2000
|
|
Agiri hori ez ote hizkuntzaren politizatzaile? Gaztelera
|
behar
ote dugu guztion jaun eta jabe. Mintzatzaile gehiago dituelako?
|
|
Hala ere, harrigarria iruditu zait, 2000 urteko martxoaren 10ean jakin dugunez, Madrilgo Epaitegi Gorenak Udalerri Euskaldunen Mankomunitateari (UEMA) hizkuntzaren bizi iraupenerako zituen asmoak bazterrerazi nahi dizkiola, legez kanpo daudela esanez. Formaren aldetik zerbait zuzen ez badago, hori ez da aski debekua jartzeko; bere egitekoa kontseilu ematea
|
behar luke
, nola bideratu behar den esanaz. Baina, horretara, nora goaz Espainiako lehen hizkuntzak naturaz bere baitarik dituen ahalmenak baztertzen badira?
|
|
Hala ere, harrigarria iruditu zait, 2000 urteko martxoaren 10ean jakin dugunez, Madrilgo Epaitegi Gorenak Udalerri Euskaldunen Mankomunitateari (UEMA) hizkuntzaren bizi iraupenerako zituen asmoak bazterrerazi nahi dizkiola, legez kanpo daudela esanez. Formaren aldetik zerbait zuzen ez badago, hori ez da aski debekua jartzeko; bere egitekoa kontseilu ematea behar luke, nola bideratu
|
behar den
esanaz. Baina, horretara, nora goaz Espainiako lehen hizkuntzak naturaz bere baitarik dituen ahalmenak baztertzen badira?
|
|
Politikariek maizegi nahasi izan dute hizkun tzen naturtasuna, eta horregatik adierazi zigun Nazio Batuen Erakundeak nola elkar errespetatu, NBEk (ONUk) 1948an agertu zuen adierazpen hartan. Hortik
|
behar genuke
abiatu, elkar errespetatuz eta errespetaraziz.
|
|
Izan ere, Europako Batasunaren Batzordeak. Hizkuntzen Urtea? izendatu du heldu den 2001garrena, hizkuntz aniztasuna Europako ondarearen aberastasunik funtsezkoenetako bat dela eta etorkizunean ere izan
|
behar duela
adierazi nahian.
|
|
Frantziaren partetik Europako Kontseiluak aurkeztu zuen Eurogutuna onartuko ote da? Hala
|
behar luke
Europako Hizkuntzen Urtea delarik. Politikariek kontutan hartuko ote dute?
|
|
Politikariek kontutan hartuko ote dute? Hala
|
behar
lukete1 Beren buruak abertzaletzat dituzten askok ere hobe dute euskara ikastea eta erabiltzea. Eta federalistatzat azaltzen diren sozialistek ere, azalpen horren arabera, hobe dute bi hizkuntzak ofizial diren Autonomia Elkargoan, hezkuntzari dagokion ekintza sailean, euskararen D eredua onartu.
|
|
Alde horietatik begiraturik doa honako liburu honetan biltzen dudana, uste dudalarik zentzuzko arrazoirik aski badugula edonon aurkezteko, hilketarik gabe eta indarkeriarik gabe noski, zeren gauza guztien gainetik, lehen lehenik gizakia jarri
|
behar dugu
, edonongo gizakia. Eta ideia kontuak, Aita Vitoriak ongi zioen bezala, itsutasunik gabe, elkarrizketaz bideratzeko ahaleginak eginaz aurrera joan gintezke.
|
|
Euskal Herriak maitasunezko eraikuntzak
|
behar ditu
, ez kale borrokaren hondamenak. Ekintza eraikitzaileak, ez hondatzaileak.
|
|
–Lo lingüístico, lo cultural y lo económico deben tener un papel primordial?. Hala
|
behar luke
. Eta, ordua dugu inora ez garamatzan indarkeria kaltegarriak alde batera utzirik arrazoi bidez aurrera joateko.
|
|
Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku. Baina gogoan izan
|
behar dugu
, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai hartan familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa zutela jaioterriak baino. Horregatik, bi anaiok Dominikoen ordenan sartzean, Vitoria hautatu zuten deituratzat, jatorriaren lotura jarraitzeko asmoz, noski.
|
|
Espainiako Konstituzioaren Título preliminar delakoaren 1, 2 eta 3 artikuluen aurrean ere ez da zuzena. Bestalde, 1948ko Nazio Batuen Giza Eskubideen Adierazpenak dioena ongi ulertu eta zuzenbidez jokatuz gero inongo politikok ez luke horrelakorik egin
|
behar
. Euskaltzaindiak arrazoiz salatu zuen giza eskubideen aurka doan nafar jurista eta politikoen jokaera hori (ikus Euskera, XL, 1995, 555 -562 orr.).
|
|
Euskaltzaindiak arrazoiz salatu zuen giza eskubideen aurka doan nafar jurista eta politikoen jokaera hori (ikus Euskera, XL, 1995, 555 -562 orr.). Politikoek hiritarrei bakebideak eskaini
|
behar dizkiete
, eta ez elkarren arteko iskanbilak sortarazi. Nafarroako historia zerbait ezagutzea aski da jakiteko Lingua Navarrorum bertako hizkuntza jatorra zela eta dela; euskara, eta ez erromantzea.
|
|
Ondotik, uztailaren 4ko 135/ 1994 Foru Dekretua etorri zen, Nafarroako Administrazioan euskarari eman
|
behar zitzaizkion
tokiak zertan gauzatu behar ziren adieraziz. Baina ez zait aski iruditzen.
|
|
Ondotik, uztailaren 4ko 135/ 1994 Foru Dekretua etorri zen, Nafarroako Administrazioan euskarari eman behar zitzaizkion tokiak zertan gauzatu
|
behar ziren
adieraziz. Baina ez zait aski iruditzen.
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu
|
behar dute
, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute.
|
|
Zer erakeria itsuagorik hau baino? Euskaldun prestuak, ez arren horrelako ofentsarik zuen lehenengo eta beti
|
behar duzuen
Eus-kerari egin. Zuen juizioa non da?
|
|
Araban nenbilen batean, hango adiskide, eta Erregeren Guardiako Kapitan baliente batek behin esan zidan: Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta
|
behar den
Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta gure mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera hitz egitea eragozten bazaie. Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute.
|
|
Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta gure mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera hitz egitea eragozten bazaie? Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan
|
behar dute
. Eta guraso edo Kurak direnean, nola ongi premia den bezala, beren Etxe edo Hergoienetan (Herri txikiei honela Araban deitzen diete) Dotrina erakatsi, eta konfesatuko dute?
|
|
Eta guraso edo Kurak direnean, nola ongi premia den bezala, beren Etxe edo Hergoienetan (Herri txikiei honela Araban deitzen diete) Dotrina erakatsi, eta konfesatuko dute? Nola beren familietako hartu emanak, eta beste
|
behar diren
gauzak ondo aditu, eta zuzenduko dituzte. Ikusten duguna da:
|
|
eta Frantses Euskaldunei Gramatikako Erreglak Euskaraz adierazi, eta erakusten dizkiete. Hala ez Eskolan, eta ez Gramatikan Euskara behin ere utzi
|
behar
ez da. Soldadu Jaun honek arrazoi handia zeukan.
|
|
1999 urtean, errege Felipe II.aren heriotzako laugarren mendeurreneko ospakuntzek entzute handia izan zuten, ez hainbeste Treviño eskualdeagatik izan diren auziek, aspalditik isil zeudenak eta orain berriz piztuak, eskualde horrek Arabako edo Burgosko izan
|
behar duen
.
|
|
Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak bere sarrerako hitzaurrearen azken hitzetan argi dio: Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik eskubide eta askatasun hauen begirunea bultzatu
|
behar dela
irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arian-arian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezartzea ziurtatuko dela, bai Nazio Batuen barnean diren herrien artean, bai eta Estatu baten menpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
Ikasketak gazteleraz egin zituen euskalduna izanik, helvetiar konstituzioa ezagutzeak iratzartu ninduen eta hortik bihurtu nintzen euskaltzale. Mundu hau bakoitzak beretik osatu
|
behar duela
iruditzen zaidalako.
|
|
Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak ez jakitea. Lehen-lehenik, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde
|
behar zituenarentzat
nahitaezkoa iruditzen zitzaigun bertako hizkuntzak ezagutze hori.
|
|
Han, 1993ko urriaren 29an, Tirol Hegoaldeko Ombudsmann den Dr. Werner Palla jaunak eman zigun hitzaldi jakingarriak ikasbiderik aski eskaini zigun, hizkuntza gutxituetan zelan jokatu
|
behar genuen
. Baina, zoritxarrez, gure politikorik azaldu ez eta Jaurlaritzan hizkuntz politikaz arduratzen zenik ere ez.
|
|
Baina, aitortu beharrekoa da, hedatuenek berez dutela indarrik gehien eta de facto agertzen direla besteak baino egoera hobean. Horren arabera, ez luke
|
behar
laguntza berezirik. Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku du hizkuntzei dagokien arazo hau eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta.
|
|
Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri. Bestela, esan dezatela nor noren menpe egon
|
behar duen
, Europa Frantziarena ala Frantzia Europarena?
|
|
Espainiak ere, 1978ko Konstituzioaren 3 artikulua aldatu
|
behar luke
, Estatupean dauden hizkuntza guztiak Konstituzio beretik onartzeko, Suitzan XIX. mende hasieratik duten bezala. Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 -132 orr.).
|
|
Bigarren parteko 7 artikuluak dioenez, Eskualde tipietako hizkuntza gutxituei dagokienez, erabiltzen diren herrialdeetan politika bideak egokitu
|
behar zaizkie
, praktikarako bideak indarrean jarriz eta maila guztietan behar diren aukerak eta bitartekoak ipiniz, hezkuntzan zein hizkuntz irakaskuntzan. Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere.
|
|
Bigarren parteko 7 artikuluak dioenez, Eskualde tipietako hizkuntza gutxituei dagokienez, erabiltzen diren herrialdeetan politika bideak egokitu behar zaizkie, praktikarako bideak indarrean jarriz eta maila guztietan
|
behar diren
aukerak eta bitartekoak ipiniz, hezkuntzan zein hizkuntz irakaskuntzan. Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere.
|
|
Hori guztia kontuan harturik, ideia bikaina iruditu zitzaidan Baionan 1999 urteko urriaren 24an egin zuten manifestazioa. Demokrazia lortzeko herria iratzartu
|
behar baita
.
|
|
Hori, 1948an ONUk azaldu zuen Giza eskubideen kontra doa. Nafarroa osoak elebiduna izan
|
behar luke
, hizkuntzari buruzkoan bertako biztanleek eskudide berdinak izango badituzte. Bestela, ezin dezakete aurrera eraman Nafarroako Gobernuak sortu zuen Ley Foral del Vascuence delakoa.
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi abertzaleei ere aditzera eman
|
behar diegu
, administrazio postuetarako euskara jakitearen puntuazioa ezinezkoa dela, lehenik abertzaleek beraiek euskara goi mailako karguetarako kontuan hartu gabe. Euskarari eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea.
|
|
Eta benetako abertzaleek hobe dute lehenik beraiek zuzen bete besteei eskatzen dietena. Izan ere, abertzalearen lehen eginkizuna izan
|
behar luke
euskara ikastea. Horregatik, gure politikari abertzeleei gogoraraz diezaiegun fedea ekintzaz bete behar dela.
|
|
Izan ere, abertzalearen lehen eginkizuna izan behar luke euskara ikastea. Horregatik, gure politikari abertzeleei gogoraraz diezaiegun fedea ekintzaz bete
|
behar dela
.
|
|
Beste hizkuntzak ukatu gabe errespetatuz, eta aldi berean gurea errespetaraziz. Europar jatorrak izateko ere herri bakoitzak beretiko izaeran oinarriturik lortu
|
behar du
. Hor da Europaren pluraltasuna, Europa guztiok osatzen dugunez gero.
|
|
Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta aldi berean anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri. Esan dezatela nor noren menpe egon
|
behar duen
, Europa Frantziarena ala Frantzia Europarena. Horregatik, Frantziak aintzat hartzen ez bagaitu, Estrasburgoko Parlamentura jo ezinik ez dugu, eta horretarako biderik egokiena Europako Ombudsmanaren bidez joatea litzaiguke.
|
|
Baina, Aita Frantzisko Vitoriakoak, haruntzago joanaz zioen: . Legeak betearazlea izan dadin
|
behar du
zuzen, bidezko, onartua, guztientzat berdina eta errepublikarentzat baliagarria, coeteris paribus, ez batarentzat zorrotz eta bestearentzat lasai?. (Ad hoc quod lex obliget, oportet quod sit justa, honesta, tolerabilis, aequa et utilis republicae, quod non gravet unum magis quam alium, coeteris paribus).
|
|
Joanes Etxeberri Ziburukoak 1627 urtean bertsoz idatzi zuen liburuan zioen: . Erregeak
|
behar ditu
defendatu jendeak,/ hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak?. Hor ikusten denez, esan genezake lehenago Martin Azpilkueta. Doktor Nabarro?
|
|
Hara hemen esaldietariko bat: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta
|
behar den
bidean egina izaiteko, behar ditu hirur gauza, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?.
|
|
Hara hemen esaldietariko bat: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar den bidean egina izaiteko,
|
behar ditu
hirur gauza, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?.
|
|
Desde el renacimiento a la ilustración hay evidentes vestigios humanísticos en la literatura vasca, por ejemplo, Joanes de Etxeberri de Ziburu (Ciboure), en sus versos de 1627 aboga: . Erregeak
|
behar ditu
defendatu jendeak,/ hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak? (El rey debe defender a las gentes/ tan bien a los de un idioma como a los otros).
|
|
Lekukoak jartzean, gai bakoitzean horietaz ongi jakiteagatik ospea irabazi duten ikertzaileek izan
|
behar dute
eredu eta aipagarri.
|
|
Larramendi berberak zioen, 275 orrialdean agertzen denez: . Errege-kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta hau are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta
|
behar
zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea. Baña zergatik horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere badakigu!
|
|
Alabaiñan agerian zebiltzan. Estali
|
behar
; ez behar: estali nahi, ezkuta ezin zitekeana ta Gipuzkoari zekarrena bidegaberik latzena ta miñena?.
|
|
Alabaiñan agerian zebiltzan. Estali behar; ez
|
behar
: estali nahi, ezkuta ezin zitekeana ta Gipuzkoari zekarrena bidegaberik latzena ta miñena?.
|
|
Nire liburu honen aipamen soilak ez du ezertarako balio, bertan agertzen nuena ulertu ezik. Baina horretarako ere elebiduna izan
|
behar
.
|
|
Horregatik baztertzen dute euskara, bai eskubitarrek eta bai ezkertiarrek. Nork pentsa zezakeen bertako Legebiltzarrean nafar sozialistek ere aurka jarriz ukatu
|
behar zutenik
–Erdi Aroan nafarrek Orreagan Erroldan menperatu zuten eta hogeigarren mende bukaeran beste Erroldan batek bere gerra zikinez eta lapurketaz mendekua hartu zuen nonbait, eta oraindik ere hor datozkigu ausarti bere jarraitzaileak.
|
|
En su obra Gero (1643) emite opiniones como ésta: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta
|
behar den
bidean egina izaiteko, behar ditu hirur gauza, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?
|
|
En su obra Gero (1643) emite opiniones como ésta: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar den bidean egina izaiteko,
|
behar ditu
hirur gauza, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?
|
|
Gogoa zuen, bai; modu horretan Eiderren oroipenarekin batera sutara botatzeko. Pisuko berrikuntzan bezala, San Joan jai handia ospatu
|
behar zuen
alferrikako oroitzapenekin, sutan erre zitezen Eiderren irudia, ahotsa, momentu on eta txarrak, begiradak, laztanak eta esperantzak. Eta berdin Ralphen irudia ere, dena sutara.
|
|
Azken horrek erantzun zion aurrekoak jarritako puntuari: " Baina ez duzu ahaztu
|
behar
, Legg, orduko zure pentsamenduak desberdinak zirela: ez zenuen itsasoko arrainik aipatzen, deabru zahar horrek!
|
|
Atzamarrak belztuak zituen jada, egunkarietako titularrak irakurtzeaz nazkatzen hasia zen, eta gehiago oraindik ingeleseko testuak erdipurdika ulertzeaz. Baina azken garaipena lortu nahi zuen,
|
behar zuen
. Eta akaso Txemaren ohorearentzat iraingarria izango zen esku arteko azken egunkaria bazter batean laga eta disketarekin gogoratzea.
|
|
Militarrak ez zuen txantxetarako gogorik, bere aurpegi ozpinduaren arabera. Nik uste nuen Ralphi bihotzekoak eman
|
behar ziola
. Baina gure aulkietara hurbildu eta paperak eskatu dizkigunean, Ralphek kristoren ahalegina egin du eta nahiko itxura lasaia eta aurpegi erlaxatua erakutsi ditu karneta luzatu dionean morrosko uniformatuari.
|
|
Zerbait idatzi
|
behar
eta, aurreko hitz horiek idatzi ditut Derryri buruz. Baina zer uste duzu, Bitakora, asko inporta zaidala Derry txukuna den edo ez?
|
|
Ba ez, ez zait batere inporta. Zerbait idatzi
|
behar
eta, ez nuen jarriko Euskal Herrira bueltatzeko egun bi baino ez zaizkidala falta, ezta. Kristalezko ametsa hausteko egun bi.
|
|
Gaua Belfasten pasatuko dugu, bihar aireportura goiz joan
|
behar dugulako
. Ez dut lorik egin nahi.
|
|
Askatasunaren bila irtetearen beharra ez du inork ulertzen. Eta ez dute ulertzen norbera pozik egoteko beste batzuek min pixka bat hartu
|
behar dutela
. Nire kasua ez lukete inoiz ulertuko, ez onartuko:
|
|
Inauteriak. Larunbatero irteten ziren kalera, bazkaldu eta segituan, hamarretarako etxean egon nahi bada goiz irten
|
behar delako
. Guraso diktadoreak izatearen komeriak.
|
|
Gaua azkar igaro zen. Denbora aprobetxatzen maisuak ziren (larunbatero laupabost ordutan mozkortu eta desmozkortu egin
|
behar baitzuten
, etxera onik bueltatzeko), eta gauerdirako lurretik arrastaka zebiltzan jada. Likore eta konbinatuak ziren euren bazka gau hartan, H ordua iristean behar bezala ekiteko nesken erronkari.
|
|
Institutua-eta, a ze giroa-eta, hor goiko tabernako" destorniak" kristorenak direla-eta... Iruditzen zitzaion bihotzak salto egin
|
behar ziola
eztarritik gora eta ahotik kanpora. Izerditan zegoen.
|
|
" Jabi, Irlandara noa" esatea ezinezkoa litzaiokeelako, bere mutilaren hamaika galderei erantzuteko azalpen borobilik aurkitu gabe. Beti
|
behar du
arrazoiren bat Terek, eta baita Jabik ere. Tabernetara sartzeko ere bai.
|
|
Baina niri ez zait inoiz buruan kabitu ihesalditxoek kolorea hartzeko izan
|
behar dutenik
, eta gusturago nabil euriaren mehatxua gordetzen duten hodeien azpietatik. Itxura bakartiagoa ematen diote bati; iheslariagoa, nahi bada.
|
|
Ez bata ez bestea: egia aitortu
|
behar badut
, zurrunbiloa igartzen dut barruan autoren bat nire ondoan gelditzen den bakoitzean. Zurrunbilo horretatik apur bat, apurrik txikiena, beldurragatik.
|
|
Ez dut esan nahi negarrez hasten naizenik holakoetan; alderantziz, irribarretsu hurbiltzen natzaio gidariari, nire bide bera egingo duen galdezka. Baina segundo frakzio txiki batez iruditzen zait... ez dakit, hor dagoela, gidari horrek erabakiko duela nire bizitzak momentu horretatik aurrera nondik nora jo
|
behar duen
, guztia idatzita dagoela, ez dakit, ezin dudala patu horretatik alde egin. Zeren, hori egia da:
|
|
Dublin ez da aldatuko, ezta ehun urtetan ere, eta beti izango dut bueltatzeko aukera. Gainera, nire gidaren azaleko argazkiak gogorarazi zidan lurralde esmeralda deskubritu
|
behar nuela
, eta berarekin batera irlandar musika zoragarria sortzen den epizentroa. Ametsa gauzatuko zaidan tokia bilatu behar dut, nire buruko txoko guztiak betetzen dituen Irlanda pusketa hori.
|
|
Gainera, nire gidaren azaleko argazkiak gogorarazi zidan lurralde esmeralda deskubritu behar nuela, eta berarekin batera irlandar musika zoragarria sortzen den epizentroa. Ametsa gauzatuko zaidan tokia bilatu
|
behar dut
, nire buruko txoko guztiak betetzen dituen Irlanda pusketa hori.
|
|
Gero tabernaria ere batu zitzaigun elkarrizketan, eta azkenean barkatzeko esan behar izan nien, oraindik ez nekiela aterpetxean tokirik izango nuen, eta bertara joan
|
behar nuela
, ez banuen kalean lo egin nahi. Gonbidatu ninduenak barrezka erantzun zidan ezetz, tokirik ez banu bere etxera joango nintzela lotara, eta telefonoan txanponak sartzearen keinua egin zuen bere emazteari deitzeko, afari berezia presta zezan agintzeko.
|
|
Idazleak jarri ziren eleberriak idaztera, eta orduan halako edo holako nobelak eskatzen zizkiguten: eleberri poliziakoak
|
behar dira
, esaten zen, edo erotikoak, edo zientzi fikziozkoak... Zulo asko zituen gure kulturak, batez ere aldameneko kultura handiagoen aldean, eta denak estali nahi ziren, egin ahalean.
|
|
Maitasunezko nobelak
|
behar zirela
ere irakurria nago, aspaldi ez dela. Zorionez, hutsune hori nahiz goian aipaturiko gehienak bete ditugu, nola edo hala.
|
|
Gaur egun euskal idazle batek abenturazko eleberri bat idazten badu, seguru asko ez du egingo norbaitek horren falta azaldu eta gure literatura normalizatu nahi duelako: gogoak emanda egingo du, barruak horixe eskatzen ziolako, abenturazko kontakizun bat egin nahi edo
|
behar zuelako
, eta kitto. Eta hori da, hain zuzen ere, literatura ona egiteko bide normalena.
|
|
Nobela bat da Gabiriaren lehen obra hau, tamaina politekoa gainera (oso ohikoa ez den gauza), eta nik edonori gomendatuko niokeena, idazlan fresko, arin, atsegin eta mamitsua delako. Frogak
|
behar dituenak
, aski du kontakizuna irakurtzen hastea. Plazer hori minutu batzuez atzeratu nahi duenari, berriz, ondoren zer topatuko duen adieraziko diot hitz gutxitan, aho-gozagarri.
|
|
Iriondo, Venancio, Zarra, Panizo, Gainza. Eta horregatik, artxiboak
|
behar
baino lehenago irekitzearen tentazio antzua urruntzeko, erabaki zuen ez zuela gidarik erosiko.
|
|
Lehenengo ilaran jesarri zen, zergatik jakin gabe. Elizara zergatik sartu zen ere jakin gabe, berak bezalako ateo batek han aurreko gurutziltzatuaren babesa zertarako
|
behar zuen
oso ondo ulertu gabe. Baina zer egingo zuen berak?
|
|
goizero-goizero egunkaria nazioartetik zabaltzea hain zuzen ere. Arnasa hartzea beste
|
behar zuen
atal hori goizetan, eta orriak urduri pasatzen zituen irlandar gatazkan albisterik zegoen jakiteko. Hain barruraino hurrupatu zuen irla haren esentzia, hain bertakoa sentitzen zen.
|
|
Ez horrela begiratu, gizona! Ematen du zure salbazioaren alde egin
|
behar dudala
otoitz, horrela begiratzen jarraitzen baduzu. Eta ez dut egingo.
|
|
Uste nuena baino hobeto. Baina oraindik denbora
|
behar dut
; kontraste handiegia izan da, eta gauza askotara ohitu behar izan dut. Eta oraindik falta zaidana.
|
|
Denok maite ditugu detailetxoak. Eta
|
behar
ere, ez daukat dudarik zuek ere behar dituzuela. Ez dut ulertzen, benetan, ez dut ulertzen...
|
|
Denok maite ditugu detailetxoak. Eta behar ere, ez daukat dudarik zuek ere
|
behar dituzuela
. Ez dut ulertzen, benetan, ez dut ulertzen...
|
|
–Zergatik ez nuen izan
|
behar
–Ez dut horretarako arrazoirik ikusten.
|
|
ohetik jaiki eta egunean gertatuko zitzaidana ia minutuz minutu ezagutzen nuen. Banekien ze arropa jantzi
|
behar nuen
, termostatoak hamar minutu behar zituela ura berotzeko, Seat zaharra estarterraren bidez jarri beharko nuela martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea ehun metro harago zegoela, bariante berria, bihurgune baten atzetik osaba Pedroren baserria. Bere ardiak ikusten banituen arratsaldean euririk egingo ez zuela ere banekien, eta gero egunero aurreratzen ninduen zoroa zegoen (kilometro batzuk lehenago edo geroago, beti erakusten zizkidan bere atzealdeko pegatinak:
|
|
ohetik jaiki eta egunean gertatuko zitzaidana ia minutuz minutu ezagutzen nuen. Banekien ze arropa jantzi behar nuen, termostatoak hamar minutu
|
behar zituela
ura berotzeko, Seat zaharra estarterraren bidez jarri beharko nuela martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea ehun metro harago zegoela, bariante berria, bihurgune baten atzetik osaba Pedroren baserria. Bere ardiak ikusten banituen arratsaldean euririk egingo ez zuela ere banekien, eta gero egunero aurreratzen ninduen zoroa zegoen (kilometro batzuk lehenago edo geroago, beti erakusten zizkidan bere atzealdeko pegatinak:
|
|
Beno, ba hori: nik ere zerbait handia
|
behar nion
kontatu. Ez behintzat osaba Pedroren ardien bidez eguraldia asmatzen nuela.
|
|
Zeren, noski, udalekutik etxera bueltatu eta ziplo bota bainion dena: nola gertatu zen, eta barkatzeko, niretzat ez zuela horrek ezer esan nahi; eta berak ea zelan egin nion hori, betiko maite
|
behar ninduela
jakinik, eta ea ez nintzen kapaz izan ezetz esateko Jabik tabernako komunera eraman eta prakak erantzi zizkidanean. Eta nik mesedez Txema, barkatu.
|
|
Rocíok leihatila txikia ireki du, eta azken musu bat bidali dit. Eider, itaundu nahi izan dit gero, nora joan
|
behar duzu
Killarneytik alde egin ondoren. Eta nik erantzun oihuka:
|
|
Kauenzotz! Eta hala ere kontrolatu egin
|
behar
, batez ere ume haiek erru ziztrinik ez zutelako. Oihuka hasiko zen bestela, kauenlaputadeharo edo beste edozer.
|
|
Txemari, orduan, Jabik hainbestetan errepikatu ziona etorri zitzaion gogora: noiz onartu
|
behar duzu
begien bistan duzuna?
|
|
Zirimiriaren antzeko zerbait bota du goizean, baina erabaki dut bizikleta bat alokatu
|
behar nuela
hemengo inguruak hobeto ezagutzeko, bestela ezer gutxi egin bainezakeen, Dingleko uretan bizi den izurdea bisitatu baino ez. Distantziak luzeak dira, eta apenas dabilen autorik errepideetatik.
|
|
Eta tipo honek auskalo ze intentzio duen nirekin... Bestalde, badakit zakar jokatu dudala berarekin (eta" kakatara bidali" esan dudanean, literalki bota diot hori nire ingeles eskeletikoan), baina mutil hauekin berba egiteko euren hizkera erabili
|
behar da
.
|
|
Eta ez dira bost minutu ere igaro, Gazte Aretoaren barrutik irten den burrunba batek kolpetik isilarazi gaituenean. Dardarak, dardararik izan bada, begiak kliskatzeko
|
behar den
denbora iraun du. Baina kristalak baino apurtu ez dituen eztanda, eta hala ere lurrean makurtzera behartu gaituena, hori ikaragarria egin zaie beti harritzeko prest ditudan begi hauei.
|
|
Eta alde batetik barkamena eskatuko nizuke,
|
behar zenuena
baino gehiago eman nizulako. Eta sentitzen dudala ere esango dizut.
|
|
Txemak mahaiak zeuden ingururantz begiratu zuen, jadanik nahiko puztuta sentitzen zuen lotsa gehiago handitu
|
behar zen
egiaztatzeko. Hantxe segitzen zuen bikoteak, orain berari adi-adi begira.
|
|
Hasieran ispiluari begira geratzen zitzaion, harrituta. Ez zuen beste ezer nahi, ispiluarekin lortu nuen perikitoak
|
behar zuen
guztia. Inongo etologo, ornitologo, zoologo edo biologok egin ez zuen aurkikuntza.
|
|
Hurbiltzeko, sartzeko eta garagardo bat edateko, ahaztea merezi zuten mamuen akaberarako. Kontuan izanda, noski, edalontzia beti eskuan izan
|
behar zuela
, edo asko jota barran. Baina inoiz ez aurreko ispilurako hegaldian.
|
|
Koadrodun txapel bat zeukan jantzita, eta" emakume" hitza aipatzen zuenean laztan egiten zion mahai gaineko edalontzi luzeari. " Ez lizuke horrek buruhausterik sortu
|
behar
, motel. Nik neuk, esaterako, jokoan galdu nuen emaztea.
|
|
Bere ohea eta nirea lotzen dituen eskailera txikian gora egin du, eta segituan atera ditu koadernoa eta boligrafoa, egunak eman dizkionak papereratzeko asmoz. ...ik gabe begiratzen nuen azpiko literatik, Rocíoren gorputza goiko koltxoiaren bigunetan nola sartzen zen; eta igartzen nizkion ukondoak mugitzen, eta belaunak eta hanken puntak ohea emeki ostikoz jotzen, eta orain ahozpez etzanda ari zela idazten eta gero alboz, eta koltxoiak bigunagoa ematen zuen holakoetan, dudarik gabe bere izterrak ziren haiek ukitzeko besoa pixka bat baino ez nuenean altxatu
|
behar
.
|
|
Zein baino zein. Aitortu
|
behar dut
apurtxo bat kostatu zaidala ahoskera yankiz jantzitako izen hura ulertzea. Edonork esango luke, eta gehiago bere izena ezagututa eta aurpegi beltzarana ikusita, Rocío andaluziarra dela.
|
|
Arazo bakarra, esan dit, zenbait gidari obseso dira: neska bakarti bat autostopa egiten ikusten dutenean automatikoki pentsatzen dute neska horrek bidaiatzeko baino beste zerbaiterako gogo gehiago izan
|
behar duela
buruan. Ninfomaniatik beherako ezer ez zaie kabitzen astazakil horiei, baina hala ere lasaitzeko esan dit, oso gutxitan gertatzen dela.
|
|
Mekauenka igo zituen literako eskaileratxoak. Koltxoia probatu (urtebete lehenago Rocíoren gorputza hain bigunki babesten zuen hura, Eiderren esanetan), otarteko bat jan, aterpetxea apur bat ezagutu, eta erabaki zuen autobusetik ikusitako Rock of Cashel hura bisitatu
|
behar zuela
. Bai:
|