|
2007
|
|
|
Aurten 75 urte beteko dira Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria argitaratu zela. Ia kritikari guztien esanetan, eleberri hori da, George Orwellen 1984rekin batera, distopia generoaren gailurra.
|
|
|
Nork egingo lioke uko etorkizunaz ari den eta gainera arrakasta eduki duen liburu batek zertan asmatu duen eta zertan ez aztertzeari? Tentazioa politegia da, eta Aldous Huxleyk berak hala onartu zuen,
|
Bai
mundu berriaren argitalpen berantiar baten hitzaurrean: «Etorkizunari buruzko literatur lan batek modu bakarrean beregana dezake gure arreta:
|
|
|
1984rekin batera,
|
Bai
mundu berriarenak dira gehien aztertu diren iragarpenak. Akaso, Huxleyren mundua Orwellena baino are ikaragarriagoa delako, axaleko begirada batek gozoagoa dela pentsaraz diezagukeen arren.
|
|
|
1984ko estatuak opresioa darabil bere biztanleak mendean hartzeko.
|
Bai
mundu berrian, boteredunek askoz gauza zailagoa lortu dute: herritar guztiak zoriontsuak dira, egokitu zaien bizimodua maitatzeko programatuta daudelako.
|
|
|
Ikaragarriena,
|
Bai
mundu berrian, ez da antolamendu hori, hari eusteko erabiltzen den sistema baizik. Ez norabide biko telebistarik, ez Pentsaeraren Poliziarik:
|
|
2008
|
|
|
Distopien eremuan, Aldous Huxley ingelesaren Brave new world Xabier Amurizak
|
Bai
mundu berria itzuli zuen 1932koa da; William Faulknerrek As I lay dying (Hilzorian nagoela) eta Absalom! Absalom!
|
|
2012
|
|
|
80 urte dira aurten
|
Bai
mundu berria, Aldous Huxley ingelesaren eleberri ospetsua argitaratu zela. Distopien generoko nobela bati dagokionez, behin denbora nahikoa igaro delarik, saihestezina da aztertzea egileak zertan asmatu zuen, eta zertan huts egin.
|
|
|
Gaixotasuna, gerra, pobrezia eta zahartzaroa desagertu diren gizartea deskribatzen du
|
Bai
mundu berriak. Haatik, ustezko paradisu horretan kokatzen da distopien generoko obra gorenetakoa, urrezko domina eskuratzearren 1984rekin etengabeko lehian, eta hura baino etorkizun beldurgarriagoa deskribatzen duela, egile askoren iritziz.
|
|
|
Huxleyren eleberriaren analisi kanoniko batean ezin falta daitekeenez Orwellenarekin konparazioa Huxley bera ez zen tentazioari eusteko gauza izan, hortik abiatuko gara gu ere, bien arteko diferentzietatik bat nabarmenduz: 1984 barrutik zein kanpotik da distopikoa;
|
Bai
mundu berria, neurri handi batean, kanpotik baino ez. Saia gaitezen esandakoa argitzen.
|
|
|
|
Bai
mundu berriak ez dio baliabide horri uko egiten, bere kasuan bereziki sinesgaitza izanik ere. Literaturaren historiak emandako mundu distopiko guztietan, Huxleyk asmatutakoa da akaso errepresioan oinarritzen ez den bakarra.
|
|
|
Ez gara horrekin gehiegi tematuko. Azken batean, etorkizunak ekar ditzakeen gizarte egituren analisiarengatik izan da goratua batez ere
|
Bai
mundu berria, ez literatur lan gisa daukan mailagatik. Huxleyren merituetako bat, honenbestez, gizarte aberatsenetan hedonismoak erdietsi duen garrantzia aurreikusi izana da, obra inperfektu baten bitartez bada ere.
|
|
|
Pasarte batean, Houellebecqek Bruno izeneko pertsonaiaren ahoan ipintzen du Huxleyren lanari buruzko hausnarketa. "[
|
Bai
mundu berria idatzi zenetik] mendebaldeko gizarteak eredu horretarantz hurbildu besterik ez du egin. (...) Farmazeutikaren aurrerapenei esker, bizitzaren adinen arteko aldea ezabatuko da.
|
|
|
Pixka bat aurrerago, Brunok, edo Houellebcqek, nahiago duzuena, Huxleyren kontraesanak utzi nahi ditu agerian. Idazle ingelesak Island (Uhartea) eleberria argitaratu zuen 1962an,
|
Bai
mundu berria baino 30 urte geroago. Jendarte idilikoa deskribatu zuen bertan, baina Bruno Houellebecqen ustez bien arteko antzekotasunak askoz handiagoak dira Huxleyk onartuko zukeena baino.
|
|
|
Gizartearen kontrola kontzientzien kontroletik hasten da. Gaia behin eta berriz eta modu askotan erabilia da literatura garaikideko distopietan, George Orwellen 1984 eta Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria bi klasiko baino ez dira.
|
|
2013
|
|
|
Ez dizute deusetarako balio. Ikusi zaitut ezpainak hozkatzeraino amorratzen,
|
Bai
mundu berria nobelako pasartea kopiatzen zenuen bitartean. Ez zara afaltzera jaitsi.
|
|
2015
|
|
|
Horietaz landa, nabarmentzekoak dira, esaterako, Sarasolaren Poemagintza (1969) eta Lertxundiren Hunik arrats artean (1970), haren narratibazko opera prima. Itzulpenak ere argitaratu zituzten, hala nola, Franz Kafkaren Itxura aldaketa, Nazim Hikmeten Lau gartzelak, Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria eta Voltaireren Kandido, denak ere goi mailako literatur lanak, bistan denez. Arestian aipatutako Arregik zuzentzen zuen Hastapenak saiakera lanen saila ez da ahantzi behar orobat.
|
|
|
Beti da orain, Zure bila ibili naiz bart, Argia (eta finish), Neguko Kabaret eta Non zaude. Harkaitz Canorenak dira, berriz, Hauskorrago ni,
|
Bai
mundu berria eta Zaldiak, denbora. Taldeko kideek kantuaren edo musikaren lagin bat bidaltzen zieten bi idazleei, eta musika horren gainean idazten zituzten hitzak.
|
|
|
/' Ideiaz beterik nator, zer egin dezaket?'. / Hobe pobre izatea laket», dio, esaterako, Canok idatzitako
|
Bai
mundu berria kantuak.«Uste dugu mundu azkarrotan musikak eta kulturak egin dezaketela ekarpenik, eta hau da gure alea», xehatu du aurkezpena Beñat Barandiaran gitarra jotzaileak. Jazza eta popa ditu arnasa nagusi diskoak, baina ez dio muzinik egiten rock progresiboari eta esperimentalismoari ere, kideen hitzetan.2014ko azaro abenduan grabatu zuten diskoa, Beasaingo Pottoko estudioan, Fredi Pelaez zutela soinu teknikari.
|
|
|
zientzia fizkziozko ia edozein idazlanetan ager daitezke utopiaren elementuak. Adibide bat ipintzeko, badago euskaraz ere beste utopia guztiz ospetsu bat, Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria (Lur, 1971), Xabier Amurizak euskaratua eta sarean nahiz dendetan eskuragarri dagoena. Jatorrizkoaren izenburua Brave New World (1931) da, eta garai batean behintzat egundoko arrakasta izan zuen, hainbesterainokoa non, adibidez, bigarren hezkuntzako ikasteetxetan gomendatzen zitzaien ikasleei (horrelaxe irakurri nuen nik, gaztelaniaz, gaztetxotan); edota, arrakastaren bigarren zantzua, euskaraz 1971n argitaratu zen!
|
|
|
Orwell). Jada 1931koa zen Huxleyren
|
Bai
mundu berria. Poesian L. Damas, bera mestizaia kasu historian ereduzko baten produktua izaki,, négritude, ko poeta, 1912an Cayennen jaioa, lekuko baliagarria da, arbasoen erro galduengatik bere ni desagertuagatik bezala aiene eta otoi egiten duenean (ik., orobat,. Le Hoquet?
|
|
|
Urte batzuk arinago, 1932an, Aldous Huxleyk ere liburu bat argitaratu zuen, jende asko serio pentsatzen jarri zuen lantxo futurista interesgarria.
|
Bai
mundu berria izeneko distopia zen, Orwellena baino ironikoagoa izenburuan behintzat.
|
|
|
Bizitza sozial zentralizatuan murgildurik, liburuan gizakiek Egiaren Ministerioak eta Maitasunaren Ministerioak beren gain egiten duen kontrola sentitzen dute.
|
Bai
mundu berria, aldiz, etorkizuneko bioteknologiaren erretratua da. Proiekzio horretan dena da perfektua eta gizakiek akatsik ez dute egiten, ezta gaitzik sufritzen ere.
|
|
|
Zer da kamuts Huxleyren
|
Bai
mundu berrian, halere. Ohikoa da honako erantzun zehatz hau ematea:
|
|
|
XX. mendeak horren lekuko asko du. Gure artean ezaguna dugun A. Huxley-k() 1932an Brave New Word(
|
Bai
mundu berria) idatzi zuen, baina urte batzuk geroago baita The Perennial Philosophy ere (Filosofia betirauna, 1945), eleberrietatik erlijioen historia eta gogoetara jauzi egiten zuela.
|
|
|
(Bide batez salatuta, gutxietsi egin izan da pertsonaia hori, berritsukeria leporatu eta horixe hartu baita haren ezaugarri nagusitzat, baina pentsalari interesgarri bat da, erlatibista antidogmatiko sentibera, biziki komunikatiboa, eta tren geltokiko tabernako edota lokutorioko gogoetak freskoak bezain ausartak dira, eta aberatsak beren aniztasunean: estiloaz eta heziketaz, gustu estetikoaz, gaizkiaren eta ongiaren kopuruak aldagaitzak direla ziur jakiteak ekarri lizkigukeen aldaketez gure jarrera moraletan, naturaren krudelkeriaz, antisorgailuez eta etorkinez, Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria eleberriaz, larrua jotzearen eta maitasuna egitearen arteko aldeaz, gazteriaz...)
|
|
2016
|
|
|
70 hamarkadan Kriselu eta Lur argitaletxeek zenbait liburu interesgarri itzuli zituzten: Kafkaren ItxuraldaketaXabier Kintanak itzulia, Aldous Huxley-ren
|
Bai
mundu berria Xabier Amurizak euskaratua, Nazim Hikmet en Lau gartzelak Arestik itzulia, Voltaire-ren KandikoIbon Sarasolaren eskutik, Alfonso Castelao-ren Kristalezko begia: eskeleto baten oroimenak Koldo Izagirrek itzulia, Mark Twain-en Tom Sawyerren abenturak eta Jack London en Oihanaren deiabiak Gillermo Etxeberriak euskaratua eta Lewis Carrol en Alizia herrialde harrigarrian Cruz Mujika-k ekarria.
|
|
|
Huxley, A.,
|
Bai
mundu berria. Donostia:
|
|
|
Razionalitate zientifikoaren despotismo (sozial darwinista) bihozgabeena edukiko genuke, berdin da despota hori indibiduala suposatzen den ala kolektiboa.185 Distopia hori nardagarria da Th. H. Huxleyrentzat" this pigeon fanciers’ polity" (oroit Aldous Huxleyren aitona dela bera
|
Bai
mundu berria). Asmo eugenista horiek de fakto ezin bururatuzkoak, bururatzeko ahaleginak berak elkarbizitzaren hondagarri direnakzapuzteko arrazoi batzuk goian aipatu dira.186
|
|
2017
|
|
|
Aldous Huxley,
|
Bai
mundu berria, Xabier Amurizaren itzulpenean.
|
|
2018
|
|
|
Kanpoko murrua eskura zen. Beste aldean,
|
Bai
mundu berria zegoen (Brave new world, Aldous Huxley), kideetako batek jada itzulia, kartzelan bertan. Une hartaraino iristeko konfiantzarik, ia posibilitaterik ere, inoiz ez genuen sentitu izan, amets mailan ez bazen.
|
|
|
Orwell). Jada 1931koa zen Huxleyren
|
Bai
mundu berria. Poesian L. Damas, bera mestizaje kasu historian ereduzko baten produktua izaki,, négritude, ko poeta, 1912an Cayennen jaioa, lekuko baliagarria da, arbasoen erro galduengatik bere ni desagertuagatik bezala aiene eta otoi egiten duenean (ik., orobat,. Le Hoquet?
|
|
|
Azken horiek asmo maltzurrez esanak badira ere, antzeko zerbait diogu geuk ere, baina zentzurik positiboenean. Izan ere, XX. mendearen lehen erdiko idazle bien lanek, 1984k eta
|
Bai
mundu berriak, opresiorako eta zapalkuntzarako erabilita agertu zituzten bideak jendea askatzeko eta bere buruaren eta dagozkion erabaki guztien jabe izateko darabiltzate gure egungo bioestatuek. Horretan, zalantzarik gabe, psikiatriak eta medikuntzak eta, batez ere, haiek garatutako drogek zeresan handia daukate.
|
|
|
Gogoratzen dut utopia eta distopiei buruzko mintegi batzuk antolatu genituela, oso interesgarriak. Huxley-ren
|
Bai
mundu berria, Orwell-en 1984, Burgess en A clockwork orange eta gisa horretako liburuak irakurri, eta haien inguruan eztabaidatzeko biltzen ginen. Zer ikas genezake distopia horietatik?
|
|
|
Fakultatea oinez bost minutura dauka, eta asko errazten dio horrek lana eta ikasketa uztartzea. Klase bakarra du arratsaldean, baina tarte batean egon beharra dauka tesia gidatzen ari zaion antropologiako irakaslearekin, hainbat oharren inguruan iruzkinak jasotzeko, eta liburutegitik ere igaro nahi du, Utopia eta
|
Bai
mundu berria ba ote dauden ikustera. Zoritxarrez, liburuak ezin dira maileguan hartu eta etxera eraman, pelikularen batean ikusi izan duen bezala, liburutegian bertan kontsultatzeko baitira bakarrik.
|
|
|
Huxley, A. (2002):
|
Bai
mundu berria, Elkar, Donostia.
|
|
|
Jesus Mari Agirre, 1970), Antoine de Saint Exupery ren Printze txikia (itz. Xalbador Garmendia, 1970), Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria (itz. Xabier Amuriza, 1971) eta Voltaireren Kandido (itz.
|
|
2019
|
|
|
Oso hamarkada gutxiko aldea dago gure artean ezagunenak diren bi distopien idazketaren. George Orwellen 1984 eta Aldoux Huxleyren
|
Bai
mundu berria, eta gure egungo munduaren artean.
|
|
2020
|
|
|
Hemen dena dago sailkatuta. Adolf Huxleyren
|
Bai
mundu berria eta George Orwellen Abereen etxaldea txiki geratuko zaizkigu laster. Bidasoko izokinak matxinatuko ote dira etorkizunean?
|
|
|
Gaztea nintzela, Asisko San Frantziskori buruzkoa asko gustatu zitzaidan. Baina, batez ere, Stefan Zweig austriarrak idatzitakoak oso interesgarriak eta atseginak iruditzen zitzaizkidan. Bestalde, aitor  tu behar dut, Aldous Huxley-ren
|
Bai
mundu berria oso gustura irakurri nuela. Beste horrenbeste esango nuke Garcia Marquezen Cien años de soledad liburuari buruz ere.
|
|
|
ikasketetan saiatzen ginen, edo idazten... Nik hantxe idatzi nituen Hil ala bizi eta Hiztegi errimatua izenekoaren zirriborroa, Huxleyren
|
Bai
mundu berria eta beste zenbait itzulpen. Lan kolektibo bat ere egin genuen atzizkiei buruzkoa.
|
|
|
XX. mendeko distopia askok, adibidez, landa giroko utopiak gordetzen zituzten (in) kontzientean. Huxleyren
|
Bai
mundu berria distopiak, kasurako, hasiera batean zoriontsua dirudien mundua erakusten du: erreprodukzio artifizialaren bidez jaiotzen dira bertako biztanleak eta, gizartean dagokien zereginaren arabera, klase sozial batean edo bestean egotea egokitzen zaie.
|
|
2021
|
|
|
Gure aurretik zer itzulpen ezagutzen genituen? Ba Gabriel Arestik Eliot poetarenak itzuli zituen; eta akordatzen naiz Amurizak egin zuela Huxleyren
|
Bai
mundu berria. Itzulpenak bakan bakanak ziren.
|
|
|
Aurten 50 urte dira Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria (Brave New World) eleberria plazaratu zuela Lur argitaletxeak, Xabier Amurizaren itzulpenarekin. Eta irail honetan argitaratu du Igela etxeak Ursula K. Le Guinen Oihan hitzean mundua (The Word for World is Forest), Amaia Apalauzak euskaratua.
|
|
|
Urte batzuk eskaini dizkio nobelaren idazketari Amurizak, eta, azaldu duenez, joan etorri horietako batean topatutako oihartzun batek eman zion behar zuen bultzada: aspaldi euskaratu zuen Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria testuarekiko antzekotasunak —1971n argitaratu zuen haren itzulpena Lur argitaletxeak— Amuriza: «Haren tankera du honek, baina inbertituta, eta horretaz ohartzeak zauskada handi bat eragin zidan.
|
|
|
Kontsumo jendarteak herritar triste guztien eskura jarri zituen 60ko hamarkadatik aurrera, eta Marsilid izeneko pilulek indar psikikoa eskaintzen zuten iragarki distiratsuetan. Huxleyren
|
Bai
mundu berriko soma. Pilulen eskaintza eta kontsumoarekin, hala ere, diagnostikoen kopurua jaitsi beharrean, igoera epidemikoa izan du urtez urte.
|
|
|
Huxley, A.
|
Bai
mundu berria. Elkar, Donostia, 2013.
|
|
|
Hori ere arriskutsua izan daiteke. A. Huxleyren
|
Bai
mundu berria eleberri ospetsuak horretaz ohartarazten gaitu, edo berdin Matrix filmeko antiutopiak: egoera latzera heldu aurretik denak zoriontsuak ziren, eta horrek ez zuen funtzionatu.
|
|
|
70 Julio Iglesiasekin kantatzen zuten Las Trillizas de Oro ahizpa hirukiek bezala, elkarrekin imajinatzen ditugu beti Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria, George Orwellen 1984 eta Ray Bradburyren Fahrenheit 451 Normala da: XX. mendean idatzitako eleberri bikainak dira, etorkizun distopikoetan girotuta daude, etorkizunetik begiratuta apasionanteak dira, eta liluragarria da elkarren artean daukaten elkarrizketa literarioa.
|
|
|
Literaturak distopia aipagarriak sortu ditu: George Orwellen 1984, Aldous Huxleyren
|
Bai
mundu berria, Alan Moore eta David Lloyden V for Vendetta, Philip K. Dicken Amesten al dute androideek ardi elektrikoekin? (zineman Blade Runner)...
|
|
2022
|
|
|
|
Bai
mundu berria
|