|
2000
|
|
|
Eta ikusleak ezinago bero, eta gu harriekin ere konfesiotan hasteko zorian geunden une horretantxe, bada, piztu ziren argiak, hasi ziren musikak, poztu ziren ikusleen eta teleikusleen biho  tzak. Eta, ordu laurden baten buruan, olatuarena eginez, sumsum corda alai oihartzun  tsua besterik ez zen entzun patio gotikoaren airean, eta hain ederki eta kutsakor entzun ere, non
|
bai
baitzirudien gargolek ere Jainko agindu bati jarraiki hitz egiten zutela, mende eta mendeetako isiltasuna apurtuz. Estalki apropos hura aukeratu zuten hiru aurkezleek jende aurrean azaltzeko; jaso zuten harrera ez dago hitzez azaltzerik; egundoko txalo, oihu eta negarrak ez ziren nahikoa izan hiru Jainko haien presentzia eskertzeko.
|
|
|
Arabiarrak otoitzean aritzen dira eskolako edo patioko ertz batean, Mecara begira jarrita. Horietako askorentzat urruti behar du izan Mecak;
|
bai
baitirudi behin eta berriz zurrunbilo berean eroriz eta hortik ezin irtenean dabiltzala, paradisuaren bila abiatu eta kartzelara itzulirik. Hala ere, otoitz egiten dute.
|
|
2001
|
|
|
Izan ere, Caro Baroja eta Ignacio Arozenaren lan agertu berriak2 irakurri ondoren, kezka eta zalantzatan sartzen da nire antzeko ezjakina.
|
Bai
baitirudi ezin batera genitzakeen bi irudi ditugula eskuetan. Axalekoa, batetik, aberatsa eta xehea, ehunka gertaera banan banan erakusten dizkiguna, noiz, non, nola eta noren artean gertatu ziren zehatz zehatz aditzera ematen diguna.
|
|
|
Gisa horretako erabateko iritziak boutade antza gehiago dute besterik baino.
|
Bai
baitirudi hemen Madariaga zentzuduna Baroja buruarinaren bideetara labaindu zaiguna.
|
|
|
Ez da guretzat maisu txarra.
|
Bai
baitirudi zenbait aldiz, luzaroan ohean egoteak aspertu duen eria bezala, ez dugula, euskaraz ari garela, egoera lasairik aurkitzen. Lehen, esaldi luzeetan barrena zalantzarik gabe murgiltzen ziren euskal idazleek ez zuten horrelako kezkarik.
|
|
|
Erregelen arabera eginak ez daudelako lehenbizi, frantsesez berak dioenez: " Euskaldunek, poesiara aski emanak izanagatik, ez dituzte orain arte honen legeak bete; bete ez ezik,
|
bai
baitirudi haien berririk ere ez dutela izan". Bi huts aurki  tzen ditu ikusi dituen kobletan:
|
|
|
Hona beste Ubillosen bat,
|
bai
baitirudi ez zuela gogoko bere kabuz saiatzea lana, nahiz lantxorik eskasena ere bestek egina ikusten zuenean. Hona zer dioen (15):
|
|
|
Gure alderdiko Euskal herrien gehientasuna, sarritan esan denez, gauza aski nabarmena zen XVIII. mendearen lehen urteetan, eta pixkaren bat lehentxeago ere bai, segur aski. Lurraren hedadurak, jendetzaren ugariak, ekonomiak eta bestek honantz makurtzen zuten pisua, eta ez dut uste Utrecht ko erabakiak izan zirenik eragile soil urrutiko arran  tzaren erorikoarekin,
|
bai
baitirudi Luis XIV.ak lur joarazi ziola, ehunen bat urtez lehenago gure aldekoa Felipe II.ak desegin zuen antzera.
|
|
|
eskatzen zionean Gernikako haritzari, gehiegizko eskuzabaltasuna, benetako axolagabekeria, eskatzen omen zigun Euskal Herriko seme alabei.
|
Bai
baitzirudien, etxekoez ahazturik (ongi gobernaturik bagenitu bezala), ondasun eskasak erbestean barreiatzea eta sakabanatzea agintzen zigula.
|
|
2002
|
|
|
Gero urtean zehar oparitzen direnean jostailuak, batez ere urtebetetzeetan egiten dira, eta hor
|
bai
iruditzen zait umeak libreagoak direla eskatzeko, eta gurasoek ere beste askatasun bat dutela aukeratzeko, erlaxatuagoak daude.
|
|
|
Nik esango nuke poesia, neurri batean, musikaren pareko dela, honek bakarrik sentiaraz bailiezaguke gure arima propio eta bereziaren taupada. Musika hunkigarri batek
|
bai
bailirudike hesteetaraino sartzen digula ukabila, gure barnean datzan egia emozionatuen sumendia esnarazteko.
|
|
|
Sergioren irtenaldi eta asaskaldi haiek ontzat ematen zituen arren, halabeharrez.
|
Bai
baitzirudien Sergiori beharrezkoak zitzaizkiola, soberan zuen energia erretzeko edo. Halakoetan, bada, asaldatu egiten zen Sara.
|
|
|
bakean eta atsedenean zuèn sentimenduen lakura esku anonimo batek harria jaurti balu bezalakoa.
|
Bai
baitzirudien Sergio berea zuela, bai, baina ez erabat. Sergioren nortasunak ere bere tolesdurak eta tolesduren azpiko itzalak balitu bezala, eta bere bihurguneak, Sarari, egunero Sergiorekin bizi izan arren, ezezagun egiten zitzaizkionak.
|
|
|
–Sarak egin ditzakeen zauriekin kontuz ibili duzu,
|
bai
baitirudi odoletik eta kutsa daitekeela gaitza.
|
|
|
Eta kito.
|
Bai
baitirudi hauts zuri horrek beste maitalerik onartzen ez duen jainko jeloskorra gordetzen duela bere baitan. Eta nik ere maitale zaharra ahaztu eta heroina egin ninan maitale berri, paradisu artifizial hartan.
|
|
|
Poliziez beste aldeko tartea igarotzerakoan, begiak ordurainokoan fabrikako atari alde hartara erne jaso egin zituen, eta haien so urduria geldiaraziko zuen ikuskaririk non topatuko, azkenean fabrikako teilatu hegala konpontzen ziharduten beharginengan finkatu zituen; hain irmoki finkatu ere, non,
|
bai
baitzirudien ikusle harentzat ez zegoela inguru hartan ezer teilatuko lanak bezainbat merezi zezakeenik. Hala, gora begira, ozenago entzun ahal izan zituen itsu denari legokiokeen zolitasunez, alegia behetik ailegatzen zitzaizkion hots metalezkoak:
|
|
|
Orain dela 25 bat urte herri hau euskaltzaletasunak bete betean jo zuenean, euskaltegiak han hemenka hasi ziren hazten halako moldez non
|
bai
baitzirudien indar haren bizkortasuna ez zela inoiz ere endurtuko. Orduko boluntario zibilen ordez, orain funtzionarioekin bete ditugu gelak, eta nik ez dakit interesik ere baden orain hiritar arruntek euskaraz ikas dezaten, hori ez baita egunkarietan ageri, eta hori baino munta handiagoko zeregin eta ardurak baititugu euskaldunok.
|
|
|
Unibertsitate hau sortu zenean, ahal izan zen bezala sortu zen eta irakasle gehienak kanpotik etorri ziren. Horrek ondorio handiak izan ditu ondoko urteetan hizkuntza kontuekin unibertsitatearen barnean,
|
bai
baitirudi batzuek ez daramatzatela hemen hogeita hamar urte (unibertsitate hau, adiskide, Euskaltzaindiak Arantzazun bere oinarriak jartzen zituen urte berean sortu zen, nahiz beste izen batekin), baizik atzo gauean etorriak direla. Ezin esan daiteke beste edozein tokitan arruntzat hartuko litzatekeen moduan gizarteratu direnik.
|
|
|
Saritua nongoa eta Euskal Herriaren Mendebaldekoa izatea ere berri pozgarria da, sarriegitan
|
bai
baitirudi gure literatur sorkuntza guztia eta harrobi bakarra Donostia inguruan dagoela; eta, horregatik, errealitatearen oreka mantentzeko, on da, ene ustez, gure periferian ere euskalgintzan aspalditik egiten ari den lan neketsuak, aldizka bederen, bere fruituak agertzea.
|
|
2003
|
|
|
Astibitarteetan lantzen zuen zaletasuna zen, baina haren emaitza ikusirik ia benetako profesional baten lana egin zuela ikus dezakegu. Gorago esan dugunez, erakusketak ere egin zituen, Bilbon (1969) eta Donostian (1969) lehenengo, eta Londonen ere
|
bai
dirudienez. New York en egitekoa ere izan zen.
|
|
2004
|
|
|
Burgosko auzian
|
bai
iruditzen zait hausturazko auzia planteatzea izan zela akusatuek salbatzeko izan zuten bide bakarra. Koiuntura zehatz hartan hala zen.
|
|
|
Marteko euskara gisa definitu izan dute, ordea, euskara batuaren izenean itxuratutako mintzamoldea.581 Baina, aitortu bezala, euskara batuari ezin omen dakioke halako deiturarik ezar: . Bestalde, euskara batuari erantsi nahi zaion artifizial kutsu horrek, bidezkoa ez izateaz gainera?
|
bai
baitirudi euskalkiz mintzo diren analfabeto guztiak hiztun eredugarriak direla?, aspaldiko salatzaile nagusiaren hitzez Marteko euskara delako etiketak, mesede baino kalte handiagoa egiten du, Juan Ignacio Pérez Iglesiasek, EHUko euskara errektoreorde ohiak zuhurki salatu duenez, horrek, azken buruan, euskaldun berriak erdaraz egitera gonbidatzen dituelako, hainbeste nekez ikasi duten euskara ba... Hori al da ba nahi duguna? 582
|
|
|
Bai, banuen delikadeziazko ukitutxo eme hori, gero futbol zelaietan batere igartzen ez zitzaidana –edo agian bai,
|
bai
baitzirudien, baloia ongi kontrolatzen nuenean esate baterako, zetazko eskularru batez ferekatzen nuela, baita ferekatu orduko lotaratzen ere, kirol kazetariek esaten zutenez–, baina jenio eta nerbio handia nuen, aldi berean... bai bainintzen oldarkorra ere, funtsezko une erabakigarrietan batik bat. Eta zalantza izpirik ere izan ez nezan, nire hitzak zeuden, aitari garai hartan jaurtiak, errabia handiz eta konbentzimendu osoz –errabiak bideratutako eta baldintzatutako konbentzimenduz, beharbada, aitor dut–, amarekin hizketan ezkutuan harrapatu nuen hartan:
|
|
|
Guztiarekin ere, badirudi Wittgenstein haratago doala, mintza ezin daitekeenaz isildu behar dugula esaterakoan.
|
Bai
baitirudi jarrera eta jardun koherente bakarra autofagia linguistikoa dela, edota estasi bidezko kontenplazioa. Dogmatismoa eta zentzugabeko berriketa nagusi ziren (eta diren) garai hartan (eta honetan) isiltasunaren balio propedeutiko eta filosofikoa nabarmendu zuen gure filosofoak.
|
|
|
Harakinek erantzun bakartzat aparkatarte librerik bazegoen begira egindako keinua baino ez zion eskaini. Bazterri, bigarren aldiz goiztiri hartan, Fermin etorri zitzaion gogora, Ferminek Harakini harrokeriaz egindako akusazioa, ezen
|
bai
baitzirudien Harakin, Bazterren Estirekin gertaturikoa jakin beharra susmaturik, erantzunaren luzamendutan zebilela bere burua beharrestearren.
|
|
2005
|
|
|
Eta garbia, hori bai? Baina nik ez zakinat zer gertatazen den,
|
bai
baitirudi gizonak emakumea beti inauterietan nahiko lukeela, pinturazko maskara batean sartua, eta emakume guztiak amen?
|
|
|
Harrizko Buda batzuk, eta agian deigarriena egin zaiona, zeharkatu berri duen atearen ezkerretara, eraikin txikien atzean dagoen dorrea, sei solairuko pagoda ederra. Honek
|
bai
dirudiela argazki batetik aterata.
|
|
2006
|
|
|
Kontuak kontu, eta nolabaiteko utzikeria egon badagoela onartu arren, iruditzen zait kalitate eskasia dela-eta ez dugula gupidarik gabe inor gurutzean iltzatzen hasi behar, eta are gutxiago euskararekin ia ezinean ari diren hiztun berriekin tematu behar.
|
Bai
baitirudi, batzuen jardunean eta kalitate eskasa kritikatzeko eran, hiztun eskasak betiko infernura zigortu nahi dituztela, eskasiaren ardura haien utzikeria eta axolagabekeria hutsa balitz bezala. Hizkuntza gabezia baino gehiago, hizkuntza delitua egin izana leporatzen zaiela dirudi.
|
|
2007
|
|
|
Bai, feminista naiz, eta iaz sortutako Otras voces feministas koordinadorako kidea. Nazkatuak geunden herrialde honetan feminismoaren ahots ofizial hori entzuteaz,
|
bai
baitzirudien feminismo bakarra zegoela eta ez besterik. Nire ikuspuntutik nahiko zaharkitua dagoen feminismoa da hori, generoen arteko bereizketaren berrafirmazioan ainguratua gelditzen delako, eta gizonak estigmatizatzen ahalegintzen delako, beraiek izango balira bezala emakumeen opresioaren egoeraren kausa bakar eta esklusibo.
|
|
|
Kontzientzia metalinguistikoa da hizkuntzari objektu gisa begiratzeko ahalmena, funtzio komunikatiboa bazter utzita. Emaitza horrek hainbat galdera piztu zizkigun gogoan harturik gero eta ozenago entzuten dela beste inguruneetan hizkuntzaren formari erreparatzea komeni dela diotenen ahotsa;
|
bai
baitzirudien, komunikazioaren komunikazioaz, hizkuntzaren forma lantzeko ariketak zeharo zokoratu behar zirela. Pikabeak, bere aldetik, bost hilabetez iraun zuen esku hartze programa abiarazi zuen ikasleen ikas estilo eta ikas estrategiak jorratu eta ikasgelatik kanpoko erabilera ohituretan zuten eragina aztertzeko.
|
|
2008
|
|
|
Pertsonalki ikusten duzu ziklo bat bukatua dela, eta bestetik badagoela etorkizun bat eta bi gauza horiek bat egin dute.
|
Bai
iruditzen zait antzekotasun batzuk badituela beste herrialdeetan gertatu denak: Iturriaga, Elortza edo Lujanbio ez ateratzeak ez du zerikusirik, haiek Euskal Herriko Txapelketarako txartela lortua dutelako, aurreko final batean egoteagatik, eta Nafarroako kasuan ez da berdina.
|
|
|
ordubetea ere bai, edo minutu bat, beharbada? bien arteko alde ikaragarriari,
|
bai
baitzirudien, etxe batean eta etxe berean jaio arren, bi etxetakoak zirela: ez, ordea, etxe hurbilekoak, munduaren mutur banatakoak baizik.
|
|
|
–Natalia maite maitea?? esaldi batzuk aukeratu eta buruz ikasten zituen Nataliak, egunak eta egunaren isilune luzeak buruz ikasitakoekin betetzeko, egun haietako baten jarraipena egin zezakeèn kamera ezkutu baten irudiei begiratuta, edonork antzemango zion Nataliaren itxura ezohikoari, memento jakin bezain berezi batzuetan batik bat, zeinetan
|
bai
baitzirudien neskak adia galdu eta beste espazio batera egin zuela, ezpainak mugimendu hautemangaitz bati emanak, ahapeka eta isilka zerbait errezitatzen ariko balitz bezala, auskalo bere buruari edo beste norbaiti?: –perfekzioak aspertu egiten nau, ene maite maitezkoa?,, bizitzak ur garbiak ditu, baita zikinak ere, nik aspaldi galdu bainuen inozentzia?,, egunari eguna balerraio eta ez gaua, berunezko denborak hartuko gintuzke:
|
|
|
Natalia nora ezean gelditu zen une batez, harik eta begitartean irri bat loratzen hasi zitzaion arte: ez irri zabal bat, haatik,
|
bai
baitzirudien nekez sinets zezakeela gertatzen ari zitzaiona.
|
|
|
Eta idazkera ere halatsu, zuen kaligrafiak nekez bereiz baitaitezke. Hain berdinak egin zintuzten, non
|
bai
bailirudike zuen irudiez baliatu zela bitasunaren batasuna aldarrikatzeko: maitasunaren aldarria egiteko, alegia.
|
|
|
beste hots batzuk, adibidez, berezi bereziak, atsegina atseginago egiten zutenak, baina baita mina minago ere. Berezitasun hura, baina, interpretazioaren iraupen laburreko bitarte zehatz batzuetan gertatzen zen, lauzpabost edo bospasei notako bitarteetan?, Gerardok bihotzeko zaldia buruaren aurretik ipintzen zuenean doi, halako moldez, non
|
bai
baitzirudien orduantxe erotzen zela, zaldia ez ezik, musika bera ere, baldintza haietan egiazkoagoa eta autentikoagoa zena, eroek eta haurrek esaten omen egia?, harik eta bihotza berriro arrastoan sartzen zuen arte, buruaren menera, musika hura iparrik gabeko soinuen nahaste borraste funsgabekoa gerta ez zedin, ez anabasa huts. Edo ekaitz bat lehertarazten zuen ibaiaren iturburuan, halako eran, non urak bidetik ateratzen baitziren, urtegiak gainezka jarriz eta ur jauzi bihurtuz, edo bide paraleloak marraztuz uraren ibilian, ibaiaren erritmoa eta erritmoen ibaia ederragoak eta aberatsagoak egiten zituztenak, soinu eta doinu haiek bizitzarenak eta bizi iturriarenak balira bezala, zeren ur jauzia zorabioa ere bai baita, eta zeren zorabioaren ertzean bizitza beti baita bizitzago.
|
|
|
Edo nahiago al zenukete santuaren irudia hemen egotea eta santua infernuan, ezin konta ahala deabru legioen artean? Horrekin ez dut esan nahi, noski, irudia falta izatea berdin zaidala, hori ere ez, baina
|
bai
iruditzen zaidala lezio bikaina ikas dezakegula gertatutakotik, eta horretan ahaleginduko naiz, zuek ere halako erabakia hartu baitzenuten, bizitza osoan komentuko harrien artean ixtekoa, Jainkoari zeuen bizia eskaintzeko asmotan; esan nahi dudana da zuek modu sakonean bizitzeko aukeraren alde egin zenutela noizbait, eta sakonean bizitzea badakizue zer den:
|
|
|
Eta idazkera ere halatsu, zuen kaligrafiak nekez bereiz baitaitezke. Hain berdinak egin zintuzten, non
|
bai
bailirudike zuen irudiez baliatu zela bitasunaren batasuna aldarrikatzeko: maitasunaren aldarria egiteko, alegia.
|
|
|
Edo nahiago al zenukete santuaren irudia hemen egotea eta santua infernuan, ezin konta ahala deabru legioen artean? Horrekin ez dut esan nahi, noski, irudia falta izatea berdin zaidala, hori ere ez, baina
|
bai
iruditzen zaidala lezio bikaina ikas dezakegula gertatutakotik, eta horretan ahaleginduko naiz... zuek ere halako erabakia hartu baitzenuten, bizitza osoan komentuko harrien artean ixtekoa, Jainkoari zeuen bizia eskaintzeko asmotan; esan nahi dudana da zuek modu sakonean bizitzeko aukeraren alde egin zenutela noizbait, eta sakonean bizitzea badakizue zer den: funtsari azalari baino lotuago egotea, betiere.
|
|
|
Natalia nora ezean gelditu zen une batez, harik eta begitartean irri bat loratzen hasi zitzaion arte: ez irri zabal bat, haatik,
|
bai
baitzirudien nekez sinets zezakeela gertatzen ari zitzaiona.
|
|
|
Gerardok idazten zizkiòn gutunetatik –lehenengo gutuna" Natalia" soil batekin hasten zen; bigarrena," Natalia maitea" batekin, eta hirugarrena: " Natalia maite maitea" – esaldi batzuk aukeratu eta buruz ikasten zituen Nataliak, egunak eta egunaren isilune luzeak buruz ikasitakoekin betetzeko –egun haietako baten jarraipena egin zezakeèn kamera ezkutu baten irudiei begiratuta, edonork antzemango zion Nataliaren itxura ezohikoari, memento jakin bezain berezi batzuetan batik bat, zeinetan
|
bai
baitzirudien neskak adia galdu eta beste espazio batera egin zuela, ezpainak mugimendu hautemangaitz bati emanak, ahapeka eta isilka zerbait errezitatzen ariko balitz bezala, auskalo bere buruari edo beste norbaiti–: " perfekzioak aspertu egiten nau, ene maite maitezkoa"," bizitzak ur garbiak ditu, baita zikinak ere, nik aspaldi galdu bainuen inozentzia"," egunari eguna balerraio eta ez gaua, berunezko denborak hartuko gintuzke:
|
|
|
Guztiz beste izaera batekoa baitzen Beñardo, Nazariorenarekin konparatuta. Bi anaiekin bizitzen jarritako ikusle normal batek berehala antzemango zion –egun bakarra aski izango zuen... ordubetea ere bai, edo minutu bat, beharbada– bien arteko alde ikaragarriari,
|
bai
baitzirudien, etxe batean eta etxe berean jaio arren, bi etxetakoak zirela: ez, ordea, etxe hurbilekoak, munduaren mutur banatakoak baizik.
|
|
|
beste hots batzuk, adibidez, berezi bereziak, atsegina atseginago egiten zutenak, baina baita mina minago ere. Berezitasun hura, baina, interpretazioaren iraupen laburreko bitarte zehatz batzuetan gertatzen zen –lauzpabost edo bospasei notako bitarteetan–, Gerardok bihotzeko zaldia buruaren aurretik ipintzen zuenean doi, halako moldez, non
|
bai
baitzirudien orduantxe erotzen zela, zaldia ez ezik, musika bera ere, baldintza haietan egiazkoagoa eta autentikoagoa zena –eroek eta haurrek esaten omen egia–, harik eta bihotza berriro arrastoan sartzen zuen arte, buruaren menera, musika hura iparrik gabeko soinuen nahaste borraste funsgabekoa gerta ez zedin, ez anabasa huts. Edo ekaitz bat lehertarazten zuen ibaiaren iturburuan, halako eran, non urak bidetik ateratzen baitziren, urtegiak gainezka jarriz eta ur jauzi bihurtuz, edo bide paraleloak marraztuz uraren ibilian, ibaiaren erritmoa eta erritmoen ibaia ederragoak eta aberatsagoak egiten zituztenak, soinu eta doinu haiek bizitzarenak eta bizi iturriarenak balira bezala, zeren ur jauzia zorabioa ere bai baita, eta zeren zorabioaren ertzean bizitza beti baita bizitzago.
|
|
2009
|
|
|
Esposaketa esfortzuari buruzkoa zen, nire esfortzuari buruzkoa, gizakion esfortzuari buruzkoa. Eta baita arrastaka daramagun pentsakera judeokristauari buruzkoa ere,
|
bai
baitirudi sufrituz eta ahalegin handiz lortutako gauzek balio handiagoa dutela. Hori oso barneratuta daukagu, eta askotan zentzugabekeria da.
|
|
|
Adak bere sentiberatasun gaizbera zuen gaitz iturri, eta Txopitea doktorea ederki arduratu zen, aldi batez, neskaren sentiberatasunari mugak ipintzen. Adak, hitz egiten ez zuen arren, barruko antsietate bat zuen, kanpora ateratzen zitzaiona aldika, eskuen edo gorputzaren beraren dardarazko itxurapean?, nerbio sistemako neuronak ahalmen handiko barbiturikoen, barbitala, fenobarbitala eta nembutala? eta bestelako lasaigarrien eraginpean ipiniz, sentiberatasunari halako sorgortasun bat jarraitzen zitzaiola, halako eran, non
|
bai
baitzirudien, bizkar buruak makur eta begiak ere eroriak, aharrausika noiznahi, bizitzarekiko interesa galdu zuela:
|
|
|
begi zuri goratu haiek, bere sakrifizioa aldez aurretik onartzen duen bildots batenak iduri? halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen Gabino bere birika eskaintzen ari zitzaiola munduari, mundu hartan toki berezi batean behar zuten gurasoek, anai arrebek eta lagunek, Felipek batez ere?, munduak arnasa har zezan, mundu egilearen aintza gogoan?
|
|
|
Egun batean. Domingok hamahiru urte egin berriak zituen, Maria Bibianak hamabi eta Adak hamar?, hain izan zen handia Maria Bibianak eta Adak atera zuten zalaparta, non ama izebak etxetik kanpora irten baitziren; zabuan zebilen Maria Bibiana, joan etorri ikaragarrietan: hain ikaragarriak, non
|
bai
baitzirudien ezen mugimendu haietako batean etorri gabeko joanean joango zela edo joanik gabeko etorrian etorriko; harekin aski ez balu bezala, Domingo are gehiago bultzatzen ahalegintzen zen, albotik bazen ere eta esku bakar batez, Ada bultzada haiek eragozten saiatzen baitzen, Domingori alkandoratik helduz. Adaren jarreraren eragile gisa, ahizpa larritasunetik ateratzeko ahaleginak behar zuen:
|
|
|
Anaiaren deklarazioa aditu orduko argitu zitzaion begia Adari, ezusteko ilargi bete batek, bat batean, gau minaren beltzunea bete balio bezala, betartean irri zabala loratzen zitzaiola; ongi erreparatuz, baina, irri bete hura ez zen osoa ez guztiz betea,
|
bai
baitzirudien ezen Adari azken istantean piztu zitzaiòn fidakaiztasunak puska txiki bat jan ziola osotasunari; hala, bada, Ada berrespen baten zain zegoen, itxura batean, eta hargatik galdetu zion, ausaz, Domingori:
|
|
|
horregatik sentsazio hura, lotan zuèn zerbait orduantxe piztu balitzaio bezala, plazer iturri oparoak baitziren, antza, indarra eta sexua, sexua eta indarra, Domingok ez baitzuen epe labur hartan besterik sentitu; arraren indar indartsua eta emearen indar indargabea, indarrez hustutako indarra, indarra bera baino indartsuagoa izan zitekeena: huraxe gertatu baitzitzaion Domingori, agidanean, Ada azpiratu zuenean ere garaile bezain garaitua sentitzen zela, nexka mende zuen arren haren mende balego bezala; paradoxa bat zen hura, dudarik ez, ar emeen arteko joko eta jarrera dialektikoen ondorio,
|
bai
baitzirudien ezen indarrak indar eza garaitu zuela, bai, baina indar ezak indarra garai zezan; lehen aldia zen hura, baina, handik aurrera ere, askotan bizi behar izango zituen antzeko esperientziak, eta ez modu etenean, lehen esperientzia hura bezala, baizik eta modu osoago batean:
|
|
|
–Kulpa nirea izan da, ama, eta nik merezi dut ipurdikoa!?. Adaren ezusteko erreakzioak datu berri bat eransten baitzion egoera berez korapilatsuari, bastoiaren arrastoaren atzetik joan zen Domingo erabakitasun handiz, segundo bateko zalantzaren ondotik; jaso zuen, joan zen amarengana, eman zion eta, eman ez beste, bizkarra makurtu zuen, amak ipurdikada bat edo eman ziezaion; orduan, baina, beste zalantza batek hartu zuen Regina, antza,
|
bai
baitzirudien ezen errua beti elkarri botatzeko ohitura zutenek. Adak eta Domingok, Domingok eta Adak, guztiz aldatu zutela ohitura, nork bere burua erruduntzat harturik, erruduntasunaren ondorioak ere, semeak amari emandako bastoiak sinbolizatzen zituenak, jasateko prest; hala, bada, Domingo makurtuta gero, zerura goratu zuen amak bastoia?
|
|
|
–Baina jende askok ikusi du, eta haien begiradak eta haien jarrerak ditut lekuko.
|
Bai
baitzirudien jende hura guztia beste munduan zegoela, mundu honetan egon arren?
|
|
|
bere tokian doi: bere betebeharra zintzo bete zuela, alegia, arauak agindu bezala, halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen begitartea ere halakoa zuela, zurruna, gihar bakoitzean hari ikusezin bat balu bezala, giharretik tiraka ari zena, jarrera ezin hieratikoago batean; ohartu zenean, baina, guztiak isildu zirela, eta ohartu zenean, halaber, Ada arnasarik gabe geratu zela, masailak tenkatzen zituztèn hariak lasaitu zituen apur bat: mugimendu ezdeus bat izan zen, guztiz inkontzientea, baina aurpegieraren konfigurazioa aldatu ziona, masailak ez ezik begiak ere ez baitzeuden jada bere lekuan, ezta ezpainak ere; bazirudien, beraz, kontzientziaren azpitik zihardutèn beste faktore batzuk eszeneratu zirela Maria Bibianaren psikearen agertokian, aurpegi aldaketa hura eragiteko:
|
|
|
Izeba Ernestina antzezten ari zen, geroko jardunak hala erakutsiko zuen behintzat?, baina hain ongi antzezten ari zen, non
|
bai
baitzirudien benetan ari zela: hain benetan, non ohi ez bezala zabaldu baitzituen begiak Nazariok?
|
|
|
Ez ote da, bada, nahikoa bihotza belauniko edukitzea? Baina ez,
|
bai
baitirudi jendeak ikusleak behar dituela, hurkoen begien txaloa jasotzeko, esan zion izebak, halako batean?, eta neskatxak amore eman zuen, itxura batean.
|
|
|
Felipe Brionesen oihuari berehala batu zitzaizkion langile gehienenak, sozialistek gutxi zuten galtzeko: Fanellik irabazten bazuen,% 4ko igoera poltsikoratuko zuten, eta galtzen bazuen, beren sindikatuak irabaziko zuen, anarkistak erruduntzat harturik?, halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen langileen historiak, sindikatuen gainetik eta langileek landutako egitura guztien gainetik, atzera eta atzera egin zuela:
|
|
|
Eta egiten ez badizue, zaudete ziur mesede handiago baten truke dela, zuek memento horretan ohartzen ez bazarete ere, zeren, nola Jainkoak guztia baitaki, komeni zaiguna ematen baitigu beti??: hura zen kontua, beraz,
|
bai
baitzirudien ezen Jainkoak mesede hura ukatu ziola, bai, baina mesede handiago baten truke; Domingori, baina, ez zitzaion otu ere egiten zer beste mesede izan zitekeen hura, hegan egitea mesederik eta miraririk handientzat zuenez gero;?, otoitza bera ere hegaldia baita, nondik begiratzen den??: hantxe zegoen koxka, beharbada, berak bere ikuspegia baitzuen, eta ikuspegi hartatik ez baitzen esaldi harekin konformatzen, hegaldi fisikora eramango zuèn otoitza nahi baitzuen, ez hegaldi metaforiko bat?
|
|
|
nik ere ez? eta isilik geratzen zen, hitzik gabe geratzen zelako, ausaz, edo guztiz bestela,
|
bai
baitzirudien ezen, ahoa isildu arren, begiekin hizketan jarraitzen zuela, errealitate ezin esana esateko azken ahaleginean balebil bezala, atsedenak eta esperantzak hartutako begien mintzoaz, ezer espero gabe guztia espero zuelako jada, menturaz?, konfiantzazko abandonuaren mintzoaz: nik ez dakit, baina badakit Jainkoak badakiela, eta Jainkoaren eskuetan nago?
|
|
|
Donostian oso dibertsiozaleak gara, eta jendea hain jarraituki joaten da ikuskizunetara, non
|
bai
baitirudi komenigarria dela laburpen bat egitea, gure hirian denboraldi honetan ikusi den index bat bezalakoa, emanaldien kalitateaz arduratzen diren ikusle gero eta bakanagoek aukera bat izan dezaten, ugariak baino ugariagoak diren ikuskizun moralgabeei laguntzarik, pasiboa bada ere, ez emateko.
|
|
|
edo. Benjamin Maria? behar zuen arren; baina Regina ez zen hartaz harritzen jada,
|
bai
baitzirudien ezen, bere ohiko naturalezari, egunerokotasunari lotua eta borondateak eta senak eraikia, beste naturaleza bat gainjarri zitzaiola, hagitzez ere ilunagoa eta menderagaitzagoa, ez baitago bestela ulertzerik nola sentitu zen hain noragabetuta, bere lekuan egoten zekièn emakumeak bere lekua guztiz galdu balu bezala; arratsalde hartan, adibidez, mila aldiz esan zion Jaunari onartzen zuela bere patua, fiat, fiat eta fiat?, baina esan orduko pizten zitzaizkion kontrakoa ziotèn ahotsak, bere baitaren baitaz jabetzen zirenak, patua onartu bezain laster onartuko ez balu bezala, haurrak, zeraren?
|
|
|
...gaixotzeko??, zergatik hau niri?, ez al duzu Benjamin Mariari egin zenionarekin aski???, are urduriago jarri zen Maria Bibiana; eta berriro ekin zion arazoa ezkutatzeari, baina galdera gero eta zorrotzagoak etortzen zitzaizkiolako edo. Jainkoak gauza guztiak ikusten baditu, hau ere ikusten ari ote da?, baina orduan, hau lotsa eta hau lotsa, ai ene eta ai ene?!?, nahaste borraste batean sartu zen,
|
bai
baitzirudien ezen galdera zorrotz haiek hortz are zorrotzagoak zituztela, orekaren oinarriak jaten zituztenak, harik eta barrutik ezin kontrolatu zituèn mugimendu eta sentimenduak kanpora egiten hasi zitzaizkion arte; hura Adarekin zituèn erreakzioetan suma zitekeen?. Lehen ez zenuen horrelako jeniorik, Bibi!, esaten zion ahizpa gazteak?, baita pianoa jotzen zuenean ere, musikaren baitan kontzentratu ezinak hanka sartzera eramaten baitzuen maiz?. Zer gertatzen zaizu gaur??
|
|
|
Susmoak susmo, kontua da Nazariori begirada aldatu zitzaiola; esan nahi baita Nazariok minutuak eta minutuak egin zitzakeela lehen Reginaren begiei begira intimitatean, begi haietan, fabrikako tentsioa bizi ondoren, halako sosegu bat aurkituko balu bezala, baita haien berdetasunean murgildu ere jarraian, amets batetik bestera igeri: hain sorginduta zuen Reginaren gorputzaren edertasunak Nazario artean ere, non
|
bai
baitzirudien ezen haragiaren ametsak zirela bere buruari onartzen zizkiòn bakarrak. Munstroa izan zutenetik egun gutxi batzuetara, ordea, gauzak aldatuz joan ziren, era nabarmenean aldatu ere, minutuetako begiradak segundoetako bihurtu baitziren?
|
|
|
...aita Damaso ere, betaurrekorik gabe zegoena; Damasok, beraz, begiak itxuragabeki aurreratzen zituen, objektiboa hobeto fokatzeko eta xerra puskak edo patata frijituak behar bezala bereganatzeko; guztiak ohartzen ziren hartaz, guztiak ohartzeko moduan zeuden behintzat?, baita Domingo ere, jakina, poz pozik zegoena, alde batetik, Damasok egin zuen balentriaz, baina aspertzen hasia ere bai, bestetik,
|
bai
baitzirudien ezen Damasok berarentzat bakarrik nahi zituela domina guztiak, eta, orduan, anaia apaltzeko asmotan edo, esan zion:
|
|
|
Zergatik ezinbestean?
|
Bai
baitzirudien ezen Domingok amore eman zuela, bai, baina amore eman orduko berriro matxinatzeko, ez baitago bestela ulertzerik nola Domingok ez zion Teofilo Mariari istantean erantzun, honen haserreak eta agindu estuak, erregea beti errege eta soldadua soldadu!, eskatzen zioten bezala; aldiz, erantzuna hiruzpalau segundotan luzatu zuen, bere buruarekin oso ados ez zegoen seinale; Domingok, izan ere, beti jasan izan zituen anaiaren gehiegikeriak kutsu militarreko jolas haietan, amen, amen eta amen, ordura arte bai behinik behin, baina zergatik segitu behar zuen ardirik otzanenaren jarrera hartan?
|
|
|
ez zen barre normal bat, berez datorrena, eutsi nahi baina eutsi ezin zaion barrea baizik, aurretik puztua, harik eta, puztearen puzteaz, lehertzen den arte, gehiegi puzten den globoaren antzera: Adarena zen, Gabino keinua egiten ikusi ez beste etorri baitzitzaion neskari barre egiteko gogoa, gero eta gogo handiagoa, halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen gorputzean zaldi zoro bat piztu zitzaiola, gorputzetik irten gabe arrapaladan ibili zitzaiona, zoko batetik bestera, burutik oinetara eta oinetatik burura?, kar kar kar, kar kar kar. Konbentzio sozialen arabera hargatik barre egitea, keinu itsusi batengatik?
|
|
|
bizinahia eta iraun nahia halaxe mintzatzen zitzaizkion, beharbada, Nazariori, kontzientziaren maskararik eta mozorrorik gabeko zoko batetik; oheratu aitzin, baita oheratuta gero ere, Regina bainugelatik noiz etorriko zain zegoela, harekin arestian. Benjamin Mariaren ohorezko afarian? trukatutako soak eta keinuak oroitu zituen Nazariok, bereak intentzioz beteak, emaztearenak ere bai, menturaz; hain handiak ziren, izan ere, Nazarioren irrika irritsak, non
|
bai
baitzirudien ezen bere begiradaz, bere intentzioaz eta bere gurariaz, kutsatzen zuela emaztearen begirada, ez honena objektiboki halakoa zelako, Nazariok halaxe ikusi nahi zuelako baizik, bere haragi su gosearen arabera; ondorioz, emazteak luzatzen zizkiòn irriak ez ziren, ausaz, berak. Nazariok?
|
|
|
Eta korutik bere burua bota, eta noiznahi aritzen zen eliz gangaren azpian, jira eta bira, planeatzen, harik eta korura igotzea debekatu zioten arte, berak. Cupertinoko Josek? guztiz onartutako erabakian, zeren asko duenak gutxi duenari lagundu behar baitio eta zeren
|
bai
baitirudi ezen bere hegaldiekin komunitatearen errezoak eta zeremoniak oztopatzen zituela, guztia esan behar da eta. Eta azkenean, santu egin zuten, jakina,, fraide hegalariaren?
|
|
|
Munduak bazterrera eta itzalera kondenatu zuen Benjamin Maria, baina bazterra ez zen ahanztura; aitzitik: oroitze hutsa zen,
|
bai
baitzirudien ezen itzal hura ameba erraldoi bat bezalakoa zela, bere pseudopodoak noranahi hedatzeko gaitasuna zuena, erdigunea ere, mamia eta ardatza, bereganatu arte; erdigunea, bazterraren itzalpean zegoena, non erruduntasun sentimenduaren harra baitzen jaun eta jabe?
|
|
|
leihoa edo leihoko errezelak zabaltzean igartzen zuen hori? mutilaren intziriak ere ez baitziren beti bat, eta
|
bai
baitzirudien ezen intziri bakoitzak bere esanahi berezia zuela, Ernestina bere alfabetora itzultzen ahalegintzen zena, haurrarekin nola jokatu behar zuen jakiteko.
|
|
|
Barre giroa zegoen, beraz, gelan, irakasleak zilegitutakoa, ikaslea hiriko familia garrantzigabe bateko seme bakarra zelako, beharbada, gurasoak kalera ezkondutako baserritarrak ziren, azken batean?, halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen guztiak zirela Feliperi barre egiteko eskubidearen jabe, baita Gabino ere, zeinak, giroak edo bultzatuta, marrazki azkar bat egin baitzuen,. Astaminzaren azken miraria, izenpean:
|
|
|
eta Reginaren kuttuna, are kuttunago zitzaiona, semea xalotasunaren irudia zen neurrian; Reginak, gainera, gogoan behar zuen Benjamin Mariarekin izan zuèn portaera eskasa; esan nahi baita huraxe izan zitekeela, bere ahizpa Ernestinak ez zion besterik esaten? ...ez gaizki egindakoari erremedioa jartzeko, gaizki eginak ez baitzuen erremediorik, baina bai bere damuzko zama arintzeko, ikuspegi moral batetik Reginarentzat berebiziko garrantzia izan zezakeena, garai bateko portaera eskasa orduko portaera guztiz bestelakoarekin garbi zezakeelakoan, Jainkoaren begien aurrean bere burua berrerosteko saioan; Regina, azkenik, bere egiteko hari ekiteko prest zegoen,
|
bai
baitzirudien ezen Villalbako markesa andereak urtebete lehenago egin ziòn bisitak guztiz biziberritu zuela, horregatik egoskortu zen, beharbada, bere jarrera hartan:
|
|
|
inguruan hain bakanak ez zirèn zortzi, hamabi eta are seme alaba osasuntsu gehiago zituztèn familiekiko bekaitza eta inbidia, hain zitzaizkion ederrak Reginari ardi beltzik gabeko artaldeak, ardi zuriz eta ardi zuriagoz osatuak; edo senarrarekiko harremanetan urte erdi hartan bizi izandako porrota? ...tzaren menera, Reginak itzalaren galbahetik pasarazi behar izaten baitzuen egiteko bakoitza, baita bere egitekorik xumeena ere, bazkaltzea, afaltzea edo zapatak janztea?, halako eran, non bazkaria ez baitzuen bazkari huts, baizik eta bazkaria gehi itzala; afaria, afaria gehi itzala, eta zapatak janztea, zapatak janztea gehi itzala; beste arrazoi bat ere egon zitekeen zerrendari erantsi beharrekoa,
|
bai
baitzirudien ezen, antzeko kasuetan, amari semea hiltzen zitzaionetan, alegia?, ohiturari eta baldintzapen sozialari lotutako arauak erakusten eta agintzen zuela amak negar egin behar zuela, negar apur bat gutxienez, gogotik ez bazen ere?, eta horregatik egiten zuen, beharbada, Reginak negar, horregatik ere bai, segur aski?, seme alabei, alabei, batik bat, jarraibide eta etsenplu ematen ziela, bidenabar.
|
|
|
Guztiek esaten zuten Adak musikarako dohain berezia zuela, kantatu ere primeran kantatzen zuen, bere ahots zuri ezin garbiagoarekin, halako eran, non askotan eskatzen baitzioten, urtemugetan edo etxean gonbidatuak zituztenetan? kanta zezala, baina berari ez zitzaion behartuta kantatzea gustatzen, barru barrutik sortzen zitzaionean baizik, txori abeslari apetatsu bat iduri; orduan itxuraldatu egiten zen, eta entzuleak itxuraldatzen zituen,
|
bai
baitzirudien ezen berari hezur muinetatik irten zitzaiona entzuleei ere hezur muinetaraino iristen zitzaiela, Adaren ahots zuriaren bibrazioek entzuleen sentiberatasunaren hariak bibraraziko balituzte bezala, tonu eta frekuentzia berean; une hartan, baina, amak gramofonoan Haendelen Aleluia jarri zuenean, alderantziz gertatu zitzaion, bera baitzen orduan hartzailea eta beste batzuk, diskoa grabat... emaileak; berdin zitzaion, musika gizakiaren espirituan halako zirrara hil edo bizikoa eragiteko gai denean, inportanteena ez baita, apika, nor den emailea eta nor hartzailea, musika bera baizik:
|
|
|
gibel asmoren batek gidatzen zuenik, Miryamek ere halatsu?
|
bai
baitzirudien ezen neskak, Domingok eskainitako hitzezko makuluarekin nora ezean zebilenak, orduantxe aurkitu zuela lurra, lur ezegonkor bat ziurki, baina lur bat gutxienez?, begiak itxi eta ezker eskuin mugitu baitzuen burua, keinu harekin Domingori esan nahi balio bezala: –Lasai?; mutilak neskaren keinu hura ikusi zuen, jakina, hasieran begia alaitu eta halako lasaitasun bat eman ziona; edo inozo baten moduan jokatzen ari zen orduan ere Domingo?, zeren beste gauza bat esaten ari baitzitzaion Miryam, ausaz, keinu haiek, begien ixtea eta buruaren ezezkoa?
|
|
|
–Ama, etxeko irratia noiznahi itzalaraziko didazu, baina zailago izango zaizu. Alberto irratia? isiltzea??; Domingok, beraz, Alberto eta Adaren arteko elkarrizketaren lekuko izan zen neurrian, bazekien biek ala biek elkarri esandako hitzen berri, baita elkarri egindako keinuen berri ere, eta horrek kezkatzen zuen,
|
bai
baitzirudien ezen Alberto eta Ada, bi pertsona, bi plano?, aurreko elkarrizketetan ez bezala, zeinetan gutxieneko distantzia bat, begirunezkoa, nolabait esatearren, gorde izan baitzuten, giro adeitsu baten barruan betiere, beste plano batean mugitzen hasi zirela, plano berean beharbada, bi planoen arteko distantziak urturik?, batez ere Albertori ahotsa hautsi eta beronek ateratako ziztuari Adak txantxazko iruzkina egin zionetik:
|
|
|
erne zeuden, mutilaren bilakaerari adi: ama behintzat pozak airean zegoen, hura guztia Jainkoaren grazia berezitzat hartzen zuela,
|
bai
baitzirudien ezen berri gaiztoen aroari, birika bat galdu ondoren, bestea gero eta hobeto zuen Gabinok, zantzu ezin hobea zena, medikuen iritziz, aro berri bat jarraitzera zihoakiola, hagitzez ere esperantzatsuagoa; seinaleak ere halakoak ziren, itxura batean, Gabinoren osasunari buruzko albiste onari Domingoren erabateko aldaketa erantsi behar baitzitzaion, ikastetxean ateratzen zituèn notetan ere bere ondorioak zituena, matematiketan ere bai; Nazariok, halere, bere errezeloa erakusten zion:
|
|
|
Ongi zioen Ernestinak, mutil hura lainotan bizi zèn mutil lañoa baitzen, ezer izatekotan; besteak baino artistago izan zitekeen, bai, baina baita tolesgabeago eta inoxenteago ere? bakartiago ere bai, halako moldez, non
|
bai
baitzirudien, batzuetan, mundutik isolatzen zela bere munduan, bere burbuilan, sartzeko.
|
|
|
nola adostu eta bateragarri egin, bada, Jainko onaren irudia, gizon emakumeen eta haurren, batez ere haurren? zoritxarreko zoritxarraren erdian, Damasok esan zion bezala?; Domingok, baina, Damasok ez bezala, buru pentsamenduen mugimendu haiek joan etorrikoak izaten zituen, zeren, Jainkoa ukatu ondoren, beti iristen baitzen mementoren bat, itsas haizetik edo ilunabarreko eguzki gorritik esekia egon zitekeena?, zeinean
|
bai
baitzirudien ezen ukoa itsas haizearen esku ikusezinetan desegiten zela. Jainkoaren eskuetan, menturaz, edo eguzki goriaren ederrean urtzen. Jainkoaren begian?, denborak ere bere bihurgune sekretuak balitu bezala, non ustez zentzurik ez zuèn barne esperientzia batek aurkako norabidean aurkitzen baitzuen bere zentzua, itzalen dantza argien kontradantzak ezabaturik, izeba Ernestinaren hitzak beti gogoan:
|
|
|
Damasok, gero, Maria Bibiana besarkatu zuen: hori, baina, esateko edo hitz egiteko modu bat besterik ez da, zeren, Maria Bibiana besarkatzen ari zelarik, Txopitea jaunaren begietan josi baitzituen Damasok bere begi irtenak, halako moldez, non
|
bai
baitzirudien ezen gogoa medikuaren baitan zuela, bere gorputzak Maria Bibianarena besarkatzen zuen arren.
|
|
|
argazkian, izan ere, bi mutilek ez zioten elkarri begiratzen; are gehiago: argazkia ikusita, nornahik esango zuen biak ere argazki ateratzaileari begira zeudela; argazkiari arreta osoz erreparatuz, ordea, beste ondorio bat ere atera zitekeen,
|
bai
baitzirudien ezen begirada haiek gehiago zutela urruneko urrunean finkatutako puntu bat, ideala?, helmugatzat, beraiengandik hiruzpalau metrora egon zitekeèn objektu edo pertsona bat, fotografoa bera?
|
|
|
Gertuagoko informazioa ere bazuten, gainera, hainbat iturritatik jasoa? aurreko gauean irratiarekin ibili baitziren Regina enean, emisore batetik bestera. Espainiakoak gehienak, entzuleari berria isilarazten ziotenak edo garrantzia kentzen,
|
bai
baitzirudien ezen Afrikan munta eskaseko altxamendu bat izan zela?, harik eta Frantziako bizpahiru kate sintonizatzea lortu zuten arte, eta haiek ezetz, Afrikan gertatua ez zela txikikeria bat, estatu kolpe baten lehen saioa baizik, errepublikanoen kontra; bestetik, Nazariok goiz hartan bertan jaso zuen, hiriburuko partidu monarkikoko arduradunak lantegira egindako dei baten bidez, informazioa?? ... esan zien telefonoaz bestaldeko ahotsak, eta Nazariok:
|
|
|
aukera bat eman zion arte, Nurmik primeran profitatu zuena, gainerako soldaduak baino azkarragoa zela, are azkarragoa, bidea maldatsu egiten zenean? erakutsiz, halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen zakuak arintzen ziola arimaren zama eta arintzen ziola abiada.
|
|
|
suzkoa ere bazena, esaterik balego; geroztik, baina, azkenaldiko segundo gutxi haietan, zehatzago esateko?, beste bitan zauritu zuten Teofilo Maria: Adak zauritu zuen, lehenik, bere galdera inpertinente harekin, eta aitak gero, hari laguntza eskatu eta kasu txikienik ere egin ez zionean; Teofilo Maria bakarrik zegoen, beraz, baina ez hain bakarrik, beharbada,
|
bai
baitzirudien, bezperan irratiz entzun zituèn berrien arabera, berrien artean, esatariak aldarri sutsuak egiten zituen, baita behin eta berriro errepikatu ere harako lelo hura,? ¡ Con Dios hacia la victoria!??, hiria inguratua zegoela eta errenditzeko zorian; haren haritik, aitak Nikolairi ganbararen gau ilunean esandakoa gogora zezakeen: –Kontua da historiaren bukaerak direla erabakigarriak eta ez hasierak?; gogora zitzakeen, halaber, ganbaran igarotako beste memento haiek, zeinetan Jainkoa alde zuela sentitu baitzuen, presentzia nahastezin bat bezala, Jainkoa alde edukiz gero sobran egon baitzitekeen beste guztia; hala, bada, Jainkoaren graziak berriro ukituta, Teofilo Maria beste puntu batean zegoen, agian, nondik bere bururuari baiezta baitziezaiokeen:
|
|
|
Nazario Orbek zorrotz bezain gogor begiratzen zion semeari, halako eran, non
|
bai
baitzirudien semeari hizketan ari zitzaiola, begirada ere bigundu zuen apur bat, une batez, itxuragabeki gogortzeko berriro ere, jarraian?, azalpena edo emateko asmotan: –Isilik eduki nauzu bilera osoan, damu arrastoren bat ikusten nizun ala ez, besoak zuri zabaltzeko prest.
|
|
|
halaxe esan baitzion Madrildik oporretan itzulitako egun haietako batean, arratsalde eguzkitsu batean izan zen, eta anai arrebek hondartzatik paseatzen zuten, oinutsik, portua eta badiaren inguruko mendixkak ikusgai?: ...zia ez kontziente baten modukoa, subkontzientea?, non, nola edo hala, gizonak ez zekizkièn gauza asko eta asko erregistratuta baitzeuden, haurtzaroko bizipen ahaztuak, adibidez, edo mila desio ezkutu, gizonak berak zapalduak, zibilizazioaren eta guztien onaren izenean, aberekeriaren aurka?, eta haiek sekulako eragina zutela, gizonak gero hartzen zituèn erabakietan; are gehiago esan zion Damasok,
|
bai
baitzirudien ezen arrazoitik kanpo, ohiko arrazoitik kanpo bai bederen, geratzen zèn mundu ezezagun hark ametsetan hartzen zuela bere berezko forma?. Ez dakit nola esan?
|
|
|
Adak entzun egiten zion, zalantza izpirik ez, hara eta hona zituèn begiak ez baitzituen jada ez hara eta ez hona, Txaroren begietara baizik; baieztatu ere, baieztatuko zuen balizko behatzaile begi zoli batek ezen Adaren begiak, arestian hain menderakaitzak ziruditenak, apur bat otzanduta zeudela, halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen Txarok hitzen sarea hedatu eta hitzen artean harrapatuta geratu zirela Adaren bi begiak; Txarok ohartu behar zuen hartaz, jakina, metro erdira baitzuen Ada, inoiz baino metro erdirago, metro erdira baino hurbilago ere bai, ausaz:
|
|
|
Non zegoen nerabezaroko Ada, beti kanpora irteteko prest zegoena, paseatzera nahiz txokolate bat hartzera, dantzara edo zinera ez zenean?;
|
bai
baitzirudien ezen ahizpen paperak guztiz aldatu zirela, Adak lana eta langela baitzituen babes, lana eta langela ihesbide, munduaren eta bere buruaren aurkako borrokan.
|
|
|
Zuk uste duzu, baina, kointzidentzia hauek kointzidentzia huts direla, hainbeste eta hainbestekoak direnean?
|
Bai
bailirudike ezen esku guztiz ahaltsu batek gidatzen dituela gure pausoak, ez al zaizu iruditzen. Baina belarritxoen kontu hori adierazteko, sekretu bat kontatuko dizut, nik zure kartak hartzeko eta irakurtzeko dudan jarrerarekin lotuta dagoena.
|
|
|
Felipe Brionesen oihuari berehala batu zitzaizkion langile gehienenak –sozialistek gutxi zuten galtzeko: Fanellik irabazten bazuen,% 4ko igoera poltsikoratuko zuten, eta galtzen bazuen, beren sindikatuak irabaziko zuen, anarkistak erruduntzat harturik–, halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen langileen historiak –sindikatuen gainetik eta langileek landutako egitura guztien gainetik– atzera eta atzera egin zuela: garai haietara, zeinetan indar erakustaldiak eta odolaren bultzadak eskutik baitzihoazen, Internazionalaren himnoari berari ere, bat batean, musika eta letra ezabatu, eta beste musika bat eta beste letra bat nagusitu balitzaizkio bezala, ez musikarik eta ez letrarik ez zirenak jada, mintzoaren aurretikako hotsak baizik, gizakiaren aberetasunarekin lotuak, mailuak soinu eta igitaiak ziztu, sen primitiboari zegozkiòn sentimenduak nonahi, erromatarren garaiko zirkuan senti zitezkeenetatik hurbil;" Faaa nelli!
|
|
|
Maria Bibiana bere kontzientziak agindutakoaren arabera ari zen, ustez, halaxe adierazten zuten bederen bai bere ahots tonu irmoak eta bai bere aurpegierak ere, aurpegi zati bakoitza –begiak, masailak eta ezpainak– bere tokian doi: bere betebeharra zintzo bete zuela, alegia, arauak agindu bezala, halako eran, non
|
bai
baitzirudien ezen begitartea ere halakoa zuela, zurruna, gihar bakoitzean hari ikusezin bat balu bezala, giharretik tiraka ari zena, jarrera ezin hieratikoago batean; ohartu zenean, baina, guztiak isildu zirela, eta ohartu zenean, halaber, Ada arnasarik gabe geratu zela, masailak tenkatzen zituztèn hariak lasaitu zituen apur bat: mugimendu ezdeus bat izan zen, guztiz inkontzientea, baina aurpegieraren konfigurazioa aldatu ziona, masailak ez ezik begiak ere ez baitzeuden jada bere lekuan, ezta ezpainak ere; bazirudien, beraz, kontzientziaren azpitik zihardutèn beste faktore batzuk eszeneratu zirela Maria Bibianaren psikearen agertokian, aurpegi aldaketa hura eragiteko:
|
|
|
Izeba Ernestina antzezten ari zen –geroko jardunak hala erakutsiko zuen behintzat–, baina hain ongi antzezten ari zen, non
|
bai
baitzirudien benetan ari zela: hain benetan, non ohi ez bezala zabaldu baitzituen begiak Nazariok... baita Reginak ere, koinatu ahizpek keinu harekin zera esan nahi baliote bezala:
|
|
|
...zen –Adak, hitz egiten ez zuen arren, barruko antsietate bat zuen, kanpora ateratzen zitzaiona aldika, eskuen edo gorputzaren beraren dardarazko itxurapean–, nerbio sistemako neuronak ahalmen handiko barbiturikoen –barbitala, fenobarbitala eta nembutala– eta bestelako lasaigarrien eraginpean ipiniz, sentiberatasunari halako sorgortasun bat jarraitzen zitzaiola, halako eran, non
|
bai
baitzirudien –bizkar buruak makur eta begiak ere eroriak, aharrausika noiznahi– bizitzarekiko interesa galdu zuela: nortasunaren bi poloak ere ezabatu egin zitzaizkion, ausaz, ez alde argirik ez ilunik... gogogabezia nagusi den lurretan gogogabeziak berak ahultzen eta ezabatzen baititu argi ilunak, baita gogo aldarteen kontzientzia bera ere... farmakoek moldatutako errealitate gris astun bezain sorgorrean berdin baitira hitz bat nola bestea.
|
|
|
Ongi zioen Ernestinak, mutil hura lainotan bizi zèn mutil lañoa baitzen, ezer izatekotan; besteak baino artistago izan zitekeen, bai, baina baita tolesgabeago eta inoxenteago ere... bakartiago ere bai, halako moldez, non
|
bai
baitzirudien, batzuetan, mundutik isolatzen zela bere munduan –bere burbuilan– sartzeko.
|
|
|
Nazario Orbek zorrotz bezain gogor begiratzen zion semeari, halako eran, non
|
bai
baitzirudien semeari hizketan ari zitzaiola –begirada ere bigundu zuen apur bat, une batez, itxuragabeki gogortzeko berriro ere, jarraian–, azalpena edo emateko asmotan: " Isilik eduki nauzu bilera osoan, damu arrastoren bat ikusten nizun ala ez, besoak zuri zabaltzeko prest.
|
|
|
Susmoak susmo, kontua da Nazariori begirada aldatu zitzaiola; esan nahi baita Nazariok minutuak eta minutuak egin zitzakeela lehen Reginaren begiei begira intimitatean, begi haietan, fabrikako tentsioa bizi ondoren, halako sosegu bat aurkituko balu bezala, baita haien berdetasunean murgildu ere jarraian, amets batetik bestera igeri: hain sorginduta zuen Reginaren gorputzaren edertasunak Nazario artean ere, non
|
bai
baitzirudien ezen haragiaren ametsak zirela bere buruari onartzen zizkiòn bakarrak. Munstroa izan zutenetik egun gutxi batzuetara, ordea, gauzak aldatuz joan ziren, era nabarmenean aldatu ere, minutuetako begiradak segundoetako bihurtu baitziren... segundo edo segundo hamarren batekoak, alegia, orain, emazteari begiratu ez beste jaisten baitzituen Nazariok begiak, susmoak muga bat ezarri balu bezala, Nazarioren urteetako sorginaldiari amaiera eman ziona.
|
|
|
Nahi gabe atera zitzaion" zera" hura, buruan" haurra" edo" semea" edo" Benjamin Maria" behar zuen arren; baina Regina ez zen hartaz harritzen jada,
|
bai
baitzirudien ezen, bere ohiko naturalezari –egunerokotasunari lotua eta borondateak eta senak eraikia– beste naturaleza bat gainjarri zitzaiola, hagitzez ere ilunagoa eta menderagaitzagoa, ez baitago bestela ulertzerik nola sentitu zen hain noragabetuta, bere lekuan egoten zekièn emakumeak bere lekua guztiz galdu balu bezala; arratsalde hartan, adibidez, mila aldiz esan zion Jaunari on... errukizkoa ote zen, edo kontu eske zebilkion senarra, besterik gabe?
|
|
|
Haurra bere gain hartu zuèn egun berean ohartu zen Ernestina, esate baterako, argiak min egiten ziola –haurraren begiei begiratuta, balizko lekuko batek ongi bai ongi antzemango zion betileen dardarari, gau tximeleta ezinezko bat iduri–, ilunaren semea zenak iluna atsegin balu bezala: leihoa edo leihoko errezelak zabaltzean igartzen zuen hori... mutilaren intziriak ere ez baitziren beti bat, eta
|
bai
baitzirudien ezen intziri bakoitzak bere esanahi berezia zuela, Ernestina bere alfabetora itzultzen ahalegintzen zena, haurrarekin nola jokatu behar zuen jakiteko.
|
|
|
Munduak bazterrera eta itzalera kondenatu zuen Benjamin Maria, baina bazterra ez zen ahanztura; aitzitik: oroitze hutsa zen,
|
bai
baitzirudien ezen itzal hura ameba erraldoi bat bezalakoa zela, bere pseudopodoak noranahi hedatzeko gaitasuna zuena, erdigunea ere –mamia eta ardatza– bereganatu arte; erdigunea, bazterraren itzalpean zegoena, non erruduntasun sentimenduaren harra baitzen jaun eta jabe... kulpa bat bezala bizi baitzuen aitak afera hura, kulpa bat bezala amak, eta kulpa bat bezala beste anai arrebek ere... erdigunea eskaini zion eta eguzkia eskaini zion –inozentziaren eguzkia–, baita ordainean eguzkiaren fruituak jaso ere, zeinak baitziren itzal puska hari ziòn maitasuna eta maitasunari zeriòn bizipoza; bazuten, gainera, mundukoek beste desio bat, ezkutukoa bezain benetakoa, haiek guztiek, barru barruan, Benjamin Mariaren heriotza irrikatzen baitzuten, heriotzak bakarrik deusezta baitzitzakeen eta ezaba, ausaz, absentziaren presentziazko agerraldi etenik gabekoak, gauak itzal guztiak irents ditzakeen bezala; ez zuten esaten ez aitortzen –kulpa hura ere ezkutuan eraman beharrekoa baitzen, menturaz–, halaxe sentitzen zuten arren; Domingok, aldiz, bizi bizirik nahi zuen anaia, bai bizian eta bai hilean ere, balizko heriotzari ere jarria baitzion amets urdin baten egunsentia...
|
|
|
Hain barrutik eta hain egiazkotasun handiz atera zitzaizkion Domingori hitz haiek, non nekez pentsatuko baitzuen inork –balizko behatzaile desinteresatu batek, esate baterako– gibel asmoren batek gidatzen zuenik, Miryamek ere halatsu...
|
bai
baitzirudien ezen neskak, Domingok eskainitako hitzezko makuluarekin nora ezean zebilenak, orduantxe aurkitu zuela lurra –lur ezegonkor bat ziurki, baina lur bat gutxienez–, begiak itxi eta ezker eskuin mugitu baitzuen burua, keinu harekin Domingori esan nahi balio bezala: " Lasai"; mutilak neskaren keinu hura ikusi zuen, jakina, hasieran begia alaitu eta halako lasaitasun bat eman ziona; edo inozo baten moduan jokatzen ari zen orduan ere Domingo?, zeren beste gauza bat esaten ari baitzitzaion Miryam, ausaz, keinu haiek –begien ixtea eta buruaren ezezkoa– ukoaren adierazpideak ere izan baitzitezkeen, Domingoren beraren aurkako ukoarenak; baina eta orduan, Miryamen aurrean zuritzeko zuèn gogoa Domingori are zuriagotu zitzaiolako, beharbada, honela mintzatu zitzaion neskari:
|
|
|
auskalo, gainera, egia ez ote zen, zeren etxeko jakintsuak –Damasok, Madrilgo kimikako fakultatean karrera amaitu eta irakaskuntzari ekin zionak, hango eskola alemanean– halaxe esan baitzion Madrildik oporretan itzulitako egun haietako batean –arratsalde eguzkitsu batean izan zen, eta anai arrebek hondartzatik paseatzen zuten, oinutsik, portua eta badiaren inguruko mendixkak ikusgai–: ...ten modukoa –subkontzientea–, non, nola edo hala, gizonak ez zekizkièn gauza asko eta asko erregistratuta baitzeuden –haurtzaroko bizipen ahaztuak, adibidez, edo mila desio ezkutu, gizonak berak zapalduak, zibilizazioaren eta guztien onaren izenean, aberekeriaren aurka–, eta haiek sekulako eragina zutela, gizonak gero hartzen zituèn erabakietan; are gehiago esan zion Damasok,
|
bai
baitzirudien ezen arrazoitik kanpo –ohiko arrazoitik kanpo bai bederen– geratzen zèn mundu ezezagun hark ametsetan hartzen zuela bere berezko forma –" Ez dakit nola esan" esan zion Damasok Adari bizpahiru aldiz, gaia azaltzea ere ez baitzen erraza–, psikologo adituek bakarrik interpretatzen zekitena eta zientzia berri bati ateak zabaltzen zizkiona –psikoanalisi...
|
|
|
Zuk uste duzu, baina, kointzidentzia hauek kointzidentzia huts direla, hainbeste eta hainbestekoak direnean?
|
Bai
bailirudike ezen esku guztiz ahaltsu batek gidatzen dituela gure pausoak, ez al zaizu iruditzen. Baina belarritxoen kontu hori adierazteko, sekretu bat kontatuko dizut, nik zure kartak hartzeko eta irakurtzeko dudan jarrerarekin lotuta dagoena.
|