|
2000
|
|
|
Esanda daude, nire ustez, esan beharrekoak, potoloenak
|
bai
bederen, Espainiako gobernuak testu liburuen deskontu librea indarrean jartzeko uda aurretik hartu zuen erabakiari buruz. Laburbiltze aldera, bi multzo nagusitara ekar daitezke orain arte erabilitako argudio sendoenak:
|
|
|
—eta, arestian erranaren ondore gisa, eratxiki zuen —: Bai, hire aita bertze errege Midas bat duk, negozien munduan
|
bai
bederen...
|
|
|
Aitona Nikolas ez zebilen, ez, oker, don Frantziskori buruzko iritzian, zeren eta halakoa baitzen gure herriko apeza, ez predikuetan soilik, baina guri emaiten zizkigun eskoletan ere. Anitzetan gauza bat bertze batekin nahasten zuen, baina erdiesten ere zuen azkenean, gehienetan
|
bai
bederen, bidean sortzen zitzaizkion gaiztasunen eta zailtasunen xitzea eta garaitzea. Eta, ezin zuenean, erran komun batekin, edo bururat zetorkion lehen hitzekin jalgitzen zen, airos baino airosago.
|
|
|
Eta, Michelangeloz eta Michelangeloren buruaz betetzen nintzela, nitaz eta neure buruaz hustu ninduan. Eta sentitu nian ezen neure historia ere han hasi eta han berean akabatu zela, pintore gisa
|
bai
bederen. Eta deus ere ez ninduan jadaneko.
|
|
|
galderak eta galderak ditut buruan, galderak bere batez. Zeren gero eta konbentzituago bainago ezen galderak bertze galdera batzuekin baizik ezin ihardets daitezkeela, eta iragan zitzaidala —neuri
|
bai
bederen, eta aspaldi gainerat— ihardespen klar eta garbien aldia eta sasoina... eta zeren neure burua, anitzetan, tenpesta baten erdian bezala baitakusat, eta galdera batek bere haize kolpea jo orduko bertze bat baitatorkit, bertze haize kolpe batekin...
|
|
|
Eta erran dit: " Jaun Martin, ni noblea naiz eta ez ditut nobleen gonbitak baizik onartzen; ordea, nik hitza eman dizut markes eginen zaitudala, eta, nola bainaiz hitzeko gizona, halatan egiten zaitu ene hitzak oraindanik markes, enetzat
|
bai
bederen". Eta galdetu diot ondoren ea noiz etor daitekeen gurerat, eta hark ihardetsi dit ezen ezin izanen zuela abuztuaren lehen egunetarat arte, Hondarribian geratu behar zuelako, Manti lla na ko kondearekin baterat, Espainiako armadaren hornizoinekin loturikako bertze hainbat konturen aitzinatzeko.
|
|
|
—Begi bakarra diat, bai, baina Jainkoak ere begi bakarra dik, eta ene begia, halatan, Jainkoaren begia duk, Frantziaren alde honetan
|
bai
bederen, zeren eta ene begia bizitzaren begia duk eta heriotzaren begia duk, eta zeren, halatan, ene begi hau zabaltzen denean, zabaltzen baita bizia ere, eta hersten denean... —eta, begia hertsirik, leporat eraman zuen eri erakuslea, alde batetik bertzerat, keinu ezin adierazgarriago batean.
|
|
|
...ean, edo koadroen batetik bertzerat garraiatzeko orduan; ikusirik, bertzetik, ezen osaba Joanikotek lehendabizikotik erakutsi zuela gaztetako lagun zaharra dorretxean hartzeko nahia eta desira, ez soilik hari lagundu nahi ziolako, baina pentsatzen zuelako ere modu ezin hobea izan zitekeela hura bere asmoen aitzinatzeko; eta ikusirik, finean, ezen Pedro Huizi bera ere akort zegoela, hatsarre hartan
|
bai
bederen, osabak pentsatzen zuenarekin; biak ala biak deliberatu ziren azkenean elkarrekin bizitzen jartzerat, osabaren dorretxean. Osabak goian zuen bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion:
|
|
|
Anitzetan entzuna nuen errana: " Eguna egunekoentzat, gaua gauekoentzat", baina iduri zuen ezen egunekoek gaueko kontuetan ere parte hartu nahi zutela, gau hartan
|
bai
bederen, eta, horrela, ohetik jaiki, eta zelatan eta guardian jarri nintzen...
|
|
|
Eta uste dut, halatan, ezen, ama ez ezik, neure burua ere gorrotatu nuela, zeren amaren begiak ispilu bat baitziren, non neure iragana irakur bainezakeen, eta neure burua ikusi, sugegorri haren erranetarat. Eta ama gorrotatu nuen, neure burua gorrotatu nuen eta mundu guztia gorrotatu nuen, zeren mundu guztia baitzen, ingurune hartan
|
bai
bederen, libertatearen beldur.
|
|
|
Izan ere, nik uste nuen ezen, etxeko tigrearekin gertatuaren ondotik, ez zeudela etxekoak ezta Urbiaingo herritarrak ere ipuin berrietarako, baina ez, zeren baitzirudien ezen Lutheroren baitan piztu zela piztitzarra, aita Bartolomeren aburuz
|
bai
bederen. Eta, baldin zalantzaren bat banuen, ongi bai ongi aditu nion nik aita jesuitari hurrengo igandeetako sermoietan, erraiten eta errepikatzen zuelarik behin eta berriro ezen mastin zuri handi haren baitan inkarnatu eta mozorrotu zela Eislebengo heresea, zeina deabruen printze izendatu baitzuten han infernuan, Pagabasoko leizean, alegia, eta kalte eta gaitz izugarriak ekarri zizkiela urbiaindarrei, izurri hura lekuko, eta are gehiago ekarriko zizkiela, baldin neurriren bat hartzen ez bazuten.
|
|
|
—Itsasoa: gauza handia duk, bai, itsasoa, enetzat
|
bai
bederen, zeren, alde batetik, ene bizibidea baita, eta zeren, bertzetik, itsasoan ediren bainuen nik neure libertaterako bidea, nola zure osabak ediren baitzuen berea zientzian... Eta are gehiago ere izan duk enetzat itsasoa, amorioa ere izan denez eta amorioa denez gero —kapitainak bere piparekin segitzen zuen kea irensten, baita kea egozten eta hitz egiten ere, biak baterat— Ni hemen bizi izan nauk, kostaldean, untzi eta belauntzien artean, eta ume umetarik hasi ninduan txalupan ibiltzen.
|
|
|
gorputzez haren idurikoa dena, edo arimaz bertze norbaitena...? Eta nagok ezen, arimaz denaz bezainbatean, neure idurikoagoa haudala hire gurasoena baino; zeren ez baitziren alferrik joan urte haiek, zeinetan hire irakasle izan bainintzen, bai matematikan eta bai filosofia naturalean ere... eta ez al dute, bada, maisuaren irakaspenek moldatzen, gradu batean
|
bai
bederen, ikaslearen arima?
|
|
|
hango harri hotzak, hango burdinak eta hango ezina... baita nola, bakardadearen negu gordin hartan, zoratzeko beldur ere izan nintzen hainbat mementutan, halako moldez, non oraino ere ez baitakit nola jalgi nintzen handik neure buruaren jabe. Erraiten ditek ezen Jainkoak hersten gaituela, ez itotzen, eta nagok ezen egia izan daitekeela, ene kasuan
|
bai
bederen. Zeren negu bakoitzak, baita negurik luzeenak ere —nola izan baitzen enetzat gartzelaldi hartakoa—, bere salak eta bere salatxoak baititu —bere hilabeteak eta bere egunak— Eta, salatxo batean gaudela, irekitzen diagu ate bat, eta bertze salatxo baterat joaiten gaituk, eta hala gabiltzak salaz sala eta neguz negu, harik eta ate haietarik batek udaberrirat eramaiten gaituen arte, ustekabean.
|
|
|
Bai, bazekiat, halarik ere, ezen pentsu beltz batek ez hauela bakean ez soseguan uzten, zeren, hasteko, nekez lot daiteke suizidioa atsegintasunarekin, eta zeren, ondorez, izugarria idurituko zaik, lehenengo istantean
|
bai
bederen... baina hago trankil, Joanes. Izan ere, nola ene egia eta ene ohorea guztiz lohituak izan diren Ofizio Sainduaren sententzia horrekin, hala, burua jaso beharra diat, ohorezko gizon izaiten segitu nahi badut bederen.
|
|
|
Eta orain erraiten dizut ezen penaturik egon behar nuela, penaturik egoiteko modukoa zelako mementu haietan kontatzen ari nintzaiona, zeren eta osaba Joanikotek borreroaren eskutik jasan behar izan zituèn azote izugarri haietaz ari bainintzen; haatik, atsegin izugarria emaiten zidan legatz erre hark, hain bainintzen ni gose eta hain baitzegoen hura zaporetsu eta apetitos. Eta munduko pena guztia sentitu nahi nuen, osaba Joanikot zelako gehien maite izan nuen gizona, artean ere biziki maite nuena, neure memorian
|
bai
bederen... baina arrai nengoen neure legatz errearekin... zeren ez bainengoen, artean, neure mihiari ausiki egiteko eta kolpe hartaz gustuari eta zaporeari portale guztien zerratzeko asmotan. Eta nigar egin nahi nuen, eta ezin nuen, gorputza spirituari jaundu balitzaio bezala.
|
|
|
...entsatzen bainuen batzuetan ezen deabruak baizik ezin zitzakeela biderat ene urrats gaixto haiek, eraman nindutenak, alde batetik, engainamendu hartarat, zeinaz baliatu baitzen Mignon ni galtzoinik gabe eta poltsarik gabe uzteko, eta, bertzetik, estatu nigargarri hartarat, zeren, kontu hartaz denaz bezainbatean, ezin gaitzago eta ezin irrigarriago geratu bainintzen, neure kontzientziaren aitzinean
|
bai
bederen; halarik ere, bada, zalantza haiei bertze deliberamendu sendo hura zerraien, bulkatzen ninduena, neure erroen erroetarik eta erraien erraietarik, iraganarekin hausterat... bai amari eta bai aita Bartolomeri ere mendekua hartzerat berriro, eta nehoiz baino gogarago gainerat, zeren ene lehen ahaleginean, haien aurkako mendekua ene aurka bihurtu baitzen, baina bigarrenean ez, benturaz......
|
|
|
Neure orduko bizimoldearen berri emaiteko, ez dizut, ordea, portu haietan ezagutu nituen jendeen inventariuma eginen, zeren, bataz, luzaro luzatuko bainintzateke, eta zeren, berriz bertzea, zuhaurk imajina baitezakezu nolakoak izan zitezkeen ene egun haietako benturak eta desbenturak. Eta, imajina ez badezakezu, kontuan izan ezen, egia izanik Mignonekin gertatua ez zela egunoroz gertatzen zen gauza, egia zela, halaber, ezen gure egunorozkotasunaren erakusgarri izan zitekeela, gradu
|
batean
bai bederen, zeren egunorozkotasunak ere bere usainak baititu, eta gertaki hari zeriona zen, zalantzarik gabe, ene egunorozkotasunaren usainetarik bat.
|
|
|
Aunizko ote? Hiri honetan itzalik den mendrena dutenen artean ez omen zuan inor Urtxipiaren agentzia zapaldu gaberik, bera ez bazen,
|
bai
bederen datu bihurtua haren artxiboetarako bazka. Eta hori, finean, arriskutsua duk, beti izaten baita jakintxuak gorrotatzen dituenik... bala parea begitartean sarrarazterainokoan.
|
|
2001
|
|
|
Miresgarria da, benetan, Jainkoaganako deiadar larri hau iparraldetik etortzea, diotenez munduko gauzetan hain murgildua dagoen iparralde hotz horretatik. Ez da noski fededunaren deiadarra, baina
|
bai
bederen fede gosearen oihua.
|
|
2002
|
|
|
Eta Sarari iruditu zitzaion, bat batean, berriro ere hasi zela Jainkoagan sinesten. Apur bat
|
bai
bederen. Aspaldi zuen gai hura bazter utzia, baina, Emmanueli entzuten zion bitartean, ez zekien zer esan.
|
|
|
Eta hura zenbat eta gehiago ezagutu, orduan eta konbentzitzenago nintzen ama alabek noizbait adiskidetu zutela. Hariak ongi mugitzen banituen
|
bai
bederen. Pantxikek gurasoengandik jasotako mundua zuen, tradizioan oinarritua, eta hari eusten zion, kosta ahala kosta.
|
|
|
Ez nintzen galtzen atera. Izan ere, guztiak bihurtzen gara haur gaitzak jotzen gaituenean, eta hala bihurtzen gara mediku guztiak pediatra, maila batean
|
bai
bederen. Agure eta atsoen kasuan, are gehiago.
|
|
|
Perla bat bihurtu zen. Ene baitan
|
bai
bederen. Biharamunean, berriz, biok bakarrik geundela, aitorpen bat egin nahi zidala esan zidan.
|
|
|
Halaxe da. Ene kasuan
|
bai
bederen. Sara ezagutu baino bi urte lehenago hil zitzaigun.
|
|
2003
|
|
|
Arrazoi haiek ez ziren txantxetakoak, eta amore eman zuen don Justo Gramatikariak... baina ez guztiz, jakina, gramatika kontuetan berea behar baitzuen azken hitzak: " Horrela, ordea, malda gora geratzen da izena, ikuspegi fonetiko batetik begiratuta
|
bai
bederen, ‘o’ batek eta ‘e’ batek ez baitute diptongoa osatzen". Eta, bi bokaletatik ‘e’ hura kentzea erabakitzen zuela, baserriari" Pinotxe" deitu zion, eta herritarrak ere hala deitzen hasi zitzaizkion.
|
|
|
2. Belaunaldi berriak elebidun izango direlako ustea, nago, oso sendoa dela. Euskal Herriko zonalde zabaletan
|
bai
bederen. Eskolak egingo du, egiten ari da, lan hori etxekoekin batera.
|
|
2004
|
|
|
–Bai, aita Zabalari entzun zioat, eta, isobara maparen arabera, bazirudik antizikloi bat dagoela penintsularen erdian, eta... –eta, handik aurrera, antizikloia eguzkiarekin lotuko zuen aitak, eguzkia azaleko minbiziarekin, minbizia segurtasun sozialarekin... baita segurtasun soziala politikarekin ere, baldin eta bezeroak antzeko ideologia bazuen, atsegin baitzuen, halakoetan, hainbat gairi buruzko iritzia ematea, ukitu ezkertiar batez apaindua, teorian
|
bai
bederen, praktikan burges txiki handi baten ametsak bazituen ere.
|
|
|
Aldageletara sartu ginenean, entrenatzaileak behin eta berriro esan zigun irabazi egin behar genuela eta irabazi egingo genuela, potroak bere lekuan bagenituen
|
bai
bederen. Gero esan zuen:
|
|
2005
|
|
|
alabarengandik urrundu beharrekoa, edo goitik behera aldatu! Baina adeitsua ere izan behar zuen, hasiera hartan
|
bai
bederen, eta, irri bat disimulatzen zuela, honela esan zion amona Kontxik Tomasi:
|
|
|
Eta amona Kontxiri beti etortzen zitzaion erantzun bera mihira: . Niregatik, joan hadi oraintxe bertan!?, baina etxean, zoritxarrez, Anbrosioren soldata beharrezkoa zen, alaba tartean zegoela
|
bai
bederen, eta mihi puntari kosk eginda gero, atzera egiten zuen.
|
|
2008
|
|
|
Hori fartsa eta ekintza lotsagarria da. Zein gizartetan bizi garen ez dakit, baina ETAren ekintzak ez direla batere heroikoak
|
bai
bederen.
|
|
|
esaten zuen Nazariok?, baita amaren heriotzagatik aitak hartu zuèn pena eta samina ere, karlisten 1876ko porrot erabatekoak are penago bihurtuko zuena? nahiz eta aitari azken esperantza bat geratu zitzaion zutik, zeren Karlos erregeak harako esaldi hura esan baitzuen, baikortasunerako deia ere bazena, Nazarioren aitarentzat
|
bai
bederen: –Itzuliko naiz!?.
|
|
|
Hori, argi eta garbi mintzatuko natzaizu, ezinezkoa da, eta oraintxe frogatuko dizut: zuk zeure kasa pentsatzen duzula diozu, baina hori gezur biribila da, Voltaire, Rousseau eta Dideroten garaiko jende ilustratuak pentsatzen zuen bezala pentsatzen zuelako pentsatzen baituzu zuk gaur pentsatzen duzun moduan, maila batean
|
bai
bederen, eta nik ere beste hainbeste. Eta Voltaire, Rousseau eta Diderot ere ez ziren ezerezetik hasi.
|
|
|
lasai, osaba, arratsaldean sutegian izango nauzu-eta? txintik ere esan gabe?, harik eta hamabost urte bete, hamabost urtekoa marra eta marka bat zen, umea gizonarengandik edo gizona umearengandik bereizten zituena, orbetarren tradizioan
|
bai
bederen, eta bere egitekoa, berezia bezain garrantzitsua, egin zuen arte:
|
|
|
Lehenengo irrikari dagokionez, hamalau urte zituenean ikusi eta ikasi zuen, susmatu
|
bai
bederen, zein izan zitekeen hura asetzeko bidea.
|
|
|
bere esanbideen eta bere hipotesien froga ezinbestekotzat balitu bezala. Esan nahi baita etsairik zorrotzenarekin topatu zela frai Millan, erretxin eta petralenarekin
|
bai
bederen. Aita domingotarrak, izan ere, salbazioaren kontzeptu matematiko bat behar zuen, bere merituen gauzatze eta mamitze bat eskatzen ziotenak, Elizak induljentziekin egin zuen bezala, zigorkada batek ehun egun induljentzia, bik berrehun?
|
|
|
Begirale arrotzak egiazta zezakeen, halaber, nola tratatzen zituen ama nagusiak beste taldeko lekaimeak, sor Klararen alde lerratutakoak, moja bakoitzak beste mojen aurrean astero egin ohi zuèn aitortzan, batean hemendik eta bestean handik zirikatzen zituela, baita nola bidaltzen zizkien ere haiei maiz, bere aldekoei baino maizago
|
bai
bederen, behar bezala egindako estatitiska batek gezurtaezinki egiazta zezakeenez, etxeko lanik umiliagarrienak, hala nola kaperako eta geletako zoruen garbiketa, komunena, eta abar; ama nagusiaren jokabide hura, haatik, are nabarmenago egiten zen nobizien kasuan:
|
|
|
haize eztiak auskalo zer zeruren promesa egin zion lumari, eta lumak baietz erantzun zion haize eztiari?. Handik aurrera, hiru urtetan ezkongai izan ondoren, ezkondu, bi alaba eder haiek eduki. Natalia eta Natividad?, eta urte luzeak egin zituzten ezkonduek elkarren ondoan, egoera aski egonkor bezain zoriontsuan, markes jaunaren eta markesa anderearen arteko lotura, elkarren interesak aintzat hartzen zituèn maitasun sinbiotikoaren lokarri sendoek osatua, sendoa baitzen, azken batean, itxuraz
|
bai
bederen.
|
|
|
Noiz edo noiz esan izan dizut, gainera, gotikoaren existentziak? gotikoarenak bakarrik, elizarena justifikatzen duela, niretzat
|
bai
bederen.
|
|
|
baita beren egitekoa egin ere, berandu baino lehen; aita kalonjeak bere gain hartu zuen, haatik, aitorlekuko urte luzeetako esperientziak ematen zion hartarako bermea eta egokitasuna?, egiteko haren ardura, jauregiko gela txiki batean Nataliarekin biltzen zela. ...k dituela; bazekien, hurrenik, hitza baliabide egokia izango zitzaiola borroka hartan, gizakiarengandik datorren hitzak gizakiaren izatasuna du, non, onerako eta elkarbiderako joeraz gain, txarrerako eta kanibalismorako joera datzan, nork nor menderatuko eta nork nor irentsiko?, baldin eta ukabil bat bezala erabiltzen bazuen; eta bazekien, azkenik, ukabilkada batekin hastea zela onena, kasu hartan
|
bai
bederen, menderatua menderatzailearengandik bereizten zuèn lerroa ongi markatua gera zedin hasieratik bertatik:
|
|
|
harekin konplitzeko modua, markesa andereak kalonje jaunari ematen zizkiòn eskupekoek eta dirulaguntzek izango zuten, bai, zer esanik honen jarrera ezin adeitsuagoan?, halako moldez, non, berria jakin bezain azkar, zalgurdia hartu eta markesa anderearen jauregirantz abiatu baitzen; iritsi zen, hitz egin zuen? Eta markesa andereak, jakina, kalonje jaunari entzun eta begiak zeruraino zabaldu zituen, egun haietako albiste pozgarria zen, halaber, Erromako Elizarentzat
|
bai
bederen, kardinale batzarrak Pio X.a izendatu zuela aita santu, Leon XIII.aren ordez?, baita hunkituta erantzun ere:
|
|
|
Une hartan, halere, Nazariok, bankuan jarrita jarraitzen zuenak?, irri zabal bezain berezi bat egin zuen, inozotik ere zerbait zuena, baita zerbait baino gehiago ere, itxura guztien arabera: hots, Reginaz maitemindu zenean egin zuèn irri berbera, antz antzekoa
|
bai
bederen, egin zuen orduan ere; esan nahi baita Nazariok bere bizitzako beste une gogoangarri hura oroitzen zuela, ausaz, noiz eta, probintziako hiriburuko kaleetatik zihoàn egun batean, egunkari saltoki baten paretik pasatzerakoan doi, Espainiako hiriburuko aldizkari baten azala ikusi baitzuen, emakume baten bisaia erakusten zuena eta Reginarena berarena ere izan zitekeena, hain ziren gisa berekoak biak?
|
|
|
Handik aurrera, Ernestinaren eta maistraren arteko harremanak estutu, eta, apurka apurka, Ernestinak solfeoa eta pianoa jotzen ikasi zuen, konposizio xume batzuk interpretatzeko moduan
|
bai
bederen.
|
|
|
bakoitzak bazuen bere egitekoa, eta bere egitekoaren arabera funtzionatzen zuen, halako moldez, non inork ez baitzion hitzik ere egin behar izaten inori, ez ezertaz ohartarazi, gauzak behar bezala joan zitezen. Egun hartan, baina, gauzak ez ziren ohi bezala hasi, san Mamertoren irudiaren falta eten bat baitzen kaperako espazioan, mojek espazio hura ustez ulertzen zutèn moduan
|
bai
bederen: esan nahi baita frai Millanek eta ortuzainak sakristiaren atean aurkitu zutela, ohi ez bezala, ama nagusia; eskuan zeramàn kriseiluaren argitan argiago ikusten zen haren betiluna, eta haren zimurrek ere zimurrago ziruditen, azalean irekitako ildo haiek kezken goldeak goldatuak balira bezala.
|
|
|
Eta oroitzen zuen nekez ahatz zezakeen behinik behin amaren heriotza, seme gazteenaz Honoratoz erditu eta handik hilabetera, infekzio baten ondorioz, 1875eko udazkenean, armada karlistaren erabateko desegigoarekin bezperan. ...agin ziòn hutsunea «Ama hil zèn egun berean utzi nion haur izateari» esaten zuen Nazariok, baita amaren heriotzagatik aitak hartu zuèn pena eta samina ere, karlisten 1876ko porrot erabatekoak are penago bihurtuko zuena... nahiz eta aitari azken esperantza bat geratu zitzaion zutik, zeren Karlos erregeak harako esaldi hura esan baitzuen, baikortasunerako deia ere bazena, Nazarioren aitarentzat
|
bai
bederen: «Itzuliko naiz!».
|
|
|
Handik aurrera, Ernestinaren eta maistraren arteko harremanak estutu, eta, apurka apurka, Ernestinak solfeoa eta pianoa jotzen ikasi zuen, konposizio xume batzuk interpretatzeko moduan
|
bai
bederen.
|
|
|
Begirale arrotzak egiazta zezakeen, halaber, nola tratatzen zituen ama nagusiak beste taldeko lekaimeak, sor Klararen alde lerratutakoak, moja bakoitzak beste mojen aurrean astero egin ohi zuèn aitortzan, batean hemendik eta bestean handik zirikatzen zituela, baita nola bidaltzen zizkien ere haiei maiz –bere aldekoei baino maizago
|
bai
bederen, behar bezala egindako estatitiska batek gezurtaezinki egiazta zezakeenez– etxeko lanik umiliagarrienak, hala nola kaperako eta geletako zoruen garbiketa, komunena, eta abar; ama nagusiaren jokabide hura, haatik, are nabarmenago egiten zen nobizien kasuan: bederatzi nobizietatik lau ziren sor Klararen aldeko, eta lau hauen artean Ernestina estutzen zuen bereziki, Ernestina zen bezalakoa zelako, gaitasun handia zuèn neska baliotsu bezain bertutetsua, bai, baina bere akatsa zuena:
|
|
|
bakoitzak bazuen bere egitekoa, eta bere egitekoaren arabera funtzionatzen zuen, halako moldez, non inork ez baitzion hitzik ere egin behar izaten inori, ez ezertaz ohartarazi, gauzak behar bezala joan zitezen. Egun hartan, baina, gauzak ez ziren ohi bezala hasi, san Mamertoren irudiaren falta eten bat baitzen kaperako espazioan, mojek espazio hura ustez ulertzen zutèn moduan
|
bai
bederen: esan nahi baita frai Millanek eta ortuzainak sakristiaren atean aurkitu zutela, ohi ez bezala, ama nagusia; eskuan zeramàn kriseiluaren argitan argiago ikusten zen haren betiluna, eta haren zimurrek ere zimurrago ziruditen, azalean irekitako ildo haiek kezken goldeak goldatuak balira bezala.
|
|
|
ikustekoa zen nola mintzatzen zen, baita hitz haiekin ama nagusiari zuzendu zitzaionean ere, halako estilo hanpatu batean, askitasun sentimendu bat nagusi, are nabarmenago egiten zena ebanjelarien aipuak botatzen zituenean, haiek guztiak –ebanjelarien izenak eta zenbakiak– bere esanbideen eta bere hipotesien froga ezinbestekotzat balitu bezala. Esan nahi baita etsairik zorrotzenarekin topatu zela frai Millan, erretxin eta petralenarekin
|
bai
bederen... Aita domingotarrak, izan ere, salbazioaren kontzeptu matematiko bat behar zuen, bere merituen gauzatze eta mamitze bat eskatzen ziotenak, Elizak induljentziekin egin zuen bezala, zigorkada batek ehun egun induljentzia, bik berrehun... hogeita hamarrek hiru mila... hogeita hamahiruk induljentzia osoa:
|
|
|
haize eztiak auskalo zer zeruren promesa egin zion lumari, eta lumak baietz erantzun zion haize eztiari". ...andik aurrera, hiru urtetan ezkongai izan ondoren, ezkondu, bi alaba eder haiek eduki –Natalia eta Natividad–, eta urte luzeak egin zituzten ezkonduek elkarren ondoan, egoera aski egonkor bezain zoriontsuan, markes jaunaren eta markesa anderearen arteko lotura, elkarren interesak aintzat hartzen zituèn maitasun sinbiotikoaren lokarri sendoek osatua, sendoa baitzen, azken batean, itxuraz
|
bai
bederen.
|
|
|
erromanikoa, gotikoa... Noiz edo noiz esan izan dizut, gainera, gotikoaren existentziak... gotikoarenak bakarrik, elizarena justifikatzen duela, niretzat
|
bai
bederen.
|
|
|
Aita kalonjea eta markesa anderea zerbait egiteko moduan zeuden... baita beren egitekoa egin ere, berandu baino lehen; aita kalonjeak bere gain hartu zuen, haatik –aitorlekuko urte luzeetako esperientziak ematen zion hartarako bermea eta egokitasuna–, egiteko haren ardura, jauregiko gela txiki batean Nataliarekin biltzen zela. ...bazekien, hurrenik, hitza baliabide egokia izango zitzaiola borroka hartan –gizakiarengandik datorren hitzak gizakiaren izatasuna du, non, onerako eta elkarbiderako joeraz gain, txarrerako eta kanibalismorako joera datzan, nork nor menderatuko eta nork nor irentsiko–, baldin eta ukabil bat bezala erabiltzen bazuen; eta bazekien, azkenik, ukabilkada batekin hastea zela onena, kasu hartan
|
bai
bederen, menderatua menderatzailearengandik bereizten zuèn lerroa ongi markatua gera zedin hasieratik bertatik:
|
|
|
Don Rafael kalonjeak, izan ere, langile porrokatua zenak –mezak, elizkizunak, sermoiak, gogo jardunak, karitatezko obrei buruzko jardunaldiak, gotzain barrutiko kapituluak, hiriburuan katedral bat egiteko proiektuaren inguruko bilerak, ekitaldi haien guztien prestakuntzak, eta abar–, beti aurkitzen zuen, markesa anderea edo markesa andereari lotutako aferak tartean zeudenean –Ama Birjina agertu izanaren posibilitatea zen, hain zuzen ere, inork markesa andereari eman ziezaiokeèn berririk pozgarriena– harekin konplitzeko modua –markesa andereak kalonje jaunari ematen zizkiòn eskupekoek eta dirulaguntzek izango zuten, bai, zer esanik honen jarrera ezin adeitsuagoan–, halako moldez, non, berria jakin bezain azkar, zalgurdia hartu eta markesa anderearen jauregirantz abiatu baitzen; iritsi zen, hitz egin zuen... Eta markesa andereak, jakina, kalonje jaunari entzun eta begiak zeruraino zabaldu zituen –egun haietako albiste pozgarria zen, halaber, Erromako Elizarentzat
|
bai
bederen, kardinale batzarrak Pio X.a izendatu zuela aita santu, Leon XIII.aren ordez–, baita hunkituta erantzun ere:
|
|
|
Hori, argi eta garbi mintzatuko natzaizu, ezinezkoa da, eta oraintxe frogatuko dizut: zuk zeure kasa pentsatzen duzula diozu, baina hori gezur biribila da, Voltaire, Rousseau eta Dideroten garaiko jende ilustratuak pentsatzen zuen bezala pentsatzen zuelako pentsatzen baituzu zuk gaur pentsatzen duzun moduan, maila batean
|
bai
bederen, eta nik ere beste hainbeste... Eta Voltaire, Rousseau eta Diderot ere ez ziren ezerezetik hasi.
|
|
|
Eta oroitzen zuen –nekez ahatz zezakeen behinik behin– amaren heriotza, seme gazteenaz –Honoratoz– erditu eta handik hilabetera, infekzio baten ondorioz, 1875eko udazkenean, armada karlistaren erabateko desegigoaren bezperan. ...u2013" Ama hil zèn egun berean utzi nion haur izateari" esaten zuen Nazariok–, baita amaren heriotzagatik aitak hartu zuèn pena eta samina ere, karlisten 1876ko porrot erabatekoak are penago bihurtuko zuena... nahiz eta aitari azken esperantza bat geratu zitzaion zutik, zeren Karlos erregeak harako esaldi hura esan baitzuen, baikortasunerako deia ere bazena, Nazarioren aitarentzat
|
bai
bederen: " Itzuliko naiz!".
|
|
2009
|
|
|
Baina denboraren higaduraz, urritu da taldea, eta daudenak akituago dira. Krisi hotsak aspaldi ari dira gora-beheran Xabier karrikaren ingurumarian, azken bizpahiru urteetan
|
bai
bederen. Baina iazko eguberritan egin zuen eztanda.
|
|
|
Apaizak, bazkariko ardoaz gain, kopa bat benedictine hustua zuen, bigarrenari ekiteko prest, puru erdia erreta; esan nahi baita don Anizeto pozik zegoela: egongo ez zen, bada, pozik, orbetarrak hainbeste estimatzen bazituen, puru baten lainopean eta benedictinearen buketaren usainpean zer esanik ez!; baliteke, gainera, apaizari, alkoholaren eta giro baikorraren ondorioz, autoestimua, berez ere aski handia zuena, are handiagotzea, halako moduan, non kalonje izatetik gotzain izaterainoko jauzia egin baitzuen, ausaz, inkontzienteki
|
bai
bederen, halakoa izan baitzen haren erantzuna, aurrean zituenei ex cathedra mintzatzen zitzaiela:
|
|
|
zertaz lotsatu behar zuen berak, baina?; ikusten zuen, bestalde, ongi ikusi ere, gordetzen den guztiak egiten duela sarri azalerako bidea, debozionisten ikastetxeko geografi irakasleak Guadiana ibaia zuen hartarako adibide?, eta hura okerrago izan zitekeela, norberak lotsaz gordetakoaz jendeak hasieran isil gordean egiten baitu trufa eta azkenean lotsarik gabe: aurpegia emango zuen, zer arraio, lehenbizikoan
|
bai
bederen, behin aurpegia emanda, orduan bai?, lasai gorde baitzezakeen gordetzekoa!; aurpegia emango zuen, bai horixe, eta duintasunez emango zuen, gainera, elegantzia pixka batekin, alegia?, ea bulegariei irri bat ateratzen zien, bide batez, hain ziruditen guztiek aspertuta bulego buruak emandako hitzaldiarekin, haietako bat aharrausika ere ikusi ez zuen, bada, eskuaz keinua estaltzen ahalegindu bazen ere!; Domingori, beraz, buruan zeukana hitzez esatea bakarrik falta zitzaion, eta, orduan, bulego burua eseri bezain laster zutitzen zela, esan zuen:
|
|
|
Hala, bada, Domingo minaren egia ezkutatzen ari zitzaion Adari, bere borondatearen mugimendu bat bitarteko: hots, gezurretan ari zitzaion, maila batean
|
bai
bederen, edo egiari gezurraren mozorroa jartzen ari zitzaion, baina egia egiazkoago bat agerian jartzeko, beharbada, maitasunaren egia.
|
|
|
esaldi harekin zera ere esan nahi balio bezala: . Zu goian ibil zaitezke, Domingo, baina ametsak gorago dezake?; bazekien Gabinok, haatik, Domingo zela pelikula hartako heroia, beste anai arreben begietarako
|
bai
bederen, bataren eta bestearen asmoen arteko aldea ere halakoa baitzen, Domingok ehunka kiloko zur puska bat gobernatzea amesten baitzuen, errealitate astuna arrano bihurtzea?, eta Gabinok ametsari zerizkiòn edo ametsen mundua zeharkatzen zutèn burbuilatxoekin jolastea.
|
|
|
sagar horretatik jaten baduzu, seme, betiko kondenatuko zara infernuko garretan? Halaxe jakin zuen Domingok, sumatu
|
bai
bederen, bere begirada hura, inozentziaren ur garbien gardentasuna zuena?
|
|
|
Teofilo Mariak horrelako ateraldiak zituen aldika, aita harrituta uzten zutenak, hasieran
|
bai
bederen, nahiz eta gero Nazariok barre egiten zuen: ez semearen kontura, semeaz harro baizik.
|
|
|
Sakon sakonean Gabinok zuen, agian, arrazoi; izan ere, munduaren baitan bi mundu zeuden: ametsen mundua eta errealitatearena, biak ere marra batek bereizita, lehena eta geroa orainaren marrak bereizten dituen bezala; bi mundu, beraz, guztiz simetrikoak izan zitezkeenak, teorian
|
bai
bederen, ametsek bere fruiturik umoenak ematekotan; baina ametsek fruiturik ematen ez zutenean, zer??; horixe gertatu zitzaion aitari bere hiru seme haiekin!; baina ez, hantxe baitzegoen Teofilo Maria, familiaren izen ona hondamenditik salbatzeko gerturik!; mutila, gainera, plan bat eskaintzen ari zitzaion, fabrikan zituèn arazoak konpontzeko?
|
|
|
Egia da Renan, Voltaireren ohituren gaiztakeriara iritsi gabe, dizipulu saldu bezain ugarien familiako kidea dela, espiritualki
|
bai
bederen. Pio IX.ak, Renanek Italiara egin zuen bere bidaietako batean,. Europako biraolari, tzat jo zuen, mintzaldi solemnean.
|
|
|
negarrez hasi baitzen; Gabinok minutu eskas batean iraun zuen bere jarrera hartan, malkoak xukatu eta berriro testuari begira jarri zitzaion arte; esan nahi baita Gabinok berriro ekin ziola irakurketari, baina, hunkialdia eta malkoak iraganak zirelako edo, beste bat izan zen haren erreakzioa, bat batean irri baten itzala, itzal bat baino gehiago ere bai, argitik gehiago baitzuen irri hark itzaletik baino, malenkoniaren ertzetik sortua bazirudien ere? nabarmendu baitzitzaion aurpegieran; triste zegoen Gabino, dudarik ez, baina harrotasunaren hegalak, poema hura ispilu bat zen, azken batean, egilearen barrua ez ezik, Gabinorena ere islatzen zuena, baita Gabino egilearen mailan ipintzen ere, ondorioz, hein batean
|
bai
bederen, pozten eta puzten zuen, udazkenaren ibilbidean udaberriak ere bere geltokia balu bezala; minak hartua zegoen Gabino, zalantzarik ez, baina bazirudien ezen minak, formarik gabekoa, definizioz?
|
|
|
–Nola ez naiz atsekabetuko, musika horrek gaueko izarrak pizten badizkit????: hitz ederrak izan zitezkeen haiek, Damasok ez zuen halakorik ukatuko, baina ederrak bezain hutsalak, bere ikuspuntutik
|
bai
bederen, Damasok bai baitzuen ordurako susmoa, eskuak elkarri ematea alferrikakoa zela, hil ere bakarrik hiltzeko sortu baitzen gizakia, itxura guztien arabera; Benjamin Maria hil zenean baino okerrago zegoen, beraz, Damaso, ahulago eta zaurgarriago, Jainkoaren bizkar gainean deskargatzen baitzuen orduan bere ezintasunen zama, Jobenaren antzeko protestan, biraoaren ertzean; orain, aldiz, ezin zue... noren aurka egingo zuen, bada, oihu, errudunik ezean?; eta, halere, bazuen barrua non hustu:
|
|
|
Hots: Gabinok ez zuen jada haurtzaroan babesterik, aro axolagabe hartan, zeinean xalotasuna edozein jokabideren zuribide gerta baitzitekeen, baita ongia eta gaizkia bereizten zituèn jokabide helduago baten zuribide ere, xalotasunak bereiztezin bihurtzen baitzuen, batzuetan
|
bai
bederen, kontzientziak bereizia?, poema haren berri jakin ondoren nekez; poema, izan ere, salbazioaren negozioaz mintzatzen zen, eta negozio hartan marra bat zegoen, irabaziak eta galerak argi eta garbi bereizten zituena: ongia eta gaizkia, alegia, bizitza ez baitzen, ez, jolas bat, itxura batean, jokatu beharreko joko hil edo biziko bat baizik; horregatik lehertarazi zuen Gabinok, horregatik ere bai?
|
|
|
Gero, mutilaren kexuak eta oihuak gailendu ziren, ai, ai eta ai!?, ozenak izan ez zitezen saiatu arren eztarritik ozen ateratzen zitzaizkionak, oihu bat edo beste
|
bai
bederen, minezko mina ezartzen denean desagertzen baitira, itxura guztien arabera, urguilua eta banitatea, desagertzen dira pentsamenduak eta desagertzen da guztia, mina izan ezik, minezko minak beste bizilagunik onartuko ez balu bezala, desertua baino desertuago den eremuan; handik astebetera, berriz, arriskua pasatuta gero, animoak lasaituta, honela esan zion don Zoilok:
|
|
|
Hala, izeba Ernestinak neska mutilak hartu eta film bat ikustera eraman zituen, gero beste batera eta beste batera, harik eta egun batean munstro itxurako bat atera zen arte, gizotso erraldoi baten antza zuen?, zuhaitzak errotik ateratzen zituena eta urrunera jaurtitzen. Eta orbetarrak izututa itzuli ziren, neskak eta Gabino
|
bai
bederen, ikaragarria izan da!, zer gaizki pasatu dudan!??, haientzat alferrikakoa baitzen, antza, izeba Ernestinak sarritan errepikatzen zièn argudioa, El tesoro de las escuelas liburuaren orrietatik aterea: –Txorakeria handia da sorginen, hilen, fantasmen, iratxoen eta jende ezjakinaren beste mila asmakizunen beldur izatea?.
|
|
|
Baldintza normaletan, bai aitaren belarri tiraldiengatik bai zigorragatik ere, zeinak tiraldiek baino min handiagoa ematen baitzion?, ezintasunak jota geratuko zen Domingo; egon ere, halaxe zegoen, alde batetik, baina ez ezintasunak bentzutua edo ezintasunak ezindua, zeren, bere barne borrokaren tentsio latz haren ondotik, belarriko mina baretzearekin batera lasaitu baitzen bera ere, ezustean, ibaiko ur lasterrak baretzera egiten duen bezala, bidean aurkitzen dituen desnibel geografikoak iragan ostean; hura, beraz, erreakzio natural bat izan zitekeen, bere ustekabekotasunean; edo satisfazio baten ondorioa, Domingok irudipena baitzuen ez zuela, aitaren aurkako lehian, guztia galdu; aitzitik: garaile sentitzen zen bere porrotean, maila batean
|
bai
bederen, sekula esan ez zizkionak esan baitzizkion aitari, gero atzera egin behar izan bazuen ere; arratsaldean, baina, anai arrebak ama eta izeba Ernestinarekin etxetik joan zirenean, hiri inguruko mendixka batera zihoazen, funikularra hartuta?, hustasun izugarri bat nagusitu zitzaion, aitaren presentziak, periodikoak eta aldizkariak irakurtzen geratu zen, hutsago bihurtzen zuena eta bera amorruzko oihu isilekin betetzen ahalegindu zena, halako moldez, non,. Nik daukat eta nik bakarrik gertatzen ari zaidanaren kulpa osoa!?
|
|
|
helmugan espero zutèn emaitzaren biribiltasunarekin baino, ziur baitzeuden, ororen buruan, haurra ongi etorriko zela. Regina
|
bai
bederen; izan ere, hain fede handiarekin eman izan zizkion igurtziak bere sabelari, Lourdestik espresuki ekarritako urarekin, haurdunaldiaren bederatzi hilabeteetan, ezkonduta gero, Regina hiruzpalau aldiz joan zen Lourdesera, haietako batean Villalbako markesa anderearekin, 1905ean?, non ezinezkotzat jotzen baitzuen, zinezko eta minezko orduan, kukuak oker jotzea, nola, bada, gripeak ere, mundua... ezta zeharkatuko ere!?, halaxe etorri baitziren beste sei haurrak ere, osasuntsu baino osasuntsuagoak, kukuak bizitzaren egunsentian ku ku eta ku ku?
|
|
|
halako amets bat baitzuen, itxuraz, anai arrebetan bera zen zintzoena? esanekoena
|
bai
bederen?, jakin bazekielako, beharbada, bigarren planoari eustea zuela lehen planoa irabazteko modu bakar, Errauskiñek azkenean irabazi zuen bezala, zeren, ebanjelioaren hitzetan, azkenak izango baitira aurren, eta aurrenak azken.
|
|
|
berak. Domingok? bulegariarekin egin zuena kristau karitatearekin lotutako ekintza bat besterik ez baitzen izan, ausaz, teilatua erabat hondatua duen etxe bati teila berri bakarra aldatzea bezala; Domingok ahaztuak zituen, atzean utziak
|
bai
bederen, nerabezaroko urte haiek, noiz eta aitarekin ezin okerrago konpontzen baitzen, hura gorrotatzerainoko harremanetan:
|
|
|
erdigunea ere bai, ez erdigune geometrikoa, baina bai erdigune psikologikoa: Ada afaltiarren begiraden elkargunea zen?, une hartan eta gela hartan
|
bai
bederen; garai batean barne hustua eta ezereztua izan zena, beraz, berriro zegoen, belaki bat bezala, zernahi hartzeko gertu: besteen begiradei zerièn, malko iturri oparoak ziren Maria Bibianaren begiak?
|
|
|
Eraikinak, izan ere, bi solairu zituen, behekoa eta goikoa? gehi ganbara, goiko solairuaren gainean zegoena, nora eskailera barandadun batetik igo baitzitekeen; behean, sukaldea eta gela batzuk zeuden, baita letrina itxurako bat ere; goian, egongela zabal bat, jangelatzat ere har zitekeena, baita logela bat ere, pixontzi aulki bat zuena, kaka nahiz pixa eserita egiteko, modu erosoan, beheko letrinan baino modu erosoagoan
|
bai
bederen; gela bakoitzak bere bonbilla zuen arren, argitasun eskasekoa, egia esan?, karburo linterna bat zuten bahitzaileek, argi ezin distiratsuagoa zuena.
|
|
|
ikusi behintzat ikusten zuen, baina ez bere ohiko bi begiekin, beste batekin baizik, zeinak ikusia izan gabe guztia ikusten baitzuen, bai barrualdera eta bai kanpoaldera ere; barrura begira, bihotza zukeèn tokian, hutsune bat ikusten zuen; kanpora begira, berriz, neska bakarra ikusi zuen nasan: ...peran besarkatu zuèn une gori hura ere gogoan, ausaz?, arrebaren lurrak lur debekatuak baitziren, azken batean, eta debekuak erakartzen baitzuen, beldurtzen eta atzera eragiten bezainbat; Domingo, beraz, beste lur eta beste mundu batzuk ezagutzeko asmoarekin zihoan itsasontzian, baina noiznahi etortzen zitzaion Adaren irudia burura, edo, Adarena ez zenean, beste neska gazte batzuena, bospaseirena
|
bai
bederen: Madrilen ezagutu zituèn pare batena, biak Gurutze Gorriko erizainak, Domingo ospitalean ezin hobeto zaindu zutenak?
|
|
|
barne borroka hartan sartua zegoen, beraz, Maria Bibiana. Maria Bibianak berak halaxe aitortuko zion izeba Ernestinari berandu gabe?, esan ez esan, esan ez esan, motorraren hotsek are estuagotzen zituzten Maria Bibianaren pentsamendu estuak, itolarrian uzterainoko aldartean?, pilotuak kabinarako bidea hartu, kaskoa jantzi, barruan sartu eta motorra abian jarri zuenean; jarraian, baina, pilotuari esan beharrekoa ez esan izanaz damu, bere burua erruduntzat hartuta, barrutik hausteko puntuan zegoenean, beraz?, bizi senak edo eraginda, amari besotik heldu eta, heldu ez beste, izeba Ernestinak inoiz esandako hitzak oroitu zituen?, lekua galtzen duenak galtzen du bere burua eta galtzen du Jainkoa??, baita heldulekua aurkitu ere hitz haietan, halako eran, non, hitzen iltze goriari indarrez heldurik, Maria Bibianak berbideratu egin baitzuen bere energia psikiko guztia, negar histeriko baten norabidean bideratzekotan egon zena; esan nahi baita Maria Bibianak begiak itxi eta, motorrots guztien gainetik, arreta osoa puntu bakarrean kontzentraturik, lelo bat errepikatzeari ekin ziola: ...konfiantza apurka apurka berreskuratu zuen, harik eta, pilotua lurreratu zenean, halako arintze bat nabaritu zuen arte, ez arintze erabatekoa baina, artean ere gaizki eginaren kontzientziak eztenkatzen baitzuen, antza, orain zizt eta geroago sast; Maria Bibiana ez zegoen, baina, hegaldia hasi aurreko egoera berean, zuloan erortzeko zorian egon ondoren indarberritua sentitzen baitzen, maila batean
|
bai
bederen; are gehiago: pilotuari zerbait esateko moduan ere egon zitekeen, ausaz?
|
|
|
Une hartan, baina, biktimaren tokia borreroarena baino duinagoa iruditu zitzaiolako, heroikoago
|
bai
bederen?, edo bere itxialdia oroitu zuelako, noiz eta komunistek bera eta bere aita bahitu baitzituzten, barrua asaldatu, odolo bor bor jarri eta odolak oihu egin zuen Teofilo Mariaren ahotik:
|
|
|
halaxe esan baitzion Madrildik oporretan itzulitako egun haietako batean, arratsalde eguzkitsu batean izan zen, eta anai arrebek hondartzatik paseatzen zuten, oinutsik, portua eta badiaren inguruko mendixkak ikusgai?: ...hala, gizonak ez zekizkièn gauza asko eta asko erregistratuta baitzeuden, haurtzaroko bizipen ahaztuak, adibidez, edo mila desio ezkutu, gizonak berak zapalduak, zibilizazioaren eta guztien onaren izenean, aberekeriaren aurka?, eta haiek sekulako eragina zutela, gizonak gero hartzen zituèn erabakietan; are gehiago esan zion Damasok, bai baitzirudien ezen arrazoitik kanpo, ohiko arrazoitik kanpo
|
bai
bederen, geratzen zèn mundu ezezagun hark ametsetan hartzen zuela bere berezko forma?. Ez dakit nola esan?
|
|
|
Eta konpontzen hasi ziren, maila batean
|
bai
bederen, saioaren barruan gizalegearen gutxieneko arauak betetzen saiatzen zirela, zangotrabak eta azpijokoak bazterrera utzita; gainerantzean, baina, Adak ezin ekidin izaten zuen aurkariaren urratsei begira egotea, haren eta eroriko bakoitzaz gozatzeko prest;. Zergatik hau dena, baina??, pentsatzen zuen, noizbait pentsatu beharra zuen?, kezkatuta; zergatik eraikitzen zituen gizakiaren buruak teo... baina bihotzak gero nekez gara zitzakeenak?; nola lortu, bai, anaitasun unibertsala, Domingok ahoan noiznahi izaten zuena, baldin eta koru hartako dozena pare bat emakumek horrelako zailtasunak bazituzten?
|
|
|
Adak entzun egiten zion, ustez
|
bai
bederen, nahiz eta begiak hara eta hona zituen, edo Txaroren begirada jasan ezin zuelako, edo Txaro esaten ari zitzaiona bost axola zitzaiolako, axolagabekeria ere arma bikaina izan baitzitekeen metro erdira itzuli zenari kilometroetako tartea berrirekitzeko.
|
|
|
Delako agirian izen deiturarik ez zuen delako zaldunak. Haatik, hura ni izanen nintzela erran gabeko gauza jakina zen, itxuraz, ez dakit erregina Joana zenarendako,
|
bai
bederen ministroarendako nahiz Ezpondarendako. Nik Orthezera joateari egin ukoak ez zituen gibelarazi.
|
|
|
Teofilo Mariak horrelako ateraldiak zituen aldika, aita harrituta uzten zutenak, hasieran
|
bai
bederen, nahiz eta gero Nazariok barre egiten zuen: ez semearen kontura, semeaz harro baizik.
|
|
|
Sakon sakonean Gabinok zuen, agian, arrazoi; izan ere, munduaren baitan bi mundu zeuden: ametsen mundua eta errealitatearena, biak ere marra batek bereizita, lehena eta geroa orainaren marrak bereizten dituen bezala; bi mundu, beraz, guztiz simetrikoak izan zitezkeenak, teorian
|
bai
bederen, ametsek bere fruiturik umoenak ematekotan; baina ametsek fruiturik ematen ez zutenean, zer...?; horixe gertatu zitzaion aitari bere hiru seme haiekin!; baina ez... hantxe baitzegoen Teofilo Maria, familiaren izen ona hondamenditik salbatzeko gerturik!; mutila, gainera, plan bat eskaintzen ari zitzaion, fabrikan zituèn arazoak konpontzeko... orbetarren fabrika itsasontzi bat ere bai bait...
|
|
|
Hala, izeba Ernestinak neska mutilak hartu eta film bat ikustera eraman zituen, gero beste batera eta beste batera, harik eta egun batean munstro itxurako bat atera zen arte –gizotso erraldoi baten antza zuen–, zuhaitzak errotik ateratzen zituena eta urrunera jaurtitzen. Eta orbetarrak izututa itzuli ziren, neskak eta Gabino
|
bai
bederen –ikaragarria izan da!, zer gaizki pasatu dudan!... –, haientzat alferrikakoa baitzen, antza, izeba Ernestinak sarritan errepikatzen zièn argudioa, El tesoro de las escuelas liburuaren orrietatik aterea: " Txorakeria handia da sorginen, hilen, fantasmen, iratxoen eta jende ezjakinaren beste mila asmakizunen beldur izatea".
|
|
|
Baldintza normaletan –bai aitaren belarri tiraldiengatik bai zigorragatik ere, zeinak tiraldiek baino min handiagoa ematen baitzion–, ezintasunak jota geratuko zen Domingo; egon ere, halaxe zegoen, alde batetik, baina ez ezintasunak bentzutua edo ezintasunak ezindua, zeren, bere barne borrokaren tentsio latz haren ondotik, belarriko mina baretzearekin batera lasaitu baitzen bera ere, ezustean, ibaiko ur lasterrak baretzera egiten duen bezala, bidean aurkitzen dituen desnibel geografikoak iragan ostean; hura, beraz, erreakzio natural bat izan zitekeen, bere ustekabekotasunean; edo satisfazio baten ondorioa, Domingok irudipena baitzuen ez zuela, aitaren aurkako lehian, guztia galdu; aitzitik: garaile sentitzen zen bere porrotean, maila batean
|
bai
bederen, sekula esan ez zizkionak esan baitzizkion aitari, gero atzera egin behar izan bazuen ere; arratsaldean, baina, anai arrebak ama eta izeba Ernestinarekin etxetik joan zirenean –hiri inguruko mendixka batera zihoazen, funikularra hartuta–, hustasun izugarri bat nagusitu zitzaion, aitaren presentziak –periodikoak eta aldizkariak irakurtzen geratu zen– hutsago bihurtzen z... " Nahi duzuna esango duzu, baina zurea da kulpa, aita, ongitxo dakit nik hori...!"
|
|
|
urduritasun hura, ordea, lotuago zegoen Reginaren haurdunaldiaren bide gorabeheratsuan gertatutako ezbehar puntualekin –buruko minak, goibelaldiak eta okaldiak– helmugan espero zutèn emaitzaren biribiltasunarekin baino, ziur baitzeuden, ororen buruan, haurra ongi etorriko zela. Regina
|
bai
bederen; izan ere, hain fede handiarekin eman izan zizkion igurtziak bere sabelari, Lourdestik espresuki ekarritako urarekin, haurdunaldiaren bederatzi hilabeteetan –ezkonduta gero, Regina hiruzpalau aldiz joan zen Lourdesera, haietako batean Villalbako markesa anderearekin, 1905ean–, non ezinezkotzat jotzen baitzuen, zinezko eta minezko orduan, kukuak oker jotzea –nola, bada, grip... bi nota, hutsik gabeko batasun eta osotasun baten funtzioan ulertu beharrekoak, orbetarren jauregian kukuaren okerrik gabeko kanta errepikatu hura balitz bezala araua, hura ohikoa...
|
|
|
Adak entzun egiten zion, ustez
|
bai
bederen, nahiz eta begiak hara eta hona zituen, edo Txaroren begirada jasan ezin zuelako, edo Txaro esaten ari zitzaiona bost axola zitzaiolako, axolagabekeria ere arma bikaina izan baitzitekeen metro erdira itzuli zenari kilometroetako tartea berrirekitzeko.
|
|
|
Ada mahaia presiditzen zuèn Txopitea jaunaren eskuinean zegoen, han mutur batean, pozik bezain urduri, itxura batean; Txopitea jaunari adi adi begiratzen zion arren, halere, beste sentipen batek behar zuen nagusi –luzaroan arrastaka ibilitako bareari hegal miragarri batzuk aterako ote zitzaizkion, bada, azkenean? –, urtebete lehenago etxetik eta mundutik baztertua izan zenak bere lekua berreskuratu baitzuen... erdigunea ere bai –ez erdigune geometrikoa, baina bai erdigune psikologikoa: Ada afaltiarren begiraden elkargunea zen–, une hartan eta gela hartan
|
bai
bederen; garai batean barne hustua eta ezereztua izan zena, beraz, berriro zegoen, belaki bat bezala, zernahi hartzeko gertu: besteen begiradei zerièn –malko iturri oparoak ziren Maria Bibianaren begiak– sentimendu onen mama gozoa, adibidez... halako eran, non poza eta pozaren gaineko poza irentsi baitzituen jarraian, pozak gainezka egin zion arte, pozarekin batera negarrak:
|
|
|
Eta konpontzen hasi ziren, maila batean
|
bai
bederen, saioaren barruan gizalegearen gutxieneko arauak betetzen saiatzen zirela, zangotrabak eta azpijokoak bazterrera utzita; gainerantzean, baina, Adak ezin ekidin izaten zuen aurkariaren urratsei begira egotea, haren eta eroriko bakoitzaz gozatzeko prest;" Zergatik hau dena, baina?", pentsatzen zuen –noizbait pentsatu beharra zuen–, kezkatuta; zergatik eraikitzen zituen g...
|
|
|
...tuen –behekoa eta goikoa– gehi ganbara, goiko solairuaren gainean zegoena, nora eskailera barandadun batetik igo baitzitekeen; behean, sukaldea eta gela batzuk zeuden, baita letrina itxurako bat ere; goian, egongela zabal bat, jangelatzat ere har zitekeena, baita logela bat ere, pixontzi aulki bat zuena, kaka nahiz pixa eserita egiteko, modu erosoan, beheko letrinan baino modu erosoagoan
|
bai
bederen; gela bakoitzak bere bonbilla zuen arren –argitasun eskasekoa, egia esan–, karburo linterna bat zuten bahitzaileek, argi ezin distiratsuagoa zuena.
|
|
|
Apaizak, bazkariko ardoaz gain, kopa bat benedictine hustua zuen, bigarrenari ekiteko prest, puru erdia erreta; esan nahi baita don Anizeto pozik zegoela: egongo ez zen, bada, pozik, orbetarrak hainbeste estimatzen bazituen, puru baten lainopean eta benedictinearen buketaren usainpean zer esanik ez!; baliteke, gainera, apaizari, alkoholaren eta giro baikorraren ondorioz, autoestimua, berez ere aski handia zuena, are handiagotzea, halako moduan, non kalonje izatetik gotzain izaterainoko jauzia egin baitzuen, ausaz, inkontzienteki
|
bai
bederen, halakoa izan baitzen haren erantzuna, aurrean zituenei ex cathedra mintzatzen zitzaiela:
|
|
|
" Nola ez naiz atsekabetuko, musika horrek gaueko izarrak pizten badizkit...?" –: hitz ederrak izan zitezkeen haiek, Damasok ez zuen halakorik ukatuko, baina ederrak bezain hutsalak, bere ikuspuntutik
|
bai
bederen, Damasok bai baitzuen ordurako susmoa, eskuak elkarri ematea alferrikakoa zela, hil ere bakarrik hiltzeko sortu baitzen gizakia, itxura guztien arabera; Benjamin Maria hil zenean baino okerrago zegoen, beraz, Damaso, ahulago eta zaurgarriago, Jainkoaren bizkar gainean deskargatzen baitzuen orduan bere ezintasunen zama, Jobenaren antzeko protestan, biraoaren ertzean; orain, aldiz, ezin zue... noren aurka egingo zuen, bada, oihu, errudunik ezean?; eta, halere, bazuen barrua non hustu:
|
|
|
Hots: Gabinok ez zuen jada haurtzaroan babesterik –aro axolagabe hartan, zeinean xalotasuna edozein jokabideren zuribide gerta baitzitekeen, baita ongia eta gaizkia bereizten zituèn jokabide helduago baten zuribide ere, xalotasunak bereiztezin bihurtzen baitzuen, batzuetan
|
bai
bederen, kontzientziak bereizia–, poema haren berri jakin ondoren nekez; poema, izan ere, salbazioaren negozioaz mintzatzen zen, eta negozio hartan marra bat zegoen, irabaziak eta galerak argi eta garbi bereizten zituena: ongia eta gaizkia, alegia, bizitza ez baitzen, ez, jolas bat, itxura batean, jokatu beharreko joko hil edo biziko bat baizik; horregatik lehertarazi zuen Gabinok –horregatik ere bai– bere burbuila, haurtzaroaren habiatzat ere har zitekeena, eta horregatik jakin nahi zituen bere gaitzaren xehetasunak:
|
|
|
ikusi behintzat ikusten zuen, baina ez bere ohiko bi begiekin, beste batekin baizik, zeinak ikusia izan gabe guztia ikusten baitzuen, bai barrualdera eta bai kanpoaldera ere; barrura begira, bihotza zukeèn tokian, hutsune bat ikusten zuen; kanpora begira, berriz, neska bakarra ikusi zuen nasan: ...besarkatu zuèn une gori hura ere gogoan, ausaz–, arrebaren lurrak lur debekatuak baitziren, azken batean, eta debekuak erakartzen baitzuen, beldurtzen eta atzera eragiten bezainbat; Domingo, beraz, beste lur eta beste mundu batzuk ezagutzeko asmoarekin zihoan itsasontzian, baina noiznahi etortzen zitzaion Adaren irudia burura, edo, Adarena ez zenean, beste neska gazte batzuena, bospaseirena
|
bai
bederen: Madrilen ezagutu zituèn pare batena –biak Gurutze Gorriko erizainak, Domingo ospitalean ezin hobeto zaindu zutenak– eta hirikoak besteak:
|
|
|
Hala, bada, Domingo minaren egia ezkutatzen ari zitzaion Adari, bere borondatearen mugimendu bat bitarteko: hots, gezurretan ari zitzaion, maila batean
|
bai
bederen, edo egiari gezurraren mozorroa jartzen ari zitzaion, baina egia egiazkoago bat agerian jartzeko, beharbada, maitasunaren egia.
|
|
|
zertaz lotsatu behar zuen berak, baina?; ikusten zuen, bestalde, ongi ikusi ere, gordetzen den guztiak egiten duela sarri azalerako bidea –debozionisten ikastetxeko geografi irakasleak Guadiana ibaia zuen hartarako adibide–, eta hura okerrago izan zitekeela, norberak lotsaz gordetakoaz jendeak hasieran isil gordean egiten baitu trufa eta azkenean lotsarik gabe: aurpegia emango zuen, zer arraio, lehenbizikoan
|
bai
bederen, behin aurpegia emanda –orduan bai–, lasai gorde baitzezakeen gordetzekoa!; aurpegia emango zuen, bai horixe, eta duintasunez emango zuen, gainera –elegantzia pixka batekin, alegia–, ea bulegariei irri bat ateratzen zien, bide batez, hain ziruditen guztiek aspertuta bulego buruak emandako hitzaldiarekin... haietako bat aharrausika ere ikusi ez zuen, bada, eskuaz keinua...
|
|
|
Gero, mutilaren kexuak eta oihuak gailendu ziren –ai, ai eta ai! –, ozenak izan ez zitezen saiatu arren eztarritik ozen ateratzen zitzaizkionak, oihu bat edo beste
|
bai
bederen, minezko mina ezartzen denean desagertzen baitira, itxura guztien arabera, urguilua eta banitatea, desagertzen dira pentsamenduak eta desagertzen da guztia, mina izan ezik, minezko minak beste bizilagunik onartuko ez balu bezala, desertua baino desertuago den eremuan; handik astebetera, berriz, arriskua pasatuta gero, animoak lasaituta, honela esan zion don Zoilok:
|
|
|
barne borroka hartan sartua zegoen, beraz, Maria Bibiana –Maria Bibianak berak halaxe aitortuko zion izeba Ernestinari berandu gabe–, esan ez esan, esan ez esan –motorraren hotsek are estuagotzen zituzten Maria Bibianaren pentsamendu estuak, itolarrian uzterainoko aldartean–, pilotuak kabinarako bidea hartu, kaskoa jantzi, barruan sartu eta motorra abian jarri zuenean; jarraian, baina, pilotuari esan beharrekoa ez esan izanaz damu, bere burua erruduntzat hartuta –barrutik hausteko puntuan zegoenean, beraz–, bizi senak edo eraginda, amari besotik heldu eta, heldu ez beste, izeba Ernestinak inoiz esandako hitzak oroitu zituen –" lekua galtzen duenak galtzen du bere burua eta galtzen du Jainkoa" –, baita heldulekua aurkitu ere hitz haietan, halako eran, non, hitzen iltze goriari indarrez heldurik, Maria Bibianak berbideratu egin baitzuen bere energia psikiko guztia, negar histeriko baten norabidean bideratzekotan egon zena; esan nahi baita Maria Bibianak begiak itxi eta, motorrots guztien gainetik, arreta osoa puntu bakarrean kontzentraturik, lelo bat errepikatzeari ekin ziola: ...konfiantza apurka apurka berreskuratu zuen, harik eta, pilotua lurreratu zenean, halako arintze bat nabaritu zuen arte, ez arintze erabatekoa baina, artean ere gaizki eginaren kontzientziak eztenkatzen baitzuen, antza, orain zizt eta geroago sast; Maria Bibiana ez zegoen, baina, hegaldia hasi aurreko egoera berean, zuloan erortzeko zorian egon ondoren indarberritua sentitzen baitzen, maila batean
|
bai
bederen; are gehiago: pilotuari zerbait esateko moduan ere egon zitekeen, ausaz... esan egingo zion, bai, zerbait, zuzen ez bazen zeharka, guztiek esaten baitzioten zerbait:
|