klase ezberdinetan sailkaturik agertzen da.
|
|
|
Bere ugalkortasuna: lehoia milaka aletan mamitzen da, horietako bakoitza aurrez aipatu dugun eskasia tartearekin; berdin gertatzen zaio
|
pertsonari
.
|
|
|
Horren guztiaren aurrean non koka dezakegu Platonen pentsamenduan ezagunenetakoa den teoria politikoa? Betidanik,
|
pertsonaren inguruko
teoriak filosofia guztiei arazoak sortu izan dizkie, eta aurrerantzean ere horrela izaten jarraituko du. Filosofia batzuek pertsona zeharo naturaz haraindiko izaki bihurtuz arazoa sinplifikatu dute, baina orduan giza izaeraren dimentsio zeharo berehalako eta agerikoak bazterrean uzten dituzte, hala nola, bere izaera biologikoa.
|
|
|
Betidanik, pertsonaren inguruko teoriak filosofia guztiei arazoak sortu izan dizkie, eta aurrerantzean ere horrela izaten jarraituko du. Filosofia batzuek
|
pertsona
zeharo naturaz haraindiko izaki bihurtuz arazoa sinplifikatu dute, baina orduan giza izaeraren dimentsio zeharo berehalako eta agerikoak bazterrean uzten dituzte, hala nola, bere izaera biologikoa. Bestelako ikuspegi batzuek pertsona argi eta garbi inguruko izakien artean kokatzen dute, eboluzionista eta ekologistek kasu; baina honela ez digute beste izakiekiko gizakiek dituzten ezberdintasunak edo pertsonak bere burua ezagutzeko duen gogo indartsuaren zergatia azaltzen laguntzen.
|
|
|
Filosofia batzuek pertsona zeharo naturaz haraindiko izaki bihurtuz arazoa sinplifikatu dute, baina orduan giza izaeraren dimentsio zeharo berehalako eta agerikoak bazterrean uzten dituzte, hala nola, bere izaera biologikoa. Bestelako ikuspegi batzuek
|
pertsona
argi eta garbi inguruko izakien artean kokatzen dute, eboluzionista eta ekologistek kasu; baina honela ez digute beste izakiekiko gizakiek dituzten ezberdintasunak edo pertsonak bere burua ezagutzeko duen gogo indartsuaren zergatia azaltzen laguntzen.
|
|
|
Filosofia batzuek pertsona zeharo naturaz haraindiko izaki bihurtuz arazoa sinplifikatu dute, baina orduan giza izaeraren dimentsio zeharo berehalako eta agerikoak bazterrean uzten dituzte, hala nola, bere izaera biologikoa. Bestelako ikuspegi batzuek pertsona argi eta garbi inguruko izakien artean kokatzen dute, eboluzionista eta ekologistek kasu; baina honela ez digute beste izakiekiko gizakiek dituzten ezberdintasunak edo
|
pertsonak
bere burua ezagutzeko duen gogo indartsuaren zergatia azaltzen laguntzen.
|
|
|
Platonen ustetan
|
pertsonen
mundua kosmosaren parte da, mundu horrek, ordea, badu berezitasun bat; pertsonak bere baitan kosmosa errepikatu eta laburbiltzen du: burua pertsonaren alde jainkotiarra da, pertsonaren gorputz eta arimaren arteko bereizkuntzak kosmosaren gorputz eta arimaren bereizkuntza errepikatzen du...
|
|
|
Platonen ustetan pertsonen mundua kosmosaren parte da, mundu horrek, ordea, badu berezitasun bat;
|
pertsonak
bere baitan kosmosa errepikatu eta laburbiltzen du: burua pertsonaren alde jainkotiarra da, pertsonaren gorputz eta arimaren arteko bereizkuntzak kosmosaren gorputz eta arimaren bereizkuntza errepikatzen du...
|
|
|
Platonen ustetan pertsonen mundua kosmosaren parte da, mundu horrek, ordea, badu berezitasun bat; pertsonak bere baitan kosmosa errepikatu eta laburbiltzen du: burua
|
pertsonaren alde
jainkotiarra da, pertsonaren gorputz eta arimaren arteko bereizkuntzak kosmosaren gorputz eta arimaren bereizkuntza errepikatzen du... Platon jaio baino mende ugari lehenago, mesopotamiarrek, behintzat, beraien mundu ikuskera mitologikoetan pertsonei buruzko ikuspegi oso arkaiko hau osoki garatu zuten.
|
|
|
Platonen ustetan pertsonen mundua kosmosaren parte da, mundu horrek, ordea, badu berezitasun bat; pertsonak bere baitan kosmosa errepikatu eta laburbiltzen du: burua pertsonaren alde jainkotiarra da,
|
pertsonaren
gorputz eta arimaren arteko bereizkuntzak kosmosaren gorputz eta arimaren bereizkuntza errepikatzen du... Platon jaio baino mende ugari lehenago, mesopotamiarrek, behintzat, beraien mundu ikuskera mitologikoetan pertsonei buruzko ikuspegi oso arkaiko hau osoki garatu zuten.
|
|
|
burua pertsonaren alde jainkotiarra da, pertsonaren gorputz eta arimaren arteko bereizkuntzak kosmosaren gorputz eta arimaren bereizkuntza errepikatzen du... Platon jaio baino mende ugari lehenago, mesopotamiarrek, behintzat, beraien mundu ikuskera mitologikoetan
|
pertsonei buruzko
ikuspegi oso arkaiko hau osoki garatu zuten.
|
|
|
Baina Platonek antropologia eta politika bat garatzearekin batera
|
pertsonaren
irudi arkaiko honen bertsio filosofiko bat landu zuen. Zail litzateke politika eta antropologia horiek bereiztea; eta honexegatik bietako edozein har dezakegu gure analisiaren abiapuntu gisa, bietako inor ez baita bestearentzako baldintza, eta bata abiapuntutzat hartuz ezinbestean bestearengana ailegatuko gara.
|
|
|
Moralki bizimodu hoberena izan duenak hurrengo gorpuztean ontologikoki eta moralki bizitza modu hoberena lortuko du.
|
Pertsonen artean
bizitza modu gorena filosofoarena da.
|
|
|
Arimak, gorpuzten denean,
|
pertsonarengan
portaeraren hiru modulazio (Platonek arima modu edo arimaren atal deitzen die) sortzen ditu: ugaltzea eta elikatzea bilatzen dituen plazerraren printzipioak gidatzen duen portaera, arima begetatiboa deiturikoa; ausardia eta kemena bere bertute oinarrizkoenak dituen arima suminkorra, bulkada eta indar psikologikoaren egoitza; eta pentsatu, hausnartu eta errealitateaz jabetzen den arima kalkulatzaile edo razionala.
|
|
|
ugaltzea eta elikatzea bilatzen dituen plazerraren printzipioak gidatzen duen portaera, arima begetatiboa deiturikoa; ausardia eta kemena bere bertute oinarrizkoenak dituen arima suminkorra, bulkada eta indar psikologikoaren egoitza; eta pentsatu, hausnartu eta errealitateaz jabetzen den arima kalkulatzaile edo razionala. Arima razionalak beste biak bere nagusigora biltzen dituenean
|
pertsonak
bizitza ona eraman ahal izango du, menpetasun horri esker soilik lor baitaiteke funtzioen arteko harmonia eta banako moralaren autonomia.
|
|
|
honetarako artisautzaren aldaerekin (larru ontzaileak, zapatariak, arotzak, arkitektoak...), nekazaritzarekin eta gutxieneko merkataritza batekin aski izango da. Jarduera hauetan aritzen diren
|
pertsonak
langileen gizarte talde edo klasea osatzen dute, gizarteko beherena. Beraien lanbidearen erregelak ikasteko beharrezkoa duten heziketa intelektual gutxia besterik ez dute jasotzen, eta arimaren alde begetatiboa da beraien baitan nagusi.
|
|
|
Laburbilduz, justizia mantendu eta Platonen beldur handiena den gizarte zatiketaren handitzea agertu orduko ahalik eta azkarren ekidin). Lan hau arimaren alde suminkorra oso garatua duten
|
pertsonek
osatzen duten zaindari edo gerlarien gizarte klaseari dagokio. Hauek, curriculum intelektualaren ikasketa sakonarekin eta gimnasia ariketa guztiak lantzera ohiturik, haurtzarotik gorputz eta adimen prestakuntza bikaina izango dute; Platonek zaindariengan berak formulaturiko" mens sana in corpore sano" lema gorpuztua ikusiko du.
|
|
|
Eta hiru ezaugarri hauez gain, arimaren zati razionala gailurreraino garaturik izango du. Honela, boterea eta itzala uztartuko dituen
|
pertsona
honen zereginak ekintza sozial oro koordinatzea eta gizartearen osotasunarentzat portaeraren ispilu izatea izango dira.
|
|
|
Ikusi dugun moduan, Platonek, gizakien arima motak eta gizarte klaseak bat etorraraziz, gizartearen ordena eta
|
pertsonen
izaeraren egitura zentrokide bihurtzen ditu. Gizartearen ikusmolde honen atzean (bere ia erabateko mugiezintasunaz gain) gure ikusmolde eta bizipenei zeharo arrotz egiten zaien irizpide bat dago:
|
|
|
3 Denbora ezberdinetan norberaren identitate numerikoaz jabetzen dena
|
pertsona
da. Baina arima halakoxea da.
|
|
|
Baina arima halakoxea da. Beraz, arima
|
pertsona
da. Hirugarren paralogismoak nia pertsona bihurtzen du.
|
|
|
Beraz, arima pertsona da. Hirugarren paralogismoak nia
|
pertsona
bihurtzen du. Niak bere identitatearen kontzientzia du, hau da, lehen zen ni berbera dela jakin behar du une orotan.
|
|
|
Hau argitu dugu lehenago apertzepzioari buruz hitz egiterakoan. Baina hemen orain ezin da baldintza transzendentalaren mailatik gauzen mailara igaro eta subjektu transzendentala
|
pertsona
bihurtu. Honen aurkako argudioa ere aurkezten du:
|
|
|
Honen aurkako argudioa ere aurkezten du: bolen arteko talkak irudikatzen ditu, baina batak bigarrenari energia zinetikoa eman beharrean (edo gero honek hurrengoari, eta abar), bolaren kontzientzia igorriko litzateke batetik bestera; azkeneko bolak denen kontzientzia izango luke bere kontzientzia izango balitz bezala, baina ez litzateke denboran eta espazioan gauza bat eta berbera izango, substantzia, arima edo
|
pertsona
.
|
|
|
Ezin da ezer errepresentatu eta, ondorioz, ezagutu, espaziorik gabe. Ezintasun hau ez da irudimenaren akats bat, alegia," ezin dut irudikatu Kazakhstango
|
pertsona
baten itxura" esaten denean adierazten den ezintasuna, baizik eta oinarrizkoagoa den ezintasuna da: " puntua ezin da errepresentatu hedadurarik gabe".
|
|
|
gezur gaiztoa esaten du norbaitek. Hori analiza daiteke
|
pertsona
horrek jasan dituen eragin guztiak, hezkuntza, lagun txarrak, eta abar aipatuz. Baina, hala ere, hori egitea gaitzesten dugu:
|
|
|
Higiduraren garrantziak praktikaren nagusigoa ulertzeko ere balio izango digu. Gizakia
|
pertsona
da, ez subjektu ezagutzaile soila; baina praktikaren lehentasunak beste zentzu bat ere badu: ezagutza ere ekimen praktikoa dela, ez etiko praktikoa, baina bai tekniko praktikoa.
|
|
|
Ez dago jarrera bereziak suntsituko dituen ikuspuntu absoluturik; baina ikuspuntu bereziek beste ikuspuntu berezien lekuan jartzeko duten ahalmenak, azken buruan, ikuspuntu orokor bateraturantz aurrera egitea ahalbidetzen du. Eta ikuspuntuaren higikortasun hori subjektu orok duen ezaugarria da; besteak
|
pertsona
gisa berrezagutzeko eta benetako komunikazioa, ez dominazioa, eratzeko baldintza da. Horregatik, Kantek gizarte mailan ere askatasunean eta berdintasunean oinarritutako errepublika bat bultzatuko du.
|
|
|
Maitasuna... ez da afektu bat, norbaitek erakartzen gaituela ulertuz; norberaren maita ahalmenean zuztartuta dagoen saiatze bizia baino,
|
pertsona
maitatua hazten eta zoriontzen saiatzen dena.44
|
|
|
Baita ere, Errukiaren eta sinpatia samurraren sentimendu berori ere, egin beharra zer den hausnartu aurretik erabakiaren oinarri bilakatzen denean, astuna egiten zaie baita zuzen pentsatzen duten
|
pertsonei
ere,... eta beragandik askatu eta arrazoimen legegilearen menpe jartzeko desioa eragiten du.88
|
|
|
Hau dio zehazki Erich Frommek: " Heziketa zabalago eta efizienteagoak lagunduta, adimenaren maila gorakora hel daiteke, baina ez arrazoimenarena." 101 Atzenean, benetako
|
pertsona
hezia, kulturaduna, gizaki ona da. Eta gizaki ona —San Agustinek esanari eutsiz— maitatzen diharduena da.
|
|
|
Gogoa gogoaren kontra ari. Maitagogoa, bere gogoko dena egin/ maite ordez, bere adimenezko ideia bat burutzen ari izaten da; maitagarria maite ordez, bestelako idoloren bat jasotzen dihardu, edo idolo bihurtzen, burutzen, maitatzen —sasimaitatzen— Idolo hori ez da beti norbera; batzuetan beste
|
pertsona
bat da, edo talde bat, edo giza eremu bat, edo ideia handiren bat. Baina beti ere idolo bat.
|
|
|
Bere berea izan zen, noski, hogei urtez bere
|
pertsona
osoan, indibidualki eta sozialki (bere familia barne) pairatu behar izan zuena: hogei urtez" agnostizismo sakon ilunean", gizarte giro ‘hartan’, sinesmen gabeko herriko seme batek lau hankako asto batek hegan baino harridura handiagoa sortzen zuenean (horren naiz, bai, lekuko).
|
|
|
|
Pertsona
askorekin tratatu beharra izan dut nire bizitza eta filosofia lan urte luzeetan. Liburu honen idazlaria benetan aparta iruditu izan zait beti, bere pentsaera kapazitateagatik batez ere.
|
|
2002
|
|
|
Beste alde batetik, berriz, eskarmentu apur bat duen nork ez du ezagutzen
|
pertsona
ugariren esku dagoen administrazio batek dakartzan arriskuak. Iritzi ugaritasunak planaren batasuna suntsitzen du eta neurrien nora eza zein adostasun eza ekartzen; administratzaileen arteko borroka amaigabeetan, indartsuena irteten da beti garaile.
|
|
|
Iritzi ugaritasunak planaren batasuna suntsitzen du eta neurrien nora eza zein adostasun eza ekartzen; administratzaileen arteko borroka amaigabeetan, indartsuena irteten da beti garaile. Boterea
|
pertsona
ugariren artean zatiturik dagoen kasuetan, administratzaile bakoitzak, nork bere esparruan, botere absolutua bilatzen du etengabe. Naturak mediku baten akatsak emendatzen dituen bezala emendatuko lituzke ere administratzaileen arteko kontratu tazitu batek legearen gehiegikeriak.
|
|
|
Zergatik ukatu gizagaixo ezjakinoi heziketak ekarriko dizkien onurak? Irakurketa, idazketa eta aritmetika
|
pertsona
ororentzat dira ikasgai egoki. Gainera, gerta liteke presoren batek ikasketetarako dohain bereziren bat edukitzea.
|
|
|
Nola, halaber, gizabanako kopuru handi bat gizaki bakar baten zaintzaz arduratzeko? Izan ere, zaintza lanetarako batak bestea ordezkatuko lukeen
|
pertsonen
segida bat onartuko bagenu, ez beren ekinbideetan, ez eta beren metodoen ondorioetan ere, ez legoke batere batasunik.
|
|
|
Beren askatasuna neurriz kanpo eta bidegabeki erabili duten gizabanakoei, krimenik gehiago egin ez dezaten eta, orobat, ereduaren izugarriaz, besteak halakorik ez egitera bultzatuz, hartaz gozatzea galarazten zaien egoitza. Horrez gain, atxiloturiko
|
pertsonen
ohiturak aldatzeko betebeharra duen erreformategi ere izan behar du espetxeak, hartara, gabeturik dagoena askatasun egoerara itzuli eta, ez norberarentzat, ez eta gizartearentzat ere, zorigaiztoko izan ez dadin.
|
|
|
Izan ere, Frantziako Iraultzaren testuinguruan lehenengo ahots humanitaristak agertzen hasten dira, garaiko eskubide indibidualen aldarrikapenarekin bat eginez(
|
pertsonaren
duintasuna esaterako), espetxeen egoera hobetu beharraz eta boterearen inguruko hausnarketa berriak plazaratuz (demokrazian eta berdintasunean oinarrituko direnak) 3, ordu arteko botere monarkikoak erabilitako mekanismoak errebisatu eta berriak proposatuz.
|
|
|
Ordu arteko ereduak, kontrolatzaile/ zaintzaile ugari ezarriko ditu arau urratzaileak atxikitzeko eta zaintzaile kopuruak delituaren ezabaketan eragin zuzena izango du. Benthamen meritua, ordea, baliabide pertsonal urriagoekin kontrol errealaren efektua lortzean datza,
|
pertsona
bakarraren kontrol sentsazioa ehundakak egiten duten kontrol erreala bezain eraginkorra dela frogatzean.
|
|
|
Boterea eraginkorra, kostu baxukoa eta erraz aplikatu daitekeena izatea dira panoptikoaren asmakizunak eragindako abantailak. Begirada bakarrarekin gizaki multzo handi bat
|
pertsona
bakarra zaindu daitekeen eraginkortasun berdinaz zaindu ahal izatea da panoptikoaren meritu nagusia.
|
|
|
Eta sailkapena egiten den kasuan ere, ez da beti presoaren onurarako. Emakume kartzeleratuen kasuan, esaterako, hauen baldintzak txarragoak izan ohi dira gizonezkoenak baino, populazio osoaren ehuneko txikiagoa osatzen dutenez (espainiar estatuan, adibidez, %8 dira, baina beste estatuetan ez dira %4ra iristen), beraientzako egiten den gastuak
|
pertsona
kopuru txikiagoa asetzen duenez, gastu hau ez baita egiten. Honen adibide esanguratsuena gizonen kartzeletan espazio berezitu bat uzten zaien kasuetan aurkitzen dugu:
|
|
|
Gradu politikak eta baldintzapeko askatasunaren aplikazioak ez diete beti irizpide objektiboei erantzuten. Graduen arteko bereizketa bera ere ez da askotan oso garbia izan ohi. Europako espetxe legeriei begirada bat eman besterik ez dago erregimen irekiaren aplikazioa (espainiar sisteman 3 gradua) zein irizpideren arabera ematen den ikusteko, irizpide hauek subjektiboak direla eta sarritan administrazioa une horretan dagoen
|
pertsonak
erabat baldintzatzen duela frogatzeko.
|
|
2003
|
|
|
Eta ez gorputzean bakarrik, ariman ere, moduak, ohiturak, iritziak, desirak, atseginak, atsekabeak, beldurrak, horiek guztiak ez dira inoiz berberak
|
pertsona
bakoitzean, aitzitik batzuk sortu eta beste batzuk desagertu egiten dira. Baina hori guztia baino are harrigarriago da jakintzak ere ez direla ba208 karrik gugan batzuk sortu eta beste batzuk desagertzen eta inoiz ez garela berberak ezta jakintzetan ere, jakintzetako bakoitzak ere horixe bera jasaten duela baizik.
|
|
|
Hortik dator, etorri ere, printzeen borondateari ematen zaion bi interpretazioen erregela, horiek gizabanako zehatz batzuen mesederako dohainak eta pribilegioak ematen dituztela. Halako izaera badute, zabalera osoa eman dakieke hirugarren bati kalte egin gabe; orduan, interpretazioa beti egiten da printzeak bere eskuzabaltasunez goratu nahi izan dituen horien alderako, eskuzabaltasun horri ere neurrizko zabalera ematen zaiola,
|
pertsona
horiek eskatzen duten adinakoa. Baina grazia hark interpretazio hori onartzen ez badu hirugarrenaren eskubideari kalte egin gabe, nahitaezkoa da berori mugatzea hitzez hitz emandako horretara, betiere eskuzabaltasun hartzailearen kalterik gabe.
|
|
|
16 Gizartearen antolakuntza unibertsala moldatzen dutenak legeak izan eta horrek dakar, euretariko bat ere ez dela jarri ez gizabanako batentzat, ez kasu bakar baterako, ezta egitate berezi eta banandu baterako ere. Guztiak, ostera, ohiz gerta daitekeenari so daude, eta euren xedapenek zein
|
pertsona
eta kasutara heda daitezkeen eta horiek oro barruratzen dituzte. Hortik ere, printzeen borondatea pertsona partikular eta egitate berezietara mugatzen denean, hala nola, abolizioa, dohaina, salbuespena eta antzekoetan, grazia, emakida edo pribilegio izatea da horren izena, eta, inola ere ez, legearena bera.
|
|
|
Guztiak, ostera, ohiz gerta daitekeenari so daude, eta euren xedapenek zein pertsona eta kasutara heda daitezkeen eta horiek oro barruratzen dituzte. Hortik ere, printzeen borondatea
|
pertsona
partikular eta egitate berezietara mugatzen denean, hala nola, abolizioa, dohaina, salbuespena eta antzekoetan, grazia, emakida edo pribilegio izatea da horren izena, eta, inola ere ez, legearena bera. Eta maiz sarri gertatu arren, kasu bereziek sortzen dituztela lege berriak, horiek ez dituzte xedatzen oso osorik beroriek sortu dituzten kasuak, horiek ere beste modu batez aurreko legeek arautzen zituztela.
|
|
|
Gauza bera esan daiteke ordena horri begira eta lehenengo bi legeen ondoriozko betebeharrei begira oinarrizkoak diren beste erregela berezi guztien inguruan. Ildo horretatik, tutore karguaren oinarrizko betebeharra da, bere zaintzapeko umezurtzaren aita bihurtu eta horren
|
pertsona
nahiz ondasunak jagotea, eta, horregatik, betebehar hori lege aldaezinen taldean sartzen da. Hari berari segiz, oinarrizko erregela da inork maileguan emandako gauza artatzeko betebeharra; eta arrazoi berberagatik, lege aldaezina izango litzateke eginbehar horren kontrako hutsegiteen ondorioz erantzun behar izatea.
|
|
|
Egia da, gizaki guztiek lehenengo bi legeen espirituaren arabera jardungo balute, bakoitzak zuzentasunez interpretatuko lukeela zer eskatzen duen seme alabak gurasoen oinordeko izateko agintzen duen legeak, baita ondasunak testamentu bidez xedatzea ahalbideratzen duen legeak zer agintzen duen ere. Bestela esanda, kasu horretan gizakiak jakingo luke bi xedapen horiek nola lotu bere ondasuneta familia egoerarekin, edota seme alabei begira dituen eginbeharrekin; halaber, gizakiak beste
|
pertsona
bat aitortu behar izango balu edo norbaiti eskuzabaltasunen bat eman balio, jakingo luke harako xedapenak nola egokitu egoera horiei. Baina gizaki orok ez dio espiritu horri ekiten; alderantziz, batzuek euren ondasunak xedatzeko askatasunaz abusatu edo ondasunon nahiz negozioen egoera jakin ez, eta seme alabei begira dituzten eginbeharrak urratzen dituzte.
|
|
|
Etxearen ugazabari etxe hori titulu zuzenak erabilita bakarrik ken dakiola agintzen duen lehenengo erregela gehiegi zabaltzen bada, ondokoa gerta daiteke: finka baten edukitza, beharbada, mende batez norbaiten esku egon eta gero, beste
|
pertsona
bat agertzea finkaren ugazaba bera dela edo berak ordezkatzen dituen pertsonak direla esanez, eta edukitzaileak finka utzi behar izatea, lehenengoaren eskubidea iraungi dela frogatzeko titulurik ez duelako. Haatik, edukitzaileak zeren gaineko edukitza izan, eta gauza horren benetako ugazaba delako presuntzioa gehiegi zabaltzen bada, etxearen edukitza ez duten jabeek jabetza hori bidegabe gal dezakete.
|
|
|
Etxearen ugazabari etxe hori titulu zuzenak erabilita bakarrik ken dakiola agintzen duen lehenengo erregela gehiegi zabaltzen bada, ondokoa gerta daiteke: finka baten edukitza, beharbada, mende batez norbaiten esku egon eta gero, beste pertsona bat agertzea finkaren ugazaba bera dela edo berak ordezkatzen dituen
|
pertsonak
direla esanez, eta edukitzaileak finka utzi behar izatea, lehenengoaren eskubidea iraungi dela frogatzeko titulurik ez duelako. Haatik, edukitzaileak zeren gaineko edukitza izan, eta gauza horren benetako ugazaba delako presuntzioa gehiegi zabaltzen bada, etxearen edukitza ez duten jabeek jabetza hori bidegabe gal dezakete.
|
|
|
Baina naturak gizaki guztiei ez die adin berean ematen negozioak eraman ahal izateko zentzutasun hori, batzuei lehenago eta beste batzuei beranduago ematen baitie; hori dela eta, nahierarako legea erabaki behar izan da, guztiontzako erregela moduan erabiltzeko. Printzipio horiei ekinez, kode batzuetan, gurasoei askatasuna eman zaie, seme alabak tutoretzapean noiz arte izan behar diren zehazteko; beste batzuetan, adin zehatza finkatu da, adin nagusitasuna lortzeko, eta adin horretara heldu arte, ulertzen da
|
pertsona
adingabea dela.
|
|
|
Hori dela bide, zenbaitetan, legeok gaizki ulertzeaz gain, horiek ondo aplikatzeko eta bakoitzari bere ondore zuzena emateko hausnarketak falta dira; aldi berean, gerta daiteke legeok adimen zorrotzegia ez duen norbaitengana heltzea, hots, bere buruan orotariko legeak dituen norbaitengana heltzea. Bi inguruabar horiek batzen direnean, erraza da legeok ikuspegi faltsu batetik aztertu eta gaizki aplikatzea, batik bat, maiz sarri jazotzen den bezala, zuzentasunaren aldekoak izan eta arrazoiarekin bat datozen legeak bilatu beharrean,
|
pertsona
horiek euren negozioei hobeto datorkien legea bilatzen dutenean, lege hori harago aplikatu barik.
|
|
|
Esperientziak aise erakutsi digu legeak horrela nahasten dituzten
|
pertsonek
zergatik ixten dituzten begiak euren burua engainatzeko. Bestalde, edozein gairen inguruan sortzen diren iritzi desberdinei buruzko hausnarketek hauxe erakutsiko digute:
|
|
|
Horren arrazoia zein den ulertzeko, nahiko da hausnarketa txiki bat egitea lehen esandakoari buruz, alegia, familien arteko maitasunaren ezaugarriei buruz. Egin eginean ere, gurasoek eginbehar jakin batzuk dituzte seme alabei begira, eta senarrak, ordea, beste batzuk ditu emazteari begira; guztiak nahastuko lirateke,
|
pertsona
horien arteko ezkontza onartuz gero.
|
|
|
1 Ezkontzaeta jaiotza loturak, eta ahaidetasuna ere (hori odol bidezkoa izan zein ezkontza bidezkoa izan)
|
pertsona
jakin batzuetara mugatzen dira. Izan ere, Jainkoak gizartean jarri ditu gizakiak, horien elkarrenganako maitasunaren bitartez batu daitezen.
|
|
|
Alabaina, gizaki bakoitzak bere maitasun sentimenduak erakuts diezazkioke berak nahi duenari, kasuan kasuko inguruabarrek horretara behartzen badute behintzat. Horregatik, beste eginbehar mota batzuk ezarri behar izan dira edozein motatako
|
pertsonak
harremanetan jartzeko eta, are gehiago, guztiz arrotz direnak harremanetan jartzeko.
|
|
|
4
|
Pertsonen arteko
betebehar guztietan (direla borondatezkoak, direla nahi gabekoak), betebeharrok lege zibilen gai izan daitezkeen heinean, elkarri zor diogu bi aginduk guri ezartzen digutena; aginduok, jakina denez, bigarren legera biltzen dira. Lehendabiziko aginduari dagokionez, besteari egin behar diot nik niretzat nahi izango nukeena.
|
|
|
1 Adiskidetasuna bi
|
pertsonaren arteko
lotura da; lotura hori pertsonok elkarrenganako duten maitasunaren ondorioz sortzen da. Eta maitasuna eragiten duten printzipioak bi direnez gero, adiskidetasun motak ere bi izan behar dira.
|