|
2013
|
|
|
Joana emakumezko bat da, emakumeok gizonezkoen mendeko eta, areago, tresna huts izaten ziren garai batean. Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko egin zituzten saio etengabeak, baina
|
bai
da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko egin zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere azken urteotan marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion:
|
|
|
Eta hori lau ezaugarriri esker: lehenik, Frantziako errege familiako kidea zen,
|
bai
ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen) bai senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarre... Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk behar dituzte.
|
|
|
Eta hori lau ezaugarriri esker: lehenik, Frantziako errege familiako kidea zen, bai ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen)
|
bai
senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarro... Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk behar dituzte.
|
|
|
Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa gertatzen den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko handia zen: Karlos V.a enperadoreak edo haren seme Filipe II.a Espainiakoak ez dute formalki onartzen Nafarroan beraiez besteko errege erreginarik dagoenik, baina negoziazio etengabeak izango dituzte mende osoan zehar
|
bai
Joanaren aitarekin (Henrike II.a Nafarroakoa) eta senarrekin (Antonio I.a Nafarroakoa) eta Joana berberarekin ere nafar auziari nolabaiteko konponketa bat emateko (tartean goian aipatu dugun ezkontza proposamena). Ildo horretako aipuak ugariak eta sakabanatuak badira ere, bereziki interesgarria suertatzen da IV. kapitulua irakurtzea:
|
|
|
Beraz, Joana kontzientzia askatasunaren aldeko borrokalaria izan ote zen?
|
Bai
eta ez. Joanaren izaera, hautu politikoak eta botere jokoak xehe xehe aztertzen ditu Roelkerrek, orrialde gogoangarriak idatziz.
|
|
|
Ildo berean, kuriosoa da protestantismoaren arazoaren azterketan sakontzea: kontzientzia askatasunaetengabe plazaratzen zen gaia zen, eta jendeak armak hartzen zituen horren alde,
|
bai
higanotek Frantziako errege katolikoaren aurka, zein, adibidez, Nafarroa Behereko eta Zuberoako euskaldunek (gehien gehienak katolikoak) beren erregina protestantearen kontra. Sasoi berean, zer esanik ez, holandes protestanteek berdin egiten baitzuten beren errege katolikoaren kontra... eta abar.
|
|
|
Eta amaituko dugu euskaldunentzat interes bitxiagoa duten gai pare bat aipatuz. Lehenik, Joanaren bizitzaren harremana Errenazimentuarekin, zinez baita Errenazimentuko erregina bat, ez bere ama Margarita bezainbat, agian (Joanak ez omen zuen dohainik literaturarako) baina
|
bai
, gutxienez, Elisabet Ingalaterrakoa beste, edo gehiago. Kontu honek aski trataera marjinala du liburuan (politikan eta erlijioan zentratzen da) baina hala ere orrialde gogoangarriak ditu.
|
|
|
|
Bai
, euskaldunok aukera gutxi izango dugu liburu honetan ohorezko aipamenik edo justifikazio historizistarik ikusteko. Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren hizkuntz politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko hizkuntza bakartzat hartzea, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik eman gabe.
|
|
|
Euskararen eta hizkuntzen munduarekin topo egiteko abagunea izan zen niretzat epe hura. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats,
|
bai
frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere. Geroago etorriko ziren esperantoa eta errusiera.
|
|
|
Euskara baturik ez izateak nabarmen zailtzen zuen euskaraz idaztea. Azkueren Promptuarium de la Lengua VascaHamasei seme Euskalerriko, Gorrotoa Lege, Itxasoa laño dagoerreferente garrantzitsua gertatu zitzaidan,
|
bai
eta Itun Berriko testuak ere, Kuliska Sortako irakurgaiekin batera(?).
|
|
|
A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere
|
bai
A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik beste lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena egin dezakeela pentsarazten digu. Horrela EIMAko IABekoen nahiak ere epe laburrean portu onera iritsi ahal izango dira,
|
bai
eta egunero lan tresna horretaz baliatu behar duten milaka irakaslerenak ere.
|
|
|
Hamarkada honen erdi aldera ordenagailua gure artean agertzeak, eta haren garapenak, ekarpen kalkulaezina egin zion euskararen munduari, lana errazteko ez ezik testuaren kalitatea hobetzeko ere
|
bai
, zuzentzaile ortografikoari esker. Hori guztia laster etorriko zen, ordenagailuz lagunduriko itzulpengintzaren hasiera baizik izan ez zena.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela,
|
bai
eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Bestalde, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua (1998) sortzeak euskararen erabilera sustatzeko bi tresna garrantzitsu jendarteratzea ekarriko du hurrengo hamarkadan:
|
Bai
Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak.
|
|
|
Eskerrik beroenak doaz ere goiz honetako mintzalariei: EHUko Roberto Mielgo irakaslea, Ana Toledo euskaltzaina eta Deustuko Unibertsitateko irakaslea, Andres Urrutia euskaltzainburua eta Deustuko Unibertsitateko irakaslea, Igone Etxebarria euskaltzain urgazlea, Labayru ikastegikoa,
|
bai
eta ere Miren Agur Meabe idazlea hautatu dituelakotz Eusebio Erkiagaren idazkietan zenbait zati interesgarriak, erakutsiz zein zabala den haren literatura eremua.
|
|
|
Duela lau urte, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak daukalarik bere adiera eta euskal literaturan dituen adibide bat edo bertze. Hots, liburu edo hobeki erran hiztegi baliosa eta baliagarria, zerbitzari paregabekoa
|
bai
unibertsitateko irakasle eta ikasleentzat bereziki. Geroztik, bertze lan batetan sartua da LIB deritzan batzordea, euskal literaturaren antologia bat, lehen liburukiak biltzen dituela Erdi Aroko eta XVI. mendeko idazleak.
|
|
|
Hortakotz LIB batzordeak eginbidetzat dauka euskal literaturan agertu diren idazleen ohoratzea, kongresu batzuetan, hala nola Oihenart XVII. mendeko olerkari zuberotarra, Anton Abbadia Lore Jokoen sortzailea XIX. mendean, edo jardunaldietan; bizpahiru adibide ematekotan Elizanburu, Oxobi, Lafitte eta igaz Xaho Iparraldekoak eta berdin Hegoaldekoak Kardaberaz, Ubillos, Lizardi, Lauaxeta
|
bai
eta egungo Eusebio Erkiagaren ohoretan. Mintzaldi guziak agertu dira, kongresuenak Ikerbilduman eta jardunaldienak EuskeraEuskaltzaindiaren agerkarian.
|
|
|
Berriz ere eskerrak bihurtuz,
|
bai
mintzatu direnei eta bai ere entzule guziei, bukatutzat emaiten ditut Eusebio Erkiagari eskainitako jardunaldiak.
|
|
|
Berriz ere eskerrak bihurtuz, bai mintzatu direnei eta
|
bai
ere entzule guziei, bukatutzat emaiten ditut Eusebio Erkiagari eskainitako jardunaldiak.
|
|
|
Eta etxekoek, barriz: ?
|
Bai
, abila. Lekitxori buruz idazten dau, baina guri gatx egiten jaku?.
|
|
|
Lumeari eragin?
|
Bai
, orduantxe hasita nengoen-eta nire lehen idazlanak taxutzen, ipuin sariketetara aurkezten, Sustraia herriko fotokopia aldizkari xumean nahiz Idatz & Mintz dotorean testuak argitaratzen. Amak, mostradore atzetik, keinu bategaz adierazi eustan joateko Eusebiogaz buelta bat emoten.
|
|
|
bertso lerro libreekin olgetan hasten zan, apur bat tentatu, baina benetakoagoak sentitzen ebazan tradiziozko neurtitzekin eginiko jolasak. Testu honetan ederto esplikaten dau barritzeko ahalegina,
|
bai
lerroak antolatzeko eran, bai hitz taldeak neurri jakinetatik apurtzeko jarreran, bai bere ezintasunak aitatzeko zintzotasunean.
|
|
|
bertso lerro libreekin olgetan hasten zan, apur bat tentatu, baina benetakoagoak sentitzen ebazan tradiziozko neurtitzekin eginiko jolasak. Testu honetan ederto esplikaten dau barritzeko ahalegina, bai lerroak antolatzeko eran,
|
bai
hitz taldeak neurri jakinetatik apurtzeko jarreran, bai bere ezintasunak aitatzeko zintzotasunean.
|
|
|
bertso lerro libreekin olgetan hasten zan, apur bat tentatu, baina benetakoagoak sentitzen ebazan tradiziozko neurtitzekin eginiko jolasak. Testu honetan ederto esplikaten dau barritzeko ahalegina, bai lerroak antolatzeko eran, bai hitz taldeak neurri jakinetatik apurtzeko jarreran,
|
bai
bere ezintasunak aitatzeko zintzotasunean.
|
|
|
Sasoia zan,
|
bai
gero!
|
|
|
Hemen ez dugu frankismoaren garaiko zentsuraren bilakaeraren azterketa xehaturik egingo, horren baitan A. Arrueren lantegia kokatzeko, baina zenbait gertakari adierazgarri
|
bai
ekarriko ditugu, zantzu esanguratsu batzuk eta garaiko iruzkin koalifikatuak.
|
|
|
1953an, Iparragirreren omenaldirako. Madrilen Gernikako arbola estreinako kantatu zuenaren mendeurrena ospatzen zen?, Urretxun, olerki lehiaketa ofiziala antolatu zen. Nemesio Etxaniz aurkeztu zen, eta sariren bat lortu ere
|
bai
, nahiz ez aurrenekoa. Honela idatzi zion Andima Ibinagabeitiak Nemesio Etxanizi lehiaketa horretaz:
|
|
|
A. Arruek parte hartu ote zuen jaialdi horretan? Segur aski
|
bai
. Urte hartan bertan ziotson Nemesio Etxanizek Andima Ibinagabeitiari, Arrue bezalako karlista euskaltzaleak beharrezkoak zituztela erakunde publikoetatik laguntzak lortzeko.
|
|
|
Ez ote zuen, bada, gastronomiaz euskaraz idatzi?
|
Bai
, eta literatur kritika banaka batzuk ere egin zituen.
|
|
|
Ematen du inflexio puntua 1960ko 339 euskal apaizen gutunak ekarri zuela. Nemesio Etxanizek A. Arruek berari eta On Manuel Lekuonari egindako belzkeriak aipatzen ditu batez ere, eta Koldo Mitxelenari egindako zerbait ere
|
bai
.
|
|
|
antolatzeko laguntza eman zuen. Eganeraberritzeko ere
|
bai
1954an, eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere egin zituen euskaraz; beraz, karlista tradizionalista euskaltzale gutxietariko bat izan genuen dudarik gabe. Dominaren aurkia da hori, eta alde goresgarri hori aitortu zaio:
|
|
|
Ez zan, noski lendabizikoa neskatxa ura. Izan zituan
|
bai
, izateko aintzindari ta aurretikoak. Nolatan bada alako Apolo bat, emakume batekin ase?...
|
|
|
(...).
|
Bai
, Agur; emakume asko ezagutu izan ditut, agian geiegi zorigaitzez. Zertarako oroitu!...
|
|
|
Zertarako oroitu!... Baiña, auxe
|
bai
aldakuntza: zuri, oraindaiño, musutxo bat ere ez dizut eskatu.
|
|
|
Dena den, aldeak alde, Araibar zaldunak eragindako esamesek, Haur besoetakoak urteak argitaragabe igarotzeak... garaiko giroa islatzen dute.
|
Bai
behintzat, bazela gizatalde bat euskal literaturaren ibilbidea decorum aren lege estuenen barnean gorde nahi zuena.
|
|
|
Irakaskintza irixten eztegun bitarteko nere irizpidea auxe da: Garbi idatzi,
|
bai
esakeraz, bai itzez, bai aditz jokoz, bai joskerari dagokionez, geiegikeriraiño jo gabe ordea, ta euskalduna ulertzeko lain eztan esakera, itza, edo aditz jokoa,(...) erderara ala euskera errezagora itzuli.
|
|
|
Irakaskintza irixten eztegun bitarteko nere irizpidea auxe da: Garbi idatzi, bai esakeraz,
|
bai
itzez, bai aditz jokoz, bai joskerari dagokionez, geiegikeriraiño jo gabe ordea, ta euskalduna ulertzeko lain eztan esakera, itza, edo aditz jokoa,(...) erderara ala euskera errezagora itzuli.
|
|
|
Irakaskintza irixten eztegun bitarteko nere irizpidea auxe da: Garbi idatzi, bai esakeraz, bai itzez,
|
bai
aditz jokoz, bai joskerari dagokionez, geiegikeriraiño jo gabe ordea, ta euskalduna ulertzeko lain eztan esakera, itza, edo aditz jokoa,(...) erderara ala euskera errezagora itzuli.
|
|
|
Irakaskintza irixten eztegun bitarteko nere irizpidea auxe da: Garbi idatzi, bai esakeraz, bai itzez, bai aditz jokoz,
|
bai
joskerari dagokionez, geiegikeriraiño jo gabe ordea, ta euskalduna ulertzeko lain eztan esakera, itza, edo aditz jokoa,(...) erderara ala euskera errezagora itzuli.
|
|
|
Idazteko premia sentitu egin behar dela... Ba,
|
bai
. Premiarena hor dago.
|
|
|
Nerabeentzako aldizkariak, badakizu, neskatoentzako kontuak.
|
Bai
dio Kaoruk. Ziur zama handia dela ahizpa nagusi hain deigarria izatea.
|
|
|
Berri guztiek, salbuespenik gabe, suizidioa dela iradokitzen dute.Izugarri xelebrea, hori
|
bai
, baina suizidioa dena dela. [Hilabete bat Montalbanorekin, Andrea Camilleri/ Fernando Rey (Igela, 2011; Orr.: 255)]
|
|
|
Hortaz, orain arte egindako azterketak eta eskuratutako emaitzak garrantzizkotzat jo daitezkeen arren, badago zer aztertu,
|
bai
diskurtso markatzaileei buruz zein birformulatzaileei buruz, eta zer esanik ere ez hizkuntzaren dimentsio sozio diskurtsiboan eta elkarreragintzakoan sakontzeko.
|
|
|
Bi helburu nagusi ditu gure ikerlanak: ...juridikoko bi testu mota (lege testuak eta testu akademikoak) izanik, egiaztatzea ea ba ote dagoen nolabaiteko korrelaziorik testu motaren eta birformulatzaileen erabileren artean; b) deskribatzea eta azaltzea nola eta zer eginkizun diskurtsibotarako erabiltzen diren birformulatzaile esplikatiboak lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan, eta erabilerok hizkera orokorrekoekin alderatzea,
|
bai
kuantitatiboki eta bai kualitatiboki. Azken batean, helburu orokorra da birformulatzaile esplikatiboen azterketaz baliatzea diskurtso juridikoa ezaugarritzeko.
|
|
|
Bi helburu nagusi ditu gure ikerlanak: ...a (lege testuak eta testu akademikoak) izanik, egiaztatzea ea ba ote dagoen nolabaiteko korrelaziorik testu motaren eta birformulatzaileen erabileren artean; b) deskribatzea eta azaltzea nola eta zer eginkizun diskurtsibotarako erabiltzen diren birformulatzaile esplikatiboak lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan, eta erabilerok hizkera orokorrekoekin alderatzea, bai kuantitatiboki eta
|
bai
kualitatiboki. Azken batean, helburu orokorra da birformulatzaile esplikatiboen azterketaz baliatzea diskurtso juridikoa ezaugarritzeko.
|
|
|
Beraz, diskurtsoaren azterketari eta aldakortasunari lotuta dago gure lana. Izan ere, nahikoa arrazoizkoa dirudi pentsatzeak testu motak (gure kasuan, lege testuak vs testu akademikoak) nolabait baldintzatu dezakeela diskurtso markatzaileen erabilera,
|
bai
kantitateari, bai nolakotasunari dagokienez (Loureda eta Acín, 2010: 38; Larringan, 2007:
|
|
|
Beraz, diskurtsoaren azterketari eta aldakortasunari lotuta dago gure lana. Izan ere, nahikoa arrazoizkoa dirudi pentsatzeak testu motak (gure kasuan, lege testuak vs testu akademikoak) nolabait baldintzatu dezakeela diskurtso markatzaileen erabilera, bai kantitateari,
|
bai
nolakotasunari dagokienez (Loureda eta Acín, 2010: 38; Larringan, 2007:
|
|
|
Askoz ere agerpen maiztasun txikiagoak dituzte bestela esanda, beste era batera esanda eta horien aldaerek:
|
bai
EUDIMA corpusean oro har eta baita zuzenbidearen alorreko testuetan ere. Bestalde, agerpen datu metatuek iradokitzen dutenez, birformulatzaile esplikatiboek agerpen maiztasun hurbilak dituzte EUDIMA corpusean(?
|
|
|
alegia, hau da eta hots. Alde horiek esangarriak dira
|
bai
unibertsitateko testu-liburuen kasuan eta baita ELERIA aldizkariko artikulu akademikoen kasuan ere. Haatik, bestela esanda antolatzaileak hain du maiztasun txikia lagin guztietan, ezen atzematen diren aldeak ezin baitira esangarritzat jo.
|
|
|
Esan bezala, joera horiek estilo bereizgarritzat jo daitezke, behin behinean behintzat. Bestalde, egiaztatu dugunez, azalpenezko birformulazio aposatu gabeen kopurua nabarmen txikiagoa da lege testuetan,
|
bai
EUDIMA corpusaren datuekin alderatuta eta baita zuzenbideko testu akademikoetan era horretako birformulazioek duten maiztasuna kontuan hartuta ere. Horrez gain, badirudi birformulazio aposatu gabeak maizago bideratzen direla hau da markatzailearekin, gainerako markatzaileekin baino (alegia, hots, bestela esanda).
|
|
|
(20) Ezagun dugu, hori
|
bai
, tragedia horren gertuko eta zuzeneko eragina, hots: erailketek, mehatxuek, bahiketek, estortsioek eta xantaiek sortutako min eta sufrimendu itzela [ZCP Lt, Terrorismoaren biktimen aitortzari buruzko legea, Eusko Legebiltzarra (2010)]
|
|
|
(44) Hala kontzeptu nagusien
|
bai
orokor eta komunen, bai berezien arloa itxita, beste hiru irakasgai geratuko dira, legearen zehaztasunetan gehiago sakontzeko: alegia, delitua (laugarren ikasgaia), horren aurrean emandako erantzuna (bosgarren irakasgaia) eta biktima (seigarren ikasgaia) jorra ditzagun [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala.Jon Mirena Landa (Koord.), UPV/EHU (2011)]
|
|
|
(44) Hala kontzeptu nagusien bai orokor eta komunen,
|
bai
berezien arloa itxita, beste hiru irakasgai geratuko dira, legearen zehaztasunetan gehiago sakontzeko: alegia, delitua (laugarren ikasgaia), horren aurrean emandako erantzuna (bosgarren irakasgaia) eta biktima (seigarren ikasgaia) jorra ditzagun [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala.Jon Mirena Landa (Koord.), UPV/EHU (2011)]
|
|
|
Adibide sorta honek erakusten duenez (36 adibideek, alegia), erreferentziazko birformulazio esplikatiboetan diskurtso markatzaileek zeregin garrantzitsua dute
|
bai
lege teorien eta bai lege testuen erreferentziak berbaldian txertatzeko; eta, aldi berean, berbaldia osatzen duten elementuak modu egokian bereizi, antolatu eta kohesionatzeko. Alegia, testuinguru horietan birformulazio markatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboa dute (kanpoko erreferentziak berbaldian txertatzea) baina baita funtzio testuala ere (informazioa egituratzea eta kohesioa indartzea).
|
|
|
Adibide sorta honek erakusten duenez (36 adibideek, alegia), erreferentziazko birformulazio esplikatiboetan diskurtso markatzaileek zeregin garrantzitsua dute bai lege teorien eta
|
bai
lege testuen erreferentziak berbaldian txertatzeko; eta, aldi berean, berbaldia osatzen duten elementuak modu egokian bereizi, antolatu eta kohesionatzeko. Alegia, testuinguru horietan birformulazio markatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboa dute (kanpoko erreferentziak berbaldian txertatzea) baina baita funtzio testuala ere (informazioa egituratzea eta kohesioa indartzea).
|
|
|
Lan honetanaurkeztu ditugun datuek zein adibideek erakusten dutenez, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunek eta erabilerek lotura estua dute diskurtsoaren nolakotasunarekin. Izan ere, erabilitako datu estatistikoek adierazten dutenez, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunek korrelazio esangarria dute
|
bai
eremu diskurtsiboarekin eta baita, arlo juridikoko testuen kasuan behintzat, testu generoekin ere.
|
|
|
Guk ere datorren urtean ez dugu Erkiagaren oroimenez ezer egingo, baina aurten
|
bai
, eta hori aprobetxatu behar dugu, bai gogora ekartzeko, lehen esan dudan moduan, bai gizartera ekartzeko. Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua.
|
|
|
Guk ere datorren urtean ez dugu Erkiagaren oroimenez ezer egingo, baina aurten bai, eta hori aprobetxatu behar dugu,
|
bai
gogora ekartzeko, lehen esan dudan moduan, bai gizartera ekartzeko. Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua.
|
|
|
Guk ere datorren urtean ez dugu Erkiagaren oroimenez ezer egingo, baina aurten bai, eta hori aprobetxatu behar dugu, bai gogora ekartzeko, lehen esan dudan moduan,
|
bai
gizartera ekartzeko. Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua.
|
|
|
Lauaxetaren garaikidea izan zen eta elkarrekin bat egin zuten Euzkadi egunkarian, esaterako. Erkiaga Lauaxetaren jarraitzaile agertu izan da beti, eta hala igartzen da bere idatzietan ere,
|
bai
idazteko eran bai hari egindako aipamen eta olerkietan.
|
|
|
Lauaxetaren garaikidea izan zen eta elkarrekin bat egin zuten Euzkadi egunkarian, esaterako. Erkiaga Lauaxetaren jarraitzaile agertu izan da beti, eta hala igartzen da bere idatzietan ere, bai idazteko eran
|
bai
hari egindako aipamen eta olerkietan.
|
|
|
–Olerkien neurriari erreparatuta, denetarik aurkitu dugu: bertso lotuak eta libreak, estrofatan zatituak eta errenkada luzeak, atalka banatuak ere
|
bai
batzuk. Beste horrenbeste esan daiteke errimaz ere, batzuetan errima osoa egiten du, baina beste askotan hoskidetasunean oinarritutako puntuak egiten ditu.
|
|
|
Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan urtea etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu,
|
bai
hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan urtea etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu, bai hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan,
|
bai
, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
(Euri tantoak asten ditu...)?
|
Bai
: ez dakar malezi aundirik, baña obeko degu barrena sartu?.
|
|
|
–Euria
|
bai
asi edo ez asi zegoan?.
|
|
|
Bildumaren lehen bi aroetako 152 hitzaurreak aztertu ditugu Genetteren (1987) eta Risterucci Roudnickyren (2008) sailkapenei jarraikiz. Lan honen helburua LU bildumako hitzaurreei buruzko zenbait nolakotasun agerian jartzea da, bildumaren azterketarako eta baloraziorako material gisa,
|
bai
eta literatur itzulpenen etorkizuneko hitzaurregileen bidelagun zein itsuaurreko gisa.
|
|
|
(Risterucci Roudnicky, 2008). Azterketa horrek hainbat informazio eman dezake testuaren eta irakurlearen beraren eboluzioaz,
|
bai
eta literatur sistema jakin bateko itzulpengintzaren egoeraz ere. Halaber, ikergai dira ondokoak:
|
|
|
Hobe genuke, dena den, bi eginkizunak pertsona ezberdinen esku uztea, gutxi direlako
|
bai
itzulpenari bai hitzaurre (eta aparatu kritiko) egoki bati behar bezala kara emateko gauza.
|
|
|
Hobe genuke, dena den, bi eginkizunak pertsona ezberdinen esku uztea, gutxi direlako bai itzulpenari
|
bai
hitzaurre (eta aparatu kritiko) egoki bati behar bezala kara emateko gauza.
|
|
|
Hitzaurrerik
|
bai
–
|
|
|
Bildumarako hautatutako ipuinen garaia aipatzen da,
|
bai
eta hemen bildutakoak sona handiena lortu duten ipuinak direla ere.
|
|
|
Hitzaurrean antologia apailatzeko baliatutako ordena kronologikoa aipatzen da,
|
bai
eta sartu ez direnak baztertzeko arrazoiak ere.
|
|
|
Azterketa abiatu aurretik esan bezala, lan honek bildumaren azterketarako gai izan nahi luke,
|
bai
eta literatur itzulpenen hitzaurregileentzako bidelagun ere. Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira:
|
|
|
Anjel Lertxundik Verlaine, Machado eta Juan Ramón Jiménez aipatzen baditu ere, kontuan izan behar da XX. mendearen hasieran trenaren figura,
|
bai
eta geltoki eta bagoiena, usu izan zirela elementu poetiko gisa baliatuak. 1868an hitz interesgarriok idatzi zituen Théophile Gautier-ek. Des gares de chemins de fer, artikuluan (Le Moniteur universel egunkarian):
|
|
|
¡ Thalassa! ¡ Thalassa! poemaren azterketa labur honetan ikusi ahal izan dugunez,
|
bai
metrika aldetik bai sinbolismoaren aldetik maila handia du Arrutiren poemak eta, are garrantzitsuagoa dena, Modernismoaren lerroan kokatu beharreko poema da.
|
|
|
¡ Thalassa! ¡ Thalassa! poemaren azterketa labur honetan ikusi ahal izan dugunez, bai metrika aldetik
|
bai
sinbolismoaren aldetik maila handia du Arrutiren poemak eta, are garrantzitsuagoa dena, Modernismoaren lerroan kokatu beharreko poema da.
|
|
|
Ez gara eztabaida horretan luzatuko. Alabaina, iradoki nahi dugu Lizardiren iturri poetikoen azterketan aurrera egitekotan, ezinbestekoa dela Antonio Arrutiren poesia ere ikertzea, hurbilpen geografikoak ez ezik, estilo poetikoak ere(
|
bai
metrikak, bai iruditeriak) Lizardik Arruti irakurri ahal izan zuela pentsarazi behar baitigu.
|
|
|
Ez gara eztabaida horretan luzatuko. Alabaina, iradoki nahi dugu Lizardiren iturri poetikoen azterketan aurrera egitekotan, ezinbestekoa dela Antonio Arrutiren poesia ere ikertzea, hurbilpen geografikoak ez ezik, estilo poetikoak ere (bai metrikak,
|
bai
iruditeriak) Lizardik Arruti irakurri ahal izan zuela pentsarazi behar baitigu.
|
|
|
Itur ondoan eta Illunabarra poemez ari gara, biak ala biak 1916koak?. Beharbada ezin esan daiteke poemak modu nabarmenean modernistak direnik, baina
|
bai
badituztela ñabardura berritzaile batzuk ildo horretarantz jotzen dutenak. Itur ondoanpoeman, zehazki, zenbait irudi duten indar iradokitzaileagatik nabarmentzen dira, eta ez hainbeste duten zentzu alegoriko konkretuagatik.
|
|
|
Lehen bi bertso lerroek
|
bai
erritmo aldetik bai irudiari dagokionez tonu tragiko eta larri nabaria dute. Baina Arrutik ahapaldiaren bigarren atalean kontrastea bilatzen du berehala.
|
|
|
Lehen bi bertso lerroek bai erritmo aldetik
|
bai
irudiari dagokionez tonu tragiko eta larri nabaria dute. Baina Arrutik ahapaldiaren bigarren atalean kontrastea bilatzen du berehala.
|
|
|
Azken ahapaldiak berresten du Arrutiren joera poetikoa. Bere iritziz, larria da euskaldunentzat ordua,
|
bai
baitirudi euskaldunak gauza zaharrekin amaitzeko lan egoskorrean(, lelo zorua, dio) dabiltzala.
|
|
|
Bertsopapera herri xeheagoarentzat da; testuingurua paperean ez datorrena du, hartzaileek berez ezagutzen dutenez; iraupen gutxiko gauza erakargarria besterik ez da berez bertsopapera. Ez hala, ordea, lore jokoetako kantua edo bertso liburua, hartzaile erosoagoa dutenez
|
bai
kulturaz eta bai diruz ere, eta autore jantziagoa eskatzen dute eskuarki aldizkariak eta bertso liburuak, bertsogintzaren iraupen luzeagoa (1982: 127).
|
|
|
Bertsopapera herri xeheagoarentzat da; testuingurua paperean ez datorrena du, hartzaileek berez ezagutzen dutenez; iraupen gutxiko gauza erakargarria besterik ez da berez bertsopapera. Ez hala, ordea, lore jokoetako kantua edo bertso liburua, hartzaile erosoagoa dutenez bai kulturaz eta
|
bai
diruz ere, eta autore jantziagoa eskatzen dute eskuarki aldizkariak eta bertso liburuak, bertsogintzaren iraupen luzeagoa (1982: 127).
|
|
|
Areago, Arrutiren kasua aski paradigmatikoa delakoan gaude, Arruti ikaskuntza erabat eskolastikoduna baitzen, kultura eta literatura klasiko eta kultuaren eragin ezin handiagoa zuena, eta, beraz, euskal egoera politiko eta kulturalak Arruti mugiarazi bazuen (poetikoki), pentsatzekoa baita tradizio klasiko eta kultuan hain jantzia ez zen beste edozein poeta ere mugiarazi zezakeela. Hau da, Arrutiren poesian dagoen bilakabidea nabarmenki handia eta erradikala izateak berak?
|
bai
filosofikoki bai estetikoki, eta bai hizkuntzan baita estiloan ere, nabarmentzen du Pizkundean giro kulturalak literaturaren ezaugarrietan zuen indar eragilea.
|
|
|
Areago, Arrutiren kasua aski paradigmatikoa delakoan gaude, Arruti ikaskuntza erabat eskolastikoduna baitzen, kultura eta literatura klasiko eta kultuaren eragin ezin handiagoa zuena, eta, beraz, euskal egoera politiko eta kulturalak Arruti mugiarazi bazuen (poetikoki), pentsatzekoa baita tradizio klasiko eta kultuan hain jantzia ez zen beste edozein poeta ere mugiarazi zezakeela. Hau da, Arrutiren poesian dagoen bilakabidea nabarmenki handia eta erradikala izateak berak, bai filosofikoki
|
bai
estetikoki, eta bai hizkuntzan baita estiloan ere, nabarmentzen du Pizkundean giro kulturalak literaturaren ezaugarrietan zuen indar eragilea.
|
|
|
Areago, Arrutiren kasua aski paradigmatikoa delakoan gaude, Arruti ikaskuntza erabat eskolastikoduna baitzen, kultura eta literatura klasiko eta kultuaren eragin ezin handiagoa zuena, eta, beraz, euskal egoera politiko eta kulturalak Arruti mugiarazi bazuen (poetikoki), pentsatzekoa baita tradizio klasiko eta kultuan hain jantzia ez zen beste edozein poeta ere mugiarazi zezakeela. Hau da, Arrutiren poesian dagoen bilakabidea nabarmenki handia eta erradikala izateak berak, bai filosofikoki bai estetikoki, eta
|
bai
hizkuntzan baita estiloan ere, nabarmentzen du Pizkundean giro kulturalak literaturaren ezaugarrietan zuen indar eragilea.
|
|
|
Mikoletaren eta Larramendiren arteko aldeak ugari dira,
|
bai
kontzeptualizazioaren irizpideari dagokionez, bai jarrerei dagokienez ere. Kontzeptualizazioari dagokionez, Mikoletak ohikotzat jotzen dituen moldeak, eta gaztelaniazko erromantzearekin identifikatzen dituenak, egungo bertsolaritzako handi eta txikitzat ditugunak dira.
|
|
|
Mikoletaren eta Larramendiren arteko aldeak ugari dira, bai kontzeptualizazioaren irizpideari dagokionez,
|
bai
jarrerei dagokienez ere. Kontzeptualizazioari dagokionez, Mikoletak ohikotzat jotzen dituen moldeak, eta gaztelaniazko erromantzearekin identifikatzen dituenak, egungo bertsolaritzako handi eta txikitzat ditugunak dira.
|
|
|
Hasteko erregea heroiei dagokien loriaz horniturik dator eta horrekin batera Martzelo erromatarrarekin identifikatuta dago, EneidaEneidako seigarren kantuko pasarte bat gogora ekarrita. Jakina denez, Eneas bere aita Ankisesen bila jaitsiko da azpimundura Kumaseko sibilaren laguntzaz,
|
bai
eta aurkitu ere. Ankisesek erromatarren etorkizun loriatsua iragarriko dio Eneasi geroan izango diren erromatar ospetsuenak begi aurrean jarrita.
|
|
|
Eta horrekin batera Espainiako formazio diskurtsibo inperialaren gai nagusiak elkarri uztartuta eta laburbilduta agertu dira: Eneas troiarrarengandik Erromako Augustorengana doan ibilbidean translatio imperii delakoa iradoki da,
|
bai
eta urrezko aroaren itzulera lehen enperadoreari egindako aipamenaren bitartez, aldi berean euskaldunaren, bozalidad, horrek, itxurazkoa baino ez bada ere, poesia bezalako hizkuntz tramankulu sofistikatuak sortzeko gaitasun gabezia gogora dakarrela, alegia arteen loratzerik ezagun ez duen burdin aroarekiko lotura.
|
|
|
Hortaz, hasieran bozalitxurak egiten zituenak azkenean bere benetako hizkuntza gaitasun jasoa erakutsi du eta entzule guztiak desengainatu. Era horretara,
|
bai
euskarak berak eta bai erabiltzaileak gezurtatu egin du diskurtso inperial espainiarrak eurei buruz dioena eta ordura arte uste errotua dena: imposible vencidoetorkizunekoaren hazia aurkitua zuen Larramendik Artea argitaratu baino lau urte lehenago behintzat.
|
|
|
Hortaz, hasieran bozalitxurak egiten zituenak azkenean bere benetako hizkuntza gaitasun jasoa erakutsi du eta entzule guztiak desengainatu. Era horretara, bai euskarak berak eta
|
bai
erabiltzaileak gezurtatu egin du diskurtso inperial espainiarrak eurei buruz dioena eta ordura arte uste errotua dena: imposible vencidoetorkizunekoaren hazia aurkitua zuen Larramendik Artea argitaratu baino lau urte lehenago behintzat.
|
|
|
Azken batean, subalternitatearen esperientzia orokorragotzat jo liteke dominazioarena baino. Urrezko aroen burdin aroak elkarrekin historizatzeak historia subalterno bakoitza aberasteaz gain, historia hegemonikoei erronkak jartzeko moduko historia alternatibo baterako aukera eskainiko luke,
|
bai
eta subalternitate egoeratik datozen ahotsak etorkizunean sendoago entzunarazteko.
|
|
|
Bada zazpi silabadun bertso lerroak ikusi dituenik (Altuna, 2002: 26),
|
bai
eta lerro guztiak zortzi silabaduntzat jotzen dituenik ere, zazpidunak diruditenei silaba bat gehituta oxitonoak direlakoan (Juaristi, 1990: 399).
|
|
|
Artean esandakoaz gain, Larramendik gogoko eta erreferentziazko zituen poetak arakatzeko toki egokia izan liteke Corografia. Poeta horiek autoritate gisa dakartza gogora, alegia etsenpluen eremuko argumentu gisa,
|
bai
eta bere jakituriaren ostentaziorako, eta ez eredu poetikoak eskaintzeko asmoz. Hala ere diskurtso poetikoan zituen lehentasunak adieraz ditzakete poeta aipatuek.
|
|
|
deitua zedarritzean. Izendapen desberdinak erabiliz,
|
bai
–literatura meditatiboa?, bai, literatura aplikatua?, bai, didaktika?, banaketa hirukoitzak barneratzen ez zituen hainbat testu motaren aterpe bihurtu da.
|
|
|
deitua zedarritzean. Izendapen desberdinak erabiliz, bai, literatura meditatiboa?,
|
bai
–literatura aplikatua?, bai, didaktika?, banaketa hirukoitzak barneratzen ez zituen hainbat testu motaren aterpe bihurtu da.
|