|
2002
|
|
|
Irurok euskalzale be, baiña ostera, neurri ezbardiñetan. Lenengoa zaarregi egin barik il zan, baiña euskera ao miñetan eta bere luma zorrotzean erabillela; bigarrena asi bai egin zan asi, joranez atan be, baiña beste arlo batzukaitik utzi egin eban
|
euskerea
bertan beera, geienbat. Azkue gurea, Jaungoikoak emondako urte luzeetan egundo etenik egin baga langille ta euskera maite sutsu agertu izan zan beti.
|
|
|
Orixe da gure min sor eta larria. Orain 30 urte Lekeition, 95% euneko larogeta bost izango zan
|
euskerea
. Gaur dan egunean, 50% inguru.
|
|
|
Radio Popularreko
|
euskerea
|
|
|
Eta TV? Errazionamentuko egunetan 100 gramoko zatitxuak lez jasoten dogu
|
euskerea
TV bakarrean.
|
|
|
Itzulpenak dirala ta, larregikoaren arriskua aitatu dauanik ere, ba da. Arean bere, azken gizaldietan aintzat eta ontzat erabili izan dan
|
euskerea
, deskafeinadua eta ganera estabilizante arrotzagaz birgizendurik geratuko ete dan.
|
|
|
Hareri berari, tamalez, guretzat guragarri ez dena jazo jakon. Hau da,
|
euskerea
landuten berandu hasi zala berrogetaz urteak eukazan eta harik lasterrean lan hari bertan behera laga ebala. Idatzi gehienetan ez da noizkorik agiri, baina ikerle gazteak uste dabenez, 1860 hamarkadako lehenengo urteetan jardun eban soilik.
|
|
|
Gure artean Eliza katolikoak berak baiño be, abade batzuk eta fraile batzuk arduratu izan dira, beren beregi, euskerearen onean eta mesedean lan egiteko. Arimen mesedea lortu guran gehien gehienetan, baiña batzuk, ganera alkarpide dan elementu hori,
|
euskerea
hain zuzen, egokituago, apaiñagotu nahirik. Horretan be, lan egin izan dabe.
|
|
|
Lehen eta orain. Batzun berbak jasote ezkero, ba dirudi
|
euskerea
eurek egingo dabela, sorbarrituko dabela, edertuko dabela... auzoko txarakatik beresitik harturiko adakiz, taketez, arantzaz eta larrez. Sorbarritu, edertu?
|
|
|
Bai, Lauaxetak garbizale izan guran joran lar erabili ebala esan izan da. Horraitino, haren lana literaturako eder maila goragokoan jarri izan ez bada, zertu gura eban lana burututeko
|
euskerea
bere menpe ez eukalako izan zan; erreminteagaz egokiro baliauterik ez
|
|
|
lekeitiarrak lantxu bat agertu ebala; aitaren olerkaritasunaren gerizan agertu zala: Azkuek,
|
euskerea
inoiz ahaztu jakon Azkuek, ez ebala ordurarte, 1888 g. urterarte gramatikaz ikasi. Besteak... ez dauka zuribiderik; arinkeria trauskila da:
|
|
|
Baina hortik... euskeraz ez ekiala. Eta
|
euskerea
inoiz ahaztu egin jakola. Tira, tira!
|
|
|
Are gehiago; jasean idazten ere, ba ekian. Euskera gramatikaz sakondu ez eban gazteak,
|
euskerea
menpe eukala erakusten deusku. Ordurako ere, idazlea zan ganera, artista ikutua eukana, zelaian itsumustuan ez ebilena.
|
|
|
Kalean galtzen dan
|
euskerea
eskolatik, ikastolatik, euskaltegitik Unibertsitatetik indartuko dalakoan?
|
|
|
* Argitaratubakoa, Gure gizona Lekeition jaio zan, baina hazi Zamudion, eta hantxe bizi ere, hainbat urtean. Hori zala ta, Eusebio Mariaren berbakuntzea Txoriherrikoa izan zan betiro; haren idatzietan dogu erakutsia eta haren aldiko lekeitiarrek be, testigantza laga deuskue, azken urteetan haren berbetea entzuten ebenean, orduan bizi izan zan eta," Bilbo aldeko"
|
euskerea
ete zan, uste ebela.
|
|
2003
|
|
|
" euskara osotu" horren ardatzetarikoa zen
|
euskerea
edo euskaräa morfologia ereduaren gainean Euskaltzaindian aurkeztu zuen txostena: " A organikoaz amaitutako hitzen deklinazioaz", Euskera n argitaratua (1977, 735).
|
|
|
Dirua euskerearen alde? ala
|
euskerea
diru ekarle. Dana dala, herriminez erbestean itotako hainbeste euskaldunen bihotz bizkortzaile!
|
|
|
Bere etxean eta herrian ikasitako
|
euskerea
ez eban guztiz galdu erbesteko egotaldi luzean. Nik dakidala, urrutian bizi beharrak biziagotu egin eutsan herrimina, eta batez be Tui uri apal baketsuan zaletasunik handienaz ekin eutsan euskerea ikasteari, Resurrección María de Azkueren Morfología Vasca eta Seber Altuberen Erderismos gidari zituala.
|
|
|
Bere etxean eta herrian ikasitako euskerea ez eban guztiz galdu erbesteko egotaldi luzean. Nik dakidala, urrutian bizi beharrak biziagotu egin eutsan herrimina, eta batez be Tui uri apal baketsuan zaletasunik handienaz ekin eutsan
|
euskerea
ikasteari, Resurrección María de Azkueren Morfología Vasca eta Seber Altuberen Erderismos gidari zituala. Bere bizitza guztian ez dau Jaimek ukatuko, ez isilduko, maisu handi bioi zenbat zor deutsen.
|
|
|
Aita Olabideren Idazteunak ez zituan beteten egarriok: gasteiztarraren
|
euskerea
ilunegia zan gure herriarentzat. Eskatzen jakon helburua lortu ete eban Kerexetak?
|
|
|
Eta bestetik, azken berrogei urteotan beste noren
|
euskerea
izan dogu hemen irakurriagoa edo, behinik behin, entzunagoa. Hizkera argia, gehiegikeria bako garbia, zuzena, arau zehatzez ondo hornidua, zentzun handiz landua eta txukuna, gure herriak egunero ahotan erabiltzen dauan berbetatik hur hurrekoa...
|
|
|
Eta, ez dakit nik zelan, arlo horretan sartu ginan edo ginduezan, Derioko Seminarioan euskerazko ikasle ziran teologoak lagun nituala. Orduko gure
|
euskerea
(bai irakaslearena, bai ikasleena) makala eta pobrea zan, baina besterik ezinean, borondaterik onenaz egin genduan itzulpen hori, eta Bilbo eleizbarrutiko Misino Idazkaritzak argitaratu, gorago esan dodanez.
|
|
|
Edozein hizkuntza menperatzeko berebiziko erreztasuna eukan gure Ballesterrek, eta
|
euskerea
ganoraz irakurtea eta mezaren zati batzuk buruz ikastea be ez jakon horren gatx egin. Harrituta itxi ginduzan guztiok, Arrazolako eleizan, herri guztiaren aurrean, mezea euskeraz emoten ikusi genduanean.
|
|
|
dana dala, ezin ukatu euskereak badituala gaur hortik eta hemendik bereganatutako berba asko (batez be, latinetik, zuzen zuzenean, edo inguruko erromantze hizkuntzen bidez), ta baita gramatika arau edo lege batzuk be. Beste edozein hizkuntzak lez, euskereak be lapurretan eginaz gorde dau bere bizia, eta izan dau bere aldatzea edo eboluzinoa (agiri danez, euskerearen aldaketa honeek beste hizkuntza askotan baino astiroago egin dira; baina, bizirik dagoana, aldatuz doa, ta
|
euskerea
be bai!)
|
|
|
a) Bizkaikoa; c) Zuberokoa ta Benaparroako biak; b) enparauak (erdikoak). Azkuek Erronkariko
|
euskerea
be dialektotzat eukan (R): hau be ia zeharo hilda daukagu gaur, baina barriro biztu gura dabe.
|
|
|
gaur daukan baino zabalera handiagoa baeukala euki, baina ez goiko horreek dinoen bestekoa. b) Iparraldeko barbaroak (bisigodo ta frankoak) etorri ziranean, euskaldunak ez dakigu ziur zergaitik kontra jarri jakezan, eta holan euskereak be indar barria hartu eban. c) Erdi Aroan (Edad Media): hegoaldean, Errioxan eta Burgosko lurraldeetan be erabili izan zan
|
euskerea
. Hori argi dago:
|
|
|
Zirardaren denporan hasten naiako zerbaitetan laguntzen: gotzain honek Bizkaiko herri
|
euskerea
ulertu egiten eban, baina berba egiteko eragozpen handiak aurkitzen ebazan. Orduan, euskal herrietan berba egin behar ebanetarako, testu batzuk zuzendu eustazan, erderaz berak eginak, nik euskeratzeko.
|
|
|
Oraingo itzultzailea Mallabiko neskatila gazte bat da, Miren Leanizbarrutia. Ganera badaukagu batzorde bat be,
|
euskerea
eleiz gaietan erabilteaz arduratzen dana, Andoni Gerrikaetxebarria bikario nagusia buru dala. Gotzain nazanetik hona, lehenago baino aukera gehiago dot euskeraz berba egiteko, euskal herri askotara joan behar izaten dodalako.
|
|
|
Gure oraingo gotzain erdaldunari zeuk irakasten deutsazu
|
euskerea
–
|
|
|
Gure irratietan be behin baino gehiagotan entzun izan da zure
|
euskerea
, Karmelo.
|
|
|
Ez sarritan, lantzean behin baino ez. Egia da, bai, gure Bilbo Herri Irratian
|
euskerea
bere leku estu laburra lortzen hasi zanean gorago esan dodanez, Julián Olazabalaga izan zan honetan aurrelari eta bultzegile, neuri be laguntza apurren bat eskatu eusten.
|
|
|
Geroago, Iparraldeko
|
euskerea
ikasten hasi ginanean, beste hau be kantatzen genduan, hemengo eta hango hitzak nahastuz:
|
|
|
Zuk Ikastaroan gipuzkera be emon zenduan, Bizkaiko
|
euskerea
itxita.
|
|
|
Bai, halan da. Egia esan, nik ondoen menperatzen dodana eta etxekotxat daukadana geure Bizkaiko
|
euskerea
da. Beti arlo honetantxe jardutea izango zan nire borondatea, egarria eta zoriona.
|
|
|
Arlo honi luzaroago ekin izan baneutsa, beharbada lorategiren bat egin eta argitaratuko genduan. Baina, ikasleak eurak eskatuta, maila barri bat jarri jakon Ikastaroari boskarrena eta orduan, gipuzkera laugarren mailarako itxi zan, eta ni boskarrenera bialdu ninduen edo, hobeto esateko, ninduzuen, Iparraldeko
|
euskerea
zertxubait irakasteko.
|
|
|
Aurrerantzean be bardin jokatu nahi neuke. Lehen era batera, orain beste batera, nik
|
euskerea
jorratzeari eten barik ekin gura neuskio. Baina, Ander, gure hautu hau luzeegi be badoa eta, moztu egin dogu.
|
|
|
" Hara, dana dala, zu ta biok bizi garean artean, behintzat, euskereak bizirik iraungo dau!." Mikel hil zala, 20 urtetik gora da; euskerearen alde lan eder ugari eginda joan jakun, gitxien uste genduanean. Eta
|
euskerea
, bizirik eta bizi izateko gurari biziaz heldu jaku mende ta milurte barriotara. Noiz arte?
|
|
|
Alde batetik, hizkera argia, herrikoia, bizi bizia, gozotasunez betea nahi izango dau; bestetik, hizkera hori, morfologia zehatz baten bidez, eta mundu zabalean nausi dabiltzan literatur teknika barrien bitartez, gorengo gailurrera jaso. Baturantzako bidea hartuko dau, baina bere Bizkaiko
|
euskerea
lantzeari itxi barik. Baekian berak bere buruaren barri, eta zer ziran bere ahaleginak:
|
|
|
Ondasunon artean, jakina,
|
euskerea
bera ederrena, gorengoa, baina ez bakarra. Lora bikain hori baratze jori baten erne, hazi ta bizi da, euskal gogoaren frutu gozoa izanik.
|
|
|
Harrigarriro ugaritu jakuz, zorionez, haurtzaindegi eta ikastolak, ikastaro ta ikasturteak, gau eskola ta euskaltegiak, bekak, sariak, azterlanak, gramatikak, era askotako liburuak. Gitxiasko, sartu da
|
euskerea
herriko eskoletan, inoiz baino sarriago entzuten da irratietan, laster ikusiko ei dogu telebisinoan. Lege aldetik, herri kontzientziaren aldetik, erakunde politikoen aldetik, gauzak asko, bizkor eta sakonetik aldatu dira euskerearen onerako aldatu be, nahiz eta oraindik gure beharrizan eta gurariak askozaz handiagoak eta biziagoak izan.
|
|
|
Benetako euskal gogoa indartsuago ete dabil gaur gure gogo bihotzetan, gure etxe, lantegi ta kaleetan? Euskal ume ta gazte askoren ezpanetan, ez ete dogu
|
euskerea
asko makalduta ikusten, nahastuegia, motelduta, gazbakotuta?
|
|
|
Baina ezin isildu barruko kezka larri hau: ahozko
|
euskerea
, herriko berbeta bizi ta koipetsua, ez ete dogun galzorian jarriko.
|
|
|
bizkaitar bat (Txomin Artetxe, gaur Ibarruriko parrokoa dana) eta kiputx bi (Patxi Epelde eta Xanti Garmendia). Euren etxeko
|
euskerea
landu ta sakontzeko egin ei eben liburu hau, Gasteizko Seminarioan ikaskide zirala. Behin Manuel Lekuonari erakutsi eutsoen, beronen eretxia jakin gurean.
|
|
|
Nik gaur hemen Montianoren beste alderdi bat aitatu gura neuke:
|
euskerea
zabaltzeko egin zituan ahaleginak, batez be Euskerazaleak alkartearen barruan. Horrenbeste ta gehiago zor deutsagu euskerazale guztiok, Bilbo inguruan eta Bizkai osoan behintzat.
|
|
|
Ezjakin gurea? Xabier Peñaren bidetik, eta beronen ikasbidea oinarritzat harturik, ez ditu, ba, ahalegin eta lan makalak egin alkarte honek
|
euskerea
, batez be Bizkaiko euskerea, irakatsi ta zabaltzeko!
|
|
|
Ezjakin gurea? Xabier Peñaren bidetik, eta beronen ikasbidea oinarritzat harturik, ez ditu, ba, ahalegin eta lan makalak egin alkarte honek euskerea, batez be Bizkaiko
|
euskerea
, irakatsi ta zabaltzeko!
|
|
|
" Euskerazaleak Montiano da!". Ez eban gure Jose Antoniok
|
euskerea
berba egiteko bestean ikasi, baina ekian apurra besteei zelan irakatsi, ikasbide errez eta barriak nondik nora sortu ta zabaldu, euskereari legegizonen eta agintarien aurrean bide barriak zelan edegi, ikasle ugari sortu eta ikasleoi, behin sortutakoan, eustea: horra hor Montianoren asmoak eta ahalegin biziak hainbeste urtetan.
|
|
|
Erderazko berben zerrenda berak hautatu eban, ez dakit nik nongo ereduari jarraituz. Eskuarteko hiztegi labur, zuzen eta argia lortu nahi eban, berba gitxitan baina egokitan gure inguruko
|
euskerea
ulertzeko ta erabilteko lagungarri izateko modukoa. Ez eukan beste asmorik sakel hiztegitxu apal honek.
|
|
|
Don Karmelori eskatu jakon, bere idatziei osotasuna emoteko biografia antzeko bat idazteko:
|
euskerea
bere bizitzan zer izan dan azaltzea. Bildu diran ganerako lanak bitarikoak dira:
|
|
|
Ander Manterola adiskideak hainbat bider esan deust: " Zergaitik ez dok idazten
|
euskerea
zelan ikasi hoan eta zelan eta non hasi hintzan hi euskera irakasten?" Badakit nik arlo honetan zein dan berak gehienbat jakin gura dauana: Derioko Seminarioan noiz eta zelan sartu zan euskerea irakaskintzan.
|
|
|
" Zergaitik ez dok idazten euskerea zelan ikasi hoan eta zelan eta non hasi hintzan hi euskera irakasten?" Badakit nik arlo honetan zein dan berak gehienbat jakin gura dauana: Derioko Seminarioan noiz eta zelan sartu zan
|
euskerea
irakaskintzan. Egia esan, Adolfo Arejitak, behinolako nire ikasle argiak, nahikoa zehatz azaldu euskun hori1; baina gaztea da Adolfo gure aldean, eta ezin berak ondo eta zehatz jakin bere aurreko konturik.
|
|
|
Etxeko
|
euskerea
|
|
|
Nik gurean euskera hutsa entzun eta egin izan dot beti. Gure gurasoak biak ziran herri eta auzo berean jaiotakoak (Iurretako Gaztañatzan), eta euren artean ez eben
|
euskerea
baino beste berbetarik erabilten. Sekula santan ez neutsen gure gurasoei alkarri erderaz berba egiten entzun; inoizkoren baten egitekotan be, euren aurrean erdaldunen bat egoanean izango zan, erdaldunak be ulertu egien.
|
|
|
Ba... ez. Gure osabea baserriko semea zan, Iurretako Gaztañatza auzoan jaio ta hazia, eta
|
euskerea
geuk lez ekian. Haren andreak, Etxebarriko alabea izanik, euskera jakin baekian, baina erderaz erreztasun gehiago eukan, eta etxean, bai senarragaz eta bai lau seme alabakaz, erderea baino ez eban erabilten.
|
|
|
Haren andreak, Etxebarriko alabea izanik, euskera jakin baekian, baina erderaz erreztasun gehiago eukan, eta etxean, bai senarragaz eta bai lau seme alabakaz, erderea baino ez eban erabilten. Nire 4 lehengusuak, ni baino 5 urte zaharragoak,
|
euskerea
ia ulertu be ez eben egiten. Ganera, inguruko kale giro haretan, erderea zan berbeta bakarra.
|
|
|
erderea polito ulertzen neban (adin horretako umetxu batek egin daiken neurrian), eta egin be, tira, zaletasun handiaz egiten neban, maisutasun handiaz ez bazan be. Gero, ostera, etxera bihurtutakoan, etxe barruan eta auzoan barriro
|
euskerea
baino besterik ez neban entzuten eta, laster moteldu jatan ikasitako erdera hori, eta euskera hutsean izaten zan etxeko ta auzoko bizimodua. Orduko denporetan, dakizunez, gaurko irrati eta TV rik be ez egoan, eta erdereak bitarte gitxi aurkitzen eban gure artean sartzeko.
|
|
|
" Chavales, ¿ cuántos kilómetros hay de aquí a Bilbao?"" Veintidiés" erantzun eutsan berehala gutariko batek. Guk orduan
|
euskerea
erderatzen genduan; gaur, ostera, erderea euskeratu ohi da.
|
|
|
Atetik urten ordukoxe gure artean
|
euskerea
baino besterik ez zan egiten eta entzuten. Alper alperrik zan guri maisuak sarritan gogor egitea:
|
|
|
Eta gure gazteak, neskatilak batez be, erderea ikasteari eta egiteari emon eutsen, euren buruak baserritar agertu ez egitearren. Euren baserrietatik kalera hurreratzen ziranerako, han ixten zituezan bazterren baten euren abarkak... eta baita
|
euskerea
be, oinetako barriak eta berbeta barria jazteko. Durangotik hurrago egozan Iurretako auzunak be laster hasi ziran erdalduntzen, berezkoa danez:
|
|
|
Baekian gure amak, eta sarritan kantetan euskun harako" Herriko fiestak ziran biharamon goizean..." kanta umoretsua. (Handik urte askotara, Iparraldeko
|
euskerea
emoten hasi nintzanean Seminarioan, jakin neban kanta hori ez zala besterik J.B. Eleizanbururen" Iragan besta" baino. Gure amak ekiana eta kantetan euskuna zelanbait bizkaieratuta egoan).
|
|
|
Nire ustez, bildurra. Gerrosteko urte hareek latzak eta garratzak ziran, eta Seminarioan
|
euskerea
aitatu be ez zan egiten. Egia osoa esateko, esan dagidan beste hau be:
|
|
|
Gitxi batzuentzat bakarrik izan arren be, Olaetako
|
euskerea
zelakoa dan jakitea guztiz mesedegarri izango jaku. Arabako herritxu horretako hizkera hori, zein euskalkitakoa da?
|
|
|
Olaetako
|
euskerea
bizkaiera huts hutsa da. Badauz, izan, berezitasun batzuk, aditzari gagokiozala batez be.
|
|
|
Otxandio, ostera, Olaetatik berbertan egiten da. Hori dala ta, Aramaio ta Olaetako
|
euskerea
sakonean euskalki beratakoa izan arren, ezbardintasun haundiak be badaukaguz: fonetika arloan, esate baterako.
|
|
|
fonetika arloan, esate baterako. Aramaioko
|
euskerea
Lenitz harana (Arrasate, Aretxabaleta, Eskoriatza...) aldeko berbetea da. Olaetakoa, barriz, oso osoan Otxandio ingurukoa.
|
|
|
Abade egin barritan Mallabiko Geria auzora bialdu eben parroko. Ez zan leku txarra Txorierriko
|
euskerea
Markinaldekoagaz aberastuteko.
|
|
|
hizkuntza hau erakutsi eutsela ta, berau erabili dabe euren hartuemonetan; baina beronen aberastasun, arau (lege), bizi, gramatika, elerti ta beste jakingarri asko ezagutu barik. Gogoan izan daigun,
|
euskerea
ez dala izan egungo Euskal Herrian hizkuntza ofizial bat, ez eskoletan, ez eleizan, ez legeetan, ez inon (ezta Naparroako Erregeen aldi haretan be!) Gaur bizirik badirau, herri herriari zor deutso; herriko seme alaba apalok ekarri deuskue, gizaldiz gizaldi. Geure egunotan be, ez ete doguz herri herrian aurkituten euskerearen maisurik onenak?
|
|
|
Hauxe zan, esate baterako, M. Unamunoren eretxia. Autortu beharra dago, euskal burujantziak (kulturadunak) ez dabela, gehientsuenetan,
|
euskerea
aintzat hartu, ta berau landuten be ez dirala ahalegindu: eleizgizonak, osagileak, maisuak, praile mojak, agintariak, t.a. (Ikusi, Gipuzkerako Lorategia, 2.4 14, 18, 45, 64, 72, 104, 112. or.) Hori ikusita, herriak be zer egingo dau ba?
|
|
|
2.3 Euskerea maitatu, ta maitatu be, sasi-jainko txiki bat egiteraino, gero! " todos los vascos han sentido un orgullo desmedido por su idioma" (LM, 15 or.). Danak ez badira be, hainbat doguz,
|
euskerea
goratu ta goratu diharduenak: berbaz behintzat!
|
|
|
Apalogistok euskerearen alde berba ugari (ta, batzuetan, lan asko) egin dabe, maitetasunik handienagaz egin be; baina, zoritxarrez, askok eta askok berbaz baino ez; eta berbok eurok be erderaz (lan horretan egindako ahaleginetatik, lautik bat bakarrik euskeraz egin izan balebe, bestelako mesedea euskerearentzat! Baina,
|
euskerea
zapalduta egoala ta, hizkuntza itsusitzat eukela ta, horra nun sortzen diran gure burrukalariok, euskerearen pitxiak eta edertasun izkutu harrigarriak agirian ipini guran). Hamaika eztabaida sutsu!
|
|
|
Polemista gogorra berau; langilea be aspertuezina. Baina,
|
euskerea
nondik eta zelan aldeztuko ta goratuko beti, inon diran gauzarik harrigarrienak esan ebazan, oinarri sendorik bakoak sarri. Ganera, lanik gehiena erderaz egin euskun; baekian, bai, euskeraz edertotxu idazten ta berba egiten, baina erdaldunen aurka ebilen eta, erderaz egin behar.
|
|
|
gizon ospetsua bere sasoian, gizon jakituntzat euken orduan danak; gaur, ostera, haren eretxirik gehienak ameseta barregarri lez agertzen jakuz (parkagarri be bai, aldi haretan ez egoalako gaurko jakintzarik). Filosofia ta Logikearen aldetik aztertu eban honek
|
euskerea
, ta inon diran aberastasun harrigarrienak aurkitu be bai! Beste askok jarraitu eutsoen gero" maixu" handi honi.
|
|
|
Urteokaz, beharbada, egundo baino gordinago sentitzen da, batez be gazte batzuen artean,
|
euskerea
kultura mailara jaso beharra; Lizardiren deiari erantzunaz, euskerea be" edozetarako" egin behar dogu, ez hiru lau ipuin polit esateko bakarrik.
|
|
|
Urteokaz, beharbada, egundo baino gordinago sentitzen da, batez be gazte batzuen artean, euskerea kultura mailara jaso beharra; Lizardiren deiari erantzunaz,
|
euskerea
be" edozetarako" egin behar dogu, ez hiru lau ipuin polit esateko bakarrik.
|
|
|
Ganera, bilinguismoa izan dogu beti nausi:
|
euskerea
, etxe barrurako ta eguneroko hartuemontxuetarako; erderea, ostera, latina, frantsesa edo gaztelania beste zereginetarako: eskola, liburu, agiri (documento), lege t.a. Naparroako erregeak eurak be, euskaldunak izan arren, latina erabili eben lehenengo euren agirietan eta legeetan; gero, gaztelania (Gaztelan bertan baino lehenago!).
|
|
|
Estua: hau da,
|
euskerea
, idatzita, ez da erabili izan edozetarako, gizonen arazo guztietarako. Euskereari edo ta beste edozein kultura gairi buruz egindako liburuak (gramatikak, hiztegiak, t.a.) erderaz eginak dira ia dan danak.
|
|
|
Zuzendariei eskabidea egiten ekin eta ekin, hizlariak bilatu, gaiak eskaini, berak be bere grabazinoak eta alkarrizketak ekarri, herrietan propagandea zabaldu... Nik neuk gehien ezagutzen dodana Bilboko gure Irratiaren kasua da, eta behin baino sarriago autortu izan dot irrati honetan
|
euskerea
Juliani eskerrak sartu zala... eta gaur be, gure eleizbarrutiko Bizkaia Irratia guztiz euskaldunean Julianen boza eta eragina ez jakuz falta, zorionez.
|
|
|
Ba... ez jatzun hain samur egingo liburu horren napar usaineko
|
euskerea
...
|
|
|
Gotzain horrek zergaitik sartu ete eban
|
euskerea
Seminarioan?
|
|
|
Ez dakit gauza ziurrik, baina inoiz edo behin entzun izan dot Bilboko andra aberats euskaltzale batek diruren bat itxi ebala bere testamentuan, Bizkaian abade izango ziranak
|
euskerea
jakin egien. Andra horren izena, Maria Uralde, Eleizearentzat beti hain eskuzabal agertu zana.
|
|
|
Astean eskola bat baino ez zan izaten, eta metodo jakinik ez genduan. Nire irakasleak euskaldunak ziran, euskeraz berba egiten polito ekienak, baina sekulan
|
euskerea
landu bakoak. Lehenengo urteetan gramatika gitxi emoten genduan (neure gogokoa izan ez arren, besterik ezean Nikolas Cortés Manterolarena be zerbait erabili nebala gogoan dot...).
|
|
|
horra hor gure orduko ikasbide urria... Egia esan, erderea ondo menperatuta euki arren,
|
euskerea
irakurteko eta, batez be, idazteko motel eta trakets aurkitzen zituezan ikasleok euren buruak, eta laster konturatu nintzan hori ez zala adinik egokiena euskera ikasten hasteko. Ganera, nik neuk be ez nituan gauzak garbiegi ikusten, liburu egokien laguntzarik be ez genduan, eta euskereari astero emoten geuntsan denporea laburregia zan, ezer ganoraz ikasiko bagenduan.
|
|
|
Holan izan zan, bai, baina euskaltzeok eurak euretara landu eben
|
euskerea
, ez goikoak lagundu eta bultzatuta. Horren barri behin baino gehiagotan emon eustan Antonio Zaldua abadeak, bera be giro haren barruan sartuta egon zan eta.
|
|
|
Baina
|
euskerea
emoten be jarraituko zenduan...
|
|
|
Orduko jokabide baten ezaugarri dozu hori. Beste erdal hizkuntzekin egin ohi zanez,
|
euskerea
be erderearen bidez emoten zan. Euskerea" ikasgai" baino ez zan, ikasi behar zan gai bat; ez, ostera, ezer irakasteko tresna egokia.
|
|
|
Irakaslea beti da ikasle, eta nik neuk be ikasi neban, halakoren baten,
|
euskerea
bera be bazala gai euskal gaiak aurkeztu, aztertu eta irakasteko. Gainera, Orixeren lan bat irakurri neban, euskal literaturearen kondairari buruz egina:
|
|
|
Ordurako, euskera kontuan, bere ikaskide guztien ganetik egoan eta holantxe ikusten eban berak bere burua. Eta, hau holan dala, konturatu nintzan Mikel gurea,
|
euskerea
guztiz alde batera itxi barik, beste gai batzukaz egoala guztiz zaletuta; eta bildur izaten hasi nintzan ea ez ete eban Mikelek lehengo euskalzaletasun gartsua galduko... Orduan hasi nintzan ni Mikeli euskal liburu barriak eskuratzen eta bere eretxiak eskatzen.
|
|
|
Eta, ekin eta ekin be, lortu zenduen Mikel Zarate Derioko Seminariora ekartea
|
euskerea
emoteko...
|
|
|
Ba, hara: ume euskaldunak batera samar ikasi ta landu behar dauz hizkuntza biak,
|
euskerea
ta erderea. Bestelan, erderea sakonetik ikasten eta ganoraz lantzen badau eta, bien bitartean, etxeko ta herriko euskera apurra alde batera itxita badauka, orduan alde ta tarte handiegia sortzen da hizkuntza bion artean.
|
|
|
Bai. Askotzarik ez bazan be, hasi ginan euskerazko eskolak Seminario Txikian emoten, eta mutikorik bizkorrenak gogotsu eta polito aberastu eta sakontzen eben euren
|
euskerea
, etxetik eta herritik ekarrena. Ez danak, jakina; baina batzuk bai.
|
|
|
alde batetik, abadegeiak Deustuko TeologiFakultadera joaten hasi jakuzan; bestetik, Derioko Seminarioan bertan bizi beharrean, han hor hemen sakabanatu ziran, talde txikietan, Bilboko eta Bilbo inguruko parrokietara. Lehenengotan, zelan edo halan jarraitu neban Seminario Nausiko ikasleei
|
euskerea
emoten, baina gehien baten Txikikoakaz jarraitu behar izan neban.
|
|
|
Eskola apalak ei ziran, berak dinoanez. Halan izango zan, baina bestela be ezin izan euskeraz orduko giro arrotzean, gizartean eta ikasketetan erdera baino entzun eta erabilten ez zanean, eta
|
euskerea
lotsa eta bildurraren artean gerizpetan zabuka ebilen orduan. Orduko seminarioan hori pausuori emotea ez zan makala.
|
|
|
Seminario Nagusian eta Txikian ikasle euskaldunei eskolak emoten urteetan ekin eutsan. Eskolea emon orduan Etxenagusiak eukan metodologia zehatza eta ahalegina ikusita, nork igarriko eutsan alderik egoala asignatura derrigorrezkoen eta
|
euskerea
lako borondatezkoen artean. Beste asignatura batzuk baino serioago garanduko eban hak euskerea, astean behingo eskola zurtza baino izango ez bazan be.
|
|
|
Eskolea emon orduan Etxenagusiak eukan metodologia zehatza eta ahalegina ikusita, nork igarriko eutsan alderik egoala asignatura derrigorrezkoen eta euskerea lako borondatezkoen artean? Beste asignatura batzuk baino serioago garanduko eban hak
|
euskerea
, astean behingo eskola zurtza baino izango ez bazan be.
|
|
|
Derioko Ikastaroan be zenbat eragin egin ete jake bere sasoian Frai Bartolomeren dantzen gatz ozpinduai! Bestetik, erraz susmau leiteke, irakasleok
|
euskerea
euren kabuz ikasi baeben, ez zala izan gramatika liburuen bidez, ezpada eskuetara etorkezan euskal aldizkari eta liburuak erlijinozkoak asko, ipuin, olerki eta kontaerazkoak batzuk astiro irakurriz eta mamurtuz baino. Baegoan hirugarren errazoi bat be, ez edozelangoa barritz:
|
|
|
euskerearen mundua. Hamabost hamasei urteko adina ez da sasoerik txarrena gaztetxua ames ederren bide barrietan sartzeko, eta liburu samurrok irakurri ahala, konturatu nintzan
|
euskerea
ez zala horren iluna eta gatxa. Liburuon euskerea ez zan gure inguruko herrietakoa, baina bai Bizkaikoa, eta gehien gehiena beste barik ondo ulertzen neban.
|
|
|
Hamabost hamasei urteko adina ez da sasoerik txarrena gaztetxua ames ederren bide barrietan sartzeko, eta liburu samurrok irakurri ahala, konturatu nintzan euskerea ez zala horren iluna eta gatxa. Liburuon
|
euskerea
ez zan gure inguruko herrietakoa, baina bai Bizkaikoa, eta gehien gehiena beste barik ondo ulertzen neban. Baziran, bai, Zamarriparen liburuotan berba eta esaera ezezagunak be.
|
|
|
Beste kiputxen hizkera gozo dotorea ulertzeko ez nintzan gai, baina esandako herrietakoekin euskeraz jarduteko ez neukan ezetariko zailtasunik. Ez nekian nik orduan hori zergaitik zan; ez nekian gipuzkoarron
|
euskerea
ta bizkaitarrona euskalki beraren adarrak zireanik.
|
|
|
Nire bizitzan gora handikoa eta seinalagarria izan zan Lizardiren olerkiok irakurte hori: gaztearen bihotza eder munduak liluratzen dauan adin horretan,
|
euskerea
be goi mailako edertasuna adierazoteko gauza badala ikusi neban, eta horrek poz handia emon eustan eta ikuspegi zabala erakutsi.
|
|
|
Latina guztiz itxi barik," Griego bíblico" eta" Hebreo" be apurren bat ikasten ahalegindu ginan. Eskola barruan, gure
|
euskerea
erbesteratuta beti. Beharbada, ikasleon arteko hartuemonak sarriago egiten genduzan euskeraz, betiko lagun euskaldunen artean, baina, hortik kanpora, ezer be ez:
|
|
|
Emakume talde sutsu bat eta Castor Uriarte, E. Erkiaga ta X. Peña, bultzatzaileen artean. " Txinparta" antzerki taldea be hor ebilen, lan errazen bidez Bilbon eta Bizkaian
|
euskerea
zabaltzen. Dantza talde batzuetan euskerea eta euskal kulturea indar barria hartzen joaizan.
|