|
2009
|
|
|
Erraten ahal da euskaltzale sutsua eta idazle nekaezina dugula Ezkerra,
|
baina
bere garaiko idazlea eta, hortaz, garai bateko lekukoa Nafarroan.
|
|
|
Migel Goiaingeruari bedratzi urrena (1956), Meza saindua (1958) eta Bederatzi urren beharrezkoenak eta eliz otoitz batzuk (1958). Horietaz gain, Urte guziko homiliak izeneko bilduma ere prestatu zuen, liburu mardul batean argitaratzeko asmoz,
|
baina
garai hartan atera zen ordenatik eta argitaratu gabe gelditu zen.
|
|
|
Kaputxino izateari uko egin eta Madrilen bizi izan den urteetan ere artikuluak idazten segitu zuen, ez hasieratik,
|
baina
bai 1974az geroztik 2009a arte. Bigarren epe honetakoak dira hiru aldizkari hauetan idatzi zituen artikuluak:
|
|
|
Laburbilduz erraten ahal da euskaltzale sutsua eta idazle nekaezina dugula Ezkerra,
|
baina
bere garaiko idazlea eta, hortaz, garai bateko lekukoa Nafarroan.
|
|
|
Ostiral arratsalde arratsean, 2009ko urtarrilaren 2an hil zen Antonio Zavala jesulagun ezaguna, gure lagun eta adiskide mina eta Auspoa sail harrigarriaren hauspoa, arnasa eta bizi emailea berrogeita hamar urte emankor eta handi honetan.Ez beti gustura, gehienetan gure aitormen handirik gabe, iturriaren berririk eman nahi ez duen harrapakari askoren erasopean,
|
baina
berari gustatzen zitzaion lana egin du Antoniok joan deneko berrogeita hamar urte pasa honetan. Eta horren poza eraman du, ezbairik gabe.
|
|
|
|
Baina
ostiral goizean bere koinata Izaskunek izututa dei egin zidan, Antonio oso gaizki eraman zutela eta Iruñeko San Migel gaixoetxera. Klinikoki hilda dagoela esan du medikuak, esan zidan.
|
|
|
Gero, eguerdian eta arratsaldean dozena erdi bat aldiz hitz egin genuen; eta, azkenean, arratseko zortzi eta erdiak pasatxo zirela, Antonio hil da!, esan zidan. Badakigu horrelakoak etorri egiten direla,
|
baina
hankaz gora bota ninduen, ez nekien zer esan eta zer egin. Bakar bakarrik, Andres Urrutia euskaltzainburuari, KM ko Landatxe jaunari, Joakin Berasategi, Felix Maraña eta Antonioren beste lagun minei hots egiten besterik ez nuen asmatu, nire samina norbaitekin banatu beharrez.
|
|
|
Bere aita, Tiburtzio Zavala, tolosarra zen; eta ama, Maria Echeverria, donostiarra.
|
Baina
amaren euskara zuen maite, bereziki, hark herri jakinduria eta herri hizkuntza izugarri estimatzen baitzituen. Adunatik ere gauza asko ikasi zuen, beretzat herria zen-eta.
|
|
|
Haurtzaroko lehenengo eskola urteak, herrian hasi berria zen Escuela Vasca izenekoan egin zituen.
|
Baina
han neskak eta mutilak baitziren, bere anaiak joaten ziren herriko HH del Sagrado Corazón ikastetxean nahiago zuela eta hara joaten hasi zen. Eta ondoren, herriko Eskolapioetara, batxilergoa egiten hasteko.
|
|
|
Eta ondoren, herriko Eskolapioetara, batxilergoa egiten hasteko. Historia eta literatura erruz maite zituen,
|
baina
ez hala matematikak, kimika eta horiek. Mendiarekin zoramena zuen; eta mendiko artzain eta nekazariekin topo egitean hau galdetu eta beste hura esan ibili ohi zen.
|
|
|
Ez beti gustura, gehienetan gure aitormen handirik gabe, iturriaren berririk eman ez duen harrapakari askoren erasopean,
|
baina
berari gustatzen zitzaion lana egin du Antoniok joan deneko berrogeita hamar urte pasa honetan. Eta horren poza eraman du, ezbairik gabe.
|
|
|
Isilka eta bakarrik hasi zen lanean, oporraldian Loiolara edota Donostiara etortzen zenean.
|
Baina
haren lanaren oihartzuna zabaldu zen eta hitzaldi bat eskatu zioten, 1956ko irailaren 15ean, Arantzazun, Euskaltzaindiaren gerra osteko lehenengo batzar irekirako (Euskera, 1956). Eta bai hitz egin ere hark.
|
|
|
Eta nola ahantziko, 2005eko maiatzaren 13an, Pello Esnal adiskideak eta biok Antoniorekin Xabierren egin genuen egun pasa hartan egin genion eskabide zehatza, bere artxibo handia Gipuzkoako Foru Aldundirako utzi, eta Auspoa sail osoa digitalizatzeko baimena eman ziezagun. Ez berehala,
|
baina
bietan baietz agindu zigun, baina bera ez sartzeko digitalizazio kontu eta holakoetan, bestela ere gaindituta zebilela eta. Izan ere, Antoniok bazekien ez zegoela ondo (egunez erdi lotan eta gauez erdi esna, berak esan ohi zuen bezala), eta presa zeukan bere lanak argitaratzeko, behar bada bere azkena geroz eta hurbilago ikusten zuelako.
|
|
|
Eta nola ahantziko, 2005eko maiatzaren 13an, Pello Esnal adiskideak eta biok Antoniorekin Xabierren egin genuen egun pasa hartan egin genion eskabide zehatza, bere artxibo handia Gipuzkoako Foru Aldundirako utzi, eta Auspoa sail osoa digitalizatzeko baimena eman ziezagun. Ez berehala, baina bietan baietz agindu zigun,
|
baina
bera ez sartzeko digitalizazio kontu eta holakoetan, bestela ere gaindituta zebilela eta. Izan ere, Antoniok bazekien ez zegoela ondo (egunez erdi lotan eta gauez erdi esna, berak esan ohi zuen bezala), eta presa zeukan bere lanak argitaratzeko, behar bada bere azkena geroz eta hurbilago ikusten zuelako.
|
|
|
erdal herri poesia ala euskal herri poesia.
|
Baina
azkoitiar mutikoak eragin dio erabakia hartzera. Eta aurrera egingo du:
|
|
|
Batxilergoa amaituta, ez zen Unibertsitatera joan,
|
baina
bai ordea ikasten jarraitu. Hala, etxean, Filosofia eta Letrak ikasteari ekin zion eta Latinean espezializatu zen.
|
|
|
Hamabost urtez izan zen Belokeko abade. Ondoren, 67 urte zituela, 1987an, Afrikara joan zen, Dahomey estatuko Zagnanado komentura,
|
baina
hamazazpi hilabete besterik ez zituen bertan eman, eta berriro Belokera itzuli zen. Hor bizi izan zen azken arnasa eman arte.
|
|
|
Ordutik aurrera, Henrike Knörr-ek eta Elena Martinez de Madinak, bildutako informazio guztia gainbegiratzeaz gain, datu eta testuak hautatzeari ekin zioten. 2008ko apirilaren 30ean,
|
baina
, Henrike Knörr hil zen eta Euskaltzaindiak Jose Luis Lizundia izendatu zuen euskaltzain zenduaren ordezko. Hortaz, Martinez de Salazar eta Lizundia izan dira egitasmoaren bigarren fasea amaitu dutenak, bai eta argitaratzen diren liburuak prestatu dituztenak ere.
|
|
|
Hizkuntzalari bilakatu aurretik hizkuntza zale eta hizkuntza irakasle izan zen, lehenengo eta behin gaztelania ikasirik (Argentinan) eta gero ingelesa eta portugesa.
|
Baina
bere egiazko maitasuna Pirinioetako hizkuntzak izan ziren, guztiak, baina bereziki euskara.
|
|
|
Hizkuntzalari bilakatu aurretik hizkuntza zale eta hizkuntza irakasle izan zen, lehenengo eta behin gaztelania ikasirik (Argentinan) eta gero ingelesa eta portugesa. Baina bere egiazko maitasuna Pirinioetako hizkuntzak izan ziren, guztiak,
|
baina
bereziki euskara.
|
|
|
Julio Urkixoren arabera(), Hugo Schuchardt() izen zen euskara ikastera adoretu zuena, Baionako Lizeoan gaztelania irakasle izen zen garaian().
|
Baina
, George Hérelleri() segituz, Pirinioetako hizkuntzekiko zaletasuna lehenagotik zetorkion, hogeita hamar urte egin baitzituen ahal zuen guztietan Pirinioetan zehar txangoak eginez, beti oinez eta esku kaierra gerrian loturik, bidean gurutzatzen zitzaizkion artzain edo baserritar ororekin berriketari ekiteko gertu, ondoren haien berriak amoroski apuntatuz metodo antropologiko klasikoak agintzen du... ahoskerak, hitz bereziak, ohiturak, toki izenak...
|
|
|
Pirinioetako hizkuntzak, euskara izan ezik, latinetik datoz, beti ere, tokian tokiko hizkuntzek aldatuta. Mendetako prozesu hori dela eta, lurraldeari begira hurbil dauden
|
baina
elkarren artean ondo baino hobeto bereizita dauden hizkuntzak sortu dira. Literaturaren bidez, hizkuntza horiek aurrera egin dute, eta, aldi berean, aberastu eta beraien muga linguistikoetatik kanpora zabaldu dira, kalitate artistikoa ere irabazi dutelarik.
|
|
|
Euskaltzaindiaren ibilbidea urtez luzeetan ahalbidetu duten agintari nahiz gizarte arabarrari; eskerrak zuei, egun honetan Euskaltzaindiari laguntzera etorri zareten guztioi, eta gerorako gonbita: lan egin dezagun guztiok elkarrekin, euskararen eta euskal kulturaren alde, Araban, Euskal Herrian eta mundu osoan.Bai Batzar Nagusietako lehendakariak, bai eta ahaldun nagusiak ere, Akademiaren lana gorpaipatu dute eta euren instituzioak euskararen alde egiten ari diren lana nabarmendu nahi izan dute,
|
baina
baita hiritar guztiena ere. Eskerrak esan du Agirrek euskara ikasi eta irakatsi duten guztiei, eta eskerrak euskara eguneroko tresna bihurtzen duten arabar guztiei.Ekitaldi honetan,
|
|
|
Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna Europako Kontseiluak bultzatu zuen. 1992an onetsi zen
|
baina
, estatu gehienak mesfidati agertu ziren haren aurrean eta 1998ra arte ez zen indarrean sartu, lehendabiziko bost estatuek berretsi zutenean.
|
|
|
Alfabeto zirilikoa irakurtzen eta idazten jakingo bagenu, ez legoke arazorik.
|
Baina
hori, gure artean, oso jende gutxik daki. Testu ulergarri bat, irakurgarri bat, lortu nahi badugu, jatorriz alfabeto zirilikoan idazten diren izen horiek gure alfabetora aldatu ditugu:
|
|
|
|
Baina
zeinu bereziak daude hor! Eta, gainera, nola irakurri behar da hori?
|
|
|
eremuan kokatuz.
|
Baina
planteamendu horren aingerukeria inon baino nabarmenagoa da aldian aldian hizkuntza guztietan pizten diren ortografia gerretan. Adibidez, Txekian.
|
|
|
Aski da aurkibideari begiratu azkar bat ematea hizkuntzaren gaineko kontuak oso kontu konplexuak direla konturatzeko, eragile asko inplikatzen dutenak: batetik filologo eta hizkuntzalariak,
|
baina
bestetik herri aginteak eta, jakina, bien artean gure gizartean hain garrantzitsuak diren masa hedabideak; beste eragile esanguratsu batzuk ere ezin ahaztu: eskola komunitatea eta, honi estuki lotuta, argitalpen mundua.
|
|
|
Bestalde, multzo horietako bakoitza hainbat azpimultzo eta taldetan banatua egon ohi da, bakoitza bere programa propioaz armatua eta, sarri, elkarren arteko gerra gupidagabean sartuta, sarri baino sarriagotan hizkuntzaz kanpoko interesek piztu eta esplikatzen dituzten gerretan.
|
Baina
gertakari oro bizirik den gizarte batean gertatzen da, kasu honetan komunismoaren erorialdiaren ondorengo Txekian, eta hizkuntzak gizarte osoa zeharkatzen du, gertakari guztiak. Zinez gauza konplexua da hizkuntza.
|
|
|
Gertakari hori krisialdiaren gailurra izan zen,
|
baina
liburuan zehar zehat mehatz eta ñabardura ugariz dokumentatzen den bezala, funtsean txekieraren historia gorabeheratsuan episodio bat gehiago da, besterik ez.
|
|
|
Dohain asko ditu liburu honek. Besteak beste, ikerketa akademiko guztiz zehatz eta argia da
|
baina
, bestetik, uko egiten dio akademizismo antzu eta urrun batean babesteari; aitzitik, gertakarien deskribapenarekin batera iritzi garbiak eskaintzen ditu, beti ontzat eman ezin direnak, baina bai gehien gehienetan, iruzkigile apal honen ustez. Gainera, oso alor desberdinak jorratzen ditu.
|
|
|
Dohain asko ditu liburu honek. Besteak beste, ikerketa akademiko guztiz zehatz eta argia da baina, bestetik, uko egiten dio akademizismo antzu eta urrun batean babesteari; aitzitik, gertakarien deskribapenarekin batera iritzi garbiak eskaintzen ditu, beti ontzat eman ezin direnak,
|
baina
bai gehien gehienetan, iruzkigile apal honen ustez. Gainera, oso alor desberdinak jorratzen ditu.
|
|
|
Bada gai biziki zirraragarririk, adibidez, erregimen komunistarekin eta haren erorketaren izandako harreman bihurria; halaber, bitxia eta jakingarria da ikustea erregimenaren ideologia ofizialak izan zuen eragina unibertsitarien artean, bereziki hizkuntzalaritzaren esparruko zenbait teoria (Pragako Eskolako Funtzionalismoa) sustatzeko orduan, eta horien gainbehera komunismoa erori zenean; edo hizkuntza purismoak txekiar gizartean lortu duen arrakasta izugarria, non eta esan daitekeen ia ia bi estandar desberdin direla gizartean naturaltasun osoz erabiltzen direnak: bata informala, ahozkoa, aski zabarra;
|
baina
bestea, idaztekoa eta testuinguru formaletan erabiltzekoa, izugarri garbizalea; bien arteko aldea hain da handia ezen txekiar umeek ordu asko ematen omen duten eskolan ikasten eguneroko bizitzan esaten dituzten hainbat hitz gero ez direla idazten, haien kideko garbiak baizik (horretara goaz geu ere?). Bada kontu aipagarri gehiagorik, baina bego hemen.
|
|
|
bata informala, ahozkoa, aski zabarra; baina bestea, idaztekoa eta testuinguru formaletan erabiltzekoa, izugarri garbizalea; bien arteko aldea hain da handia ezen txekiar umeek ordu asko ematen omen duten eskolan ikasten eguneroko bizitzan esaten dituzten hainbat hitz gero ez direla idazten, haien kideko garbiak baizik (horretara goaz geu ere?). Bada kontu aipagarri gehiagorik,
|
baina
bego hemen.
|
|
|
Azkueren Euskal Erriaren Yakintzan eta neronek egin euskaraz etnografia lanetan aurkitu nituen sinesteak eta tabuak. Sarritan, Euskal Herrian gorde direnak beste herrietan galdu diren antzekoak dira, erromatar kutsukoak edo hilak direla-eta arrima herratuen sinestean,
|
baina
ez beti. Tabuak dira, abere batzuen izenak ez aipatzea edo hankaren/ zangoaren zatien izendatzeko anabasan.
|
|
|
Biziaren Hiztegiaz liburua orain argitaratu du Euskaltzaindiak,
|
baina
aspaldian landu zuen Txomin Peillenek. Izan ere, 1981ean irakurri zuen semantika tesiaren garapena da.
|
|
|
Hiztegi guztiek bezala, noski.
|
Baina
honek baditu berezitasunak erakutsi nahi izan dudalako biziaren hiztegia bizitzaren hiztegiarekin lotua dela, alegia, euskaraz, bizidunen hiztegiak, metaforaz edo metonimiaz oinarrizko hiztegi orokorra aberastu zuela.
|
|
|
Horrek esan nahi du euskarak lotura estua izan duela naturarekin? Uste dut beste hizkuntzetan zertxobait berdin egin zutela dio Peillenek
|
baina
mendebaldeko gure auzo mintzairetan etimologia galdu duten hitzak hizkuntza klasiko batetik (grekoa, latina) gehiago hartu dituztela. Adibidez, euskaldun zaharrek ez zuten gogo hitza arnas hitzarekin lotu; hizkuntza erromanikoetan spiritus eta anima arnas hartzearekin lotuak dira eta Elizako latinak gure hizkuntzan sartu ditu.
|
|
|
Azkueren Euskal Erriaren Yakintzan eta neronek egin euskaraz etnografia lanetan aurkitu nituen sinesteak eta tabuak. Sarritan, Euskal Herrian gorde direnak beste herrietan galdu diren antzekoak dira, erromatar kutsukoak edo hilak direla-eta arrima herratuen sinestean,
|
baina
ez beti. Tabuak dira, abere batzuen izenak ez aipatzea edo hankaren/ zangoaren zatien izendatzeko anabasan.
|
|
|
Oro har, biologo izateak lagundu du Biologiaren hiztegia aztertzeko unean,
|
baina
ez naiz itsutu, baitakit gure hizkuntzak ere latinari, gaskoiari eta gaztelaniari hiztegi orokorrerako hitz franko mailegatu dizkiela. Halere, biologia hiztegian bertan, tabuek ekarri hitzez kanpo, eman dezagun gorputzaren hiztegian, ez da mailegu larregi, elizako latinak denborarekin sartu bat edo beste.
|
|
|
Arnas, begi, bihotz, buru, esku, lohi (gorputz) bezalako hitzak ditu gogoko Txomin Peillenek, baita
|
baina
ez hainbeste izerdi, negar eta odol ere. Animalietan gaineratzen du erbinude, hartz eta otso.
|
|
|
Liburuaren amaieran ondorio orokorrak jarri ditu Txomin Peillenek. Zeintzuk dira,
|
baina
–Oraingo joera ikusi azaltzen du eta euskaldunek literatura idazleak izan ezik hitzen sortzeko eskubidea galdu dute eta nazioarteko izateko aitzakian gaztelaniazko termino zarrasta bat sartu digute.
|
|
|
Oraingo joera ikusi azaltzen du eta euskaldunek literatura idazleak izan ezik hitzen sortzeko eskubidea galdu dute eta nazioarteko izateko aitzakian gaztelaniazko termino zarrasta bat sartu digute. Oroitzen naiz UZEI erakundeari, orduan haiekin lanean abiatu nintzelako, protesta egin niola, haien garairaino erabiltzen genuen jakintza bazterturik hitz horren ordez, gaztelaniazko zientzia inposatu zigutela eta galdetu nien zer iritzi izango zuten Iparraldekoak frantsesetik hartuz zianza idazten hasi bagina,
|
baina
ordukoz euskaniolaren atea irekia zegoen eta internazionalak gara.
|
|
|
aukerak eta egindako lana izenekoa, askoz ere praktikoagoa izatea nahi du batzordeak, eta horretarako gonbidatu dira euskara teknikari batzuk beraien udaletan egindako lana ezagutarazteko. Guztiek daukate abiapuntu berbera, lehenago egindako ikerketa,
|
baina
geroagoko erabilerak bereizten ditu, gizartean jartzeko momentuan dauden aukera desberdinez baliatu baitira.
|
|
|
Aurkezpenean, liburuaren izenburuan agertzen den estigmatizados hitza gogorra dela aitortu du Gorka Aulestiak,
|
baina
hiru aldiz erbesteratua izan zen Martin Ugalde bezalako pertsona bati buruz hitz egiteko, uste dut hitz egokia dela.
|
|
|
Batzuek amaitu zuen bertzeek baino esperientzia gehiago izanen dugu edo duzue lan hauetan,
|
baina
argi daukagu inork ez dugula azken soluzioa edo azken hitza; hau, gehienez ere, denon esperientziak ezagutuz eta erkatuz eta denok elkarrengandik ikasiz lortuko baitugu.
|
|
|
Izan ere, Peru Abarca liburu berezia, oso berezia da bibliografikoki ere: 1802an idatzi zen
|
baina
1880era arte ez zen argitaratu, ziur aski arrazoi politikoengatik, baina denbora guzti horretan ezaguna zen elite euskaltzalearentzat: hori dela-eta, eskuzko kopiek han hemenka zirkulatu zuten XIX. mendean zehar (jatorrizkoa Zarauzko frantziskotarren komentuan zegoen).
|
|
|
Izan ere, Peru Abarca liburu berezia, oso berezia da bibliografikoki ere: 1802an idatzi zen baina 1880era arte ez zen argitaratu, ziur aski arrazoi politikoengatik,
|
baina
denbora guzti horretan ezaguna zen elite euskaltzalearentzat: hori dela-eta, eskuzko kopiek han hemenka zirkulatu zuten XIX. mendean zehar (jatorrizkoa Zarauzko frantziskotarren komentuan zegoen).
|
|
|
Liburuaren edizioen historia ere oso bitxia da: arrunki kontsideratu izan da lehen edizioa 1881ekoa dela,
|
baina
Lino Akesolok aurkitu zuen 1880an argiratu zela atalka Beti bat aldizkarian, Bilbon (XIX. mendeko nobeletan normalki atalka kaleratzen ziren lehenengoz, eta gero liburu bezala).
|
|
|
Euzkerea aldizkari garbizaleak ere atalka argitaratzeari ekin zion 1936an (Jon Bixargina bezalako moldaketak eginez Maisu Juan izendatzeko),
|
baina
gerrak eten zuen argitaraldi hori.
|
|
|
Hortaz, amaitutzat ematen da aspaldian hasi zen auzia, Berako Udalak 2008ko urtarrilean eskatu baitzion Nafarroako Gobernuari herriaren izen ofiziala euskarazkoa soilik izan zedin. Gobernuak,
|
baina
, ez zuen eskaera onartu, eta Nafarroako Euskararen Legea urratzen zuela argudiatuta, ezezkoa eman zion Udalari. Hau auzitara joan zen, horretarako Euskaltzaindiaren iritzia eskatu zuelarik.
|
|
|
Duela bi urte argitaratu zuen Euskaltzaindiak, Jon Casenaveren eskutik, Pierre Lhanderen euskarazko nobela bakarra, Yolanda, aurrez frantsesez argitaratutakoaren euskarazko egokipena, egileak berak egina (Euskaltzainak bilduma, 3 zenbakia). Jakina denez, ez da Lhanderen nobela bakarra, ezta ezagunena ere,
|
baina
ildo batean kokatzen da ziur aski haren lan arrakastatsuena izan zenarekin, Mirentxu.
|
|
|
Orain, Azkue Bibliotekak Lhanderen Mirentxu italieraz eskuratzeak, hausnarketa soka luzea eman dezake, mahai gainean paratzen baitigu lehendik ere jakinak
|
baina
gutxi ezagunak diren kontuak: bata, egungo idazleen kanona ez dela izaten, inondik ere, tokian eta garaian arrakasta handia izan zuten idazleen zerrenda, eta bi, Pierre Lhande zinez idazle arrakastatsua izan zela XX. mendearen lehen erdian, Frantzian bereziki, Europa katolikoan orobat, frantsesezko edizio ugariak eta gaztelaniara edo italierara egin zizkioten itzulpenak lekuko.
|
|
|
Euskalgintzako gizon argi bat iruditu zitzaidan. Urte zailak ziren eremu horretan genbiltzan askorentzat,
|
baina
, Mikelek argiro ikusi zuen aldizkariaren norabidea, hots, euskarak gure hizkuntza nazionala izan behar baldin bazuen, batasuna behar zuela eta ez dialektalismoa. Disgustu bat baino gehiago jasan behar izan zituen hori zela eta, baita adiskide edota lagun batzuen haserrea ere.
|
|
|
Mikel Atxaga orain 40 urte arnasberritu zen euskal kazetaritzaren larre motzeko bidegile apal izan genuen. Jaioko dira bai berriak,
|
baina
Xabier Letek esan bezala, izan zirelako gara. Mikel bezalakoak izan direlako.
|
|
|
Jose Frantzisko Aizkibelek aipamen argia egin zuen idatzi batetan. Urte asko pasatu ziren,
|
baina
, euskaltzaleek hain nabarmen sentitzen zuten premia asetzeko. Bonaparte Printzea, Karl Hnnemann edo Theodor Linchsmann bezalako atzerriko ikerlariek ere lagundu zuten asmoa.
|
|
|
sokatira, orga jokoa, lasto altxatzea, trontzariak... Euripean hasi zen plazako ikuskizuna,
|
baina
jendearen halako ikusminaz ohartuta edo, eguraldiak onera jotzea erabaki zuen, horratio.
|
|
|
Ez da arrunta Euskal Herriari buruz liburu bat argitaratzea Turkian,
|
baina
duela gutxi horietako bat eskuratu du Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekak. Agian lehena eta orain arteko bakarra, ez baitugu antzeko ekimenen inolako berririk.
|
|
|
Hori dela-eta, nik neuk ere izan dut, inoiz edo beste, internetez baliatuz ikerketa txiki bati ekiteko asmoa. Ekin diot,
|
baina
lehen hurbilpen batean ez du eskaintzen Lacombek emandako berrietatik harantzagoko ezer: aristokrata frantses bat hizkuntza eta ohitura exotikoekin zaletua, huntaz eta hartaz zale mailan lan ugari egin eta argitaratu zituena, elkarte zientifiko askotan parte hartuz.
|
|
|
aristokrata frantses bat hizkuntza eta ohitura exotikoekin zaletua, huntaz eta hartaz zale mailan lan ugari egin eta argitaratu zituena, elkarte zientifiko askotan parte hartuz. Hots, beste Bonaparte bat, maila txikiagoan, haren antzeko kezkak zituena
|
baina
baliabide gutxiago eta, itxura guztien arabera, talentu eta formazio zientifiko kaxkarragoa ere. Dena den, ez naiz egokiena haren lanak kalifikatzeko eta, beraz, utzi dezagun horretan.
|
|
|
Ez dakigu zein den edizio horrek gaur egun izan dezakeen garrantzia edo gaurkotasuna maia hizkuntzen ikerleen artean, ezta ere euskaldunen artean gaur egun horrek piz dezakeen interesa,
|
baina
uste sendoa dugu bitxikeria bibliografiko honek argitasun apur bat eskaintzen digula euskalgintzaren urrezko aroko figura handiek (Azkue, Urkixo, Campion, Bonaparte, Abadia, Vinson, Lacombe...) zeukaten mundu intelektualaz eta kezkez.
|
|
|
Ez dakit luzea izan den ala laburra,
|
baina
badakit ustekabean etorri zaigula Antonio Zavalaren heriotzaren lehenengo urteurrena, omenaldi bat ere prestatzeko astirik gabe. 2009ko urtarrilaren 2an hil zen, eta 2010eko urtarrilaren bigarrena adierazten digu egutegiaren orriak.
|
|
|
Urtebete joan zaigu, bai,
|
baina
oraindik ezin izan dugu kendu begien aurretik gure maisuaren irudia. Besteak beste, Xabierko Gazteluko telefonoak gure agendan jarraitzen du, eta Antonioren sakelakoaren zenbakia ezabatu gabe daukagu, berriro ere elkarrekin hitz egiteko aukerarik ez dugula izango sinestu nahi ezta edo.
|
|
|
Gero izango da dirua, gero izango dira famak, esaten zuen tolosarrak disimulatu ezineko penaz.
|
Baina
, auskalo noiz izango den gero hori. Lehenean jarraitzen baitu orain ere Auspoa bilduma erraldoiaren patuak bai, bai, Antonio, zuk nahiago izaten zenuen destinoa esan eta ez patua.
|
|
|
Lehenean jarraitzen baitu orain ere Auspoa bilduma erraldoiaren patuak bai, bai, Antonio, zuk nahiago izaten zenuen destinoa esan eta ez patua. Lehen ere badira lan bikainak eginak gurean,
|
baina
gure ahozkotasunaren alorrean sekula inoiz egin den lan eta proposamenik sakonena eta harrigarriena Auspoa saila da, ezbairik gabe.
|
|
|
(Auspoa 317),
|
baina
Erregeen ondorean berehala kaleratuko da.
|
|
2010
|
|
|
Jakina denez, Olabideren itzulpena izan zen Biblia osoaren bigarren argitaraldia Euskal Herrian, Duvoisinenaren ondotik,
|
baina
hori baino bereizgarria garrantzitsuagoak dira beste hauek: lehena jatorrizko hizkuntzetatik (hebraiera eta grekera) itzulia eta lehena ere nagusiki asmo pastoralez egina, hau da, Euskal Herriko parrokia, ikastetxe eta enparauetan erabiltzeko pentsatua, aurreko bi itzulpen osoak, Duvoisinena eta Uriarterena (1978ra arte argitaratu ez zena) Bonaparte printzearen aginduz eta nagusiki asmo filologikoz egin baitziren.
|
|
|
lehena jatorrizko hizkuntzetatik (hebraiera eta grekera) itzulia eta lehena ere nagusiki asmo pastoralez egina, hau da, Euskal Herriko parrokia, ikastetxe eta enparauetan erabiltzeko pentsatua, aurreko bi itzulpen osoak, Duvoisinena eta Uriarterena (1978ra arte argitaratu ez zena) Bonaparte printzearen aginduz eta nagusiki asmo filologikoz egin baitziren. Prefosta, Olabideren itzulpen honek ere ageriko asmo filologikoak zituen,
|
baina
esango nuke jatorrizko asmoa erlijiosoa zela, huts hutsean erlijiosoa ez bazen ere. Baina bego horretan alderdi hori eta jo dezagun beste batzuetara.
|
|
|
Prefosta, Olabideren itzulpen honek ere ageriko asmo filologikoak zituen, baina esango nuke jatorrizko asmoa erlijiosoa zela, huts hutsean erlijiosoa ez bazen ere.
|
Baina
bego horretan alderdi hori eta jo dezagun beste batzuetara.
|
|
|
Berriz ere etenda geratzen zen argitaratze bidea,
|
baina
hamalau urte geroago aspaldiko asmo hori betetzea deliberaturik, Txinatik etorri arazi zuten beste aita jesuita bat, hura ere ez kasualitatez hain urrun eta hain denbora luzez hantxe bizi zena: aita Patxi Etxeberria() andoindarra.
|
|
|
|
Baina
jakingarria balitzateke ere gertakari horien bidezidorrei hobeki erreparatzea, han hemenka geratutako gutuneria arakatuz, geuk aurrera segituko dugu bidean. Gauzak ondo ondo egite aldera, hitzaurrea monsinore Paulo Gurpide Bilboko apezpikuari eskatzen zaio, baita lortu ere.
|
|
|
Gauzak ondo ondo egite aldera, hitzaurrea monsinore Paulo Gurpide Bilboko apezpikuari eskatzen zaio, baita lortu ere. Horrela, 1958ko abuztuaren 8an Patxi Etxeberriak bukatutzat jotzen du lana, azken orrian bi bertso eder paratuz; ez da ausartzen, dena den, bere izena oso osorik aitortzera, ez dakigu zuzen zergatik,
|
baina
erraz susma daiteke arrazoia, honela bukatzen baitu laster Txinara itzuliko zen jesuitak bere lehen bertsoa: Izango bait du akarra.
|
|
|
Akarra. Euskal hitz zahar
|
baina
bazterreko eta zirkulazio txikiko horietakoa, tipikoak Olabiderengan eta haren eskolakoengan. Esanahia zehatz jakiteko jo dezagun Azkueren hiztegira, han ikasiko baitzuen, dudarik gabe, gure Etxeberriak, eta hauxe da aurkitzen duguna:
|
|
|
Gaur egungo perspektibatik bitxia da garai hartan euskara aldezteko erabiltzen ziren arrazoia irakurtzea, badu muntarik horrelako ariketak egitea, neurri handi batean guztiz konbentzionalak izan arren (ez da sinestekoa ordurako Mitxelena batek, adibidez, horietan sinesten zuenik) ondo laburbiltzen dutelako orduko giroa eta euskaltzain askoren (Etxaide, adibidez) mundu ikuskera.
|
Baina
bada zerbait aipagarriagoa. Gutunaren bukaeran bada esaldi bat ordura arteko estilo konbentzional eta hipererrespetagarritik nabarmen aldentzen dena, beste zerbait plazaratuz.
|
|
|
Galdera interesgarriak dira, erantzun zailak, ikerketa zehatzagoak eskatzen dutenak.
|
Baina
hortxe dago, beharbada, ondoko urteetan Eliza barruan Liturgiaren alorrean, eta beste hainbatetan, egin zen lan itzelaren hastapena. Beharbada.
|
|
|
|
Baina
gure bidaiatxo honi bukaera emateko beste gutun bat ekarriko dugu hona, sei hilabete geroago Etxaide euskaltzainburuak Gurpide Bilboko apezpikuari igorria. Jakin du Euskaltzaindiak, bide pribatuetatik nonbait, Vatikanoak jaso duela oparia, eta oparia jasotzeaz gain beste hiru ale eskatu dituela.
|
|
|
Neuk esango nuke baietz, pisu benetan handia izango zuela. ...go zaizkio adin batetik beherakoak direnei edo frankismoaren garaiko historiaz ezer gutxi dakitenei, baina neu ziur nago orduko euskaltzaleentzat ez zela izango, ez, ahuntzaren gauerdiko eztula, 1960 aldean, Aita Santuaren bedeinkapena izatea bere lanaren babesgarri, sobera ezaguna baitzen Espainiako Elizaren hierarkiak euskarari buruz zeukan iritzia (gobernuaren jarrera errazago imajinatzen dugu,
|
baina
aztertu litzateke bien arteko aldea noraino ailegatzen zen).
|
|
|
Patxi Etxeberria bera ez da Txinatik itzuliko 1987ra arte, eta aurkituko duen giroa ez da bere oso gustukoa izango, Patxi Altunak inoiz gogoratu duen gisan.
|
Baina
hori beste historia bat da.
|
|
|
Vatikanoak Euskaltzaindiari igorri zion gutuna, Gurpide apezpikuaren bidez, ez dago gure artxiboan,
|
baina
haren kopia Euskeran argitaratu zen(" Erromako erantzuna euskaltzaindiak Aita Santuari bialdu ta eskeiñi zion bibliaz/ D. Card. Tardini, Obispado de Bilbao», In:
|
|
|
Neuk esango nuke baietz, pisu benetan handia izango zuela. Beharbada kontu hauek guztiz arrotzak egingo zaizkio adin batetik beherakoak direnei edo frankismoaren garaiko historiaz ezer gutxi dakitenei,
|
baina
neu ziur nago orduko euskaltzaleentzat ez zela izango, ez, ahuntzaren gauerdiko eztula, 1960 aldean, Aita Santuaren bedeinkapena izatea bere lanaren babesgarri, sobera ezaguna baitzen Espainiako Elizaren hierarkiak euskarari buruz zeukan iritzia (gobernuaren jarrera errazago imajinatzen dugu, baina aztertu litzateke bien arteko aldea noraino ailegatzen zen).
|
|
|
Eta abar.
|
Baina
beude honela gure komentarioak.
|
|
|
Christian Cornelius Uhlenbeck() merezi duena baino gutxiago ezagutzen dugun hizkuntzalari holandarra da. Google orojakileari galdetuta, nederlanderazko Wikipediaraino joan behar duzu ganorazko sarrera baten bila (ez euskarazko, ez gaztelaniazko, ez frantsesezko eta ezta ere ingelesezko wikirik aurkituko duzu); hortaz gain, eta euskaratik abiatzen bazara bederen, Georges Lacombek 1922an RIEVen dedikatu zion artikulu labur
|
baina
laudoriotsua zerrendaren zazpigarren lekuan, hemeretzigarrenean Harluxet entziklopediako sarrera laburra, eta kito (izango da besterik, baina nekez segitzen dugu bigarren orrialdetik aurrera, ezta?).
|
|
|
Christian Cornelius Uhlenbeck() merezi duena baino gutxiago ezagutzen dugun hizkuntzalari holandarra da. ...joan behar duzu ganorazko sarrera baten bila (ez euskarazko, ez gaztelaniazko, ez frantsesezko eta ezta ere ingelesezko wikirik aurkituko duzu); hortaz gain, eta euskaratik abiatzen bazara bederen, Georges Lacombek 1922an RIEVen dedikatu zion artikulu labur baina laudoriotsua zerrendaren zazpigarren lekuan, hemeretzigarrenean Harluxet entziklopediako sarrera laburra, eta kito (izango da besterik,
|
baina
nekez segitzen dugu bigarren orrialdetik aurrera, ezta?).
|
|
|
Zeren nahikoa da aipagai dugun liburuari begiratu azkar bat ematea munta eta maila handiko ikerle baten aurrean gaudela ikusteko, haren mundu intelektuala gurea den mundutxo ia ia beti halabeharrez txiki honetatik aski arrotz eta aski desgaraiko sentitzen badugu ere, Uhlenbecken munduak benetan mundu osoa hartzen zuelako, eta gureak, aldiz, gure etxeko txokoa eta beste lau gauzatxo, eta hortik aurrera ezer gutxi.
|
Baina
ekin diezaiogun albiste emate ordenatuago bati.
|
|
|
Aipagai dugun liburua Canadian Journal of Netherlandic Studies aldizkariko zenbaki bat da, monografikoki C.C. Uhlenbeck hizkuntzalariaren bizitza eta lanak aztertzeari dedikatua. Inge Geene eta Jan Paul Hinrichs dira edizioaz eta hitzaurreaz arduratu direnak,
|
baina
orotara hamar artikulu eta bi aurkibide (pertsonak eta hizkuntzak) ditu, zazpi ikerleren eskutik. Artikulu guztiak ingelesez daude, lehena salbu, nederlanderaz, zeinetan Jan Paul Hinrich ek Uhlenbeck-en gaztaroaz diharduen.
|
|
|
Ondorioa ezin ageriagoa da 1866an jaio zen gazte batentzat: erromantizismoaren oldarra positibismoaren metodoarekin ezkondu nahi izango duen hizkuntzalari baten aurrean gaude, hala nola, gure inguruan, estriktoki haren garaikideak diren Azkue, Unamuno, Sabino Arana edo, apur bat urruntxoago,
|
baina
oso antzera, Menéndez Pidal. Jatorrizko elementu horien konbinazioak, noski, emaitza desberdinak eman ohi ditu, kasuan kasu.
|
|
|
politikak ez dirudi erakarpenik izan zuenik berarentzat; nederlandera bera ez zuen inoiz ikergaitzat hartu eta gaztetako poema horiek gaztetako pekatu gisa pasatu ziren (Pidalen kasuan bezala, adibidez). Euskararenganako grinak betirako iraun zion,
|
baina
hizkuntzalari profesional gisa unibertsitatean karrera bat egitera beharturik, beste hizkuntza batzuen ikerketarekin partekatu behar izan zuen. Lehenengo eta behin, sanskritoa, baina berehala agertu zuen hizkuntza exotikoak ikasteko eta ikertzeko grina:
|
|
|
Euskararenganako grinak betirako iraun zion, baina hizkuntzalari profesional gisa unibertsitatean karrera bat egitera beharturik, beste hizkuntza batzuen ikerketarekin partekatu behar izan zuen. Lehenengo eta behin, sanskritoa,
|
baina
berehala agertu zuen hizkuntza exotikoak ikasteko eta ikertzeko grina: bereziki Groenlandiakoa (k) eta Ipar Amerikako indioenak, eta horien artean Black Foot deitu herriarena (hots, Hollywoodeko filmetan hainbeste eta hainbestetan ikusi ditugun lautada handietako Oin Beltzak).
|
|
|
Ezin gara luzatu hemen artikulu bakoitzaren iruzkinean (ikus aurkibidea hemen). Teknikoki, Peter Bakker ek Uhlenbeck eta euskara gaiari dedikatzen diona da interesgarriena euskal filologoarentzat,
|
baina
hura besterik ez irakurtzea, nire uste apalean, Uhlenbeck-en irudi lehorregi bat izatera kondenatzea da. Ona izan daiteke, gutxienez, Jan Noordegraaf ek haren oinarri teorikoei dedikatzen dionarekin konbinatzea, zeinetan bete betean kokatzen duen berak Humboldtiar tradizioa deitzen duenarekin.
|
|
|
Ama euskalduna zen,
|
baina
berak ez zuen ikasi. Euskararekiko zaletasuna, berak azaltzen zuenez, horrexegatik piztu zitzaion, hain zuzen ere:
|
|
|
Iruñean, 1963an egin zituzten Nafarroako lehenengo ikastola zabaltzeko ahaleginak,
|
baina
ekimenak ez zuen aurrera egin, eta handik bi urtera, 1965ean, Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak ikastola bat eratu zuen, esklusiboki bertako kideen seme alabentzat. Hasieran Nuestra Señora de Ujué izena zeraman, baina gero Paz de Ziganda izatera pasa zen.
|
|
|
Iruñean, 1963an egin zituzten Nafarroako lehenengo ikastola zabaltzeko ahaleginak, baina ekimenak ez zuen aurrera egin, eta handik bi urtera, 1965ean, Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak ikastola bat eratu zuen, esklusiboki bertako kideen seme alabentzat. Hasieran Nuestra Señora de Ujué izena zeraman,
|
baina
gero Paz de Ziganda izatera pasa zen. Baina Elkartea zatitu egin zen, eta Jorge Cortesen gidaritzapean San Fermin ikastola sortzeari ekin zioten.
|
|
|
Hasieran Nuestra Señora de Ujué izena zeraman, baina gero Paz de Ziganda izatera pasa zen.
|
Baina
Elkartea zatitu egin zen, eta Jorge Cortesen gidaritzapean San Fermin ikastola sortzeari ekin zioten. Ikastola horren buru ere izan zen, gurasoek hautatua eta ikastola honetako lehenbiziko ikasleetakoak izan ziren bere semeak.
|
|
|
Horrez gainera Arbola beltzaren poema eta Manifestu atzeratua poemekin euskal poesiaren berrikuntzarako urrats handiak eman zituen. Manifestu atzeratua Hitz berdeak liburuaren parte bat zen,
|
baina
zentsurak debekatu zuen eta kendu behar izan zuten liburutik. Gero, Olerti aldizkarian plazaratu zen.
|
|
|
aurten lege proeiktua eztabaidatuko da; demokrazia kulturalak batasuna gauzatuko du berdintzerik gabe,
|
baina
aniztasunean.
|
|
|
Bera isilik dago,
|
baina
hiru pertsona mintzatu dira haren izenean.
|
|
|
Legegileak lurralde elkargoei eginbehar berezi bat eman die hizkuntza horiek sustatzeko.
|
Baina
Konstituzioak baieztazen du hizkuntza horien hedadura nazionala, elkarrekin daukagun ondarean kokatzen baitira. Ondorioz heien erabilera eta transmisioa Estatuaren gain ere dira, eta garrantzizko baliabideak hornitzen ditu (baliabideen zerrenda).
|
|
|
Problema hau ez da trenkatua.
|
Baina
ez da nabari neurri berriak beharrezkoak direnik.
|
|
|
Ez.
|
Baina
hau lege problema baino gehiago diru problema da.
|
|
|
Hizkuntza idatzia ez da sekulan desagertzen, hebreraren adibideak erakusten duen bezala, orain Israeleko Hizkuntza bizia bilakatu dena.
|
Baina
horretarako beharrezkoa da duten herrien nahia. Ez da dena goaitatu behar botere publikoetarik:
|