|
2013
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen
|
jakin
dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Guk, euskaldunok,
|
badakigu
Euskal Herriak duen altxorrik nagusiena euskara dela, gure arbasoek sortua historiaurrean eta geroztik erabilia bere tokia zainduz, indoeuropar hizkuntzen kontra borrokatuz.
|
|
|
bekazaleak arduraz zaintzen
|
dakian
bere altxorra.
|
|
|
|
hekien
antzora gu maiz intzirika.
|
|
|
Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak. Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez
|
dakit
oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek:
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen,
|
dakigunez
, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Goazen berriz ere ideologiaz eta tratabidez lagun izan zuen Aita Zavalarengana, ea zer zioen tolosarrak Auspoa saila ateratzeko A. Arruek emandako laguntzaz. Kontatzen du, lehenbizi, denok
|
dakiguna
: zentsura zegoela garai hartan, eta hiru kopia utzi behar izaten zirela Donostian, eta baimena emanez gero, aurrera, eta bestela han geratzen zela liburua, kotxea semaforo gorrian jartzean bezala?.
|
|
|
Han hemenka eskuratu ditudan datuen arabera, Donostiako Ordezkaritzan zentralizatu zen urtetan euskarazko argitalpenen, irakurketa?. Donostian zentsore talde bat badagoela
|
badakigu
, eta zerbitzuak eskaintzen dizkiela beste ordezkaritzei. Baina inongo paperetan ezin izan dut aurkitu, irakurle?,, informatzaile?
|
|
|
hauen izenik. Delegazioko txostenak, euskal liburuei buruzkoak ere, delegatuak berak sinatzen ditu beti, nahiz eta ez
|
jakin
euskaraz.
|
|
|
1956an,
|
badakizu
irakurle, zein euskal argitalpenek aztoratu zituen bazterrak: Mogelen Peru Abarca ren argitalpenak.
|
|
|
–
|
Jakingo
dezue agian Arrue' tar Antonio eta Lojendio' tar Joxe Mari, euskalzain egin dituztela. Orrela esaten dit Amillaitz' ek [Nemesio Etxaniz] ta berak dionez bestaldekoak izan arren euskeltzale benetakoak omen dira.
|
|
|
Orrela esaten dit Amillaitz' ek [Nemesio Etxaniz] ta berak dionez bestaldekoak izan arren euskeltzale benetakoak omen dira. Ba
|
dakizue
Arrue au Asteasu' ko legegizon bat dala eta karlisten arten buru ibili izandu dana. Uste dut Parma' tar Pantzeska Xabier' en idazkari izandu zala.
|
|
|
Ba dakizute gañera Parma au errege nai oietakoa dala eta beste karlista askok, Franco' ren aldeko diranak ez dutela begi onez ikusten. Diotenez euskel izlari ona da baña nik ez det
|
jakin
euskeraren alde itzaldi oietzaz gañera ezer egin duenik.
|
|
|
Aren esanetatik bat, auxe: Euskera nundik datorren aztartzea baño geiago
|
jakin
nai dugula Euskera nora dijoan. Txalo aundiak jaso zituan.
|
|
|
–Zuek, orko euskaldunen iguiña dezue... Guk, zer esango ote degu, emengo EUSKALTZAINDI' ko zenbait jauntxoei buruz?... Nere zorioneko METODOA ba
|
dakizue
noiztik dabillen erditu eziñik. Emen dira zezenak!
|
|
|
gure gizaldiak euskerari eragin dion aurrerapena, ondatzea. Ba al
|
dakizu
Arrue' tar Antonio, (Asteasu' ko Beltza du lendik gaitz izena), nolako setati dabillen nere Metodo ori aurrera pasa ez dedin. Nik, rr?
|
|
|
–Ba al
|
dakizu
Arrue' k egin didan azkenengoa. Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri eman bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli dira erabakirik eman nai ezik.
|
|
|
Uztapide aitortu zuten, Basarri' ren gain, txapeldun. Ta
|
eztakizu
, errietatik nola ibilli dan jendea, txartel eske barrura sartu nairik. Baiña Centro de Atracción y Turismo' a ta gure Arrue ta abar ziran tartean, eta egundoko zikinkeria izan da txartel kontu orretan.
|
|
|
–Txuri eta Gorri guztiz desberdinak dira, bata errotuta dago, landare bat bezala; bestea munduan zehar ibili da eta beti dago egitasmo berriak pentsatzen, geldirik egotea ezinezkoa izango balitzaio bezala.
|
Jakin
badakigu Txuriren bizitzan gazi gozoak daudela, bizipozak izan dituela, eta hutsune nabarmen eta mingarriak? (Rojo, 2011).
|
|
|
Izan ere, Txurik alabaren heriotza jasan behar izan du, baina ez da halako atsekabeetan murgiltzen, eta ez digu horretaz xehetasun handirik ematen. Gorrik inskribatzen du liburu honen esanahi semantikoa, edota zahartzaroaren ikuspegi esanguratsua; Txurik, berriz, sintaktikoa, lehen esan dugun moduan, bera baita ahotsa, bera espazioa eta denbora, eta Handik suspensea jartzen dio, hasieratik bukaerara hutsune bat baita, irakurleak betetzen
|
jakin
behar duena. Beraz, irakurketan zehar literatur pertsonaia horren nondik norakoa osatzen joango da irakurlea, eta bukatutakoan ere ez du batere argi izango nor den Handi eta zer gertatu zen hiru nesken artean; izan ere, hiruren arteko triangelu harremanean erpin bat hutsik geratzen da, irakurleak nahierara osatzeko.
|
|
|
Izaki militarraren ezaugarri horiek abiapuntutzat hartuta, KG ko amaren subjektibotasuna deseraikitze aldera, Alcedok maskulinitatearen ezaugarritzat hartzen dituen paradigmak alderatu ditugu KGKG ko ama protagonistarekin. Lehenik, esan behar da oso femeninoa dela ama; zenbaterainoko sentsibilitatea duen
|
jakiteko
, aski da seme alabei idazten dien koadernoa irakurtzea; esaterako, haurdunaldiak, gogoetak testu bihurtzen dituenean(, 66). Bestetik, ez da garaile bat, izugarrizko inpotentzia sentitzen du senarrak seme alabak lapurtu dizkiolako.
|
|
|
Zergatik panpoxeleberriko amatasuna oso gainetik aztertuko dugu, gehiago
|
jakin
nahi duenak aldizkari honetan irakur dezake (Lasarte: 2010). Olaziregik (1999) lirikotzat jotzen duen eleberri hau barne bakarrizketa luze batek osatzen du.
|
|
|
Hiru anai arrebek aita bera dute, ez horrela ama. Kontatutako istorioaren bukaera arte senide direla ez
|
dakiten
hiru anai arreba horietako bat eraikitzen da Araibar zalduna eleberriko pertsonaia nagusi: Manu Araibar, Martin Usategik ezkontzaz kanpo izandako ondorengoetako bat.
|
|
|
Notarioak Martin Usategiren azken borondateak azaltzeko antolatutako bileran
|
jakingo
dute ama desberdinengandik jaiotako aita beraren seme alaba direla. Notariotzan berria jasotzen dutenean,. Seiko?
|
|
|
Landa giroan hazi den Loli Menak arau bat urratu du. Jakin ere
|
badaki
arau bat urratu duela eta egoerari aurre egin beharrean dela. Lehen lehenik, ezkontzan dakusa arau urraketak sorrarazitako arazoaren konponketa.
|
|
|
Gizonezkoa den maitaleak eginiko eskariei (dela pota, dela berak nahi duena egitea...) emakumeak ezetza emateko dituen arrazoietan, bata erlijiosoa da. Jainkoaren gogoko ez izatea?; bestea, berriz, soziala:
|
jakingo
balitz, berak eta bere etxekoek fama eta ohorea galduko lituzketela. Bestelakoa da haragizko maitasuna eskatzen jardun duen gizonezkoak, jokabide hori bertan behera uztea erabakitzen duenean azaldutako arrazoietako bat.
|
|
|
Esamesak ibilli dira(...) novela onen inguruan. Batzuek gordinkeriren bat edo beste arkitzen omen zioten, eta
|
eztakit
azkenik pixkaren bat orraztu ez dizkioten. Beste batzuek, berriz,(...) alako prediku airea maizegi igertzen...
|
|
|
Eskolan zegoenean aldizkari modelo gisa zebilen dagoeneko. Nerabeentzako aldizkariak,
|
badakizu
, neskatoentzako kontuak. Bai dio Kaoruk.
|
|
|
|
Jakin
badakigu hizkuntzaren erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil ditzakeela esaten duenari eman nahi dion zentzuaren arabera eta hartzailearengan eragin nahi duen efektuaren arabera, eta horrela ikusten da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
Laugarren atala, azkenik, ondorioei eskainita dago: azalpenezko diskurtso juridikoan (testu akademikoetan, bereziki) maiz jotzen da birformulaziora eta birformulatzaile esplikatiboak erabiltzera; egiaztatu dugunez, birformulatzaile
|
jakin
batzuk dira erabilienak eta haien agerpen maiztasuna aldatu egiten da alorraren arabera eta generoaren arabera; bestalde, birformulatzaile esplikatiboen agerpena eta eginkizun diskurtsiboak aldatu egiten dira testu motaren arabera (hots, lege testuetatik testu akademikoetara).
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo
|
jakin
bat lortu nahi duelako?, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
Birformulazio parafrastikoa, funtsean, hierarkia bereko bi diskurtso atalen artean ezartzen den baliokidetza diskurtsiboan oinarritzen da: batzuetan (2) enuntziatuen arteko kidetasun edo baliokidetasun semantikoan oinarritzen da (halakoetan, birformulatzaileak lagungarri dira, baina ez ezinbestekoak); beste batzuetan (3), berriz, testuinguru diskurtsibo
|
jakin
batean eta baliokide gisa aurkezten diren enuntziatuen artean gertatzen da identitatea edo parafrasia (halakoetan ezinbestekoa da birformulatzaileen agerpena, inferentzia prozesu baten ondorioz ezartzen baita enuntziatuen arteko identitatea).
|
|
|
Adibidez, azken testuan (3) alegia birformulatzaile esplikatiboari esker
|
badakigu
identitate erlazioa ezartzen dela birformulakizunaren eta atal birfromultzailearen artean. Baina birformulatzailea (alegia) kenduko bagenu, ez genuke jakingo nola interpretatu tartekian datorrena:
|
|
|
Adibidez, azken testuan (3) alegia birformulatzaile esplikatiboari esker badakigu identitate erlazioa ezartzen dela birformulakizunaren eta atal birfromultzailearen artean. Baina birformulatzailea (alegia) kenduko bagenu, ez genuke
|
jakingo
nola interpretatu tartekian datorrena: zehaztapentzat hartzea litzateke, seguru asko, beste aukera bat.
|
|
|
Daukagun gene arruntenetako bat alderantzizko trasnskriptasa proteina egiten duena da; eta proteina horrek, guk
|
dakigula
, ez die batere onurarik egiten gizakiei. Hain zuzen, gizakien sisteman oharkabean sartzeko aukera ematen die erretrobirusei (adibidez, GIBari).
|
|
|
Han enkargu bat eman zidaten, Eusebio Erkiagaren Txurio txoriaizeneko nobelari sarrera idazteko. Nik ez idazlea ez nobela nor ez zer ziren ez
|
nekien
ezer. Uda amaitzeko zegoen eta Eusebio Lekeition zegoen oraindino; beraz, telefonoz izan genuen lehenengo harremana.
|
|
|
Guk ere datorren urtean ez dugu Erkiagaren oroimenez ezer egingo, baina aurten bai, eta hori aprobetxatu behar dugu, bai gogora ekartzeko, lehen esan dudan moduan, bai gizartera ekartzeko. Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez
|
dakit
gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua. Hemen entzundakoekin jabetu ahal izango gara zer testuingurutan idatzi zuen, zer baliabiderekin landu zituen hizkuntza eta literatura, eta hori gogoan dugula irakurri behar dira haren idatziak.
|
|
|
Horrez gainera, burua beti argi eta zabalik eduki zuen, ikasteko prest. Ibilbide luzea egin eta gero ere, besteek
|
dakitena
entzun, ezagutu eta haiengandik ikasteko borondatea eduki zuen beti. Idazle unibertsalen lanak irakurri eta mira eginda egoten zen.
|
|
|
Berak esanda
|
dakigu
aldiok beharlekua aldatu zuenean eta seme alabak txikiak ziren garaiarekin bat datozela. Horrek ez du esan gura orduan ez zuela idazten, baina poesian beheralditzat hartu daiteke.
|
|
|
Kritikak olerkari sena aitortu izan dio beti, baita prosazko lanetan ere, baina ez dugu eduki haren olerki bildumarik zer, zelan eta zenbat idatzi zuen
|
jakiteko
bera hil ostera arte. 1992an Bizkaiko Foru Aldundiak omendu zuen bizi osoko ibilbidea saritzeko, eta jabetuta olerkiak sakabanatuta zituela han agindu zion bilduma egitea, gerora Goizean eta arratsean.
|
|
|
Liburuaren ekarpenik handienetakoa da Erkiaga poeta erreibindikatzea, poeta zela
|
jakin arren
haren produkzioa arlo horretan ezezaguna zelako. Bizkaiko literaturarako ekarpen handia da, Bizkaiko idazlea delako eta lanetako asko bizkaieraz daudelako.
|
|
|
Aurretik ere
|
bagenekien
Erkiaga poeta genuela, baina emaitza oraindino ere ugariagoa izan zen behin dena batuta. Ale bitan 1034 orri osatzen du lanak, 410 poesia gehi 10 poema luze; hau da, bakarrean poesia sorta autonomoa osatzen dutenak.
|
|
|
–Nori idatzi dion, nori eskaintza egin dion, nor aipatzen duen erreparatuta, iturri ezin hobea izango dugu zer zaletasun, lagun eta harreman izan zituen
|
jakiteko
.
|
|
|
Ordura arte beste inon jasota ez zegoena hor aurkituko dugu, eta adibidea sarri sarri Erkiagaren idatzietatik aterata.
|
Bazekien
Aita Lino Akesolok gure idazlearen zehaztasunaren berri, bere hiztegirako lanean ibili zenean. Euskal Herri osoko euskara moduak, eredu zahar eta berrietako ezaugarriak, denetarik darabil Erkiagak.
|
|
|
Sarritan ondoan daukagunari, edo egunero ikusten dugunari ez diogu garrantzirik ematen, eta hori poesiagai bihurtzen
|
jakin
du Erkiagak. Hor dago bere ekarririk handienetakoa segurutik.
|
|
|
Bi egoeretan, eragile batzuk igorleari dagozkio, eta beste batzuk hartzaileari, nor bere adierazpen eta ulermen estrategia eta gaitasunen jabe denez gero). Psikolinguistikaz gaur egun
|
dakigunaren arabera
, komunikatzaileak, ahoz zein idatziz, ez du modurik segurantziaz jakiteko hartzaileak benetan zer ulertu duen.
|
|
|
Psikolinguistikaz gaur egun dakigunaren arabera, komunikatzaileak, ahoz zein idatziz? ez du modurik segurantziaz
|
jakiteko
hartzaileak benetan zer ulertu duen. Beraz, gehienik ere, komunikazio arrakastatsuaren mailez hitz egin beharrean geundeke:
|
|
|
igorle batek, urdin? dioenean ezin
|
jakin
dezake hartzaileak irudikatuko ote duen berak buruan darabilen kolore hura. Beste honenbeste esan dezakegu esaldi kate batean, nahiz eta?
|
|
|
–Ez
|
dakit
ba... euria larri larri ez ote dagon?.
|
|
|
Bada, Literatura Unibertsalabildumako liburu guztiek hitzaurre bat daukate. Nabarmentzeko ezaugarria da hori, are gehiago hitzaurrea itzultzaileak berak idazten duela
|
jakinda
. EIZIE elkarteak Eusko Jaurlaritzaren laguntzarekin sustatutako LU bildumako hitzaurre gehienak itzultzaileak idatzitakoak dira, baina zergatik idazten dute itzultzaileek hitzaurrea?
|
|
|
Risterucci Roudnickyk zehazten duenez, ez da ohikoa izaten autore batek bere sistemaz kanpoko publikoarentzat hitzaurreak idaztea, eta hala denean alderdi hori nabarmentzea komeni izaten da. Zenbaitetan, autore
|
jakinen
hitzaurreak paratzen dira beste autore batzuen itzulpenean (sistema berekoak zein beste sistema batekoak), harrera hobea izan dadin, inportazioa erraztea xede hartuta. Itzulitako literaturaren corpusean hitzaurre alografoek osatzen dute corpus handiena (Risterucci Roudnicky, 2008).
|
|
|
gordetzen ote diren jatorrizko hitzaurreak, hala bada zergatik, norenak gordetzen diren... Bada, LU bilduman zail da hitzaurreen ibilbideari jarraitzen; izan ere, gehienetan ez da erabilitako bertsioen berri ematen; hala, ezin daiteke
|
jakin
, kasurako, jatorrizko bertsioetan agertutako hitzaurreak mantendu diren, gerora agertutako edizioetakoak diren hona ekarritakoak, beste literatur sistemaren batzuetako hitzaurreak itzuli diren, eta abar.
|
|
|
Antonio Arrutiren obrari buruz ez dago testu azterketarik, eta falta horrek Arrutiren lana balioesteko zailtasuna dakar. Eginda dagoen azterketa garrantzitsuena, eta guk
|
dakigula
bakarra, Joseba Intxaustik apailatutako edizioan Joxe Azurmendik egiten duen epilogo kritikoa da (1998: 265).
|
|
|
Hizkuntza poetiko modernistalerro gutxi batzuetan egoki definitzea ezinezko lana dela
|
jakinik
, ezaugarri konkretu batzuk soilik behatuko ditugu. Hizkuntza poetiko modernista definitua izan da gaur egun klasiko bihurtuak diren hainbat ikerlariren lanetan, eta horietan guztietan Modernismoaren edo egile modernisten kontzepzio poetikoa eta estiloa argitzeko saiakerak gauzatu dituzte.
|
|
|
Egite... ez
|
dakit
, ez nuke esango.
|
|
|
Laugarren lerroan poeta zerbait esaten hasten da, baina ahaleginean isildu egiten da: , egite... ez
|
dakit
, ez nuke esango?; pentsamendu figura bat baliatzen du hor poetak, litote bat zehazki: ezezkoaren bidez leundu egiten du itxuraz esapidea, baina egiazki kontrakoa gertatzen da, adiera indartzea alegia.
|
|
|
Arrutik ez dio heriotzari beldurrez begiratzen. Alegia, hil beharraren zama sentitzen du eta ez luke hil nahi, baina fededuna da eta heriotzaren ondoko betiko bizitzan sinesten du; horregatik, eta bizitza arantzaz jositako bide gogorra delako(?
|
Badakit
bera, alegia lurreko bizitza, dala atsegiñak ematen zurra?), hil beharra onartzea errazagoa gertatzen zaio.
|
|
|
Gure argudiobideetan aurrera eginez, literatura honek gizartearekin zein harreman duen
|
jakin
nahirik, hurrengo galderak honakoa behar du izan: Pizkundeko kulturaren eta literaturaren balioespena baldintzatzen duen kontzepzio honek nola ukitzen du literatura bere alderdi formaletan?
|
|
|
Honi guztiari buruz, nik
|
dakidala
, oso gutxi idatzi da eta ez da inoiz literatur historiaren ardatz bihurtu; hau da, feminismoak eta, oro har, edozein kritika biopolitikoak filologia nazionalistaren menpe iraun du. Bada garaia feminismoak eta kritika kulturanitzak nazionalismoaren espetxe filologikotik atera, eta zentraltasun postnazional bat izan dezan euskal literaturaren historia pentsatzerakoan, ez bakarrik XX. eta XXI. mendeetan, baizik eta historia osoan zehar.
|
|
|
XIX. mendetik hona ugari izan dira gure literaturaren historian aurkituriko katebegiak, denak ere gogoangarriak, Lazarragarenak besteko distira erakutsi ez badute ere. Katebegi horietako batzuk ezustean azaldu dira, inork gutxik haien berri
|
zekiela
gure artean: horietakoa izan liteke Mikoletarena, laster mintzagai izango dudana, eta haren antzera beste asko eskuizkribu eta orri solteetan geldiro geldiro agertu direnak XX. mendean zehar ikertzaileek artxiboetan egindako lanari esker.
|
|
|
Beste batzuekin alderantziz gertatzen da:
|
badakigu
haien berri baina ez ditugu aurkitu.
|
|
|
XVII. mendeko bilbotar horren lanak non eta Britainia Handian izan zuen oihartzuna eta jaso zuen benetako arreta (Zulaika, 2009), hango hizkuntzazale baten mandatuz idatzi zenez gero euskal poesiari buruzko atala biltzen duen Modo breve de aprender la lengua vizcaína, zeinaren eskuizkribu bakarra oraindik Londreseko British Libraryn gorde den. Euskaldunok ostera XIX. mendera arte itxaron behar izan genuen Mikoletaren lanaren berri
|
jakiteko
, itxura guztien arabera.
|
|
|
Angulemako Margaritak, Joana Erreginaren amak, babestu zituen intelektual eta idazleetako batek, Rabelais ek, hain justu, Nafarroako Gortean igarotako egonaldi baten ondoren, bere Pantagruelen (1532) euskarazko zenbait hitz jasotzeak, euskararen oihartzunak Gorteraino iritsiak zirela pentsatzeko bidea irekitzen du, edo, agian, baita gehiagorako ere: bazirela euskaraz
|
zekitenak
. Haatik, Frantzisko I.a Frantziako erregeren arreba Angulemako Margaritaren laguntzatik ez zen erne euskaraz idatzitako testu bakar bat ere eta norbaiten idazte egintza sustatu bazuen, ez da bakarrik galdua dela, baizik eta berririk ere ez dela geratu, galdutako beste testu batzuei buruzko albisteren bat ailegatu zaigunean.
|
|
|
Juan San Martinen antologiari arretaz erreparatzea komeni da, zeren, garai
|
jakin
eta labur bateko produkzioaren antologiek ohi duten moduan, San Martinen Uhin berriak hogeita bost poeta bildu zituen, 1930az geroztik sortuak eta 1963 eta 1969 artean plazaratuak. Aldi jakin bateko euskal olerkigintzaren poetika berri bat eman nahi zuen ezagutzera antologia horrek.
|
|
|
Garaiko zentsura legearen arabera, derrigorrezkoa zen argitaratzeko baimena eskatzea, baina Onaindiak intsumisioaren bidea hartu zuen eta ez zuen tramitea bete, ez antologiaren kasuan eta ez Olerti aldizkariaren kasuan ere. Baimenik gabe argitaratzen zituen, bere adierazpenen arabera, ba omen
|
zekielako
aldez aurretik baimenik ez ziola Gobernuak emango, eta horregatik. Suplemento Poético de Karmel, jarri omen zion bigarrenari estalgarri gisa eta baimenik eskatu gabe atera.
|
|
|
Genero poetikoaren kanonari dagokionez, Onaindiaren antologiaren zabaltasunak zenbait poetaren Parnasoa osatu eta kontsakratzeko bidea ireki zuen, baina beste askori aipamen hutsa besterik ez zien eman. Nola da hori posible, egile ezezagunen testuez gain, 300 idazleren testuak bildu zituela
|
jakinik
–Erantzuna da proportzionaltasunaren erabilera esanguratsua hautatu zuela, idazle garrantzitsuagoen testu gehiago jasoz eta garrantzi gutxiagokoen presentzia testimoniala bakarrik eginez.
|
|
|
Mende osoko testuen antologia orokor gisa, testu errepresentatiboen hautua? egiten duela dio Izagirrek, hartara, poetika baten, joera edo bilakaera baten norabide
|
jakinik
frogatzeko lanik hartu gabe. Horregatik, naturaltasunez dakartza gudaurreko eta ondoko egileen testuak, garbizaleenak eta euskara funtzionalarenak, herrikoiagoak eta kultuagoak, kontserbadoreak edota progresistak, ustez eta beti literaturaren berezko balio irizpide bati leial zaiola sinetsiz.
|
|
|
Salbat Monho edo Jean Baptiste Elizanburu ez dira Bilintx edo Felipe Arrese Beitiarentzat erabiltzen diren irizpideekin osoki esplikatzen ahal. Edo, hobe erranez, mementoan ez
|
dakigu
horren egiten.
|
|
|
baten hautua egiten da.
|
Jakinez
, kopuruen aldetik sekulan baino indartsuagoa dela literatura garaikidearen ekoizpena, automatikoki desoreka diakronikoaren indartzera behartuak dira egungo historialariak. Bi aukera horiengatik, azken 30 urteren tokia handitu da, ezinbestez, argitaratu diren euskal literaturaren historietan.
|
|
|
Estatu Batuetan sortua, eta geroago beste lurralde batzuetara hedatua. Nobela beltza, polizia nobela intelektual klasikotik urruntzen da, eta, horregatik, ez da beti inportantea hiltzailea zein den
|
jakitea
edo asmatzea (Hernandez Abaitua, 1982).
|
|
|
Zein da nire identitatea, gizonetik emakumerako transexual heterosexual batekin harreman bat duen gizonez jantzitako drag queen transgenero bat banaiz, kontuan hartuz nik ez
|
dakidala
trans dela. Eta onartzen badut banekiela trans dela, zer?
|
|
|
Zein da nire identitatea, gizonetik emakumerako transexual heterosexual batekin harreman bat duen gizonez jantzitako drag queen transgenero bat banaiz, kontuan hartuz nik ez dakidala trans dela? Eta onartzen badut
|
banekiela
trans dela, zer. Eta emakumez jantzita banago, zer?
|
|
|
Priscilla L. Waltonek eta Manina Jonesek (1999, 63) diote emakumezkoen eleberri gogorrek funtzionatu zutela, giza gaien espazioa bereganatzen
|
jakin
zutelako bestela emakume irakurleak jabetuko ez liratekeen moduan.
|
|
|
Argitaletxe berarekin argitaratu berri du azken nobela, Boga boga (Susa, 2012) (Ikus < www. basqueliterature.com/es/Katalogoak/egileak/ borda>). Egileaz eta haren obraz gehiago
|
jakiteko
honatx hainbat iturri. Aurreratu behar da, halere, pertsonaia femenino protagonistak,, lehen parodia liburutik (Basilika, 1985)?, kritika soziala eta politikoa (100% basque, 2001), besteak beste, konstanteak direla bere narratiban.
|
|
|
Artikulu honen ondorio nagusi gisa esan daiteke Amaia Ezpeldoik ondo ezkondu dituela egun bizirik dagoen ideologia postmoderno feministak queer teoriaren inguruan eraiki duen diskurtsoa eta detektibeen gizonezko mundu hegemonikoaren ikuskera. Periferiatik erdigunera doan identitate gatazka eta horren diskurtsoa, hizkuntza eta espazio askotariko eta hibridatuak eraikitzen
|
jakin
du, eta horrek bi eremu hain kontrajarrien mugak kimatzea ekarri dio. Ezpeldoiren sinesgarritasuna, gainera, kontestualizazio txukun eta egoki batetik dator.
|
|
|
Bata, bere ondasunen aitorpena, bi ezkontzetako seme alabek ondasunen gorabeherak
|
jakiteko
eta liskarrik ez sortzeko helburuz egina, ordura arte ez baitzuen ondasunen inbentariorik egin.Aitorpen horretan E. M. Azkuek adierazten du ez zuela ondasunik irabazi lehen ezkontzan(), bai zorrak egin (etxearen mailegua, jateko eta janzteko gastuak, Alfontsoren piano ikasketak Mungian eta Conrado eta Solen inudea), eta zorrok bigarrenez ezkondu ondoren (1857) kitatu zituela. E. M. Azkueren borondatea zen, bera bere emaztea baino lehen hilez gero, seme alaba guztiek eskubide berdinak izatea, ezkontza batekoak balira bezala, eta bere alarguna (M. Karmen Aberasturi) amatzat hartzea, eta honek ondasunak erabiltzeko ahalmena izatea (ERANSKINAK:
|
|
|
1936ko omenaldirako Carlos Solano pintoreak Eusebio Mariaren koadro bat marraztu zuen, eta udaletxean jarri zuten; izan ere, aitaren koadroaren eta seme euskaltzainburuaren presentzian ospatu ziren jaiak. Koadroa Resurreccion Mariaren jabetzakoa zen, baina Udalak eskatu zion udaletxean gelditu zedila (1936/07/15). Egun koadro horren arrastorik ez dugu, ez
|
dakigu
non egon litekeen, ez zer gertatu den, Lekeitioko udaletxean ez baitago.
|
|
|
E. M. Azkuek ez zuen poema libururik argitaratu. Haren poemak zein diren eta ez diren
|
jakiteko
, lehenik, transmisioa eta autoretza arazoen sorburua azalduko dugu, eta arazo horien erakusburu bat jarriko: –Carlistenac?
|
|
|
Egia esan, nolabaiteko duda azaldu zuten argitaratzaileok Parnasorako Bidean edo J. A. Uriarteren Poesía Bascongada, Dialecto Vizcainobilduman baino agertzen ez direnei buruz: , ez
|
dakigu
Uriartek edo Manterola. R. M. Azkuek erabili eben bildumen atalen bat diran edo beste bideren batetik heldu ziran honeen eskuetara.?
|
|
|
Bertso horiek J. A. Uriarte frantziskotarrak (Arrigorriaga 1812. Zarautz 1869) baino ez ditu biltzen, ez baitira ageri E. M. Azkueren eskuizkribuetan, ez argitalpenetan ere. Ez
|
dakigu
bertsopaperetan agertu ziren edo nondik jaso zituen Uriartek. Uriartek nonbaitetik kopiatuta jarri zituen bere bilduman (eskuizkribuan 143 orrialdeetan, Kortazar. Billelabeitiaren edizioan 93 or.). Uriarteren bilduman ustezko egilearen izena ageri da parentesi artean:
|
|
|
Bermeon bizi izan ziren biak eta Uriartek adierazten dio Bonaparteri berak bultzatuta ondu dituela Azkuek bertso asko eta bizkaierazko poeta onena dela (Ruiz de Larrinaga 1957: 333). Bestalde, bertsoen egilea karlista amorratua agertzen da, eta
|
badakigu
E. M. Azkue ere ideologiaz eta hizkeraz tradizionalista porrokatua zela.
|
|
|
Uriarteren bilduman egilearen izena askotan agertzen da (maizenik parentesi artean), baina ez beti. Adibidez, alegien multzo mardulean ez da J. A. Mogel, Iturriaga edo Uriarteren ordena bereko kide zen J. M. Zabalaren izenik agertzen, alegia gehienen egileak haiek izanik; ez bide
|
zekien
norenak ziren. Egile batzuen bertso sorta guztiak ere ez ditu biltzen Uriartek, nahiz asmo hori zukeen.
|
|
|
Hirugarren eragozpena: Uriarteren eta E. M. Azkueren arteko harremanei buruz ez
|
dakigu
gauza handirik (Astigarraga. Bijuesca 1990: 16).
|
|
|
Uriartek Bonaparteri eginiko gutunetan Bilboko Gabon kanta batzuk aipatzen dizkio, 1814, 1816, 1820 urteetakoak (Ruiz de Larrinaga 1954, X, 265), baina ez egilearen izenik.Seguru asko ez
|
zekien
1820koen egilea B. Mogel zenik. Izan ere, Bilboko Gabon kantak bertsopaper inprimatuetan ateratzen ziren, egilearen izenik gabe; horregatik, ez Uriartek, ez Manterolak ez zuten ezagutzen Bizenta Mogel Gabon kanten egile gisa (bai alegialari gisa).
|
|
|
Izan ere, Bilboko Gabon kantak bertsopaper inprimatuetan ateratzen ziren, egilearen izenik gabe; horregatik, ez Uriartek, ez Manterolak ez zuten ezagutzen Bizenta Mogel Gabon kanten egile gisa (bai alegialari gisa). Bonapartek eta batez ere J. Urquijok batu zituzten Bilboko Gabon kanta horiek, baina Bizentarenak zirenik ez
|
zekiten
; ezta Uriarteren gutunen argitaratzaileak ere, Ruiz de Larrinagak.
|
|
|
Egile horiek lehen karlista gerratea bizi izan zuten eta ez zuten bertso libururik argitaratu.Bertsoen, batez ere bertso anonimoen? egileak nor ziren
|
jakiteko
eragozpenak handiak ziren XIX. mendean.Hona beste adibide bat: Uriarteren bildumako hirugarren multzoa Gabon kantek osatzen dute (ez, ordea, Bilbokoek, guk aztertuek). Haien arteko bat edo beste ez ote Bizentaren eskukoaedo, behintzat, haren eraginpekoa?
|
|
|
bertsoen, Bilboko Gabon kanten nahiz Mogel neba arreben ustezko edo balizko bertsoen kasuak adierazten du transmisioaren katean etenak izan ditugula XIX. mendean, eta arazoak ditugula orduko poesiagintza ezagutzeko. Mogel neba arrebek baino oinordeko leialagorik izan zuen E. M. Azkuek, batez ere bere seme Resurreccion?, baina, Mogel neba arrebek bezalaxe, desertuko bakardadean ibili behar izan zuen Eusebio Maria Azkuek erebere garaian, ia poemarik argitaratu gabe hil baitzen, eta, eskuizkribuak zabaldu zituen arren, eskuizkribuok sakabanatzean ez
|
baitakigu
zehazki hari edo beste nori egotzi olerki hau edo bestea. Beraz, hutsune ugari nabari dira oraindino XIX. mendeko euskal idazleen ezagutzan, eta dugun ezagutza partziala osatzen lagundu behar dute arlo desberdinetako ikerketek (biografia, pentsamoldea, bertsoen harrera, testuingurua, bertsogintza, estiloa, testuartekotasuna, testu kritika, etab.).
|
|
2014
|
|
|
(Empleado como anafórico, para introducir algo que se va a decir a continuación). v. 1 zera (2). Orra ba, nik
|
jakin
nai nukena da... alegia... zera... Erri ontan bazkaitara norbait eraman nai danean, nola esaten zaio?
|
|
|
Xinan, berriz ere arrastatu dute Mgr Zhiguo apezpikua, hamabigarren aldikotz, erran nahi baita usaia baduela, baina behar da
|
jakin
badirela hango gobernu komunistak onartu apezpiku" ofizialak" eta besteak, eta hau beste hetarik izanki, hots, libertatea mugatua dutela. [EPD prentsa, Herria]
|
|
|
Batetik, irakaskuntzan eta industrian gai bakoitzari buruz adituak diren pertsonak kontratatu ditugu ariketak idazteko. Hau da, arlo bakoitzean, mundu osoko onenak laguntzen ari zaizkigu kapitulu bakoitzeko oinarrizko kontzeptuak aztertzen modu berriak bilatzeko, eta irakurleak material horri buruz jaso duen informazioa zenbat ulertu duen
|
jakiteko
. [EHU, Konputagailuen arkitektura, Hennessy, John L. et al. (EHU, 2009) Sarrera]
|
|
|
Alabaina, Albuquerquetik Flagstaffera zihoan bide handitik bazterturiko lege eta jainkorik gabeko cow-boy deabruek edo berrehun kilometro eskasetan zegoen Mexikoko mugatik etorri gosaio pikarraiek ardiak ebasteko raid delakoak antolatzen zituzten. Orduan, bospasei gizon armatu bakarraren kontrako borroka horretan, erasoak irauten zueno, artzainak
|
bazekien
hobe zuela arroila sakon baten gerizan geratzea. Hilarena egitea, hots.
|
|
|
Darmstad agentziak du horren berri eman: lehen aldikotz
|
jakin
da hari esker, ura badela hormatua edo karroindua Marteren gainean, alde batean segurik. Haren azalean bide da ur hori, nahiz oraino ez dakiten zenbat, ez eta ere sasoinka den hormatua, baititu Marzok ere bere gisako uda neguak.
|
|
|
lehen aldikotz jakin da hari esker, ura badela hormatua edo karroindua Marteren gainean, alde batean segurik. Haren azalean bide da ur hori, nahiz oraino ez
|
dakiten
zenbat, ez eta ere sasoinka den hormatua, baititu Marzok ere bere gisako uda neguak. Bestalde, hango mendien berri ere badaki orai gizonak, gero ta gehiago, hots, hemengoak baino hiruetan goragoak direla bana beste:
|
|
|
Haren azalean bide da ur hori, nahiz oraino ez dakiten zenbat, ez eta ere sasoinka den hormatua, baititu Marzok ere bere gisako uda neguak. Bestalde, hango mendien berri ere
|
badaki
orai gizonak, gero ta gehiago, hots, hemengoak baino hiruetan goragoak direla bana beste: 27 kilometra gora haundiena, Everestek hiruetan gutiago dituelarik [EPD, HERRIAK ETA GIZONAK, SINADURARIK GABE," HERRIAK ETA GIZONAK"(, 2 or.)]
|
|
|
«Badakigu ez dugula ezer aldatuko, ezer irauliko, baina literaturaz hitz egiteko gogoa genuen eta horren inguruan elkartu gara aldizkaria egiteko», azaldu du Ibon Egañak, sustatzaileetako batek. Aldizkariak ez du maiztasun
|
jakinik
izango, eta blog baten ereduari jarraitzen dio. Hots, argitaratu ahala mezuak ikusgai dituen sareko gune bat da.
|
|
|
Gu ailegatu orduko aspaldi itzalia zen egiazko borroka, erran nahi baita, gizonez gizon, buruz buru eta berdinez berdin egiten dena. Noraino izan zen hura odoltsua ez
|
dakit
. Zubi gotortuan, ate inguruan eta karriketan ez zen soldadu hilik falta.
|
|
|
Aldaketa soziodemografiko sakonak ezagutu ditu Euskal Herriak azken urteotan: Uriak seinalatutako moduan (2014), duela 30 urte ez bezala, euskaldunak etxe elebidunetan sakabanatuta daude nagusiki, euskararik ez
|
dakiten
lagun askorekin bizikidetzan, eta, horrez gain, euskaldun guztien erdia baino gehiago Euskal Herriko sei udalerritan bizi dira: Bilbo, Gasteiz, Donostia, Barakaldo, Getxo eta Irunen, hain justu.
|
|
|
Urte horretako Gabonetan milaka euskaltzale bildu ziren Euskal Herriko bost kirol zelaitan. Ekitaldia oso ondo atera zen, bazirudien hurbil zegoen mende berriak aurrerakada nabarmena ekarriko ziola euskarari baina aurreikuspenak, honezkero ederto
|
dakigunez
, ez ziren bete.
|
|
|
Hizkuntza paisaia aldatzeaz harago doa izen emate hau, hiriko eraikin nagusien bataioa hiriaren zuntzik sentiberena ukitzera heltzen den esangura sakoneko ekintza baita (horri buruz jardungo dugu aurrerago, 4.1 puntuan). Ezin
|
jakin
, hori bai, gertaera hori inflexio puntu baten adierazle izango ote den.
|
|
|
Badugu euskaraz bizitzeko gai dela
|
badakigun
masa kritiko gero eta zabalago eta anitzagoa, euskalgintzak antolatzen duenaren xede talde egoki izan daitekeena. Badugu euskaraz bizitzeko hautua modu kontzientean egin duen jende multzo zabala ere (batzuk, majo sufrituta, euskaltegitik atera berriak; gero eta gehiago, etxean aurreko belaunaldietatik euskara jasotzeko zortea izan dutenak).
|