|
2007
|
|
|
No hands across America izena eman zioten abentura hari, helburua eskurik gabe gidatzea zelako. Autoa ez zen gidaririk gabekoa,
|
pertsona
batek azeleratzen eta balaztatzen baitzuen. Baina, bi gauza horiek kenduta, beste guztia PANS izeneko nabigazio plataformak (Portable Avanced Navigation Suport) egiten zuen; ordenagailuz, GPSz eta beste hainbat sistemaz osatutako multzo batek.
|
|
|
Bi lan horiek argiztapen malguaren kontzeptuan oinarritzen dira:
|
pertsonaren
motibazioaren araberako atmosfera sortzen dute.
|
|
|
Ordura arte teknologia ez zegoen itsas hondoraino jaisteko bezain aurreratuta, baina, 1964an, estatubatuarrek Alvin itsasoratu zuten. Ilargira joateko Apollo diseinatu zuten bezala, itsas hondora heltzeko barruan hiru
|
pertsona
har zitzakeen itsaspeko bat egin zuten, eta, gaur egun, itsaso sakonera pertsonak eramaten jarraitzen du oraindik Alvin ek.
|
|
|
Ordura arte teknologia ez zegoen itsas hondoraino jaisteko bezain aurreratuta, baina, 1964an, estatubatuarrek Alvin itsasoratu zuten. Ilargira joateko Apollo diseinatu zuten bezala, itsas hondora heltzeko barruan hiru pertsona har zitzakeen itsaspeko bat egin zuten, eta, gaur egun, itsaso sakonera
|
pertsonak
eramaten jarraitzen du oraindik Alvin ek.
|
|
|
Beraz, zientzialariek 4 ordu dituzte, zoruan etzanda leihoetatik ingurua behatzeko, argazkiak atera eta filmak egiteko, beso robotikoaren bidez laginak biltzeko eta lekuan bertan esperimentuak egiteko. Dena dela, hiru
|
pertsonak
72 ordu igarotzeko adina oxigeno darama Alvin ek barruan, badaezpada ere.
|
|
|
Zergatik? zenbakiari esker, hildako baten tenperatura neurtuta, jakin dezaketelako
|
pertsona
hori noiz hil zen. Pertsona bat bizirik dagoenean, haren metabolismoak gorputzaren tenperatura konstante mantentzen du, 36 ºC inguruan.
|
|
|
zenbakiari esker, hildako baten tenperatura neurtuta, jakin dezaketelako pertsona hori noiz hil zen.
|
Pertsona
bat bizirik dagoenean, haren metabolismoak gorputzaren tenperatura konstante mantentzen du, 36 ºC inguruan. Hiltzen den unean, gorputzak beroa ekoizteari uzten dio, eta gorpua tenperatura galtzen hasten da, esponentzialki, inguruneko tenperatura lortu arte.
|
|
|
Eta errusiarrak hurbiltzen ari ziren. Haien beldur, 1945eko maiatzaren 2an, von Braunek eta beste 525
|
pertsonak
beren buruak estatubatuarren esku utzi zituzten. Baina ez ziren esku hutsik joan:
|
|
|
Programaren zuzendaritzan, oraingoz, berritasunik ez; beste ekitaldi batez Beñar Kortabarriak jarraituko du. Harekin lan egiteko, eskarmentuko eta esperientzia gutxiagoko
|
pertsonez
osatutako lantalde bat: beteranoak Arantxa Txintxurreta eta Eneko Imaz biologoak; Teknopolisen hasiberriak, Alaitz Ochoa de Erive kazetaria eta Manex Urruzola ingeniaria.
|
|
|
Sailkapen horretan arinenak UL (Ultralight) edo ultrarinak dira, 450 kg baino gutxiagorekin. Pisu maximo hori izanik, bi edo hiru
|
pertsona
sartzen dira gehienez ere. Bigarren saila VLA (Very Light Aircraft) edo hegazkin oso arinena da, eta hor sartzen dira jet motorrik ez duten 450 kg tik gorako hegazkinak.
|
|
|
VLA edo hegazkin oso arinek, pisu gehiago izan dezaketenez,
|
pertsona
gehiago har ditzakete; eta, oro har, lau edo sei eserlekukoak izaten dira. Hauetan ere eboluzioa garrantzitsua izan bada ere, ez da ultrarinetan adinako jauzia izan.
|
|
|
Oraindik bizpahiru modelok bakarrik dute ziurtagiria, baina askoz gehiago ari dira garatzen. Pilotuaz gain, lau edo sei
|
pertsonarentzako
lekua dute personal jet edo microjet gisa ere ezagutzen diren hegazkin hauek. Eta, hain berriak izanik, azken materialekin eta teknologiekin eginak daude:
|
|
|
Zientzia fikzioak buelta eman dio horri, eta alderantzizko galdera planteatzen du: nola bereizi behar dira makina adimendunak eta
|
pertsonak
–Philip Dick en Do androids dream of electric sheep?
|
|
|
Lehenengoa 1950ekoa da; Alan Turing matematikari ingelesak test bat proposatu zuen
|
pertsonak
eta makinak bereizteko, Turingen testa. 2000 urterako makina adimentsuak egotea espero zuen Turingek, hau da, hainbat makinak bere testa gainditzea.
|
|
|
Ustez, makinek ezin dute gainditu.
|
Pertsonentzat
, aldiz, erraza da. Beraz, testa gaindituta ez duten mezuak propagandatzat hartu eta baztertu egiten dira.
|
|
|
Inork ez zuen imajinatzen kalkulu ahalmen handiko makina bat txikia izan zitekeenik. Dune liburuan, adibidez, ordenagailuen partez,
|
pertsona
azkarrak eramaten zituzten espazio ontzietan kalkuluak egiteko. Beharbada, Robert Heinlein ek erabili zuen ideia hori lehen aldiz Universe eta Misfit ipuinetan; azken horretan, kalkulatzaileak trebetasun matematikodun autistak ziren.
|
|
|
berezi honek
|
pertsona
bakoitzaren usain bereizgarriak biltzen ditu. Rothamsted Research
|
|
|
Azken finean, guztiok sortzen dugu usainen nahaste bat gure gorputzean. Nahaste hori aldatu egiten da
|
pertsona
batetik bestera, eta ziztada kopurua ere, inongo zalantzarik gabe, aldakorra da.
|
|
|
Floridako Unibertsitateko hainbat ikertzailek biktimak aukeratzeko eltxoek erabilitako irizpideak identifikatu dituzte. Aukera guztien artetik, substantzia erakargarrienen zantzua duten
|
pertsonak
edo animaliak hautatzen dituzte beti eltxoek. Substantzia horiek oso desberdinak izaten dira.
|
|
|
Horretarako, berezi batean sartu dituzte hainbat boluntario. berezi horrek
|
pertsona
bakoitzaren usain bereizgarriak biltzen ditu, presioak lagunduta. Lurrun pilo hori bereizi egiten da gero, gas kromatografiaren teknika erabiliz.
|
|
|
Beraz, norberaren gorputza eltxoentzat erakargarri bihurtzen duten substantziak bezala, nazka ematen dietenak ere badaude; esate baterako, kolesterolari edo hipertentsioari aurre egiteko erabiltzen diren botikenak. Eltxoek kolesterola eta bitamina derrigorrean behar dituzte, baina ez dira berez sortzeko gai; hortaz, bai kolesteroletan eta bai bitaminatan aberats diren
|
pertsonak
asko estimatzen dituzte.
|
|
|
Arazoak izango lituzke, hilekoa izan ondoren beharrezkoa baitu zain berriak sortzea. Eta bihotzeko arazoak dituen
|
pertsona
bati botika horren bidez zainak sortzeko gaitasuna gutxituko bagenio, ez al genuke haren bizia arriskuan jarriko?
|
|
|
Oraingoz, AEBko Giza Genomaren Ikerketa Institutuak ehunka
|
pertsonaren
genomak deskodetzeko asmoa du, eta erakunde pribatu batek, X Prize Fundazioak, adierazi du 10 milioi dolar emango dizkiola hamar egunean ehun genoma deskodetzea lortzen duenari.
|
|
|
Bi hankako robot batek ez du oreka galduko, ezta segway izeneko ibilgailu moderno batek ere,
|
pertsona
bat gainean egonda (horrek pisu aldaketa ekartzen badu ere!). Satelite artifizial batek ISS estazioak eta Hubble teleskopioak barne berrorientatzeko aukera izango du beharren arabera.
|
|
|
Batetik, arestian aipatu den bezala, Internet linguistikoki etiketatu gabea denez, nolabaiteko ziurgabetasuna izango du beti lema bat baino gehiago dituzten hitzekin. Pilotari hitza bilatzean, adibidez; izan ere, pilota hitzaren datiboa ez ezik, pilotan jokatzen duen
|
pertsona
ere bada pilotaria. Beste desabantaila bat da orraztu gabea dela neurri handi batean blogak, foroak, eduki pertsonala eta horrelakoak, batez ere; abantaila gisa ikus badaiteke ere (ahozko hizkuntzatik hurbil dagoen eredua ematen delako), desabantaila ere bada, kalitatez txarragoa eta akastuna izan baitaiteke.
|
|
|
Hilabete batzuk lehenago, agentziak ez zuen antitronbina hori baimendu, proba klinikoetan oso gaixo gutxitan probatu zutelako. Baina antitrobina gabezia gaixotasun arraroa da, 3.000
|
pertsonatik
batek bakarrik izaten du, eta, beraz, ez da erraza paziente boluntario asko lortzea. Nolanahi ere, gerora erabaki zuten GTCk aurkeztutako probak nahikoak zirela.
|
|
|
Horrenbestez, proteinak, antigorputzak eta halako molekula biologikoak ekoizteko, ingeniaritza genetikoa aukera ezin hobea zela zirudien. Ordura arte, mikroorganismoen, legamien edo animalien zein
|
pertsonen
zelula kulturak erabiltzen ziren, eta orain ere hori da bide nagusia. Metodo zaila eta garestia da, ordea; kulturetan ekoizten diren molekuletan aldaketa konplexuak egin behar izaten dira, terapian erabili ahal izateko, eta, gainera, kantitate txikiak lortzen dira.
|
|
|
Proiektuaren helburua bikoitza da: batetik, Bizkaian ekoizten diren bolumen handiko hondakinak kudeatu, sailkatu, berrerabili, birziklatu eta baliaraztea; eta, bestetik, bereizkeria egoeran edo horretara iristeko arriskuan dauden
|
pertsonak
lanean eta gizartean integratzea.
|
|
|
Joan den apirilaren 16an jarri zuten martxan, eta oraingoz 13
|
pertsona
ari dira lanean. Hala ere, 30 pertsonarentzako lana izango dutela aurreikusten dute, eta horietako 20 bereizkeria egoeran edo horretarako iristeko arriskuan dauden pertsonak izango direla.
|
|
|
Joan den apirilaren 16an jarri zuten martxan, eta oraingoz 13 pertsona ari dira lanean. Hala ere, 30
|
pertsonarentzako
lana izango dutela aurreikusten dute, eta horietako 20 bereizkeria egoeran edo horretarako iristeko arriskuan dauden pertsonak izango direla.
|
|
|
Joan den apirilaren 16an jarri zuten martxan, eta oraingoz 13 pertsona ari dira lanean. Hala ere, 30 pertsonarentzako lana izango dutela aurreikusten dute, eta horietako 20 bereizkeria egoeran edo horretarako iristeko arriskuan dauden
|
pertsonak
izango direla.
|
|
|
Dagoeneko deskribatu dituzte zenbait espezieren larba fase guztiak. Beraz, hilotza aurkitu eta larbak jasoz gero, zein euli espezie den jakin dezakete; baita
|
pertsona
horrek hilda zenbat denbora daraman aurreikusi ere, larba horien hazkuntza taulak aztertuta.
|
|
|
Horietako batzuk desagertzen ari dira, gasolinarekin gertatu zen bezala, arriskutsuak direla frogatu dutelako. Esaterako, asko erabili zen pigmentuak edo ur hoditeria egiteko; baina orain leku askotan debekatuta dago, horietatik erraz igarotzen baita
|
pertsonetara
eta ingurumenera. Dena den, oraindik berun asko izaten dute, adibidez, Txinan ekoitzitako zeramikak, letoiak eta biniloak (elektrizitate kableen estalkietarako).
|
|
|
Hainbatentzat teoria sinesgaitza den arren, kontuan izan behar da dietak,
|
pertsonen
osasunean ez ezik, gizarteen osasunean eta are zibilizazioen garapenean ere eragiten duela.
|
|
|
Jinzu ibaia arroz sailak ureztatzeko erabiltzen zuten batez ere, baina baita edateko ura lortzeko, garbitzeko eta arrantzarako ere. Kadmioa arrozean eta arrainetan pilatu zen, eta gero elikagai horiek jaten zituzten
|
pertsonetan
. 1912an agertu zen lehenengoz gaixotasuna.
|
|
|
Urak du batetik bestera pasatzeko erraztasun handiena.
|
Pertsona
batek ura galtzen badu, gorputzean gelditzen den ura hiru konpartimentuen artean banatzen da. Horretarako, urari bakarrik pasatzen uzten dioten kanal espezifikoak daude zelulen mintzetan.
|
|
|
Hala ere, gaitasun horrek muga bat du, eta, kondizio latzenetan ere, adibidez, urik ez duen
|
pertsona
bat izerditan eta egarriak itotzen egonda ere, giltzurrunek gernua ekoizten dute, nahiz eta ur balantzearen kalterako izan. Zelulek, beren jardunean, etengabe sortzen dituzte gernuaren bidez kanporatu beharreko hondakinak.
|
|
|
Izerdiak gorputzaren beroa xahutzeko balio du.
|
Pertsona
bat tenperatura altuan badago edo jarduera fisikoren bat egiten ari bada, gorputzeko ehunak berotu egiten zaizkio. Ur bolumenarekin gertatzen den bezala, gorputzarentzat ezinbestekoa da gorputzaren tenperatura balio jakin batzuetan mantentzea.
|
|
|
Deshidratazio egoeran, beroa gorputzean meta daiteke, ezin xahututa. Egoera horretan dagoen
|
pertsonak
hipertermia izango du. Artxibokoa
|
|
|
Odol eskasia konpentsatu nahian, bihotzaren taupada maiztasuna handitu egingo da; odol gutxiago ibiliko da gorputzean, baina abiadura handiagoan. Egoera horretan,
|
pertsonak
nekea sentituko du.
|
|
|
Gorputzak oreka egoeran duen tenperatura ezin badu mantendu, kalteak izango ditu. Egoera horretan dagoen
|
pertsonak
hipertermia izango du, eta ohikoena bero kolpe bat jasatea da. Horren sintomak bat bateko nekea, goragalea edo buruko mina izaten dira; larriagoa baldin bada, mugimenduak koordinatzeko arazoak izan ditzake, edo eldarnioak; eta, kasu larrienetan, konortea galtzera ere irits daiteke.
|
|
|
Eta hori ez da egia. Berez, osasuntsu dagoen
|
pertsona
batek, alegia, giltzurrunetan, bihotzean eta hipotalamoan arazorik ez duen batek, nahikoa du egarria sentitu ahala edatea, eguneko ur beharra asetzeko.
|
|
|
Gainera, azken urteotan, neuroendekapenezko gaixotasunen batek jota, adibidez esklerosi anizkoitzak jota, hil diren
|
pertsona
batzuen garunen laginak aztertzeko aukera izan dute. Nahiz eta amaierako puntua izan, gaixotasun horiek aztarna uzten dute lagin horietan.
|
|
|
Anduien sekuentzia genetikoa
|
pertsonen
jatorriarekin erlazionatu dute, eta frogatu dute zenbat eta hurbilago egon pertsonaren jatorria Afrika ekialdetik orduan eta andui gutxiago daudela, eta alderantziz. Hortaz, badirudi gizakia munduan hedatu ahala gertatu zirela mutazioak bakterioaren genoman, eta, hala, andui kopurua handitzen joan zela Afrikatik urruntzearekin batera.
|
|
|
Anduien sekuentzia genetikoa pertsonen jatorriarekin erlazionatu dute, eta frogatu dute zenbat eta hurbilago egon
|
pertsonaren
jatorria Afrika ekialdetik orduan eta andui gutxiago daudela, eta alderantziz. Hortaz, badirudi gizakia munduan hedatu ahala gertatu zirela mutazioak bakterioaren genoman, eta, hala, andui kopurua handitzen joan zela Afrikatik urruntzearekin batera.
|
|
|
Horrez gain, kontuan hartu behar da gaur egun matematikari batek ez duela bakarrik egiten lana. Beraz,
|
pertsona
bat saritzen dutenean, harekin lan egiten dutenak edo kolaboratzen dutenak ere saritzen dira.
|
|
|
Bestalde,
|
pertsonen
eta makinen arteko komunikazioa hizkuntza naturalean izateaz gain, modu intuitibo eta atseginean egitea da xedea. Desafio zientifiko teknologiko handia da hori lortzea, lengoaiaren alderdi guztiak integratzea eskatzen baitu horrek:
|
|
|
Desafio horri ekiteko sortua da AnHitz proiektua, helburu honekin: euskarazko hizkuntza teknologietan ikerketa eta garapena sustatzea,
|
pertsonen
eta gailuen arteko interakzioa eta jakintzaren kudeaketa naturala, intuitiboa eta atsegina izan dadin. Hona hemen proiektuan zehaztutako ikerketa ildoak:
|
|
|
Halaber, ihesbide horietako zoruak lakarra behar luke irten nahi duten animaliek irrist egin ez dezaten. Etorkizunean eraiki litezkeen ubideetan, berriz, malda txikiagoko paretak egin litezke, eta koska eta heldulekuak jarri,
|
pertsona
edo animaliak errazago irten ahal izateko.
|
|
|
Ura garraiatzeko ubideak luzeak izan ohi dira, eta gehienetan ez dira estalita egoten. Horregatik, alde batetik bestera mugitu nahi duten
|
pertsona
eta animalientzat hesi efektua sortzen dute. Hegaztiek ez dute normalean arazo handirik izaten alde batetik bestera pasatzeko, baina ugaztunen, narrastien edo anfibioen kasua erabat desberdina da.
|
|
|
Arrainak ere maiz sartzen dira ubidean, eta gero ez dute irteterik izaten, baina ubidea husten ez den bitartean, normalean, bizirik irauten dute. Istripu gutxi gertatu badira ere (eta hala hobe, noski),
|
pertsonentzat
ere arriskutsuak izan daitezke azpiegitura horiek.
|
|
|
Baina... zer nolako helburua izan dezake gizaki baten begiradari jarraitzeak eta hura aztertzeak?... Areago, zer nolako sistemen eta tekniken bidez lor daiteke
|
pertsona
baten begien mugimendua ezagutzea. Goazen galdera horiei poliki poliki erantzutera.
|
|
|
Irakurtzean egindako begi mugimenduak aztertzeak zenbait akats eta patologia detektatzen laguntzen du; dislexia da ezagunenetariko bat. Eye tracking sistemen helburua, eremu horretan,
|
pertsonak
testuaren aurrean egindako begi ibilbidea erregistratzea izango litzateke, psikologoak edo dagokion espezialistak datuak interpreta ditzan. Modu berean, begien mugimenduak aztertzea eskizofreniaren eta estrabismoaren diagnostiko goiztiarra egiteko tresna baliotsutzat ematen dute egindako ikerketa eta lanek.
|
|
|
Orain dela lau urte, esperimentu interesgarri bat egin zuten Londresko National Gallery n. David Wooding ek, orain dela urte pare bat hil zen ikertzaile ezagunak,
|
pertsonek
koadroen aurrean jarrita egindako begi mugimenduak erregistratu zituen eye tracking sistema bat erabiliz. Gordetako datuak pertsonaren interesaren neurri zuzena lirateke.
|
|
|
David Wooding ek, orain dela urte pare bat hil zen ikertzaile ezagunak, pertsonek koadroen aurrean jarrita egindako begi mugimenduak erregistratu zituen eye tracking sistema bat erabiliz. Gordetako datuak
|
pertsonaren
interesaren neurri zuzena lirateke. Adibidean, ikusle batek begiarekin egindako ibilbidea marra eta puntuen bidez adierazten da.
|
|
|
Hala ere, lehortea ez zen izan bi zibilizazio horien gorabehera bakarra, beste arazo sozial batzuk ere bazituzten. Ikertzaileen ustez, bi gizarteak gainpopulatuta zeuden, hau da, ingurunearen baliabideak kontuan hartuta,
|
pertsona
gehiegi bizi ziren. Hain ustez, lehorteak arazoak areagotu egin zituen, besterik ez.
|
|
|
Alabaina,
|
pertsonetan
neurriz kanpoko erreakzioa sorrarazi zuen. Zehazki, immunitate sistemaren zelula laguntzaileen erantzuna sustatu zuen eta horiek immunitate sistemaren beste mekanismo batzuk jarri zituzten martxan.
|
|
|
Nolanahi ere, aditu guztiak ez datoz bat teoriarekin. Batzuen iritziz, tximinoak ez dira hain garbi egoten, ezta laborategian ere, eta litekeena da haien immunitate sistema ez izatea
|
pertsonena
bezalakoa, eta bestelako erreakzioak izatea (kasu honetan, apalagoa). Horrelakoak berriz gertatzea saihesteko, boluntarioekin probatu aurretik, giza zelulen kulturetan probatzea proposatzen dute.
|
|
|
Ospitaleetan erabiltzen diren farmako askok
|
pertsonaren
immunitate sistema ahultzen dute. Alegia, ahuldu egiten dute pertsona, eta, ondorioz, pertsona horrek erraztasun handiagoa du infekzioren bat hartzeko.
|
|
|
Ospitaleetan erabiltzen diren farmako askok pertsonaren immunitate sistema ahultzen dute. Alegia, ahuldu egiten dute
|
pertsona
, eta, ondorioz, pertsona horrek erraztasun handiagoa du infekzioren bat hartzeko. Gainera, antibiotikoek hautaketa eragiten dute.
|
|
|
Ospitaleetan erabiltzen diren farmako askok pertsonaren immunitate sistema ahultzen dute. Alegia, ahuldu egiten dute pertsona, eta, ondorioz,
|
pertsona
horrek erraztasun handiagoa du infekzioren bat hartzeko. Gainera, antibiotikoek hautaketa eragiten dute.
|
|
|
Onddoei dagokienez, gehienbat antibiotiko ugari hartzen dituzten
|
pertsonetan
gailentzen dira. Candida generokoak, esaterako, gizakion ahoan eta digestio hodian egoten dira, besteak beste.
|
|
|
Birusek, oro har, ospitalean transplanteren bat jaso duten
|
pertsonetan
eragiten dituzte infekzioak. Izan ere, transplantea ez errefusatzeko gaixo horien immunitate sistema ahultzen da, eta, ondorioz, hainbat birusek eragindako infekzioak agertzen dira.
|
|
|
Oso infekzio gutxi gertatzen dira amak umea izatera etortzen diren unitateetan, esaterako. Izan ere horrelakoetan
|
pertsonak
osasuntsu daude. Gezurra badirudi ere, zaintza handiko unitateetan arriskua handiagoa da.
|
|
|
Gezurra badirudi ere, zaintza handiko unitateetan arriskua handiagoa da. Unitate horietan, oro har, lau
|
pertsonatik
bat infektatuta dago.
|
|
|
SpaceShipOne espazio ontzia izan daiteke horrelako bidaiak egiteko erabil daitekeenetako bat. Diru pribatu hutsez finantzatutako lehen espazio ontzia da, eta 2004an, bi asteko epean, bi aldiz 100 kilometroko altuerara igotzea lortu zuen, barruan 3
|
pertsona
zituela. Orain, horrelako espazio ontzien flota bat jarri nahi dute martxan, Virgin Galactic espazio linea osatzeko.
|
|
|
Dena den, 2010erako, 100 kilometrora igoko diren hegaldi komertzialak eskaintzen hasteko asmoa dute. Hegaldi horietan, pilotuaz gain, beste hiru
|
pertsona
joango omen dira.
|
|
|
Eguzki argia ispiluen bidez sartuko litzateke, eta barrualdeak bailara luze baten itxura izango luke. Han, ingurune natural bat simulatuko litzateke, eta 10.000
|
pertsona
hartuko lituzke koloniak.
|
|
|
Bruzelosia. Hirurak zoonosiak dira, animalietatik
|
pertsonetara
transmititzen diren gaitzak, alegia. Garai batean, gaixotasun beldurgarriak ziren.
|
|
|
Animalietatik
|
pertsonetara
transmititzen diren gaixotasunei zoonosi deitzen zaie. Zoonosi asko daude; egin kontu:
|
|
|
Zoonosi asko daude; egin kontu:
|
pertsonei
eragiten dieten 1.415 agente infekziosoetatik,% 61 inguru (hau da, ia hirutik bi) animalietatik pertsonetara igarotzen dira. Normalean, bakterioak, bizkarroiak edo birusak dira eragileak, eta hainbat bidetatik irits daitezke pertsonetara:
|
|
|
Zoonosi asko daude; egin kontu: pertsonei eragiten dieten 1.415 agente infekziosoetatik,% 61 inguru (hau da, ia hirutik bi) animalietatik
|
pertsonetara
igarotzen dira. Normalean, bakterioak, bizkarroiak edo birusak dira eragileak, eta hainbat bidetatik irits daitezke pertsonetara:
|
|
|
pertsonei eragiten dieten 1.415 agente infekziosoetatik,% 61 inguru (hau da, ia hirutik bi) animalietatik pertsonetara igarotzen dira. Normalean, bakterioak, bizkarroiak edo birusak dira eragileak, eta hainbat bidetatik irits daitezke
|
pertsonetara
: animaliekin kontaktu zuzena izanda, animalia jatorriko elikagaiak janda, edo animaliek kutsatutako uraren edo elikagaien bidez, besteak beste.
|
|
|
beherakoa, goragalea, sabeleko mina, sukarra... Salmonellosiaren aldean, Camylobacter en infekzioak banakakoak izaten dira, ez dira talde osoak infektatzen, eta batez ere immunologia sistema ahula duten
|
pertsonei
eragiten die, hala nola haurrei, gaixoei eta adinekoei. Normalean ez batak ez besteak ez dute heriotzarik eragiten, baina arazo larria dira osasun publikoarentzat.
|
|
|
Bruzelosia eta ganaduak transmititutako tuberkulosia, esaterako, Euskal Herri osoan zabalduta izatetik, ia kasu bakar bat ere ez agertzera igaro dira. Bi gaixotasun horiek ere bakterioek sortuak dira Brucella eta Mycobacterium bovis, eta patogenoak dira, bai ganaduarentzat, bai
|
pertsonentzat
.
|
|
|
Brucella generoko bakterioek behiei eta ardiei eragiten diete, besteak beste, eta horien haragiaren, odolaren edo esne gordinaren bidez irits daitezke
|
pertsonetara
. Bakterioa gai da immunitate sistemaren fagozitoen barruan bizirik irauteko; hori dela eta, gaitzak kroniko bihurtzeko joera du, eta infekzio akutuetan bereizgarria da sukarra ziklikoki igotzea eta jaistea.
|
|
|
Noski, abereetan egiten den lanak osasun publikoan eragiten du. Hala,
|
pertsona
bakan batzuek hartzen dute tuberkulosia edo bruzelosia, eta horiek, askotan, kanpoan erositako janarien bidez kutsatzen dira, adibidez, esne gordinez egindako gazta janda.
|
|
|
Hegazti gripeaz asko hitz egin zen duela hilabete batzuk, eta orain berriro dira aipagai. Dena dela, prebentzio neurri guztiak prest daude, infekzio bakar bat ere egon ez dadin, ez baserrietako eta haztegietako hegaztietan, eta are gutxiago
|
pertsonetan
.
|
|
|
Nolanahi ere, komeni da gogoratzea izugarri zaila dela inork hegazti gripea harrapatzea, horretarako infektatutako hegaztiekin kontaktu estuan egon behar delako, H5N1 birusa airez transmititzen baita. Sekula ez da inor gaixotu hegazti haragia janda, eta ez da inoiz baieztatu
|
pertsona
batetik bestera transmititu denik ere.
|
|
|
Hain zuzen, H5N1 birusaren arriskua horixe da:
|
pertsona
batetik bestera transmititzeko gai den aldaeraren bat agertuko balitz, pandemia bat sortzeko arriskua legoke. XX. mendean hiru gripe pandemia izan ziren, ziur aski, animalia jatorrikoak hirurak:
|
|
|
Bizkarroiaren larbak anisakiosi izeneko gaitza sortzen du
|
pertsonetan
, eta urdail hesteei eragiten die: min akutua, ultzera, hemorragia...
|
|
|
Nonbait, anisakiosi kasuak areagotzen ari dira, eta horrek bultzatuta atera du errege dekretua Espainiako Ministerioak. Japonian eta Eskandinavian
|
pertsona
dezente gaixotzen dira, baina Espainian eta Euskal Herrian, nahiz eta arrain asko jaten den, oso kasu gutxi izaten dira.
|
|
|
Q sukarra (ardien bidez), hepatitis birusa (itsaskien bitartez)... Baina etxean edukitzen diren animaliek eta animalia basatiek ere transmititzen dizkiete gaitzak
|
pertsonei
. Adibidez, Euskal Herrian inoiz egon ez den arren, amorrua zoonosi garrantzitsua da munduko zenbait lekutan.
|
|
|
Adibidez, Euskal Herrian inoiz egon ez den arren, amorrua zoonosi garrantzitsua da munduko zenbait lekutan. MOEren arabera, urtean 55.000
|
pertsona
inguru hiltzen dira amorruaren birusarengatik, batik bat umeak, infektatutako zakurren hozkaden bidez.
|
|
|
Krisia XX. mendearen bukaeran lehertu zen. 1996an iragarri zuten 4
|
pertsona
hil zirela Creutzfeldt Jakob gaixotasunaren bertsio berriaren ondorioz. Creutzfeldt Jakob gaitza entzefalopatia espongiforme bat da, nerbio sistemaren endekapenezko gaixotasun oso ezohiko bat.
|
|
|
Creutzfeldt Jakob gaitza entzefalopatia espongiforme bat da, nerbio sistemaren endekapenezko gaixotasun oso ezohiko bat. Berez azaltzen da
|
pertsonetan
, eta beste animalia espezieetan ere badaude halako gaitzak: ardien dardarizoa, behi eroen gaitza...
|
|
|
Orduan, ordea, zientzialariek frogatu zuten gaitza sortzen duen eragilea ez birusa, ez bakterioa, ez bizkarroia, baizik eta proteina bat, prioi eraldatua animalia gaixoen haragia janda iritsi zela
|
pertsonetara
. Oraindik ikertzen ari dira nola gertatzen den transmisioa zehazki, baina, behintzat, hura eteteko neurriak hartu ziren.
|
|
|
Dagoeneko baretu dira urak.
|
Pertsonetan
ez da kasu bakar bat ere izan aspaldian, eta ganaduan ere apenas dago kasurik. Hala ere, prebentzio neurriak indarrean daude:
|
|
|
Washingtongo Unibertsitateko ikertzaileek frogatu dute
|
pertsona
obesoek eta argalek hesteetako flora desberdina dutela, eta hauxe proposatu dute: flora horrek pisuan eragina duela.
|
|
|
flora horrek pisuan eragina duela.
|
Pertsona
|
|
|
Washingtongo Unibertsitateko ikertzaileek frogatu dute
|
pertsona
obesoek eta argalek hesteetako flora desberdina dutela, eta hauxe proposatu dute: flora horrek pisuan eragina duela.
|
|
|
|
Pertsona
bakoitzak hesteetako berezko flora du. Bilioika bakteriok osatzen dute flora hori, eta mesedegarriak dira elikagaiak txikitzen dituztelako eta bakterio kaltegarriei aurre egiten dietelako.
|
|
|
Bilioika bakteriok osatzen dute flora hori, eta mesedegarriak dira elikagaiak txikitzen dituztelako eta bakterio kaltegarriei aurre egiten dietelako. Bada, ikertzaileek ikusi dute
|
pertsona
obesoek eta argalek antzeko mikroorganismoak dituztela (ia denak bi taldetan sartzen dira), baina talde batekoen eta bestekoen proportzioa erabat desberdina dela.
|
|
|
Ikertzaileen ustez, litekeena da
|
pertsona
obesoen mikroorganismoak besteenak baino hobeak izatea elikagaiak txikitzen. Horren ondorioz, obesoek argalek baino kilokaloria gehiago xurgatuko lituzkete.
|
|
|
Datu garrantzitsua da hori. Gaur egun, kolesterol maila altua duten
|
pertsonei
fitoesterolak edo fitoesteroletan aberatsak diren produktuak hartzea gomendatzen diete.
|
|
|
Esan liteke berez barru barruko tristura dela. Depresioa duen
|
pertsona
gaixorik dago, eta, tristuraz gain, beste hainbat sintoma ere izaten ditu.
|
|
|
Arrazoia edozein dela ere,
|
pertsona
bat estresatzen denean, oso aktibo dago, eta, ondorioz, lo egiteko arazoak izaten ditu, anorexia (goserik ez) eta abar. Estresak gorputz osoan eragiten du, eta batez ere garunean.
|
|
|
Depresiorako joera geneetan ezkutatuta joan liteke, baina, neurri handi batean,
|
pertsonaren
izaeran islatzen da. Izan ere, depresiorako joera duenak pentsamendu okerrak izan ohi ditu:
|
|
|
Sistema pasiboa dela esaten da, hargailuek seinaleak jaso besterik ez baitute egiten. Sistema honen bidez, milioika
|
pertsonek
aldi berean jakin deakete kokapena.
|
|
|
Estatu Batuetako XIX. mendeko Lautada Handietako (Great Plain) neurtzaileek honela neurtzen zituzten zelai irekiak zeharkatzen zituzten lur publikoak: harri edo hesolaz betetako gurdi batean hiru
|
pertsona
joaten ziren; batak gurdia gidatzen zuen; besteak, iparrorratz batekin, jarraitu beharreko orientazioan mantentzen zuen gurdia; eta, azkenak, gurdiaren gurpilari lotutako oihal zati batek emandako bira kopurua kontatzen zuen. Oihalak milia bat adina bira ematen zituenean, harri edo hesola bat jartzen zuten, eta aurrera jarraitzen zuten.
|