|
2008
|
|
|
1961 urtean, Oteizak aurreko testuetan garatutako ideia estetiko guztiak liburu bakar batetan biltzeko saiakera egin zuen, bere helburu nagusia bere artearen garapenaren ildo logikoa ulertzea baitzen, ezaguna suertatzen zaigun Ley De los Cambios en el Arte (Oteiza, 2007a: 501) deritzon legearen bidez. Quousque tandem?! eko orrietan saiakera horren berri aurkitu
|
dezakegu
: «Beste bat zen liburu hau.
|
|
|
Liburua alde batera uzteko arrazoiak ezin
|
ditzakegu
garbi jakin, baina guk bi posibilitate proposatuko genituzke: lehenik Oteizak aurreko ideia guztiak era argi batean sintetizatzeko zailtasunak aurkitzen zituen.
|
|
|
Eta bigarrenik, bere azken lana kontsideratzen zuen Montevideoko. Monumento a Battle y Ordoñez? proiektua burutu ezinak sorrarazi zion atsekabeak zerikusia izan
|
zezakeen
. Gogora dezagun 1959an Oteizak eta Roberto Puig arkitektoak proiektu bat aurkeztu zutela Uruguaiko lehendakaria izan zen José Batlle y Ordoñez omentzeko antolatu zen lehiaketara24 Proiektu horrek eskultura eta arkitektura uztartzen zituen, eta Oteizarentzat, bere ibilbideko azken proiektua izango zen, eskultura espazio arkitektonikoaren barruan desagertuko baitzen.
|
|
|
proiektua burutu ezinak sorrarazi zion atsekabeak zerikusia izan zezakeen. Gogora
|
dezagun
1959an Oteizak eta Roberto Puig arkitektoak proiektu bat aurkeztu zutela Uruguaiko lehendakaria izan zen José Batlle y Ordoñez omentzeko antolatu zen lehiaketara24 Proiektu horrek eskultura eta arkitektura uztartzen zituen, eta Oteizarentzat, bere ibilbideko azken proiektua izango zen, eskultura espazio arkitektonikoaren barruan desagertuko baitzen. 1961eko lehiaketan garaile suertatu arren, Quousque tandem?!
|
|
|
Aipatu dugun Arte cromlech liburu proiektuko ideia nagusiak Quousque tandem?! honetan aurkitu
|
ditzakegu
, batez ere: –El arte hoy, la ciudad y el hombre?
|
|
|
Haurraren deserosotasun edo larritasun horretan guk gizaki guztiok definitzen [ditugun] eta nolabait filosofia, erlijioa eta arte diren salbamen izpiritualeko hiru bide hauetako batera hurbiltzen gaituen existentziaren sentimen tragikoa esnatzen da jada. Izan baitira, hiru diziplina, esan
|
dezakegu
, gizakiak Jainkoarekin dituen harremanetakoak, gure bihotzean nahasten eta bat egiten direnak, baina teknikoki eta desberdinak eta lokabeak direnak (Oteiza, 2007a: 503).
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan
|
baitezaket
eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Gogora
|
dezagun
berriz Quousque tandem?! liburuaren hasierako esaldia:
|
|
|
Hau guztia esanda, zein zentzu eduki
|
dezake
Quousque tandem?! liburuak gaurko irakurlearentzat?
|
|
|
liburu eskultura bat baita. Beste era batean azaltzearren, eskuetan hartu eta irakur daitekeen kollage handi bat dela esan
|
genezake
, berak egiten zituen kollage eskultura horietako bat bezalakoxea1.
|
|
|
Liburuaren erdiko aldean argazki sorta bat aurkitu
|
dezakegu
. Beraien antolakuntzak argitzen digu nolakoa den egilearen pentsatzeko modua, ezin esan baitaiteke irudi hauek liburuan esandakoaren ilustrazioa direnik.
|
|
|
–Euskal arimaren ulerkera estetikorako saioa?. Hala ere, gaur egun, hori Oteizaren beste tranpa bat ez ote den galde
|
geniezaioke
geure buruari.
|
|
|
eskuetan hartzen dugunean, galdera hau egin genuke: zein irakurketa edo zein ondorio atera
|
ditzakegu
orain. Gaur egun zer eskaini diezaiokete Oteizaren eskultura eta idatziek Oteizaren artelanetara lehen aldiz inguratzen den ikusleari?
|
|
|
zein irakurketa edo zein ondorio atera ditzakegu orain? Gaur egun zer eskaini
|
diezaiokete
Oteizaren eskultura eta idatziek Oteizaren artelanetara lehen aldiz inguratzen den ikusleari. Euskal kulturaren mugetatik kanpo, ba al du Oteizaren lanak dimentsio unibertsalik? 11
|
|
|
Gogora
|
dezagun
ezen, eskulturaren esparruan, Oteizak bere lanaren zati garrantzitsuena 50eko hamarkadan burutu zuela. Hamarkada horretan, nazioarteko testuinguru artistikoan, arteari, edo zuzenago, arte abstraktuari kutsu espiritual nabarmena ematen zioten artistak aurki ditzakegu, hala nola Mark Rothko, Giacometti, Barnett Newman, Ad Reinhardt, Clyfford Still edo Jackson Pollock, batzuk esatearren.
|
|
|
Gogora dezagun ezen, eskulturaren esparruan, Oteizak bere lanaren zati garrantzitsuena 50eko hamarkadan burutu zuela. Hamarkada horretan, nazioarteko testuinguru artistikoan, arteari, edo zuzenago, arte abstraktuari kutsu espiritual nabarmena ematen zioten artistak aurki
|
ditzakegu
, hala nola Mark Rothko, Giacometti, Barnett Newman, Ad Reinhardt, Clyfford Still edo Jackson Pollock, batzuk esatearren. Oteiza ere talde horretan koka dezakegu dudarik gabe.
|
|
|
Hamarkada horretan, nazioarteko testuinguru artistikoan, arteari, edo zuzenago, arte abstraktuari kutsu espiritual nabarmena ematen zioten artistak aurki ditzakegu, hala nola Mark Rothko, Giacometti, Barnett Newman, Ad Reinhardt, Clyfford Still edo Jackson Pollock, batzuk esatearren. Oteiza ere talde horretan koka
|
dezakegu
dudarik gabe. Beraien jardueran ezberdintasun nabarmenak izan arren, artista horien guztien lehen artelanek mundu mitikoen eragin zuzena daukate.
|
|
|
aparte lagata, Oteizak zer nolako testuak argitaratu zituen ikusteko ere balioko baitigu. Testu horietan eskulturak eta idazkiak lotzen dituen hari fin bat aurki
|
dezakegu
, 1929an hasi eta Quousque tandem?! libururaino iristen dena.
|
|
|
1870eko Tratatuaren inguruan sortutako gatazkaren funtsezko arrazoia ondoren sinatutako akordio sorta baten existentzia litzateke, eta horien artean aurkitu
|
ditzakegu
1961eko abenduaren 18ko Nota Elkartrukea eta 1992ko uztailaren 23ko Espainia eta Uruguai arteko Kooperazio eta Adiskidetasun Tratatu Orokorra. Bi horiek aurrekoa espresuki indargabetu ez arren, haren edukia moduren batean aldatzen dute.
|
|
|
Puntu honetan, beraz, argitu gabe dago dena; izan ere, ezinbestekoa suertatzen zaigun interpretazio lan horrek bi tratatuak aldi berean aplikatzea posible dela ondoriozta
|
baitezake
bateragarriak direla ikusiz gero. Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela.
|
|
|
Puntu honetan, beraz, argitu gabe dago dena; izan ere, ezinbestekoa suertatzen zaigun interpretazio lan horrek bi tratatuak aldi berean aplikatzea posible dela ondoriozta baitezake bateragarriak direla ikusiz gero. Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta
|
dezake
ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela. Zentzu horretan, bere garaian Vienako Hitzarmenaren erredakzio komitearen presidentea zen M. Yasseen ek esan bezala, komenigarria litzateke honako hau geratzea:
|
|
|
Beraz, egin beharreko interpretazio lanak markatuko du zein den Uruguaiko etorkinei aplikagarri zaien araudiaren errealitatea. Interpretazio harmonizatzaile baten ondorioak testu ezberdinen bateragarritasuna suposa
|
zezakeen
, eta kontrako jarrerak, berriz, testu ezberdinen bateraezintasun posiblean intzidentzia izango zukeen. Azkenean, Vienako Hitzarmenaren 30 artikuluaren aplikazioa, kasu honi dagokionez, erabiliko diren interpretazio irizpideetara irekita egongo da erabat.
|
|
|
Hitzarmen horrek, egun, atentzio berria sortu du, oraingoan berriz, amerikar kontinentetik Espainiarako bidean gauzatzen diren migrazio fluxuak direla eta. Espainiako autoritateek hitzarmen hau Uruguaiko herritarrei ez aplikatzearen jarrerak erantzun sendoa piztu du uruguaitarren aldetik, bai arlo politikora bai judizialera zabalduz, bi aldeen gobernuei tratatu horren aplikazioa gauza
|
dezaten
beharrezko gestioak egin ditzaten eskatuz eta, aldi berean, auzitegietan eskubide horiek galdatuz.
|
|
|
Hitzarmen horrek, egun, atentzio berria sortu du, oraingoan berriz, amerikar kontinentetik Espainiarako bidean gauzatzen diren migrazio fluxuak direla eta. Espainiako autoritateek hitzarmen hau Uruguaiko herritarrei ez aplikatzearen jarrerak erantzun sendoa piztu du uruguaitarren aldetik, bai arlo politikora bai judizialera zabalduz, bi aldeen gobernuei tratatu horren aplikazioa gauza dezaten beharrezko gestioak egin
|
ditzaten
eskatuz eta, aldi berean, auzitegietan eskubide horiek galdatuz.
|
|
|
Auzitegi horren 2002ko urriaren 10eko sententziak ondorioztatzen zuenez 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatuari zegokionez, Txilerekin (1958ko maiatzaren 24koa, urte bereko urriaren 28ko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) eta Perurekin (1959ko maiatzaren 16koa, urte bereko abenduaren 15eko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) sinatutako antzeko tratatuei aplikatutako jurisprudentzia irizpide berdintsuak aplikagarri zitzaizkion, ondorioa izanik, bertan jasotakoa «una remisión específica del contenido propio, y no sólo una abstracta remisión a la legislación de los Estados firmantes» bezala ulertzea. Horrela, dagoeneko sala horrek aurretik finkatutako jurisprudentzia bati jarraiki2, tratatu horietan espainiar legedira egindako igorpenak jarduera horien (lana, erresidentzia,?) egikaritzan ondorioak izan
|
zitzakeen
baina inola ere ez Espainian lan egiteko eskubidearen titulartasunean, «amplia y suficientemente recogido en los Convenios con Chile y Perú, y también en similares términos por el Convenio con Uruguay». Honek guztiak estatu horietatik zetozen herritarrei espainiar herritarrekin berdintasun maila batean mota guztietako irabazizko jarduerak aurrera eramateko atea irekitzea suposatzen zuela zirudien.
|
|
|
Lerro hauetatik, beraz, berriz ere, aldeen arteko akordioari egin behar zaio dei, bereziki, 1992ko Tratatu Orokorreko lehenengo artikuluan aurreikusitako Goi Mailako Komisioari erreferentzia berezia eginez, hori baita bide azkarrena eta zuzenena behin betiko nazioartean gatazka honi amaiera emateko, aldeek berek talka egiten duten tratatuetariko batean jasotako bidea dela ez ahaztuz. Hori gertatzen ez den bitartean, espainiar auzitegiek hartutako bideak Uruguaiko biztanleei erresidentzia eta lana eragotziko dizkie egitatezko modu batean, baina Uruguaiko gobernuak hartzen duen jarreraren zain mantendu da betiere Espainiako Administrazioa, nazioarteko ordenamenduan benetako gatazka baten sorrera suposatu
|
dezakeelako
eta, ondorioz, bere kontrako ekimenak hartzea gerta litekeelako. Beraz, Espainiako Auzitegi Gorenak Administrazioa lagunduz zauri honi benda jarri badio ere, zauriak itxi gabe jarraitzen du, eta oraingoan ondorioak nazioarteko ordenamendu mailan kokatzen dira.
|
|
|
Hutsegiteen azterketa eginez gero, hiru arlotan sailka
|
ditzakegu
: koherentziarekin loturikoak, kohesioarekin loturikoak eta zuzentasunarekin loturikoak:
|
|
|
Laugarrenik, rol jokoetan, MINTZA 2 ariketan, ez ditugu aurkitzen parte hartzaileen rolen araberako estatus ezberdinen ondorioz espero
|
genitzakeen
ñabardurak. Berdin hitz egiten dute guztiek eta berdin zuzentzen diote hitza elkarri.
|
|
|
Hala ere, aldagai indibidualek pisu handia dute beste hizkuntzetako emaitzei begiratuz gero, askotan emaitza kaskarragoa lortzen baitute 5 urterekin hasitakoek. Ikus
|
dezagun
aldagai honen eragina gaitasun komunikatiboa osatzen duten gaitasun ezberdinetan:
|
|
|
Bestetik, 5 urterekin hasitakoek gaztelaniazko IDAZ 2 probetan, hartzaileari formalki zuzentzeko agertu duten ezintasun handiagoa. Azken datu horrek, 5 urterekin hasitakoen multzoa osatzen dutenen maila eskasagoa erakus
|
dezake
.
|
|
|
Aldagai nagusien azterketa nahiz kuantitatiboki nahiz kualitatiboki egin
|
genezake
, baina gaitasun komunikatiboarenak galdu egingo luke lehen hurbilpena erabiliko bagenu. Horregatik, gaitasun komunikatiboan sakontzeko azterketa kualitatiboari eutsiko diogu, nahiz eta badakigun, ezinbestez, mugak ekarriko dizkigula erabaki horrek lortutako emaitzak ondorioetara ekartzean.
|
|
|
Gaur egun, gizartearen esparru anitzetan ugariak dira jende arruntaren edo interes taldeen parte hartzearen aldeko ideiak eta mota desberdinetako saiakerak. Duda barik esan
|
genezake
, beraz, parte hartzearen erretorika modan egon dela azken hamarkadan politikan edo ekonomian aritzen diren teknikari edo agintarien ahotan. Hitz beraren erabilera orokortzeak, ordea, ez du esan nahi fenomeno berberaz ari garenik une oro; izan ere, moda horren atzean, helburu, interes eta praktika desberdinak, eta batzuetan kontrajarriak, ezkutatzen baitira2 Hots, parte hartzea ez da gauza bera batzuentzat edo besteentzat, ez da helburu berekin erabiltzen, eta, ondorioz, antzeko diskurtsoen baitan oso egitate desberdinak aurki ditzakegu.
|
|
|
Duda barik esan genezake, beraz, parte hartzearen erretorika modan egon dela azken hamarkadan politikan edo ekonomian aritzen diren teknikari edo agintarien ahotan. Hitz beraren erabilera orokortzeak, ordea, ez du esan nahi fenomeno berberaz ari garenik une oro; izan ere, moda horren atzean, helburu, interes eta praktika desberdinak, eta batzuetan kontrajarriak, ezkutatzen baitira2 Hots, parte hartzea ez da gauza bera batzuentzat edo besteentzat, ez da helburu berekin erabiltzen, eta, ondorioz, antzeko diskurtsoen baitan oso egitate desberdinak aurki
|
ditzakegu
.
|
|
|
Hiru kontzeptuok prozesu batean ekitearen seinale dira, baina ez dute pauso horien noranzkorik azaltzen. Eta, beraz, garapeneko parte hartzearen anbiguotasuna horrela defini
|
dezakegu
: komunitate edo giza taldeen garapeneko parte hartzeak balio dezake, batetik, komunitate edo giza talde horiek aldaketa barik dirauen sisteman barneratzeko (bazterketa sortzaile den sisteman, hain zuzen), edo balio dezake, bestetik, gizartea eraldatzeko eta subjektu horien enpoderamendurako.
|
|
|
Eta, beraz, garapeneko parte hartzearen anbiguotasuna horrela defini dezakegu: komunitate edo giza taldeen garapeneko parte hartzeak balio
|
dezake
, batetik, komunitate edo giza talde horiek aldaketa barik dirauen sisteman barneratzeko (bazterketa sortzaile den sisteman, hain zuzen), edo balio dezake, bestetik, gizartea eraldatzeko eta subjektu horien enpoderamendurako. Berezko anbiguotasun hori dela eta, azpimarratu nahiko nuke parte hartzearen formak eta helburuak hein handi batean baldintzatuko dituen erreferente ideologikoa kontuan hartzearen garrantzia, parte hartzearen definizio positibo berak erreferente normatibo bat eskatzen baitu (Dubois, 2000).
|
|
|
Eta, beraz, garapeneko parte hartzearen anbiguotasuna horrela defini dezakegu: komunitate edo giza taldeen garapeneko parte hartzeak balio dezake, batetik, komunitate edo giza talde horiek aldaketa barik dirauen sisteman barneratzeko (bazterketa sortzaile den sisteman, hain zuzen), edo balio
|
dezake
, bestetik, gizartea eraldatzeko eta subjektu horien enpoderamendurako. Berezko anbiguotasun hori dela eta, azpimarratu nahiko nuke parte hartzearen formak eta helburuak hein handi batean baldintzatuko dituen erreferente ideologikoa kontuan hartzearen garrantzia, parte hartzearen definizio positibo berak erreferente normatibo bat eskatzen baitu (Dubois, 2000).
|
|
|
Zentzu horretan, eraldaketarako klabea ez da zenbat alditan dagoen erabakitzeko aukera, baizik eta biztanleek euren parte hartzea definitzeko bitartekoak izatea ala ez (Kaufman, 1997). Ibilbide horretan lagundu ahal duten erreferente normatibo ugari aipa badaitezke ere, kasu honetan garapen lankidetzarako izan
|
dezaketen
eragin eta onarpen orokortua dela eta, giza garapenaren eta garapen jasangarriaren teoriak jarriko ditugu gidari, hori bai, horiek ere zabalegiak direnez batzuetan, enpoderamendua ahalbidetzen duten neurri eta mugekin hartuta.
|
|
|
Zentzu berean 1993ko txostenak parte hartzea honela deskribatzen du: «Jendeak estuki esku hartzea beren bizitzetan eragina duten prozesu ekonomiko, kultural, sozial eta politikoetan... prozesu horien gaineko zuzeneko kontrol osoa edo zeharkako eta partziala izanik jardun
|
dezakete
... erabaki hartzerako eta botererako sarbide konstantea izatea da garrantzitsua» (NBGP, 1993). Gainera, esan ohi da parte hartzea garapenerako instrumentua eta helburua dela aldi berean, eta, beraz, ez dela une jakin bakar bateko egitate isolatua, baizik eta etengabeko prozesua (ibid.).
|
|
|
Aipatutako bigarren erreferentzia, garapen jasangarria, honela definitu ohi da: gaur eguneko belaunaldien beharrak asetzen dituen garapena, etorkizuneko belaunaldiek euren behar propioak ase
|
ditzaten
baldintzatu barik. Definizioan parte hartzearen garrantzia zuzenean antzematen ez bada ere, garapen jasangarriaren inguruko nazioarteko hitzarmen askotan arreta eskaintzen zaio, bereziki ingurumenaren babesa inplikatzen duten helburuak lortzeko estrategiak inplementatzeko garrantzitsua delako hainbat puntu kritikotan pertsona eta talde ororen inplikazioa.
|
|
|
Aurreko ataletan argi ikusi dugu ezen parte hartzeak erabilera kontrajarriak izan
|
ditzakeela
, eraldatzaileak ez diren helburuak ere bete ahal dituelako, eta egoera hori ekiditeko erreferente normatibo gisa erabiltzeko hainbat teoria proposatu ditugu. Orain, marko teoriko hori apur bat gehiago garatuko dugu, eta aurkeztuko ditugu parte hartzeko eredu eraldatzaileak sustatzeko bidean sakontasunez kontuan hartu beharreko hainbat eztabaida ildo.
|
|
|
Azken horretan, herriaren parte hartzeak helburu gisa esan nahi du botere ekonomiko, politiko edo kulturala ez dagoela talde edo elite konkretu baten menpe (Kaufman, 1997). Bestalde, parte hartzea eraldaketarako tresna moduan, aurretiaz baztertuta egon direnen ahotsa eta antolaketarako gaitasunak garatzeko bidea da, gehiengoak beren beharrak eta nahiak identifikatu, adierazi eta ase
|
ditzan
, arazo sozialak konpontzeko zuzenki lagunduz.
|
|
|
Lehenik, boterea sistema itxi baten barruan ondasun eskas eta finitu bat bezala ikusten duten gatazkaren ikusmoldearen teorikoak daude. Kasu honetan boterea zero batura suposatzen duen jokoa da, indibiduo edo talde batek izan
|
dezakeen
boterea ezin du beste batek aldi beran izan, batek irabazten duena besteen kontura da, eta horrexegatik banaketa gatazka gisa aurkezten da.
|
|
|
Bigarrenik, adostasunaren ikusmoldearen teorikoak daude, beraiek boterea etengabe heda daitekeela uste dute pertsonen abilezia balitz bezala, botereak gaitasun baten antza hartzen duelarik. Zentzu honetan indibiduo edo talde batek botere gehiago izateak ez du zertan beste baten kalterako izan, ez baitago hasierako botere dotazio mugaturik, eta gizarteak botere gehiago sor
|
baitezake
helburu komunak bilatu eta legitimatzen dituen heinean.
|
|
|
Izan ere, boterea multidimentsionala eta dinamikoa baita, eta, beraz, testuinguruaren arabera aldakorra izan baitateke. Ikuspegi horretatik, aldi berean funtzionatzen egon ahal diren lau botere modu identifika
|
ditzakegu
:
|
|
|
Ondasun edo baliabide (material edo sinbolikoa) finitu eta eskas baten gaineko kontrola hartzea da. Baliabide hori eskasa denez, batek duena ezin du beste batek aldi berean disfrutatu, eta, horrela, boterearen gatazkaren ikusmoldearekin identifika
|
dezakegu
.
|
|
|
Egiteko boterea edo ahalmena. Helburu konkretuak lortzeko gaitasun eta abilezien garapen gisa uler
|
dezakegu
. Talde desberdinek helburu komunak bilatzen dituzten heinean etengabean handitu daiteke botere mota hau, eta, beraz, ikusmolde kontsentsuzalearekin identifika dezakegu.
|
|
|
Helburu konkretuak lortzeko gaitasun eta abilezien garapen gisa uler dezakegu. Talde desberdinek helburu komunak bilatzen dituzten heinean etengabean handitu daiteke botere mota hau, eta, beraz, ikusmolde kontsentsuzalearekin identifika
|
dezakegu
.
|
|
|
Bi hauek lotuta egon daitezke norberaren kontzientzia hartzera zuzenduta dauden neurrian; lehenengoan, talde dinamika eta helburu bilaketa garrantzizkoa da, eta, bigarrenean, norberaren balioaren zentzua indartzea. Hauek ere ikusmolde kontsentsuzalearen baitan koka
|
ditzakegu
.
|
|
|
Bestetik, boterearen natura gatazkazalearen edo kontsentsuzalearen inguruko hausnarketatik abiatuta, enpoderamendu hori nola garatu behar den ulertzeko ideia garrantzitsuak atera
|
ditzakegu
. Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden pertsonen enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan gerta daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995).
|
|
|
dira. Zentzu horretan Cornwall en (2002) iritziz, badaude, batetik, soilik garapenean parte hartzeko diseinatu izan diren espazioak, beste batzuek parte har
|
dezaten
sortuak izan baitira, eta, bestetik, organikoki azaleratzen direnak, zeinak parte hartzen duten pertsona berberek asmatuak baitira.
|
|
|
Parte hartzeko espazioak nola, nork, zergatik eta zertarako sortzen edo betetzen diren jakitea funtsezkoa da beraz. Dena den, bi espazio mota hauen arteko muga ezin da zorrotzegia izan, bien arteko desberdintasuna ez baita soilik nork betetzen dituen, baizik eta bertan adosten diren estrategiek existitzen diren botere egiturak desafiatzen dituzten ala ez (Miraftab, 2004); zentzu horretan talde berdinek barruan eta kanpoan aldi berean egotea erabaki
|
dezakete
.
|
|
|
Aldi berean espazio baten sorrerak eta bertan parte hartzeak balio
|
dezake
identitate eta interes kolektibo berriak sortzeko, errealitate soziala zeharka eta oharkabean aldatu daitekeelarik. Hots, parte hartzeko espazio batean murgiltzean kide bakoitzak aurretiaz izaera edo nortasun bat badu ere, hori alda daiteke prozesu parte hartzailea aurrera doan heinean eta toki horren arauak onartzen diren heinean; hau hainbat giza mugimenduren instituzionalizazioaren adibidearekin garbi ikusten da.
|
|
|
Azkenik, espazioez hitz egiten badugu, eskalarekin loturiko kontuak ere aipa
|
ditzakegu
. Hau da, ea parte hartzeko espazioa maila lokalean, nazionalean edo internazionalean kokaturik dagoen, eta horren arabera gai batzuetan eragin daitekeen ala ez.
|
|
|
Lehenik, Rahnema k (1993) planteatzen du ezen talde batek (agentzia emaile bat, kasu) beste talde bat (landa inguruko jende txiroak osatutako elkarte bat, adibidez) enpoderatu
|
dezakeela
pentsatzen duenean, lehenak inplizituki onartzen du bigarrenak ez duela inongo botererik, eta ez hori bakarrik, baizik eta lehenak bigarrena enpoderatua izan dadin giltza baduela. Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko.
|
|
|
Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko. Kontua da horrelako mendekotasun egoeran aurkitzen diren gizarteak ez direla botere gabeak, gaitasun eta kontrol gabeak guk boterea planteatu dugun bezala, baizik eta beraiek beste elementu kulturaletan aurkitu daitekeen botere mota izan
|
dezaketela
.
|
|
|
Hirugarren argudioa oso lotuta dago garapen parte hartzaileak izan
|
dezakeen
arrisku batekin bestearen enpoderamendua bilatzen den heinean, bilaketa hori gure sopikuntza eta nahiaz zeharkatua egongo baita (Kapoor, 2005). Sopikuntza Iparraldeko gizartekook munduko ekonomia global kapitalistaren partaide onuradunak garelako, zeinak gure garapen lankidetzak konpondu nahi dituen bazterketak sortzen dituen.
|
|
|
Azkenik, subjektuetan zentratuta baina beste perspektiba batetik abiaturik, ezinbestekoa da berauen jarrera eta motibazio pertsonala aztertzea (Chambers, 1997). Metodologia parte hartzaile txukun bat izan
|
dezakegu
, baina finean hortik aterako dena, parte hartzaileen borondatearen esku dago beti.
|
|
|
Hasteko, parte hartzearen izaera anbiguoari dagokion kezka bat azaltzen da testuan; izan ere, parte hartzeak ezarritako botereen eskupeko kooptaziorako zein gizarte eraldaketarako eta gizarte jabekuntza edo enpoderamendurako balio
|
dezakeenez
, tarteko egoera asko suertatu daitezke. Eredu eraldatzaile bat lortzeko lehenengo pausoa erreferente arauemaile eraldatzaile bat finkatzea litzateke, eta horretarako proposatzen da giza garapen, garapen jasangarri eta enpoderamenduaren teorien hainbat elementutan oinarritzea.
|
|
|
Ikus
|
ditzagun
adibide batzuk (1 taulan). Gastu gutxiko izen bat kode orokorreko izena izan ohi da; guztion eskueran dagoen kode batek ematen digu izenaren zentzua.
|
|
|
Hala ere, Belisana k eta Beckham-ek balioa gal
|
dezakete
. Hedatuaz eta zabalduaz, indarra gal dezakete:
|
|
|
Hala ere, Belisana k eta Beckham-ek balioa gal dezakete. Hedatuaz eta zabalduaz, indarra gal
|
dezakete
: zenbat eta arrakasta handiagoa izen hautaketetan, orduan eta inpaktu gutxiago eragingo eta orduan eta urrunago egongo dira jatorrizko erreferentzia eta zentzuetatik.
|
|
|
Horrela bada, Belisana Diana bezain arrunta bilaka daiteke. Baten batek aukera
|
lezake
izena haren zentzu mugatu eta berezian, jatorri zeltari atxikirik, baina gehienek zentzu arruntez hautatuko lukete, hau da, modan dagoelako, pertsona ospetsu baten izena delako, berria delako...
|
|
|
Esan bezala, generoaren kasuan Erregistroaren Legeak argi eta garbi debekatzen ditu, sexuak? nahastea edo argi ez bereiztea ekar
|
lezaketen
izenak. Debekuak debeku, oso arruntak izan dira halakoak.
|
|
|
Gure ikerketa honetan, kontrako ahaleginaz jardun dugu, hau da, nahita edo nahi gabe, gizonezko eta emakumezkoentzat balio
|
dezakeen
izen baten hautuaz. Euskal izen guztiak halakoak direla pentsa dezake euskaraz ez dakienak edo euskal tradizio onomastikoa ezagutzen ez duenak.
|
|
|
Hala ere, asko izan dira haien ustetan inozoa den lege mugapen bati aurre egin behar izan diotenak. Azal
|
dezagun
zergatik. Euskararen kasuan, euskal izendegia egitea Euskaltzaindiaren eskuetan utzi dute instituzioek (Euskal Izendegia, 2001).
|
|
|
Alderdi linguistikoa alde batera utzita, gizarte zientzietan ere denetarik ikertu da: herri izenak eta izen ofizialak aurka jartzen dituzten botere harremanak, edo talde estatusaren eta norberaren izenaren arteko loturak, edo izenen modak eta tradizioak, edo izen espezializatuak, hots, lanbide eta jarduera zenbaiti lotutako izenak, edo izenak norberaren izaeran edo autoeragingarritasunaren pertzepzioan ukan
|
dezakeen
eragina...
|
|
|
Baina, bestaldetik, zergatik deituko diogu zerbaiti izen bera erabiliz ez badago izenari dagokion izanik, izenak ez badu objektua eta izena uztar
|
ditzakeen
esanahirik. Ezaugarri deskriptibo aldakorretatik kanpo, zein da erreferentearen identitatea?
|
|
|
Abstrakzio hori egin ahal izateko, adierazle tipo batera batu dira esakuneak, bada, adierazle hori ez da inoiz zentzu eta esanahirik gabea. Esakuneak adierazle tipo baten agerpen desberdinak direla adosten dugu, hau da, zerbait esan nahi duen zerbait(, hitza?, adibidez) agertzeko erak. Adierazleek esanahi bat edo beste har
|
badezakete
ere, ez daude esanahiz erabat hutsik. Hala ere, adierazle izateko gai den materia gordin bat topatu ahal dugu:
|
|
|
Horregatik,, esanahia? zer edo zeri deitzekotan, adierazle batek har
|
ditzakeen
adiera guztien multzoari deitu genioke. Hala ere, jende komunitateak ondo arduratu dira adierazle eta adiera arteko loturak instituzionalizatzeaz eta naturalizatzeaz; alegia, adierazle bati esanahi bat eta bakarra lotzen saiatu dira, konnotazio guztiak bakar batera murrizten, horrela sortzen baita denotazioa.
|
|
|
Erantzun
|
diezaiogun
, bada, hasieran egin dugun galderari: zer esan nahi du Alaitz izenak?
|
|
|
Baina Bourdieu k ez du baztertzen ez juizio kritikoa (hau da, berari eragiten dioten faktoreak antzemateko eta haiei aurre egiteko gai den juizioa), ezta ekintza autonomoa ere. Gogora
|
dezagun
Bourdieu ren lanak oinarri izan dituela bai, harremanak, lehenesten zituen filosofia bat (Cassirer-en antisubstantzialismoa), bai, ekintza?
|
|
|
Jendartean ohi denez, izaera askotako indarrak bildu egiten dira ekintza ildo batera, bat egite horri, subjektu tasuna? egotziz (zerbait edo norbait dela egotziz) agente izatea onartzen zaio, handik gero ekintza ildo horretan ari direnek esan
|
dezakete
: –gure praktiken eta ekintzen bidez geure burua horrela edo hala eraikitzen dugu?.
|
|
|
–gure praktiken eta ekintzen bidez geure burua horrela edo hala eraikitzen dugu?. Alegia, pentsa
|
dezakete
euren burua eraiki dutela euren baitatik, euren oldez eta gogo hutsez. Ahaztu ahal dituzte aurretiaz jokoan ari ziren indarrak, subjektu bilakatuko zen ekintza ildoaren sortzaileak:
|
|
|
Izena hautatzea gizarte kategorien irizpide estetikoen mende dago; Bourdieu k La distinction lanean deskribatu zituen irizpide haien mende. Gogora
|
ditzagun
: herri gustuak ahalik eta gutxieneko gastu eginez lor daitekeen inpaktu handiena du helburu; gustu jasoak, berriz, gastu oparoa nahiago du, inpresio estetiko landua, neurtua eta mugatua lortzeko.
|
|
|
Ekintzaren diskurtso gabeko barren horretan erakundeen botereari aurre egiten ikasten da. Gogora
|
dezagun
, maila hori, jendarteko harreman maila guziak bezala, etengabeko tour de force askoren bidez instituitzen dela, horien kontra mugitzean sortzen da, erresistentzia arrunta? (Dobré, 2002).
|
|
|
Horrenbestez, jendeak sistemak eta erakundeek bere hartan jarrai
|
dezaten
laguntzen du, baina ez itsumustuan; eguneroko bizitza praktikoak badu berezko logika eta horrek jarraipenari mugak eta eragozpenak jartzen dizkio. Erresistentzia arrunteko ekintza gehienak diren direnean jotzen ditu jendeak, hau da, aitor du erresistentzia ekintzak direna; baina, hala ere, ez ditu diskurtso batez zuritzen edota legitimatzen.
|
|
|
14 Dena den, egiaztatu ahal izan dugu kapital hori zuzenki lotzen zaiola subjektuaren ahaleginari, hau da, kapital handiko pertsonak biziago eta tematiago ahalegintzen dira Erregistroari edo Euskaltzaindiari aurkeztutako helegite eta kexuek arrakasta izan
|
dezaten
. Esan bezala, kapitalak jendea, eskuduntzen?
|
|
|
Kasurik ezagunena Aketza da. Bistan da gure gaurko hiri jendarte honetan hitz horrek ez duela baserri jendartean izan zuen/
|
zezakeen
konnotaziorik: Aketza deritzon jendeari inork ez dio irainik egiten haren izena erabiliz deitzen dion bakoitzean.
|
|
|
Izena, bistan da, Malena izenetik eratorri da, aranatarren (n) e atzizkia erabilita (Jon maskulinotik, Jone femeninoa egin den bezala, edo Ana erdal izena(?) Ane euskaldundu den modura). Bestalde, errez eskura daitezke izen berriak toponimian arakatuz (edozein leku izen pertsona izen bilaka
|
dezake
jendeak, izenaren erakargarritasun estetikoa izan ohi da gakoa, eta ez parajearena edo hitzaren etimologiarena), edota natur fenomenoen pentzura (esaterako: Hodei, Haizea, Ibai, Hodeiertz...), edota ideologiek ondutako, ondareetara?
|
|
|
Erakundeek sinesmen hori jaso dute araudietan: pertsonaren jendarteko izaerari kalte egin
|
diezaioketen
izenak debekatu egin dituzte, pertsona arteko harremanetan erabiliko den, aurpegimarkak, nolakoa behar duen arautu egin dute...
|
|
|
Gure ikerketa honetan, kontrako ahaleginaz jardun dugu, hau da, nahita edo nahi gabe, gizonezko eta emakumezkoentzat balio dezakeen izen baten hautuaz. Euskal izen guztiak halakoak direla pentsa
|
dezake
euskaraz ez dakienak edo euskal tradizio onomastikoa ezagutzen ez duenak. Eneka zenbatean hartu dute emakume izentzat?
|
|
|
Galdera horri erantzuteko estatistika zerbitzu ofizialek (Eustat, Nafarroako Estatistika Zerbitzua, INE...) argitaratzen dituzten izen erabilienen zerrendak ditugu, baita belaunaldiz belaunaldiko azterketa sakonagoek emandako datuak ere (Gorrotxategi, 2000). Ikus
|
ditzagun
hainbat datu adigarri:
|
|
|
Aurelia Arkotxaren Septentrio deitu lan erudituak hobeki ulertzeko, konpara
|
ditzakegu
Mallarmé ren obraren norabide poetikoarekin. Hain zuzen, bi idazleek liluratzat dauzkate gizakia bultzatzen duen kosmosa eta bizitzaren jatorri metafisikoaren bilaketa:
|
|
|
Obra Handi horrek gizadiaren galdera guztien eta unibertsoaren izaeraren arrazoiaren erantzunak bere hitz sarean() idealki edukiko zituen, baina halabeharrez «hondoratu» zen eta hura ere «hutsean» galdu zen bururatua izan aitzin, Septentrioaren existenzia edo existenzia eza errealaz kontu eman gabe. Interesgarria iruditzen zait, beraz, zenbait konparaketa hatz botatzea Mallarmé eta A. Arkotxaren desmartxei buruz, bi Septentrio en berezitasuna erakutsiz «Maisu» handiaren obraren arabera. Valery k Mallarmé ri ematen zion izengoitia balia
|
baneza
–.
|
|
|
Poetaren misioa da, orduan, irakurketa prozesuaren dinamikaren bidez, gizonak giza Espirituaren esentziaren berezitasunaz kontziente bilakaraztea, berezitasun hori baita ezin lortuzko Absolutu baten Ideiaren asmatzearen ahala. Absolutu hori errealki Ezdeustasuna, «Fikzio» bat baizik ez delarik, hitz antolaketan datzan asmatutako kreazio bat (hain zuzen, Mallarmé k maiz hurbiltzen ditu bi aditz: fingere, fikzio bihurtu dena, eta poïen, uvres complètes, poesia bilakatu dena)?, gizonak mundua eta bere burua pentsatu ahal
|
ditzan
. Beraz, Poetak erakusterat eman behar du Gizakia dela pentsatzen eta, beti alferrik?
|
|
|
Nik, Marlo Polo, Venezian 1254an sortuak, Niccolò Poloren seme eta Maffeo Poloren ilobak, orain Kristoren Haragitzearen ondotik den 1298 urtean Genovako presondegi honetan preso naizenak, mundua zein den eder, zein den handi kondatuko dizuet. Uste duzuen baino aise zabalagoa baita eta sekulan pentsa ez
|
dezakezuen
baino miresgarriagoa. Hala Armenia Ttipia eta Armenia Handia, Persia, Tartaria, India, Katai eta Zipangoko uhartea.
|
|
|
Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da: ...ene printze eta jabea, bortz eguneko zabaltasuna duen probintzia bat iraganik, Karaanera helduko zara[?]», 29 or.), ondotik Kogatra pertsonaia femeninoa bera mintzo da («Duela sei urte, Kubilai Khan Handiak deitu ninduen[?]», 31 or.), bere erranetan Kubilai Khanen solasa diskurtso zuzenean tartekatuz, Marko Polo mintzatzerat utzi aitzin lehen pertsonan, berarekilako lehen elkarretaratzea konta
|
dezan
, Kogatrak berak orduantxe kontatu duelarik modu kasik berdinean, abantzu hitzez hitz. Nabari da Le Devisement du Monde honela parodiatuz, A. Arkotxa anitz jostatzen dela, idazteko mekanismoak desmuntatuz, adibidez tresneria narratiboak (ahots narratiboak, istorioaren ganoragabeko iragaitea, ametsa eta delako «errealitatearen» nahasketarengatik) eta ipuinen ohiko gaiak (bidaia, bat bateko maitem... Bere palinpsestoa liburu egin idazkera ekoizpen bat bezala aurkeztuz («nehoiz ahoskatua», 25 or.), jatorrizko testua errespetatzen ez duena, eta Marko Polo gizon erreala fikziozko pertsonaia bilakaraziz, A. Arkotxak joko liluragarritzat erakusterat ematen digu gizakiaren saiakera naturala errealitatea hizkuntzaren bidez islatzeko:
|
|
|
Hain zuzen, A. Arkotxak bere zortea jokatzen du: pertsonalki eta konkretuki badoa lehengo itsasgizon euskaldunen hatzei jarraikiz, beharbada deskubritzeko, halabeharrak hala nahi badu, haiek amesten zuten ipar diamante hura (oroitaraz
|
dezagun
A. Arkotxak Sevillako Isidorori mailegatzen dion kartografian, Septentrioa ezker aire dela, Mundu Berrirantz).
|
|
|
Eta uretik ere ez, ez baita ibaiez baliatzen ahal hara joateko, urek jaistean egiten duten jauzian izigarriko indarra hartzen baitute alimaleko uhainak sortuz eta nehor ez baitaiteke uraren kontra joan, luietan, Lurreko Parabisua den aldera. Gainera, urek egiten duten burrunba ezin sinetsizkoa denez, ontzian direnek ez
|
lezakete
elkar adi. Anitz dira entseatu direnak eta nehork ez du erreusitu, anitz dira luietan ibiliz leher eginik hil direnak, bertze anitz herbail gelditu dira, itsuturik edo sorgorturik, ontzitik erori dira ere anitz eta betiko galdu.
|
|
|
Gérard Genette k bere liburu ezagutuan sailkatzen dituen «palinpsesto» mota handiak (imitaziozkoak eta bestelakariak: itzulpena, pastichea, parodia) agertzen eta nahasten dira A. Arkotxaren lanean, irakur
|
dezagun
Literaturaren erreferentea bere burua dela, eta esperientzia metafisikoa, zinez bizitua ere (adibidez a priori literatura egilea ez den itsasgizon batena) «literatura zehaztugabea» baizik ez dela. Hori biziki argi da lehen Septentrio ko «Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» sailean:
|
|
|
Ni hortik gibelera itzuli naiz eta orain beranduegi da enetzat. Baina zuk irakurle maitea, bidaia benturos hori egin nahi baldin bazenu eta ni baino urrunago joan, jakin
|
ezazu
hortik eguzki sortzera joanez itzulia egin daitekeela. (Septentrio, 85 or.)
|
|
|
Hitz poetikoa Literatura (hizkuntza antolatuaren bidez espresatzen den jakin mina) den prozesu errepikakorraren anarteko helburu gisa aurkeztua da. Hain zuzen, Septentrio literaturaren antzezlan bat da, Mallarmé ren asmotik hurbil
|
dezakeguna
: harentzat, «Liburuak» ez zuen bakarrik Espirituaren dramaren leku metatestuala izan behar, baina ere zinez haren leku eszenikoa (drama hori delarik, Espirituarentzat, bere burua mugapenean eta hitz hesi etengabean mirestea).
|
|
|
[?] Errepikapenak erran nahi luke beraz, edo egiaztatu, edo adierazi: «Mintzaira honetaz mintzo naiz, eta honen bidez erraiten dudana, zeozer erran
|
dezadan
, gauza, esperientzia, egiaztatze honen zerbitzuko da: «Mintzo naiz, nere mintzaira zerbitzatzen, salbatzen dut:
|
|
|
3 Eta kultura horretan, A. Arkotxa ez daiteke« Iparraldeko literaturan» kokatzen ahal: alde batetik, erran
|
baikenezake
badirela «Iparraldean bizi diren idazleak», eta ez egiazko mugimendu literario eraturik Iparraldean; eta beste alde batetik, Ur Apalategik arrunt finki erakutsi duen bezala, A. Arkotxaren ipartasun absolutoaren bilaketa «Iparraldeko literaturaren» sublimazio bat baita: «Haatik Arkotxak aldarrikatzen duena ez bide da iparraldetasuna, baizik eta, ipartasuna?
|
|
|
Gizakia, loquens baino hobeki infans, etengabe ari da idazten eta mintzatzen ikasten, Hitzarekin bere burua argitzen, Testu salbagarriaren osotasunerat nehoiz heldu gabe: errealitatea da beti mintzatzen hasten dela, totelki, errepikapenak eginez abantzu (bainan sekula ez arras) hitzez hitz, beti abiatuz eta nehoiz iritsiz portu desiraturat, ez
|
baitezake
haren kokapen geografikoa ezagutu:
|
|
|
Irakurleari dagokio A. Arkotxaren etsenpluari jarraikitzea, pasarte errepikagarrien kateatzean parte hartzea, «Septentrioa» liburuan eta gorputzez bilatzea, giza artxiboak beraren ekoizpenekin gehituz (horretarat gonbidatzen gaitu prosa poetikoan testu zaharren kokatzeak, «Outportua» sailean, adibidez 147, 151 eta 155 or., edo mapa asatuak lehenagoen gainean sistematikoki ezartzeak, bigarren Septentrio n), nahiz eta izar multzoak azken finean ez lukeen «literatura zehaztugabe» bat islatzerat helarazten, beti giza eskutik jalgi aitzinagoko idazketarat, hitz hatz eta hatz mentalerat, jatorria betiko giza kanpo, ezin errana utziz. Azken hondamena arriskatzeak balio du, gure miseriaren ospea (Pascal-en hiztegia erabil
|
baneza
) «beharbada» batekin jokatzeko ahalean baitatza, hain zuzen, halere («et, néanmoins», lioke Philippe Jaccottet k):
|
|
|
Interneten, kontsumo formak bikoiztu egiten dira: alde batetik, entzuleak kudeaketa singular bat egin
|
dezake
zuzenean edo diferituan entzunez saio bat egun osoan zehar, bestalde, kontsumo global baterantz abiatu daiteke, programazio osoa, denbora faktorea kontuan hartu gabe.
|
|
|
Internet bidezko irratia ohiko programazioaren eta eduki eta zerbitzu gehigarrien artean kokatzen da, ugaritasun testuinguru bati hasiera emanez. Aurrerago ikusiko dugunez, irratiek mekanismo interaktibo ugari jartzen dituzte erabiltzaileen esku berauen parte hartze aktiboa bultzatzeko eta edukien barrunbeetan zehar nabiga
|
dezaten
.
|
|
|
Donibandar boz emaileek kondenatu dute M. Guilbeau bere lagunekin». Izan ere, datu guztiak laburbilduz edo, aipa
|
genezake
Donibane Lohizunen 745 boz emaile egon zirela inskribatuta eta, izatez, 607k bozkatu zutela; bada, Albert Goienetxek 314 boz lortu zituen, eta Martin Guilbeau mediku gorriak 282, besteak beste. Hau da, kazetariaren hitzetan, Martin Guilbeau, «le maire de St Jean de Luz, le tyran legendaire, par terre».
|
|
|
Iraileko 21eko Eskualdunaren zenbakian11, berriro ikusiko dugu hauteskunde proklama bat, hurrengo 23an egingo diren bozketetan donibandarrek udal kontseilu inhabilitatuaren alde egin
|
zezaten
. Eta handik astebetera, hauteskundeon emaitzak aurkituko dituzu:
|