|
2000
|
|
|
Zergatik? Karrera bat egin ez duenak ez duelako ahalmenik
|
bai
hizkuntza bereko edo besteetako baliabideetara pasatzeko.
|
|
|
Baina Ostegunak ipuin bildumarekin alderatuz gero, aipatu egun aldaketa da Arretxeren azken liburu honetan azaltzen den berritasun bakarrenetakoa, beste guztia oso antzekoa baita, bai erabiltzen den umorearengatik (axolagabea, zoro, beltz eta krudela)
|
bai
hizkuntza erraza eta zuzenagatik, liburua ongi pasatzeko burututa baitago. (...)
|
|
|
Felipe Juaristik, esaterako, honakoa adierazi zuen: " lehen lerrotik harrapatu egiten duen horietakoa, erakargarria dena
|
bai
hizkuntzaren erabilera zuzen eta taxuzkoagatik, nola argumentoa aurrera eramateko planteamenduagatik." (El Diario Vasco XII) Luis Mari Mujikak, bestalde, honakoa nabarmentzen du:
|
|
|
Funtsezkoakizan zaizkigun egileek (Basil Bernstein, Michael Apple edo Pierre Bourdieu eta JeanClaude Passeron1) irakaskuntzak indarrean zegoen gizarte mota iraunarazteko besterikez zuela balio zioten.
|
Bai
hizkuntza mailan baita hezkuntza arloan ere, sistemarekikokonplizitatea ala salaketa bideak ziren azaleratzen ziren aukera bakarrak. Etsipenhonen aurrean Txillardegiren zeregin erradikala, nola irakatsitako edukietan halaemandako eskola formetan, intelektualarena izan da eta, praktikan, Henry Giruox ekteorizatutako irakasle eraldatzailearen eredua2 gorpuztuz joan da.
|
|
2001
|
|
|
EBLULek (Europako Hizkuntza Gutxituen Bulegoak) 40tik gora hizkuntza zenbatu ditu Europar Batasunean bakarrik eta eztabaida geroz eta biziagoa da. Euskaldunok bizi osoa eztabaidatzen dihardugun gaia heldu da Bruselara; ez zehazki hizkuntza gutxituen haritik, baina
|
bai
hizkuntzen oinarrizko betebeharrak eraginda: komunikazioa izaki mintzairaren zentzua, zelan gauzatu egun hamaika eta zenbait urtean hogeitik gora hizkuntza ofizial izango dituen Batasuna, gurea bezalakoak ahaztuta ere?
|
|
|
Bide aldatzerik larriena, halere, azken mende mugak ekarri ziguna dugu noski,
|
bai
hizkuntzaren axalean eta bai gaiaren mamian. Luzaroan oinkatu ditugu, atzera behin ere begiratu gabe, orduan ireki ziren galtzada zabalak eta ez zitzaigun iruditzen ere beste biderik hauta zitekeenik.
|
|
|
Guri dagokigunez, bakartasunak edo berezitasunak
|
bai
hizkuntzaren alde eta bai kontra eragin du. Berezitasun nabariak, besteekiko izate bakanak, hizkuntzaren iraupenaren alde bulkatu du, eta honela aitortu dute auziaz arduratu diren guztiek.
|
|
|
Ez da gaurkoa hizkuntzarekiko jarrera hori, hizkuntza ren funtzio hori. Victor Hugok, 1843 inguruan, Euskal Herrian gaindi ibili zenean, ez zuen arrazakeriarik aurkitu, ez eta xenofobiarik, baina
|
bai
hizkuntzarekiko estima eta jarrera positiboa. Honela utzi zuen idatzita:
|
|
|
2. Gauza hauen guztien eragina,
|
bai
hizkuntzaren sustapenean baita bere irakaskuntzaren hedapenean ere, oso garrantzitsua da. Nafarroaren kasua eredugarria da, ez baitalo rtu euskararen inguruan gizartea normalizatzea.
|
|
2002
|
|
|
Historian atzera eginez, Kanariar uharteetako jatorrizko biztanleak ere amazigh kulturakoak ziren. Argi dezagun hitzen saltsa errazteko, amazigh dela hitza bere singularrean, imazighen pluralean, eta tamazight bai emakumea eta
|
bai
hizkuntza izendatzeko erabiltzen dena.
|
|
|
Programas Renovados de EGB() etaOinarrizko Kurrikulu Diseinua (1989). Ezin uka euskararen didaktikan ahaleginhandia egin dela,
|
bai
hizkuntzaren kurrikulua zehazten eta bai didaktika arloan ere.Baina berrikuntzaren hastapenetan gaude oraindik. Gainera, hezkuntzaren azkenerreformak (1989), ikuspuntu epistemologikotik begiratuta, ekarpen handiak eginbaditu ere, psikologiaren ezaugarri oso markatuak izatea leporatu izan zaio, osozentratuak ikaskuntza prozesu orokorretan?, diziplinaren didaktikaren kaltetan.Horrekin esan nahi dugu irakaste/ ikaste prozesuan irakasgai den objektuan (euskararen deskribapenean) ez dela arreta handirik jarri, nahiz eta jakin horren gaineanegiten direla ikaskuntzak, matematika irakatsi/ ikasten da, teknologia irakatsi/ ikasten da, hizkuntza irakatsi/ ikasten da...?.
|
|
2003
|
|
|
Salbuespen bat edo beste badugu, hala ere: Joanes VIII. ak (872), adibidez, onartu baitzuen san Zirilok eta Metodiok eslavieraz aurkeztu zioten liturgia, erranez,. Liburu Sainduek ez digute erakusten Jainkoaren ospea behar dela kantatu bakarrik hiru hizkuntzetan, baina
|
bai
hizkuntza guztietan?.
|
|
2004
|
|
|
Nahitaezkoa zen testuak gutxieneko baldintza batzuk betetzea,
|
bai
hizkuntzaren ikusmiratik, bai edukiaren ikuspegitik. Baldintza horietatik batzuk aipatzekoak dira:
|
|
|
Erresuma ez baitzaio bitasunari gainditzen. Erresumaren bidez ere ez baita herrikidetasuna jaiotzen, eta
|
bai
hizkuntzei dagokiena egoten. Gauza bat da segura kondairagilleentzat (eta ez guretzako bakarrik):
|
|
|
Errealitate sozialaren protesta eta salaketa ozenarekin batera, bide ematen dio intimismoari, bizitzaren eta gizakiaren izateari buru zko gogoetari (gizakia natura, gizakia hiria, gizakia Jainkoa), errealitatea ren zentzuari eta kristautasunari buruzko hausnarketari. Hizkuntza erraz eta zuzenaren atzetik, kexuaren eta gizarte salaketaren atzetik, badago sakontze bat,
|
bai
hizkuntza poetikoaren erabilerari dagokionean, bai bizitzaren eta gizakiaren izateari buruzko gogoetari dagokionean.
|
|
2005
|
|
|
Irakaskuntzan, beharbada, erraza zaigu momentu honetan esatea, eragile bakarra ez denez, eragile potenteagoak badaudenez, haien errua dela. Jakinik eta kritiko izanik eskolak eman dezakeenaz, iruditzen zait ematen duena baino askoz ere gehiago eman dezakeela,
|
bai
hizkuntza ondorengoetaratzeko eta baita euskararen erabilera eragiteko ere.
|
|
|
Horrela, bada, bi aldetatik da euskal hizkuntza arras interesgarria:
|
bai
hizkuntzaren estudio orokorraren perspektibatik, bai eta Europako historiaurrearen perspektibatik. Ikerketa honekin erabat lotuta daude zenbait galdera:
|
|
2006
|
|
|
Pertsonek eta taldeek euren esparrua bilatu behar dute komunitatean, inguruarekiko loturak finkatuz. Batzuen eta besteen beharrak denborarekin aldatuz doaz eta,
|
bai
hizkuntzek, bai hiztunek, egoera berrietara egokitzen jakin behar dute.
|
|
|
Adibidez, fitatoak, oxalatoak eta taninoak. Fitatoak gari zahian eta zerealen oskolean egoten dira, eta oxalatoak hosto barazkietan ugariak direla, hala nola zerbak, espinakak, letxuga… Tanino ugariko elikagaiak erraz identifikatzen dira, laztasuna, lehortasuna eta mingostasuna,
|
bai
hizkuntzan, bai mingainean. oietan.
|
|
|
Gure hizkuntza naturalean eta gure eguneroko jardunean moralari leku bat egiten diogu.
|
Bai
hizkuntza mailan bai eguneroko jardunean edonork bereizten du egin behar duena pertsonalki komeni edo interesatzen zaionetik. Horretatik ez da ondorioztatu behar instantzia moralerako jauzia beti egiten dugunik.
|
|
2007
|
|
|
Baina ezin dut burutik kendu, beharbada, Angel bezalako euskaldun berri asko genukeela, eta ez naiz ari hizkuntzaren ikasketaz sortzen den euskaradun berriei dagokionez bakarrik.Gainerakoan, ahaztu baino lehen esan behar diot Angeli hemen euskaldun zahar asko garela euskaldun berri mozorrotuak. Eta orain
|
bai
hizkuntzaz ari naiz, zeren beste gainerakoan zahar antzinakoak baikara, berritzeari izua diogunak.
|
|
|
Aipaturiko hiru dimentsioek elkarri eragiten diotela gogoraraziz, hauxe esan behar dugu:
|
bai
hizkuntzaren inguruko lege estatusak, baita gizarte diskurtsoak ere, bi biek eragingo dute norbanakoaren motibazio nahikoa eman dadin ala ez.
|
|
|
agerrarazteko, gero artikulazioa berdin gogoetaren irudikatzaile (edo isla) gisa538; eta gero gramatika, bai kanpoko munduaren, bai barneko izpirituaren jardueraren irudi edo ispilu gisa539 Analogiak Kant-i bide ematen bazion, argiren bat egiteko behaketaz ezin den mundu ezkutuetan, halatsu Humboldt-ek enpeinatua ematen du, hizkuntzazko hotsaren logos (suposatu!) eta gramatikako analogiaz pentsamenduaren sorgi sekretuena argitzen. Bere metodo historiko filosofikoak agintzen duen moduan, horrela, hizkuntzaren naturaltasuna alde bietatik aseguratua eduki nahi du, batetik a priori, bai pentsamendua eta
|
bai
hizkuntza eratzen dituzten «pentsatzearen lege» oinarrizkoekin, bestetik enpirian oinartuz hizkuntzen analisiagaz540.
|
|
|
Barère rentzat hizkuntz aniztasuna «plusieurs nations dans une seule» egotea adina da (agerikoa da, beraz, egiten den hizkuntzaren eta nazioaren identifikazioa: bai nazio/ hizkuntza frantses baten aldeko,
|
bai
hizkuntza/ nazio ez frantsesen aurkako
|
|
|
Teoria hau Whorf-en izenari gelditu da bereziki lotua, eta Sapir ere uste honetakoa zen, berdin ene ustez egungo egunean Weisgerber eta Alemaniako beste batzu ere. Hauek diotenez, bai kultura eta
|
bai
hizkuntza azpiko indar batek determinatzen ditu. Indar hori mundu ikuskera da, herri izpirituaren fruitua, nazio izaera, zera?, badakizue zertaz ari naizen [arraza?!].
|
|
|
3. " Identitate espainol bat badago, bere hizkuntza, literatur tradizio, memoria historiko eta beste ezaugarri batzuekin[...] jatorrizko nazioak integratuz joan da taxutuz Espainia[...] azkenean bateratua gelditu da bai demografikoki,
|
bai
hizkuntzan eta baita politikoki ere, eta, beraz, espainiar nazioaz hitz egin daiteke".
|
|
|
Norberaren ‘munduaren irudia’ hizkuntzen ikaskuntzarekin zabaldu daiteke, bai ama hizkuntzaren sakontzearekin
|
bai
hizkuntza arrotz baten ezagutzarekin, azken horri esker oraindik ere argiagoa eta hautemangarriagoa egiten delarik hizkuntz aniztasuna.149
|
|
2008
|
|
|
España5 Ikerketa eta liburu haietan, beste hainbat gauzen artean, Espainian mintzatzen diren hizkuntzen egoera zein zen ziberkomunikabideetan adierazten zen;
|
bai
hizkuntza ofizialak, bai beste estatus juridiko bat dutenak (garai hartan, asturiera eta aragoiera, batik bat; baita judezmoa ere, esaterako).
|
|
|
Oro har, hizkuntza guztiek dute ondare eskaintzako ahalmen hori, eta guztiei dagokie. Hori jada adierazi da,
|
bai
hizkuntza" handien" kasuan —frantsesa, ondare nazional gisa—, bai hizkuntza" txikien" kasuan ere —horiei buruzkoa da Eskualdeetako eta Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna7— Ahalmen hori ez litzateke murriztu behar, analogia murriztaile baten bitartez, hizkuntzak arriskuan dauden monumentuekin parekatuko lituzkeen ondare kontzeptuaren adiera batera.... Bi kasuetan, hizkuntza biziak eta dinamikoak dira, edo ahalmen hori egozten zaie —ahalmen irudikatua—, bidez edo bidegabe," babesteko eta sustatzeko" neurrien bitartez (Hizkuntzen Europako gutuna, 5 kontuan hartuzkoa).
|
|
|
Oro har, hizkuntza guztiek dute ondare eskaintzako ahalmen hori, eta guztiei dagokie. Hori jada adierazi da, bai hizkuntza" handien" kasuan —frantsesa, ondare nazional gisa—,
|
bai
hizkuntza" txikien" kasuan ere —horiei buruzkoa da Eskualdeetako eta Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna7— Ahalmen hori ez litzateke murriztu behar, analogia murriztaile baten bitartez, hizkuntzak arriskuan dauden monumentuekin parekatuko lituzkeen ondare kontzeptuaren adiera batera. Bi kasuetan, hizkuntza biziak eta dinamikoak dira, edo ahalmen hori egozten zaie —ahalmen irudikatua—, bidez edo bidegabe," babesteko eta sustatzeko" neurrien bitartez (Hizkuntzen Europako gutuna, 5 kontuan hartuzkoa).
|
|
|
L. V. Aracilen aurkezpenean — aurkezpen laburra, haren esanetan—, hizkuntza sistema edukiedo funtzionamendu ezaugarririk gabe azaltzen da. Baina hizkuntza sistemaren atzeraelikadurak eta joerek orekatzearen alde egin dezakete —borondatez ere bai—,
|
bai
hizkuntza ukipeneko egoeran, bai elebakartasunekoan ere —elebakartasun hori eusten diona edo eragindakoa izan—, eta horretarako, alde guztietatik, politikaedo ideologia aukeraketak behar dira, bai eta hizkuntza plangintzako prozedura egokiak ere.
|
|
|
Morfologi erabide honek bere baitan daraman berrikuntza dela eta, esan behar dugu
|
bai
hizkuntza orokorrean ikus daitezkeen azpimotak bai erabilera berezituetan ugari (ago) azaltzen direnak emankor samarra den eta eguneko euskarak berea duen morfologi prozesu bati zor zaizkiola. Horren seinalea da nonbait Euskaltzaindiaren (1992) adibidetegia, elkarte arruntez zein berezituez osatu zena.
|
|
|
1) Lehena: lexikogintza juridiko administratiboaren baitan, begirunea gorde behar zaio
|
bai
hizkuntzari, bai lege sistemari. Horrek eskatzen du Euskal Herriko zuzenbidea ez ezik, inguruan ditugun sistema juridikoak ere bistan izatea.
|
|
|
Lehenak, frantsesez idatzia, Jean Jacques Rousseau-ren Essai> sur> l, origine> des> langues> liburua aztertzen du, forma literarioaren aldetik eta eduki semantikoaren aldetik. Bigarrenean, espainieraz idatzia, XVIII. mendean, hau da, Rousseau-ren garaian (eta aurrekoan ere) izan ziren ideiak, bai lengoaiaren jatorriaz eta
|
bai
hizkuntzen sailkapenaz, aurkezten dira Rousseau-renekin parekatzeko asmoz.
|
|
|
Eskolak onartu beharra dauka haurrak Lehen Hezkuntzara ekartzen duen ahozko gaitasuna,
|
bai
hizkuntzazkoa eta bai komunikaziozkoa eta hedatu, garatu eta sustatu egin behar du gaitasun hori, komunikazio estrategia diferenteak eskatzen dituzten egoera ezberdindutan sartuz, barietara molda dadin.
|
|
|
Atzerriko bigarren hizkuntza eta Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak. Atzerriko Bigarren Hizkuntzaren irakasgaia bi mailatan planifikatuta egon daiteke, bai aurreko hezkuntza etapan hasi ziren ikaskuntzen jarraipen gisa,
|
bai
hizkuntza horretako irakaskuntzetan lehen aldiz hasteko. Irakasgaien eskaintza Hezkuntza eta Prestakuntzako Estatu Idazkaritzaren 2008ko abuztuaren 25eko Ebazpenak ezartzen duenez, ikastetxeetako aukerako irakasgaien eskaintza honako hauen artean egin behar da:
|
|
|
Ez dugu ondorio bat aterako bariazioaren inguruan, baina
|
bai
hizkuntza paisaiaren inguruan. Hemengoak balioko du argazki bat ateratzeko:
|
|
2009
|
|
|
Hara, bada, gure euskaltzale modernoentzat albiste txar bat Txillardegiren harrobitik aterata: elebakarrak, hiztun erabakigarriak dira hizkuntzen erabilera zehazteko orduan,
|
bai
hizkuntza nagusiaren kasuan, eta bai herri mintzaira diglosikoaren atarramentuan. Bigarren kasura lerratuta, diogun, hizkuntza hegemonikoaren presioa dela medio, hizkuntza minorizatuaren hiztunak ez daukala bide bat besterik:
|
|
|
Gaurkotzera behartzen zaituzte:
|
bai
hizkuntzan, eta baita irakurketan ere. Gazteen ikuspegira gerturatzeko irakurketak egiten direlako.
|
|
|
Ikerketa guztiek joera ezkor berbera erakusten dute. Bai belaunaldien arteko transmisioan,
|
bai
hizkuntzaren erabileraren inguruan. Pertsona ugari daude galiziera utzi eta gaztelaniaz hitz egiten hasten direnak.
|
|
|
Euskaldunok, euskal herritarrok, bateratu gaituen Estatu izaerako erakunde juridiko politiko militar lehena eta bakarra Nafarroako erresuma izan da. Halaber,
|
bai
hizkuntza hori, bai eta erresuma hura sortu zutenak baskoiak ziren. Ez al da denontzat argiagoa eta zientifikoagoa horrela?
|
|
|
zor zaien aukera berdintasuna higatzea. Hezkuntza sistemak, beraz, Legeriak ezartzen dizkion hizkuntza betebeharrak beteko baditu, nahitaezkoa du A ikasteredua, bizirik dirauen artean, berehala hobetzea, bai legeriak berak ahalbidetzen duenaren bidetik, [69]
|
bai
hizkuntzen ikaskuntzako eta irakaskuntzako adituek munduko edozein bazterretan diotenaren [70] bidetik ere, hots, euskara zenbait ikasgaietako irakas hizkuntza bihurtuz.
|
|
|
Guztiek onartu dute elebakartasunari uko egitea. Akabo elebakartasuna, eta akabo elebakartasunerako tentazioa,
|
bai
hizkuntza hegemonikoaren aldetik, baita indarberritu nahi den hizkuntza gutxiagotuaren partetik ere. Hala bedi!
|
|
|
Sustapen jarrera da argi eta garbi hobesten duguna, bera baita jarrera guztien artean aldi berean eta ezbairik gabe zilegi eta eraginkorra den bakarra; bidezkoa eta eraginkorra,
|
bai
hizkuntza aniztasunari eusteko, baita berdintasunean eta askatasunean oinarrituriko bizikidetza orekatua bermatzeko ere. Nolanahi ere, sustapen jarreran oinarrituriko hizkuntza politikak ere baditu bere mugak, bidezkoa izango baldin bada, errespetatu dituenak.
|
|
|
Bigarren lekuan aipatu dugun gertakariak ere, elebidunen lehen hizkuntzari dagokionak, alegia? zuzenean eragiten du erabileran, zuzenean eragiten baitu
|
bai
hizkuntza ohituretan, baita euskararen gaitasun erlatiboan ere. Izan ere, etxeko hizkuntza gaztelania eta euskara bigarren hizkuntza duten elebidun askoren euskara gaitasuna, arrazoi horrexegatik normala denez, gaztelaniaz duten gaitasuna baino murritzagoa da, eta, ondorioz, gaztelaniara jotzen dute oso modu naturalean.
|
|
|
Hizkuntza politikaren hertsaduraren mugez hitz egiterakoan uste dugu garbi bereizi behar direla esparru publikoa eta pribatua. Oro har, gu ere ahalik eta araurik gutxien izatearen aldekoak gara,
|
bai
hizkuntza kontuetan bai gainerako gizarte auzietan ere. Baina arauak behar beharrezkoak dira interes soziala babestu nahi denean (interes sozialekoa da hizkuntza aniztasuna) eta eskubideak (baita hizkuntza eskubideak ere) bermatu nahi direnean.
|
|
|
sendotu zuena baino txikiagoa izan, euskal kantagintzak euskara eskuarki erabiltzen duten taldeez osaturiko zirkuitu bat egituratzen du, zeinak bidea zelaitzen baitie ondorengo belaunaldiei, euskarazko musikari prestigioa emanez. Dinamika berri horri esker beste begi batzuekin ikus daiteke
|
bai
hizkuntza gertaera, bai haren lurralde mapa, bai ordu arte lozorroan egona zen errealitatea.
|
|
|
Hau da, Herrialde Katalanetan baino askoz indar eta iraunkortasun handiagoz, Euskal Herrian lurraldeen arteko kontzientzia kultural komuna sustatu zen kantagintzaren bidez, besteak beste. Handik gutxira,
|
bai
hizkuntzan bai gehien erabiltzen ziren taxonomien artean antzematen hasia zen perimetrazioaren barruan, autonomia esparru berriaren arau juridikoa indarrean sartu ondoren nagusitu ziren elementu politikoen etorrerarekin bat?, dimentsio politikoa gainjarri zitzaion ezinbestean dimentsio kultural horri.
|
|
2010
|
|
|
Baina komunikatuan berrikuntzarik ez ikustea, hori bai dela interesatua. Ikuspegi ahalik eta objektiboenetik begiratuta, berrikuntzak begi bistakoak dira,
|
bai
hizkuntzan, doinuan eta batez ere edukian: argi eta garbi adierazten du bat egiten duela Altsasuko Adierazpenarekin, honek esan gura duen guztiarekin.
|
|
|
Lizentzia hauei buruz gehiago jakin nahi duenak, 2008ko azaroan Lawrence Lessig Creative Commons lizentzien sortzaile eta bultzatzailea elkarrizketatu zuen Elisabeth Pombok Argian. Beste gauza askoren artean dio hizkuntza txiki batek har dezakeen biderik onena dela,
|
bai
hizkuntza zabaldu eta baita indartzeko ere.
|
|
|
ETA K EZ DU argi hitz egiten oraindik, baina bai gero eta argiago. Iraileko hiru agerpen publiko garrantzitsuetan bi agiriak eta elkarrizketa bada eboluziorik,
|
bai
hizkuntzan eta baita edukietan ere. Eta esango nuke elkarrizketan ETAk garai batean Elkarrik ere maiz erabiltzen zuen" anbiguetate eraikitzaile" hori darabilela, bere ohiko mezuei halako esaldiak gehituz:
|
|
|
1 Egilearen arabera, salbuespenak lirateke hizkuntza arrotza erabiltzea nahiago dutenak,
|
bai
hizkuntza hori ikasi nahi dutelako, bai prestigio gehiagokoa dela uste dutelako.
|
|
|
Jon Casenavek dioenez, Buruxkakek interlokutore aktibo eta kooperatiboa behar zuen, hots, solaskide gogotsua eta lagunkoia, eta artean gurean ez zegoen mota horretako irakurlerik. Jean Etxeparek irakurle jantziak eta konpetenteak behar zituen; behar zituen, gainera, konpetenteak
|
bai
hizkuntzaren aldetik zein kultura ezagutzaren aldetik ere, eta areago, gauza biak aldi berean. Oinarrizko baldintza bi horien ostetik, Jon Casenavek asumitzen du bestelako gaitasunak ere behar zituela irakurle ideal horrek.
|
|
|
Edozelan ere, Euskal Herrian oasi txiki eta itxaropentsu bat ikusi uste du frantses irakasleak. Zioskunez, bizkunde halako bat barruntatzen zuen Euskal Herrian,
|
bai
hizkuntzaren berreskurapenean, bai ahozko tradizioen arloan ere. Ur zaharrek ur berriekin egin ei dute topo gurean, iturri emaro eta itxaropentsu bat sorturik.
|
|
|
Horrela, gizabanakoarekin batera, kosmopolita ere sortu zen, alegia, munduko herritarra, inongoa ez dena. Aniztasuna orotan izan zen nagusi, bai kulturan
|
bai
hizkuntzan, metropoliak arrapaladan sortutako bilgune heterogeneoak zirenez. Kultur aniztasun eta konplexutasun sozial nahiz ekonomikoen ondorioz, talde erreferentziak, identitate kolektiboak ahuldu ziren.
|
|
|
Jakinen egitekoa, eta beste askorena, beti izan zen hizkuntzaren maila kulturala gora bultzatzea,
|
bai
hizkuntzaren baitatik, eta bai hizkuntza horrek zuen gizartetik, hiztunen aldetik. Hizkuntza trebatzearen arazo horretan, garbi ikusi genuen terminologiaren garrantzia.
|
|
|
Jakinen egitekoa, eta beste askorena, beti izan zen hizkuntzaren maila kulturala gora bultzatzea, bai hizkuntzaren baitatik, eta
|
bai
hizkuntza horrek zuen gizartetik, hiztunen aldetik. Hizkuntza trebatzearen arazo horretan, garbi ikusi genuen terminologiaren garrantzia.
|
|
|
Diglosia egongo da, baldin eta —hizketa komunitate baten barruan— funtzio ezberdinak esleitzen bazaizkie bi hizkuntz barietateei, beroriek
|
bai
hizkuntza beraren dialekto, erregistro edo barietate, baita hizkuntza ezberdinak ere izan daitezkeelarik164.
|
|
|
Horren haritik hitz egiten du Schlieben Langek, berriz ere," hizkuntzaren irakaskuntza emantzipatzaileaz" 191 Komunikazioaren etnografiak, horrenbestez, bere egiten du hizkuntz irakaskuntzaren inguruko kezka; eta —aipatutako testuinguruaren ikuspuntutik— helburu den konpetentzia komunikatiboa, egiaz, interakzio komunikatiboaren bidez soilik eskura daitekeela azpimarratzen du. ...ndezek azpimarratu bezala— diziplina soziolinguistiko hori halaber funtsezko tresna delako" zer hizkuntza irakatsi eta horiek nori irakatsi" erabakitzeko192 Bere zeregina, bereziki, hizkuntza, dialekto edota erregistro ezberdinek sortutako egoera eleanitzetan zentratzen da, eta, zinez, hortik jaiotako hizkuntz planifikazioak eta politikak zuzeneko eragina dute bai hezkuntza sisteman
|
bai
hizkuntz irakaskuntzan. Horren oinarria dela-eta, bada, zera dio Fasoldek:
|
|
|
Eta hori horrela da, egiaz, nahiz eta ez den honakoa zalantzan jartzen: soilik hizkuntza energeia bezala arakatzen bada —hizkuntzaren jokabidea bere formetan eta lekutan arakatzen bada— izango da ere aukera,
|
bai
hizkuntza bere emaitzetan ulertzeko bai bere esanahia giza jarduerarako atzemateko. Nolanahi ere, baina, zera hasi gara jada zehazki ikusten:
|
|
|
Finean, gizakiaren errealitate linguistikoa, honela Menze, ez da eranskin huts bat: " Mundua hizkuntzan osatzen da, eta gizakia —naturaz mundura zuzendurik dagoen heinean— halabeharrez da hizkuntzaren ume bat" 5 Horrexegatik, beraz, linguistikak hizkuntzaren fenomenoaz eta pragmatikak hizkuntzaren erabileraz esaten dutena, egiaz, oso kontuan hartu beharreko elementuak dira,
|
bai
hizkuntzaren pedagogia orokorrean oinarritzeko bai didaktika linguistikoa zehazki bideratzeko. Horrela ezean, hizkuntzaren pedagogia espekulazio hutsean erortzeko edo geratzeko arriskuan egongo litzateke.
|
|
|
Hortaz, Vinsonek aldi prehistoriko batean kokatuta begietaratu zituen euskara eta euskaldunak. Vinsonen iritziz euskararen lexikoak egiaztatu egiten ditu
|
bai
hizkuntzaren primitibotasuna eta bai euskaldun populuarena ere. Maiz erabili zuen argudioa da, adibidez, kontzeptu abstraktuak eta ideia orokorrak esateko euskal berben gabeziarena; adibidez, arbola termino generikoa kanpotik hartua litzateke euskaraz, zeren, zuhaitz espezieak banan banan izendatzeko hitzak egon arren, zuhaitzaren kontzeptua bera arrotza bailitzateke eta kanpotik mailegatua, euskararen beste milaka batzuk bezalaxe.
|
|
|
Arabiera arruntari ematen zaion izena darija da. Darrja da etxean eta kalean hitz egiten den hizkuntza edo, nahi bada, dialektoa.122 Arabiera klasikotik urrun, bai sustrato berberea eta
|
bai
hizkuntza kolonialen influentzia du, eta ahozkoa baizik ez da, idazteko arabiera estandar modernoa erabiltzen delako. Arabiera arrunta continuum bat da, baina hainbat darija bereizi ohi dira:
|
|
2011
|
|
|
Gainera kontuan izan behar da gazteek duten ingurua, bai kultura
|
bai
hizkuntzari dagokionez, gero eta anitzagoa dela. Gazteek entzuten dituzten abestien letrak, esate baterako, hiru edo lau hizkuntza ezberdinetan ikusten dira.
|
|
|
A R KA I TZ ZA R R A G A. Bueno, egia esan, modu nahasi xamarrean baina gai gehienak agertu dira.
|
Bai
hizkuntzaren ingurukoak, bai ideologiaren ingurukoak, hizkuntza politika norantz jo behar duen... nire hurrengo galdera, lehendik aipatu den arren, honakoa izango litzateke: norengana jo behar dugu?
|
|
|
Ez errealitatea deskribatzearen errepidetik, baizik eta ia alderantziz, errealitatea sortzearen estratatik. Errealismotik urrun (baina zenbaitetan ezinezkoa zen) bai gaien, bai kontaeren,
|
bai
hizkuntzaren aldetik, beste errealitate batzuk kreatzea zen intentzioa. Hau da, dimentsio literarioko beste mundu, sentsibilitate eta hizkera batzuk sortzea errealitate errealaren gainean.
|
|
|
Gero, ordea, Frantziako Iraultzan hain zuzen, bestelako ideia sortu zen: estatuetako eta unitate politikoetako biztanleriak homogeneoa behar zuen izan, bai kultura aldetik
|
bai
hizkuntzaren aldetik. Ordura arte, Frantzian hizkuntza asko ziren (okzitaniera, katalana, flandriera, germaniera, euskara eta frantsesa), eta denek lege, erlijio eta gobernari berberak izateak definitzen zuen, frantses komunitate?
|
|
|
langage/ langue? artean; euskaraz, berriz, hitz bakarra erabiltzen dugu kontzeptu biak adierazteko, bai mintzaira giza ahalmen gisa izendatzeko
|
bai
hizkuntza zehatz bakoitza aipatzeko. Baina, gauza bera ez direnez, ez ote litzaiguke guri ere bereizkuntza egitea komeni?
|
|
|
Zirrara sortzen du, denborak eta pertsonaiak ondo bilbatuta daude (Estik Erwinen pertsonaiaren gainean esandakoak aintzat hartuta ere). Eta hori lortzeko egileak
|
bai
hizkuntza, bai hizkera, bai tonua, bai karaktereak era egokian erabiltzen ditu. Bestalde, nobelaren harian erabiltzen diren gai paraleloak, nobelari giroa ematen diotenak, batzuk behintzat, nire ustez, ez daude hain guztiz lortuta.
|
|
|
Ondoren, Jakin aldizkariaren ingurukoek aipatutako eredua irauli zuten, paradigma berria proposatuz, bai gaiei dagokienez,
|
bai
hizkuntza ereduari dagokionez. Hau da, euskarak kultura jasoaren transmisiorako hizkuntza izan behar bazuen, edozein gai euskara ulergarri batean jarri behar zen.
|
|
|
Mitxelenak, euskaltzain eta Salamancako Unibertsitateko Lingüística Indoeuropeako katedradunak, hartu zuen txosten nagusia prestatzeko enkargua, baita prozesua bideratzeko ardura ere. Horrela bihurtu zen Mitxelena batasun prozesuaren egokitzaile, bai hizkuntzalaritzaren aldetik,
|
bai
hizkuntzaren oinarri sozialaren aldetik, gazte euskaltzaleen batasun eskaria eta Akademiaren gogo eta gaitasunen araberako oreka bat bilatuz.
|
|
|
Villasantek eta beste batzuek, esate baterako, Mitxelenak, Intxaustik edo Txillardegik, edukiaren gaineko aldarrikapena egiten zuten, hizkuntzari gutxiago erreparatzeko eskatuz. Hala ere, izan zen libururik
|
bai
hizkuntzaren aldetik, bai gaiaren aldetik, alde bietatik erreparatuta, kritika asko jaso zituenik. Txillardegiren Leturiaren egunkari ezkutua (1957) esate baterako, gai existentzialista bat lantzen zuelako, euskaltzaleen, bereziki fededunen?
|
|
|
Txillardegiren lehen eleberriaren inguruko aferak alde batera utziz, 60ko hamarkadan sorkuntza literaturaren filologizazioak bere horretan jarraitu zuen. Euskaraz idatzitako liburuetako asko asaldagarriak ziren garaiko euskaltzaleentzat bai edukiz
|
bai
hizkuntzaz. Liburu batzuen izenburuak euskara eredu baten edo bestearen proklama gisa baliatu ziren.
|
|
|
Jakintxo, Jakin Sorta eta abar. Jakineko lantaldeak euskarazko kultur plataforma bat eraiki zuen, eta hortik euskarazko jakintza jasoko erreferentzialtasuna eskuratu ere,
|
bai
hizkuntza ereduaren aldetik bai jakintzaren esparrutik.
|
|
|
Euzko Gogoak
|
bai
hizkuntza, bai egileen ikuspegitik, bai gaiei dagokienez, zubi lanak egin zituen gerraurreko eta gerraosteko egile zahar eta gazteen artean, betiko gai eta gai berrien artean.
|
|
|
UEU, Elhuyar eta UZEI. Hirurek berebiziko garrantzia izan zuten euskara eta jardun unibertsitarioa uztartzen: bai irakasle euskaldunak trebatuz,
|
bai
hizkuntza prestatuz, elkarteak eta beraiek antolatutako jarduerak unibertsitateko irakaskuntzarako euskara ereduaren probaleku izan baitziren, euskara zientifiko teknikoa garatzen lagunduz. Hain zuzen ere beraiek izan ziren eredu estandarra eta erregistro jasoaren arteko uztarketa prestatu eta egin zutenak.
|
|
|
Hizkuntza bakoitzari dagokion kultura: hizkuntza bakoitzaren produkzioa arlo ezberdinetan,
|
bai
hizkuntza talde bakoitzari dagokiona bai talde bakoitzak beste hizkuntza taldeei esportatzen diena.
|
|
|
Hirugarrenik, funtsezkoa da elebitasuna onuragarria dela konturatzea,
|
bai
hizkuntza txikiaren hiztunentzat, baita hizkuntza handiaren hiztunentzat ere.
|
|
|
Hizkuntza gutxituak murgilketa programen bidez irakasten dituzten leku askotan funtsezko baldintzatzat planteatu izan da irakasleak elebidunak izatea, alegia,
|
bai
hizkuntza gutxitua eta bai ikasleak etxetik dakarren hizkuntza nagusia ere, biak, menderatzea. Baldintza hau, adibidez, euskararen kasuan argi eta garbi planteatu zen murgilketa ereduak lege bidez balioztatu zirenetik (Idiazabal, 2003), eta ordutik pauso galantak eman dira bide horretan:
|
|
|
Zergatik da hain garrantzitsua kontzeptu hori? Galdera horiei erantzutea ezinbestekoa da, bai EHko egoera soziolinguistikoaren azterketa egokia egiteko,
|
bai
hizkuntza plangintzak aurreikusteko eta horiei buruzko diskurtsoa garatzeko. Gure garapen kognitiboan argitasun pixka bat edukitzeko ere beharrezkoa da, noski.
|
|
|
" Euskal poeta landu eta kultorik gehienek nahi dute eta saiatzen dira, gure egunetan oraindik ere, bertsolarien imitazioa hizkuntzean ez bada, bai adieraziriko sentimenduetan[...]. Egia da aspaldi honetan aipatzen dela euskal letren berpizte bat baina erabiltzen ohi diren kontzepzio sinplistegiek,
|
bai
hizkuntza eta bai ideologiarekikoek eramanen dute gure literatura berria soilik debozionezko eskuliburuak egiten ziren garaian izan zen bezain idor, esklerotiko eta aspergarri". 42
|
|
2012
|
|
|
Beti lagundua dena, beti laguntza behar duena gutxitu gisa ikusteko joera ezin da ekidin, zioten, bigarren mailako kultura bihurtzen dela askoren begietara. Eta jakina da Katalunian gutxitu izatearen diskurtsoak aspaldi galdu zuela indarra;
|
bai
hizkuntzaren eta bai kulturaren gaineko erretorika beharrezkotasunean, asko izatean eta harrotasunean oinarritzen da gaur egun, gurean egiten dugunaren kontrara. Baina ez hori bakarrik.
|
|
|
Hizkuntza erabileraren neurketa estatistikoak baliatzeko modu herrikoi horrek bultzatuta, erabaki nuen sakonago aztertzea zer eginkizun zuten estatistikek Euskal Herriko nahiz handik kanpoko egungo gizarte errealitateak definitzeko eta eztabaidatzeko nonahiko tresna eraginkor gisa (Urla 1993; 2012). XX. mendearen hasierara atzera eginda, ikusi nuen euskaldunek aspaldidanik erabiltzen zituztela neurketa estatistikoak, beren gizarte errealitatea modu objektiboagoan ulertzeko,
|
bai
hizkuntzaren aldetik, bai osasun publikoaren aldetik, bai ekonomiaren aldetik (Urla 1989). Gaur egun zentzuz gobernatzeko beharrezko baliabidetzat hartu zituzten estatistikak hasiera hasieratik.
|
|
|
Garbi dagoena da
|
bai
Hizkuntza pragmatikak, bai Enuntziazioaren Hizkuntzalaritzak (diskurtsoaren analisia) eta baita Testu gramatikak ere, hizkuntza objektuaren mugak zabaltzea dakartela: perpausetik testura edo diskurtsora egiten dute jauzia eta ez dira barreneko ikuspegi batera lerratzen; kanpoko faktoreak aintzat hartzen dituzte.
|
|
|
jolasa, sormena, ingurumena eta kultura. Estoniako kulturaren transmisiorakotresna garrantzitsuak dira eskolak,
|
bai
hizkuntza biziberritzeko eta irakasteko, bai kultura bera transmititzeko, batik bat ahozko kultura. 18 hilabetetik 15 urterabitarteko ikasleekin irakasle izateko gradu mailako ikasketak egin behar dituzteirakaslegaiek, hau da unibertsitateko lau urteko karrera.
|
|
|
Lurraldetasunaren aldetik nazionala izateari ere funtsezkoa deritzogu. Gure herriak gaur egun nozitzen duen zatiketa administratiboaren gainetik
|
bai
hizkuntz edo kultur beharren aldetik eta baita ere zerbitzu informatiboaren aldetik herri honek batzea izan behar baitu helburu.
|
|
2013
|
|
|
Horrez gain, soziolinguistikaren korronte guztiek (horietako batzuetan besteetan baino nabarmenagoa da) badute beste ezaugarri bat: kontzientzia izatea edonolako baliabideak —linguistikoak, ekonomikoak, boterearekin lotutakoak eta abar— inoiz ez daudela berdintasunez banatuta komunitateetan, eta desberdintasun egituratu horrek ondorio nabariak dituela bai aurrez aurreko interakzioen alorrean
|
bai
hizkuntzen eta barietateen arteko erlazioetan. Alde horretatik, ideologia estandarizatzaileen analisi kritikoak, ez berdintasunezko eleaniztasunarekiko mesfidantza, eta hezkuntza metodo eleaniztunen aldeko apustuak, hein handi batean, soziolinguistikaren adiera zabal horren DNAren ondorio dira.
|
|
|
Beste modu batera esanda: soziolinguistika bere adiera zabalean azaldu beharrean —" hizkuntza barietateen, funtzioen eta hiztunen ezaugarrien azterketa, hirurak etengabe eta elkar erlazionatzen eta aldatzen diren heinean,
|
bai
hizkuntza komunitateetan bai hizkuntza komunitateen artean" (itzulpena, Fishman 1995 [1972]: 39) —, diziplina berriz definitzen saia gaitezke, dela helburuen arabera dela ikuspegi epistemologiko bakar batera mugatuz.
|
|
|
Beste modu batera esanda: soziolinguistika bere adiera zabalean azaldu beharrean —" hizkuntza barietateen, funtzioen eta hiztunen ezaugarrien azterketa, hirurak etengabe eta elkar erlazionatzen eta aldatzen diren heinean, bai hizkuntza komunitateetan
|
bai
hizkuntza komunitateen artean" (itzulpena, Fishman 1995 [1972]: 39) —, diziplina berriz definitzen saia gaitezke, dela helburuen arabera dela ikuspegi epistemologiko bakar batera mugatuz.
|
|
|
Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan urtea etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu,
|
bai
hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
Areago, Arrutiren kasua aski paradigmatikoa delakoan gaude, Arruti ikaskuntza erabat eskolastikoduna baitzen, kultura eta literatura klasiko eta kultuaren eragin ezin handiagoa zuena, eta, beraz, euskal egoera politiko eta kulturalak Arruti mugiarazi bazuen (poetikoki), pentsatzekoa baita tradizio klasiko eta kultuan hain jantzia ez zen beste edozein poeta ere mugiarazi zezakeela. Hau da, Arrutiren poesian dagoen bilakabidea nabarmenki handia eta erradikala izateak berak, bai filosofikoki bai estetikoki, eta
|
bai
hizkuntzan baita estiloan ere, nabarmentzen du Pizkundean giro kulturalak literaturaren ezaugarrietan zuen indar eragilea.
|
|
|
Ikastaroak gaztelaniaz, ingelesez, arabieraz, eslovakieraz, hebreeraz, portugesez edo errusieraz ematen dira, besteak beste, eta guztira 12 hizkuntza daude. Ekimen hori oso baliagarria da
|
bai
hizkuntza baten prestakuntza edo ezagutza zabaldu nahi duten ikasle espainiarrentzat, bai gure herrialdean bizi diren eta beren ama hizkuntzan prestakuntza jaso nahi duten ikasle atzerritarrentzat. OpenupEd.eu bidez emandako hamar ikastaro Proiektu honekin sortutako ikusminak eskaera ugari ekarri ditu lehen egunetan.
|
|
|
Bath eko terma erromatarrak, Irlandako Galwayko badia, Nizako hondartzak Frantzian, Montrealeko mendiak Suitzan eta Heidelbergen kultur ekitaldiak Alemanian. Horiek dira, hain zuzen ere, familian bidaiatzeko eta ingelesa, frantsesa edo alemana ikasteko udan proposatutako bost helburuak,
|
bai
hizkuntza agentzia batean familientzat programa bat kontratatzen bada, bai norberaren kontura planifikatzen bada kostuak murrizteko.
|
|
|
Hainbat arlotako profesionalen aldetik eskatu izan zaio Immigrazio Zerbitzuari bitartekoak jartzeko, bereziki Afrika ipar mendebaldeko, Magrebeko, pertsonekin hartu emanak errazteko,
|
bai
hizkuntza bai kultura arloan. Horrela, duela ia 4 urte Immigrazio Zerbitzuak Bitartekaritza Zerbitzua jarri zuen martxan eta han Magrebeko pertsonak aritzen ziren.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, mugatua da eskolaren eragina: gizartea ez da eskolara mugatzen; gizartearen beste alorretan ikasten dutena ere barneratzen dute gazteek,
|
bai
hizkuntza mailan eta baita beste maila guztietan ere. Genero indarkeriak hamarkada askotan zehar atzera egin badu ere, azken belaunaldian badirudi gazteek normalagoa ikusten dutela; hori ez dute klasean ikasi, gizartearen beste esparruren batean ikasi dute.
|
|
|
Chomskyarraren aldean, Prinzen planteamendua oso bestelakoa da. Prinzek aniztasunaren alde jokatzen du, bai pentsamendu aniztasunaren alde,
|
bai
hizkuntz aniztasunaren alde: hizkuntza senezkoa baino asmakizun kulturala da.
|
|
2014
|
|
|
Baina egungo gizarteak beste gauza batzuk eskatzen ditu, dantza tradizonalaren transmisioa ezin da bolondresen esku utzi. Ikuspuntu nostalgiko eta erromantiko hori desagertzen ari da,
|
bai
hizkuntzaren transmisioan, baita dantzarenean ere. Gauza bat da dantzan jakitea eta beste bat dantza irakasten jakitea.
|
|
|
Modu honetan euskaraz lan egiteak, kontsumo produktuak zein industrialak eskaintzeak abantaila konkretuak azaldu arazi ditzake, abantaila teorikoak zehaztea ekarriz. Hartara agerikotasuna lortzen da,
|
bai
hizkuntzarena, baita hizkuntzaren berreskurapen prozesuarena ere.
|
|
|
Hizkuntza normalizatua duten herrietan, erabiliko den hizkuntza aukeratu behar izatea ez da ohiko portaera, baina
|
bai
hizkuntza minorizatua dutenetan. Hiztunak hautua egin behar izaten du elkarrizketa bakoitzean, interakzio bakoitzean erabiliko duen hizkuntzaren hautua.
|
|
|
Bi, eskergarria berau ere: zientzia eta politika ez nahasteko, zientzia1602 politikaren zerbitzuan ez manipulatzeko esijentzia arrazoizkoan insistitzen du bai arrazaren atalean eta
|
bai
hizkuntzarenean, arrazoi guztiz1603 Aski egoki funtsean, Renanek: –L? étude de la race est capitale pour le savant qui s, occupe de l, histoire[?] de l, humanité.
|