|
2000
|
|
|
Mediatrie/ Radio France galdeketa, 97/ 98 sasoiko sailkapenean.27Zehaztearren, France 3ren tokiko lehen eguneroko emanaldia estatuko lurraldean, Biarritzenesperimentatua izan zen kable sarean 1984an, kablearen deszentralizazio politika publikoaren barrukoesperimentupean. ...tegia.281995eko maiatzaren 19ko Le Monde Radio televisionek ere adierazi zuen ikus entzuleekazaldutako etsipena, France 3 Euskal Herriren emankizunetan euskarari ematen zitzaion lekua txikiegiazela baitzeritzoten.29SIADECOren inkesta soziolinguistikoak zenbakirik aurreratzen ez bazuen ere, 1991an, biztanleriaren %80k bi kate autonomikoak jasotzen ez zituen bitartean, Donostiako galdeketa institutu
|
berak
, 1996an, 42.000tan kalkulatzen zuen Ipar Euskal Herrian ETB1 gutxi gorabeherako erregulartasunezikusten zuten euskaldunen kopurua. (Iturria:
|
|
|
Aitzitik, egitate handiagoetan (Euskal Autonomia Erkidegoan, Hegoaldean edota Euskal Herrian) eragina duten albisteak gehiago dira lurralde hauetan gertatu direnak baino. Adibidez, Gasteizko Jaurlaritzak
|
berak
hartutakoerabaki baten berri ematen duenean, berri ematea (prentsaurrekoa esaterako) herrialdebatean gertatzen da, baina eragina Euskal Autonomi Erkidego osora heda daiteke.Ezberdintasun hori neurketak egiteko erabili dugun metodologiaren ondorioa da: izanere, gertaerak leku jakin batean gertatzen dira gehienetan (eta horretarako erabili dugunneurketa unitatea herrialdea izan da, Iparraldea bere osotasunean herrialdetzat hartudugularik).
|
|
|
Estatuaketa egitura administratiboak, esaterako, lurraldea eta herritartasuna definitzen dituzte, eta horien bitartez taldea geografikoki eta sozialki mugatzen. Hori da, beharbada, estatuak talde nazionalaz egiten duen mugaketaren adibide nabarmenena, baina ezbakarra, estatuak
|
berak
duen botere sinbolikoaren indarra kontuan hartuta.
|
|
|
Bestalde, Lizarra Garaziko itunaren ondorioz, Euskal Herria osotasun politikogisa harturik, egunkariek hedatzen duten irudia koiunturala ala zerbait iraunkorragoaizango ote den erantzuterik ez daukagu. Izan ere, neurri handi batean hori itun hartatikaurrera abiatutako prozesuaren bilakaerak
|
berak
erabakiko baitu.
|
|
|
ElCorreo taldearena da bat, TeleDonostiaz jabetu ondoren, Bilbon antzeko operazio bategiten saiatu eta azkenean Bilbovision proiektua abiatu duena. ...nak Pretesa bere filial berriaren bitartez Estatu osoan zehar telebista lokalak erosteko plangintza duen90 Horrela, bada, Pretesa, uztailean Canal 4 Iruñekoa erosi ostean, Canal Bizkaiarekin ere hitzarmen batera heldu da91 Munta handiko mugimendu hauenondoan, ekimen pribatu txikiak ere bultzatutako proiektuak daude, hala Eibarko KTBedo Barakaldo aldeko Tele7 (Radio7 irratia kudeatzen duen enpresa
|
berak
bultzatuta). Telebista hauek guztiek gaztelania hutsez jarduten dute, euskarak horietan dituentarteak marjinalak direlarik.
|
|
|
Araupetzeko eskuduntzen gaineko mugak diskutitu zituen CSAk lege berrirako proposameari eginiko iruzkinean. Eskuduntza gehiago eskatzen zituen bertan, adibidez, zerbitzuen editoreei programazioaren gainean legez ezarri zaizkien zenbait muga CSAk
|
berak
finkatzeko. Modu horretan neurriaksektorearen bilakerara egokitzeko malgutasuna handiagoa izango litzatekeela argudiatzen zuen.
|
|
|
Alabaina, askoz egokituagoa da Estatuaren aniztasun politiko kultural territorialari dagokionean.Zentzu honetan, nahiz eta Autonomia Erkidegoen arloaren gaineko eskuduntzak mugatuak diren eta zenbait gaitan goitik behera Estatuaren araudi eta jarrerek baldintzatuta dauden, zentralista beti; oztopatzaile askotan komunikabide autonomikoekiko; zatikatzaile gehienetan?, aukera errealak dituzte hauek beren inguruetan egiturapropioak eta ezberdinak garatzeko. Hala erakusten du EITBren esperientziak
|
berak
, nahiz eta horretarako Estatuak ezarritako lege mugetatik harago joan behar izan duenzenbaitetan, edo horren zirrikituak baliatu, EITB bera sortu edo bigarren kanala zabaldu zenean bezala. Lurraldetasunaren arlotik ere ETB1en seinalea Iparraldera normaltasunez hedatzea lortu da; ordea, Nafarroako hedapena ez da osoa, ezta ofizialaere.73
|
|
|
Hala eta guztiz ere, ez da nahikoa. Hain zuzen ere, IrratiAsoziatiboen Elkarteak
|
berak
derrigorrezkoa jotzen zuen fondoaren zabaltzea, ikus entzunezkoen legeberrian ezarri litzatekeen zerga berri baten bidez (ikus Frantziar Estatuko irrati asoziatiboenelkartearen web orria: http://cnra.free.fr).
|
|
|
Berrantolaketa hori 1987an gertatu zen, Telekomunikazioen Ordenamendurako Legearekin (LOT delakoa, 31/ 1987 Legea, abenduaren 18koa); bertan irrati eta telebista zerbitzuak, beren funtsezko izaera publikoa galdu gabe? gestio modu zuzenean, ekimen publikoak
|
berak
–edozeharkakoan, ekimen pribatuak?
|
|
|
Arau hauen eraginkortasuna txikia da errealitatean, baina hala eta guztiz ere baliosinboliko garrantzitsua dute. Garrantzitsuagoa da, horregatik, katalanera bikoiztutako filmak eta telesailakere ematen hasteko, duela gutxi Generalitateak
|
berak
martxan diren Plataforma digitalekin (satelitebidezkoak zein lurrazalekoak) eta kable sistemetarako programa hornitzaileekin sinatutako hitzarmena.
|
|
|
Komunikabideak kultur industria dira, etaberen gestioan merkatu tarte, kostu efizientzia eta errentagarritasuna bezalako faktoreek gero eta garrantzi handiagoa hartzen joan dira, eta baita enpresen arteko kontzentrazio eta nazioartekotze prozesu zabalak eragiten ere. Komunikabideen eremuaez da bakarrik faktore kultural edota politikoek mugatutakoa; merkatu espazioa erebada, enpresak
|
berak
beren estrategia eta eragiketekin etengabe egiten, desegiten eta, edozelan ere, moldatzen ari direna. Nola eragiten dute prozesu hauek Euskal Herrikokomunikazioaren egituran?
|
|
|
Esan bezala, gaur egun, irrati/ telebista sistemak antolatzeko ahalmena banatuta dagobotere maila ezberdinen artean. Europako Batasunak gero eta eskuduntza gehiago dituikus entzunezko sistemak araupetzeko orduan, eta
|
berak
finkatzen dituen ildoakezinbesteko erreferentzia markoak dira Estatuentzat, hauek beren arautegiak ezartzeko, hori da, adibidez,. Mugarik Gabeko Telebista" delako artezarauaren kasua, geroikusiko den bezala?. Horrekin batera, deszentralizazio prozesuen ondorioz, tokiantokiko aginteek ere. Autonomia Erkidegoek, Departamenduek zein Udalek?
|
|
|
Gainera, instituzio komunitarioak 80ko hamarkadaren amaiera aldera arte ez ziren hasi ikus entzunezkoetarako politika egituratuak ezartzen. Irrati/ telebista sistemen eraldatze etadesarautze prozesuen lehen faseak, hortaz, oso modu ezberdinean gertatu ziren Estatubatzuetan eta besteetan, eta horien arduradun nagusiak, Estatuak
|
berak
izan ziren.
|
|
|
Lurrazaleko irrati eta telebista analogikoak: ...giteko orduan bertan zehaztuko dela xedatzen da, besteak beste, jasotakoeskakizunen kopurua eta horien ezaugarriak kontuan hartuz15 Kasu bateanzein bestean, telebistaren zein irratiaren kasuan alegia, enpresek zein elkarteekegin dezakete eskakizuna CSAren aurrean, lurrazaleko zerbitzu analogiko bateragiteko emakida edo baimena lortzeko, betiere erakunde horrek ezarritakoepe eta baldintzetan16 CSAk
|
berak
baloratuko ditu eskakizunak eta erabakikoditu norgehiagokak, besteak beste, eskakizunen alderdi teknikoak, programatikoak eta ekonomikoak aintzat hartuz. Oinarri ekonomikoen alderdi honetatik, ez da finkatzen dohainekoak ala ordainekoak izan behar diren edo izan daitezkeen zerbitzu horiek.
|
|
|
Kable bidezko zerbitzuen eragiketa ere emakida edo baimen prozeduraberezi baten menpe dago. Sarea ezarriko den eremu inguruko udaletxeak edoudaletxe multzoak egin behar dio CSAri proiektuaren eta eragilearen proposamena, eta honek, baldintza teknikoak, programatikoak zein finantzieroakegokiak direla ziurtatu eta gero, baimena luzatuko dio proposatutako sozietateari21 Kable sistemaren eragiketa, sozietate batek, elkarte batek zein agintepublikoak
|
berak
egin dezakete.
|
|
|
Telebista lokalaren40 legeak, udal mailan emititu eta hartuko diren lurrazalekotelebistak (gehienez bi udaleko, bat udalak
|
berak
gestionatu lukeena zuzenean, eta bestea, ekimen pribatuari eman liezaiokeena, bost urteko aldi baterako emakida baten bidez) arautzen ditu (nahiz eta udal bat baino gehiago hartzea ere posiblejotzen den, arrazoi demografiko eta teknikoek hori posible edo gomendagarri egitendutenean). Horren arabera, Autonomia Erkidegoei dagokie emakida prozedurak ezartzeko (emisio ordu eta programazioaren gaineko baldintzak barne) eta horiek erabakitzeko eskuduntza, nahiz eta, edozein kasutan, horretarako Estatuak emandako frekuentzia esleipena beharrezkoa izango duten, Telebista Lokalaren Plangintza Tekniko batenbidez41 Mugarik Gabeko Telebistaren direktibaren egokitzapenak ere berretsi egitendu programazioaren gaineko baldintzak ezartzeko eskuduntza hau, arrazoi kulturaletanoinarrituta.
|
|
|
Egunkarian euskaraz diharduten pertsonaiak
|
berak
kontuan hartuta, beren izaeraribegiratzen diegularik, talde ez formaletako ordezkariak dira, batez ere. Egitura formaletako bozeramaileek eta erakunde administratiboetako ordezkariek talde ez formaletakoek baino askoz kopuru txikiagoan dihardute euskaraz Mundoren orrialdeetatik.
|
|
|
Herri horiei buruzko koordenatuak ematerakoan, badago zer bat den denetankomuna dena. Alegia, beste batzuen koordenatuen arabera kokatu behar ditugu herrihoriek, mapa mundietan, kartetan edo mapetan
|
berak
bizi diren lekuen errepresentaziografiko internazionalik ez dagoelako.
|
|
|
El Paisek, hurbilekoak izan arren, Euskal AutonomiaErkidegokoak ez diren zenbait herriren eta hiriren berri grafikoa dakar eguraldiarenatal berezitura. Horretara, EAEren mugak
|
berak
ere lausoturik agertzen dira begienaurrean. Grafikoki, EAEren lurraldea irudikatzean, etxekoek bezainbeste garrantziadute kanpokoek; baina kanpoko horien artean, Espainiakoak dira nagusi; toponimobakarra da penintsulatik kanpokoa:
|
|
|
Aurkezleak bere ondoan duen telebista monitorean erakusten da goian aipatutakoirudia, esatariak
|
berak
hitzen bidezko aurkezpenak egiten dituen bitartean.
|
|
|
Europaren eta Afrikaren satelite irudi animatua erakusten du FR 2k tarteari hasieraemateko. Esatariak
|
berak
protagonizatzen du emanaldia, elementu piktografiko guztiakbere atzean dituela.
|
|
|
Frantzia du erreferente bakar esatariak, eguraldiari buruzko telebista tarteari hasieraemateko. Esatariak
|
berak
eta Frantziako mapa batek protagonizatzen dute TF 1en tartemetereologikoa, bai hasieran, baita amaieran ere.
|
|
|
Diario de Navarra Espainiako estatu erreferente geografikoan oinarritzen da.Euskal Herriak
|
berak
edo berau (edozein delarik Euskal Herriaren irakurketapolitiko, administratibo edo kulturala) osatzen duten lurralde historikoek ez duteezelako protagonismo grafikorik egunkari honen orrialdeetan, gogoeta linguistiko kultural komunak oro bazter utzita.
|
|
|
Maparen balio estrategiko horretaz, aspaldian konturatu ziren bai Estatuak
|
berak
, bai estaturik gabeko herriak ere. Maparen balio erantsia aspaldian ikusi zuten bailurralde bat bere menpe zeukan botereak, bai botererik eduki ez arren bere eremupropioa eraiki gura zuten herriek ere.
|
|
|
Gai honetaz Garzon epailearen kasua paradigmatikoa da. Amerika Latindar osoan demokrazia ordezkatzailearen defendatzaile sutsuena bailitzen agertzenden bitartean, Espainiako Estatuaren barnean
|
berak
gidatzen du disidentziaren aurkako eta errebindikazio demokratikoen aurkako errepresioa. Alabaina, demokraziaren defentsan nazioartean egindako lana, itxurazkoa da soilik; Espainiako Estatuanbenetako bilakaera faxista ezkutatu eta bermatzen duena.
|
|
|
Horrek galdera batzuk planteatzen dizkigu. Noraino kontrola dezake estatubatek
|
berak
erabiltzen duen teknologia. Eta estatu boteretsua ez bada?
|
|
|
Ikuspuntu ekonomikotik, informazioa baliagarria da bi zentzutan: datuek prozesu ekonomikoakmantentzeko balio dute (negozioak egiteko, adibidez) eta datuak
|
berak
merkantzia dira (saldu egindaitezke). Beste aldetik, konputagailua bera ere kontsumo objektu bihurtu da.
|
|
|
ez diranahikoa izan gizarteak teknozientziaren kontrol demokratikoa serioski planteatzeko. Beraz, teknologia nuklearraren hedapena ahalbidetu zuten argudio
|
berak
erabiliz, beste teknologia zalantzagarriak sustatzen saiatzen dira gaur egun, ingeniaritzagenetikoarena kasu7, benetako eztabaida bideratu gabe.
|
|
|
Arestian aipatu dugun bezala, juridikoki definizioz desberdinak badira ere, sarritan elkarren sinonimo gisa erabili ohi dira, bai eguneroko jardueran, eta baitatestu akademikoetan ere, frantses eta ingeles testuinguruetan gertatu ohi den bezala, estatu baten kide denaren kualitate legala adierazteko. Brubaker ek
|
berak
ere, auziari beste ñabardura bat gehituz,, hiritartasun nazionala, aipatzen du hiritartasunaeta naziotasunaren arteko loturaz hitz egitean.
|
|
|
Terminologiari dagokionez, ikus 36 orrialdeko oin oharra. Dena den, liburuan terminologiahori erabili den arren, artikulu honetan, egileak idatzitako terminoak
|
berak
egindako forman utzi dira, kasu honetan eztabaidarako biderik egokiena, terminologia hori errespetatzea delakoan (zuzentzailearen oharra).
|
|
|
Baina harra barruan izan zuen. Gauza ezaguna da, adibidez,. Storthing, ak
|
berak
, 1905 urtearen inguruan, diru-laguntza gaitzak eman zizkielatiro elkarteei. Eta helburua argiro azaldu zuen Euskal Herriko prentsak:
|
|
|
Zeintzukematen ari gara aurrerapausoak bide horretan? Profesionalismoak kezkatzen nau, euskal selekzioak errebindikatu eta lantzeko prest dagoen kirolari profesionalarizail zaiolako
|
berak
irabazten duen diru kopuruari ezetz esatea.
|
|
|
Analista hementxe bilakatzen da Jano, hementxe, A larriaren puntu honetan? analisiaren atea
|
berak
ireki edo itxi dezakeen puntu honetan. Edo identifikazioaren zirkuitulaburrera darama subjektua, edo Lacan-en grafoan aurkituko duzuen eta sarrera atea Bestearen kokagunean duen bigarren zirkuitu bat irekitzendu.
|
|
|
Paul Goodman ek, kontaktu mugaren indartze xedatu batean oinarritzen denmekanismo gisara definitu zuen, Gestalt Terapiak
|
berak
bultzaturiko egoaren puztebat; esaldi gestaltikoaren lehen zatia gaizki ulertu izan balitz bezala,. Ni neu naiz?,. Zu zeu zara, adierazpenaren aurka balego bezala.
|
|
|
Psikoanalisian, transferentzia neurosiaren garbitzeaz hitz egiten den bitartean, analisiaren amaiera bezala hartuz, terapiak
|
berak
sorraraziriko patologia?, gestaltean berriz, egotismoaren desegitea, menpekotasunen arteko gehiegizkoindependentzia dela esango genuke, edo J. M, Robine ren hitzetan,, egologiatikekologiarako bilakaera?. 18
|
|
|
Neurosiaren bidez gizabanakoak bereburua mundu erasotzailetik babesten du, eta hori da egoerari aurre egiteko hartzenduen biderik onena. Honela, autorregulazio zentzuari eta orekari eusten saiatzenda,
|
berak
zorte gabeko irizten dion egoerari aurre egiteko. 9
|
|
|
Self aren Teoria. Paul Goodman i esleitua,
|
berak
selfa ez dela ez nia, ezta egoaere dio, ingurune eta organismoa deitzen dituen prozesu kreatiboa baizik.Fenomeno psikologikoak norbera eta munduaren artean dagoen mugan gertatzendira. Muga horri, ukipenezko muga?
|
|
|
gaizki begiratutasenti tzen bada, bere agresibitatea eta begiak ere kanporatzen ditu: jada,
|
berak
ezdu, ikusten? –zeharka begiratzen du, bestearen begirada interpretatzen du...?,, ikusia?
|
|
|
Fritz ek Goodman i Gestal Therapy liburuaren bigarren zatia agindu zion, hots, alde teorikoa, ikuspuntu berriaren oinarriak zeuden aldea. Honetarako
|
berak
eskuzegindako oharrak pasa zizkion, baina Goodman ek ez zuen transkribaketa soilaegin, berak sortutakoa ere jarri baitzuen eta eragin hau oso nabaria izan baitzen.
|
|
|
Fritz ek Goodman i Gestal Therapy liburuaren bigarren zatia agindu zion, hots, alde teorikoa, ikuspuntu berriaren oinarriak zeuden aldea. Honetarako berak eskuzegindako oharrak pasa zizkion, baina Goodman ek ez zuen transkribaketa soilaegin,
|
berak
sortutakoa ere jarri baitzuen eta eragin hau oso nabaria izan baitzen.
|
|
|
Laing ek, A. Esterson ekin batera, Zuhurtasuna, Zorotasunaeta Familia (Laing eta Esterson, 1979) argitaratu zuen 1964an. Hau izan zen, aipatu Esterson ekin, D. Cooper-ekin (Laing eta Cooper, 1973) edo
|
berak
bakarrik (Laing, 1982) egindako argitalpen saileko lehena. Argitalpen hauek intereshandiko mugimendu psikiatriko bat sorrarazi zuten, harremanek eta berezikifamiliako harremanek paper nagusia zuteneko mugimendu psikiatrikoa.
|
|
|
Saioaren arduraduna da eta, bere gain geratuko da eszena, ni laguntzaileak etataldearen timing a aukeratzeko erantzukizuna. Berak laguntzen du beroketan, etaeszenan teknikak sartu, eszena moztu, deribatu eta abar egiten du, taldera itzultzeaeta komentarioa ere
|
berak
bideratuz.
|
|
|
Ez du inoiz dramatizazioan aktore gisa parte hartzen;
|
berak
zuzendu egiten du, batzuetan antzerkia eszenaratzean bezain modu autoritarioan.
|
|
|
Klein-en fantasiak instrumentalizatzen du lehen mailako bulkaden sinbolizazioa eta gero
|
berak
sortzen ditu pentsamenduaren niaren funtzioak. Lehen mailakodesira eta irrikak eta subjektua kanpo munduarekin harremanetan jartzen dutenniaren funtzioak elkartzen ditu.
|
|
|
Subjektu bat bestearengana behar bat asetzekoasmoz hurbiltzen da. Beharra baldin badago, subjektuak
|
berak
ez daukan etaeduki nahi duen objektu bat eskatzen duelako da. Gabezia egoera honekindepresioa leherrarazten da:
|
|
|
Egile honek behin eta berriz adierazitakoaren arabera, fantasia indibidualakbakarrik daude. Talde batean, erresonantzia fantasmatikoa, zenbait partehartzailetaldekide baten inguruan biltzea da, eta honek, bere izaera, ekintza edo ideienbidez,
|
berak
izandako fantasia inkontziente bat ikusarazi edo ulerrarazten die? (o.c.204 or.).
|
|
|
Duela urtebete, kalean geldiarazi ninduten, Errenterian. Ni bertako hizkuntzalarihandi bati buruzko zerbait idatzia nintzen arin eta bromoso, Koldo esaten zitzaiolaorain,
|
berak
bere buruari beti Luis esaten zionari. Ba, hartaz galdetu zidaten hainzuzen ere, ea zer esan nahi nuen harekin.
|
|
|
Zerk bultzatu ote gaitu Txillardegiren irudiaren inguruan artikuluak idaztera. Horixe izan da honako omenezko lan hau idaztera abiatzean burura etorri zaidangaldera. Izenburuak
|
berak
adierazten duen modura, erantzuna laburra da ene kasuan: aitorpena. Alegia, nire eguneroko hainbat lanetan izan duen eraginagatiko esker onekoaitorpena.
|
|
|
Duela zenbait hilabete lagun batzuek beren asmoaren berri ematera hurbilduzitzaizkidanean, besterik gabe, baietz esan nien segidan, ezertxo ere pentsatu barik, ezezkoak
|
berak
lotsaraziko ninduen beldurrez edo. Nola ezetzik esan, gero etazorpetuago bizi nahi ez banuen, orain arteko zorra kitatzeko gaitasunik ez nuelajakinik ere?
|
|
|
Zeri buruz idatzi? Berak eginiko lanenbati buruzko iritzia plazaratu?,
|
berak
landutako gairen bati buruzko zerbait originalegiten saiatu?... Zer egin nezakeen, ordea, arlo horietan trebatu gabea izanik?
|
|
|
Baina ez zen ingeniaritza lana berarengana hurbilarazi ninduena, euskarari buruzko lana baizik. Orduan hasibainintzen Larresoro Txillardegi, bata zein bestea, erreferentziatzat hartzen, eta behineta berriro irakurri nituen
|
berak
idatzitako artikulu gozatsuak. Eta, zer esanik ez, liburuak.
|
|
|
Diglosia hizkuntza inposatzaile baten kontsentsu sutila baino ez dela erakutsiz, hortik gure hizkuntzaren heriotzarako bidea zein laburra izan daitekeen irakatsizigun. Eta giza taldearen edozein tamainatan egoera diglosikoak duen eragina argi etagarbi ulertu genuen,
|
berak
argi azaldu ondoren ezen, konbinatoriaren legeen araberadena galtzeko genuela, eta aldats beheran gindoazela, kontsentsu sutil hura apurtuezean. Egia esanda, lehenagotik ere intuitzen genuen egoeraren asimetria, baina intuitzen genuena forma matematikoan ikusi genuen orduan, eta horrek asko areagotu zuengure jarrera aldaketa.
|
|
|
Ihardukizale baino, ez lerrokatu bat bezala iruditzen zitzaidan Txillardegibereziki. ETAren sorrera haragitu zuen jauzi nazionalaren parte hartzaile, harenganikusi dut
|
berak
deitzen zuen bere gudu lagunen aldaratze marxistari buruzko grinahanditzen. Eiki, borroka sozialaren eta borroka nazionalaren ikuspen burubidun honenbarne zen.
|
|
|
Hura bai zen norberarentzako aurkikuntzahandia! Berak gorpuzten zuen, oraindik ametsa izatera ere ailegatzen ez zena; hots,
|
berak
frogatzen zuen, hizkuntza estrainioa nagusitan bereganatu arren, inoizko bateaneuskaraz ere isur nitzakeela garai hartan zirri borratzen ari nintzen poematontoleszenteak. Txillardegik egin bazuen, nik ere egin nezakeen, zergatik ez?
|
|
|
Honela ulertuko da zer nolako emozioa sentitu nuen?
|
berak
gogoratu ere ez dugogoratuko seguruen, urte asko beranduago (86 edo 87an), eta manifestazio batenondoren (edo aurretik, nola gogoratu?) Donostiako Barandiaran tabernako terrazanzenbait pertsonarekin batera geundela, idazten ari zen nobelari buruz nire iritzia eskatuzidanean, profesio kide bati galdera luzatzen zaion naturaltasun berberaz:
|
|
|
Datorkidan beste irudi bat Txillardegi aita da: seme alabekiko harrotasuna, etaJoseba barruan egon zeneko sufrikario jasanezina,
|
berak
bizi izandako gabezia etaezbehar guztiak baino jasanezinagoa.
|
|
|
Kondaira mitikoen bildumak irakurtzean, berehala konturatzen gara, berriemaile batetik bestera, istorio, bera? doi bat desberdina dela, bertsioakbadirela; berriemaile
|
berak
istorio bera modu desberdinean kontatzea ere gerta liteke.Ohar honek pellokeria ematen du, jakina eta onartua baita gertakari bakar bat kontatzeko orduan bakoitzak bere moduan egiten duela. Baina garrantzi handiko gauza damitoen aldagarritasuna, aldaketa txikietarik handietara pasatzen baita mailaka eta, istorio beraren bertsioz bertsio ibiliz eta zubirik zubi aitzina jarraikiz, posible da edozeinmitotatik abiaturik edozein mitotara heltzea, haustura sobera bortitzik egin gabe.
|
|
|
Hots, hemengo eta oraingo berriemaileen hitzetan nabari da mito batzuetakogertakariak ez direla hain aspaldian jazo, eta ez dira, hargatik, antzina gertatuarenerrepikapen edo imitazioak; aitzitik, behin bakarrik gertatu direla uste dute kontatzaileaskok, haiek esandako aldian hain zuzen. Badira behin eta berriz, han eta hemen agitudirenak (adibidez, laminak ogi eske etortzen ziren labekada egiten zenean; maiz, beraz), baina gauza gogoangarri eta erreferentzial asko behingotzat eta ez oso aspaldikotzat hartuak dira; esan nahi baita, protagonistak ongi identifikatuak direla, berriemaileak
|
berak
zuzenki ezagutu ez baditu, haren gurasoek edo aitita amamek bai.
|
|
|
Askotan, istorioen hasieran esatenda «gure lehengo zaharrek esaten zuten», «gure antzinakoek zioten...». Sarrerakoformula horietan, zaharren prestigioa eta sinesgarritasuna dira egiaren berme, eta, aldiberean, antzinako horiek nolabait inplikatuak izaten dira mitoan berean; norabideberean aurrerapauso bat gehiago eginez geroz, mitoetako pertsonaia bilakaturikatzemanen ditugu arbaso
|
horiek
berak.
|
|
|
Lamina bat jausten zitzaion tximiniatikurdaia eske, eta emazteak, bakeagatik, eman egiten zion. Baina horrela gutiagobaitzuen
|
berak
jateko, azkenean aspertu zen eta senarrari salatu zion gauero laminaetortzen zela. Hurrengo gauean emazte jantzi zen senarra, eta supazterrean geratu zen.Lamina etorri eta zer edo zer igarri zuen, gizonaren bizarra ikusirik.
|
|
|
«Behitu, kalkuletako gitxi gorabeheran horreek kontuok zelanzertuten izan zirean: gure abuelo defuntuak kontatuta eukin dauz
|
berak
entzundapasatu jakonari, bera mutiko txikia izate orduan» (Arana 1996, 225). BidarraikoBeronikaren aitatxiren eta Bithirinako Mari Beltxaren aitaren eskema berdina.
|
|
|
«Nik azkenik ikusi nituenean...», «Ni hara iragan nizenean», «Lorietan banindagon haien ezteietara joan beharrez...». Inori sinetsarazteko asmorikgabe eta alegiazko baieztapenen bidez, ipuinak
|
berak
jokatzen du jokoa, edo hobetoesanda, erakusten du jokoa, berdin egiteko gonbita luzatzen.
|
|
|
Eta ulertzekoa da, estola eta liburua trukagarriak baitira askotan, biok tresna bikainak konjuruak egiteko eta edozein parte txarreko uxatzeko. Bestalde, Eulalik
|
berak
kontatu zuen liburu zabalduaren testa nola erabili zuen beste apez batek, bere ama sorgina zela jakiteko.
|
|
|
Pabloren iritziz ez dira berdinak antzinagertatuak, mitoak? eta
|
berak
edo ezagun batek ikusiak, hemen mitoaren arraberritzeak deitzen ditugunak. Haren ustez, denbora urruna eta zehaztu barikoa behar dutemitoek, eta frogatu gabeak, ikusi gabeak?
|
|
|
Egia da, hori bai, Txillardegiren ustez, irtenbide politikoak berez, independentziak
|
berak
–ez duela hizkuntzaren arazoa konpontzen.
|
|
|
Ez dugu zauri minberetan zirikatu nahi. Baina Egunkariak
|
berak
jasanduen bazterketa ankerra ez dute euskaltzaleek aisa ahaztuko? (20, 10).
|
|
|
Organizazio eskema zehatzak, Administrazioaren parte hartze orokorra eta zabala. Badugu, bai, Kataluniatik, urrundikbederen, zer ikasirik; eta katalanek badakite, Marik
|
berak
aitortzen duenez: –gureesperientziak beste hizkuntz komunitateentzat interesgarria den zerbait izango duelakoan nago??
|
|
|
azalpenetan hasiko, besteren artean gauza eznaizelako?; gainera, aipaturiko beraren liburuaz gain, bera, alde batetik, eta XabierIsasi eta Arantxa Iriarte, bestetik, baliatuak dira teoria horretaz EKBk buruturiko euskararen kaleko erabileraren neurketak aztertzeko3 Ez dut Txillardegiren pentsaerasoziolinguistikoa sistematikoki aztertuko ere; nire egitekoa xumeagoa eta mugatuagoaizango da. BAT Soziolinguistika Aldizkaria n
|
berak
idatzitako sarrerei edota hitzaurreeijarraituz, horietan bere aldetik jaulki dituen ideia nagusietako batzuk jaso eta bildukoditut.
|
|
|
Herri mugimenduaren ezinbestekoa aldarrikatzearekin batera, ordea, horrek hizkuntzako fenomeno sozialez ondo jabetu behar duela nabarmentzen du. Horienazterketa soziolinguistiko serio eta zientifikoaren premia, besteren artean, euskararenaldeko herri mugimenduak
|
berak
du, hain zuzen, Txillardegiren ustez. Horretaraxeetorri zen, besteren artean, BAT Soziolinguistika Aldizkariaren sorrera bera, lehenzenbaki hartan aitortzen zigunez.
|
|
|
Horregatik, eta
|
berak
herri mugimendu horretan izan duen inplikazio bizitikjartzen du bere kritika ere, prestaketa soziolinguistikorik ezean ipintzen duenean hainbihotzeko duen EHE elkartearen krisietako baten azalpena, Txepetx en iritziarekin bateginez: –E.H.E.en kasua ere ukitzen du Txepetx ek; hasierako bultzaldi esperantzagarrihura gogoratuz; baita ere gero jasan zuen beherakada ezaguna, eta berau soziolinguistika teoria sendo baten eskasiari leporatuz (hein batez egia izan daitekeena, zalantzarikgabe)?
|
|
|
Soziolinguistikak euskararen fenomeno sozialak barrutik ezagutzera eraman beharbagaitu, ezin ditugu kanpoko esperientziak ahaztu, hizkuntza gutxituak edo erabileramurritzekoak normaltzeko egin izan dituzten bideak, alegia. Aldizkariaren erredakziotik Txillardegiren zuzendaritza lana ezagutu izan dugunok, zinez berretsi beharradaukagu
|
berak
gai horri eman izan dion garrantzia. 24 zenbakian,. Hizkuntz normalizazioko prozesuetan neurri juridiko hutsek dituzten mugak?
|
|
|
Ez dut jarrai tuko, testua hor dago. Erabakiak (ezkontzak) harrapatu egiten du Leturia,
|
berak
erabaki ordez.
|
|
|
(Alderdi politikoak, hasieran luzaro debekatuak egon direnak mendebalekodemokrazietan, nahimen indibidual librearekin elkartezinak zirelako, orain nahimenbanako horiek ordena txukun batean, hots, kontrolpean bideratzeko tresnak baizik ezdira)... Kierkegaard-ek besteentzat uzten du, garai modernoan gaiztoa deitoratzea (Garoa-ren antzera);
|
berak
oraingo garai honen txepela deitoratzen du, gaiztoa izatekoere ez omen baitu kemenik. Burgesa ez da nahimen handiko kapitain libre bat, arimatxikiko merkatari makoa baizik.
|
|
|
Jende kikila baino ez du inguruan ikusten. Gizonenpentsamenduak, far failak bezain mehe, hauskorrak; gizakiak
|
berak
, farfaileroak.Mengelak, bekatariak izateko ere. Testamentu Zaharrera edo Shakespeare-ren lanetarabehatu behar da ja, gizonik ikusteko.
|
|
|
Kierkegaard-en eragina Txillardegi-rengan, batetik zuzenekoa da(
|
berak
aitortua), bestetik Unamuno-ren bitartezkoa (daniarra baita Unamuno-rengan eraginikhandiena izan duen autorea) eta existentzialista frantsesen bitartezkoa. Unamunorentzat bezala Sartre-rentzat, giza bizitza proiektu bat da.
|
|
|
–betiko lotuta?). Gizaki estetikoa, aitzitik, erlea bezaladabil zorion bila lorez lore, plazerra baita,
|
berak
bilatzen duen zoriona?. Ezerk ezindio eman, ordea, plazer iraunkorrik.
|
|
|
(Gogora Unamuno; Txillardegik puntu honetan ez die bioi guztiz jarraitzen, eta bere soluzio modua asmatu du). Kierkegaard-en kasuan, benetan, bizitzaeta pentsamendua (pentsamenduaren eboluzioa) bat bat ibili dira,
|
berak
exijitzen zuenbezala. Laburki gogoratuz:
|
|
|
De fakto, gutakobakoitzak bere erlijioa tradizioak eta ohiturak emana du. Ez du
|
berak
erabakitzen etahautatzen. Arabian jaiotzen direnak, mahomarrak dira; Euskal Herrian jaioak, katolikoak.
|
|
|
Hots, Absolututzat daukaguna bera da erlatiboa(, nork bere herria maite du?); eta haren gure hautapena daerlatiboa(, ez dago, agiri denez, guzizko aukerapenik?). Horrela gizakiak, Absolutuabehar baldin badu,
|
berak
sortu beharra dauka, Absolutua izango duen zerbait berea (pertsonala, ez derrigor esklusiboa). Baina nola sortu?
|
|
|
Euskal Herria helburu liburuan (141 or.) Txillardegik
|
berak
, bere aurrenekoidazlan gisa,. Kierkegaard-en hazia Unamuno-gan lore, aipatzen du, bere ustean1955ekoa, Oargui k saritua.
|
|
|
Baina hau ere ez duguTxillardegiren zinezko lehen izkribua. Etxaide finak, Oargui ren estreinako deialdiari (1954) hainbat idazle gaztek erantzun diola jakinarazi baitigu, eta horien artean, nahizepaimahaiak saritu ez izan,
|
berak
bere aldetik bereziki hiru zoriontzen baititu pozezbeterik: Txillardegi, Aialde eta Julio Ugarte apaiz jauna, euskaldun berriak direlako.Horien lanen izenbururik ez digu ematen, ordea.
|
|
|
batean aparte, ia sariketari adina arreta eskaini dio sariketaz kanpoko lanhoni, polemikatxoak piztua zuen morboaren seinale, apika. Hona hemen E, tar N.reniruzkina,
|
berak
asmatzen duen bakearekin (Egan 5/ 6, 1955, 76):
|
|
|
Biziki eskertu beharrean nago beren laguntzagatik: Agurtzane Goikoetxea, Donostiako Seminarioko bibliotekaria, aurrena
|
berak
ipini ninduelako datuonbidean; Agurtzane Juanena, KM Kulturuneko bibliotekaria Donostian; Pruden Gartzia, Euskaltzaindiaren Liburutegiko bibliotekaria Bilbon.
|
|
|
Txillardegik
|
berak
Marcel en inportantzia ohartarazten du?, katolikoena omen zelako??, ik.Euskal Herria helburu, Txalaparta, Tafalla 1994, 140 Influentzia hori, beharbada, nobelaren amaieransuma daiteke, existentziaren soluzioan maitasunak eta militantzia sozialak, ia zentzu kristau batean, hartzen duten garrantzian. Hori ageri da G. Marcel i buruzko artikulu batean, garai hartakotsua, ik.IZTUETA, P.,. Zugan dut itxaro?, Jakin 14, 1961, 55
|
|
|
Aut aut. Kierkegaard-ek ez dio esatenirakurleari zein bizimolde hautatu behar duen, estetikoa ala etikoa (hirugarrenposibilitatea, erlijiosoa, Bat ala Beste n ozta ozta dago aipatuta) 3; hori norberakbakarrik erabaki dezakeena da hain zuzen (indibidualismo erradikala), eta
|
berak
bakarrik erabaki beharra daukana, norbera izateko. Kategoria fundamentala erabakiarenada.
|
|
|
Gerra ondoko urteetan Euskal Herrian izandako gertakizun berrietan, ETAren sorrerabarne, Txillardegik jokatu zuen papera zentrala izan zen. Ez
|
berak
bakarrik, noski; bainabere orduko lanak irakurtzea besterik ez dago, apurtzaile aparta izan zela ikusteko. Gurebelaunaldikoentzat, aurreko askorentzat, eta gerokoentzat ere, hala espero dut?, Euskal Herria helburu izan nahi dutenentzat behintzat, erreferentzia ukaezina izan daTxillardegi Euskal Herri berriari eta euskarari buruz gauza asko deskubritu eta pentsatuahal izateko.
|
|
|
Dena dela, pentsatzeko eta jokatzeko era hori ez da Txillardegiri edo beste inoribat batean otu zaion gauza, gizakiaren barruan sakonki errotutako lege estrukturalabaizik, eta zenbait apurtzaileri gauza bera gertatu zaiola baiezta dezakegu. Euskalnazionalismoaren hastapenetara jo ezkero. Txillardegik
|
berak
gomendatzen zuen ezzela politikoki ona abertzaleontzat gerraren etena onartzea, eta Sabino Arana Goiriren jokaera aztertuz, bien arteko paralelismoak (diferentzia nabarmenak badaudela, esan gabe doa) aurkituko ditugu.
|
|
|
enuntziatuan kondentsatu zuen euskal nazionalismoaren etorkizunerakoabiapuntua. Baina enuntziatu horrek, bere garaian, ez zeukan inolako euskarririk, hutsean eginda zegoen, apustu hutsa zen, ez zen ebidentea, nahiz eta
|
berak
segurtasunosoz bota. Beraz, eginiko apustuari euskarri estrukturala bilatu beharra sentitu zuen, albait arinen gainera.
|
|
|
Ezker abertzaleak gogor salatu du PNVkoen idealismo historizista hau, hastapenetatik bertatik hasita. Txillardegik
|
berak
Huntaz eta Hartaz liburuan6 ezin argiagozioen: –Ezkertarrek uste dute, beraz, ba dala garaia euskaldun herriak lehenengo aldizbere burua altxa dezan; eta hau esatean ez dugu milimetro bat ere atzera joan nahi,, lege zahar?
|
|
|
Ebidentzia objektiboaren indarra duelako. Adibidez, Buesa hezkuntza kontseilari izendatu zutenean, erraz izan zuen Txillardegik
|
berak
, Bosnian hezkuntza ministro serbiarra ipintzearekin konparatu zuenean, eta horrek ezzuen erantzun posiblerik izan salatutakoaren aldetik. Egitekotan, espainolismo sutsueta ultramontanotik egingo zuen, eta, horrela, are eta ebidenteago geratuko zenabertzaleen aurrean.
|
|
|
Badirudi Van Hout ek eta Muysken ek unitate periferikoen mailegatze erraztasunaz esaten dutena betetzen dela, alegia, unitate periferikoak izanik, perpausarenegituratik kanpokoak, askoz errazagoa dela mailegatzea. Manschler ek dioenak, berriz, indar handia hartzen du, izan ere, euskararen ukipen testuinguruan
|
berak
iragartzenduena erabat betetzen ez bada ere, betetzeko bidean dagoela baitirudi. Hemen ere, euskaldunen diskurtsoan operatzaileen multzoak erdal ekarpen handia du eta hiztunekmaiztasun handiz erabiltzen dute.
|
|
|
Edo luzaz irauten duten tranpaz beterikoafektibitate menpekotasunak egiten ditugu edo beti menpeko diren leialtasunezkoak.Zail egiten bazait ere, ulertu nahi dut, ezin izan naitekeela neure seme alaben adiskide, neure eskarmentua ez dela haiena, neure ikaskuntzak ez diela balio, ikasi egin beharkodutela, nik egindako oker zuzenak neureak direla eta haiek ere, beren aldetik egingodituztela. Maiz askotan esan ohi dugu ez genu keela nahi geure seme alabek geuk eginditugun hutsegite
|
berak
egitea. Eta horri helduz, leherrenak egiten ditugu bizitzakoadin jakin hori erabidetzen, ohartzeke adin horretan inprobisazioa, aurkikuntza, ausardia, nor izatearen eta identifika tzearen abentura direla nagusi.
|
|
|
Kontsulta horren fruitua da ia bost hilabete geroago Gobernaziotik (oraingoanIdazkariordeak, eta ez Ministroak
|
berak
) konfiantzazko gutun bezala bidalitakoa (1940ko martxoaren 14ko datarekin) (Torrealdai 1998: 151).
|
|
|
Normas para lapredicacion sagrada? zeritzan idazkia, Gotzainak
|
berak
sinatua. Agiri honen bidez, Elizak eta Diozesiak (hiru Probintzietarako) definiturik utzi zituen eliz euskaramintzaturako jarrera eta irizpide ofizialak.
|
|
|
– Arauok emateak
|
berak
, elizetako hizkuntz arazoa eliz agintarien eskuetarabildu nahi izan zuen.
|
|
|
e) Arauok bete beharrean, Probintziako Gobernariak mugaz kanpoko zabarkeriahandiren bat ikusiz gero, Gotzainari salatu ziokeen egoera, eta beronekzuzendu ezean, edota hain zuzen Gotzainak
|
berak
arauak hausten baldinbazituen, beste ezertara gabe Ministeritzatik emango zitzaizkion esanetaraegon behar zuen Gobernariak.
|
|
|
eta interes politiko alderdikoirikere ezagutu izan zuela, baina, itxura guztiz, Lauzurikarentzat azaleko eta pasaerakogorrina besterik ez zen hori; euskara bera, ostera, asmaziorik gabeko herritarrenjatorrizko izan modua. Hortaz, behar izanik, Altxamendu Nazionalaren ideia etaasmoak
|
berak
ere zabaltzeko balio zezakeen lanabesa, eta, zer esanik ez, elizkizun etakatekesian erabil zitekeena.
|
|
|
Eta goazen, arau orokorren historia egitekobehar genuen ingurumenaz diogun honetatik, arau haiek jaso zituen eliz erakundebatera. Gizarteak
|
berak
debekua nola bizi izan zuen balioztatzen lagunduko diguteondoko datuek.
|
|
|
Eliza barnean, Lauzurika ez zen izan zalantza malantzatan ibili zen gobernatzailea, eta, itxuraz, apaizen artean iruditu zitzaizkion leku-aldaketak beldur handirikgabe egin zituen. 1938an
|
berak
emandako arauak betetzeagatik agintari zibilekzigortutakoekin nola jokatu zuen Gotzainak? (halakorik egon baldin bazen behintzat; eta lehentxeago eta geroxeago izan zen halakorik).
|
|
|
Lehenengo eta behin honako hauhartu behar dugu kontuan: galdera bera testuinguru liskartsuaren lekukoa da; galderaidentitate arazoa bizi duen gizartean sortzen da; galdera hori ez zaio egiten estatunazio normalizatuetako herritar bati eta, berez, galderak
|
berak
gure izateari buruz gurebaitan zalantzak sortzea du helburu. Puntu honetan Joxe Azurmendi euskal idazle etafilosofoaren pasarte bat interesgarria eta aplikagarria da:
|