2008
|
|
Hau ikusirik, esan daiteke ezen Oteizak idatzita zituen hainbat testu kaxa huts batera bota eta bertan nahastu zituela. Testu horietako gehienek 1958 Oteizak bere eskulturetan(, esku artean?) eraiki zuen huts horren inguruko gogoetak biltzen
|
dituzte
. Liburu honetan elkartuta, zilegi litzateke pentsatzea espazio huts horren zentzua eta esanahia ulertzeko saiakera bat izan nahi dutela.
|
|
izaera defendatzen zuen. Bere artelanek errumaniar kultura herrikoiaren elementu nabarmenak
|
dituzte
, baina guztiok onartzen dugu bere eskulturaren esanahiak bere jaioterriko kulturaren muga horiek gainditzen dituela. Eliade, M. (1995):
|
|
Gaitasun soziokulturalean, batez ere, nahiz diskurtso gaitasunean, hutsegite dezente aurkituko ditugu. Ikasleek hizkuntza gaitasun, ekintza gaitasun zein estrategia gaitasunak hobeto kudeatu
|
dituzte
, oro har, nahiz eta apal samar aritu.
|
|
Ez, ordea, ingelesezko ariketetan. Gaztelaniazko ariketetan, bestalde, emaitza hobeak lortu
|
dituzte
ariketa bera aurretik euskaraz egina zutelako, gure iritziz. Bi hizkuntza horietan asmo komunikatiboak adieraztean hutsegiteak aurkitu ditugun arren, oso kasu gutxitan zapuzten da erabat testuaren komunikazio gaitasuna.
|
|
Hizkuntza horretako probetan oso modu apalean adierazi dute asmo komunikatiboa. Horrela, zailtasun handiak
|
dituzte
ikasleek, deskribatuz nahiz kontatuz, hartzaileari informazioa emateko eta hartzailea eragiteko.
|
|
Hutsegite dezente aurkitu ditugu alderdi honetan. Esate baterako, formaltasun maila testuan zehar mantentzeko benetako arazoak
|
dituzte
gazteek argudiozko eskutitzetan, IDAZ 2 ariketan, nahiz euskaraz nahiz gaztelaniaz. Bestetik, hizkera informal samarra erabili du askok MINTZA 1 ariketan, bi hizkuntzetan hemen ere.
|
|
Gaitasun soziokulturalean benetako zailtasunak agertu
|
dituzte
ikasle guztiek.
|
|
Atalak aipatzen ote diren aztertzeaz batera, bestelako kontuak ere begiratu ditugu eta bigarren horietan gabezia handiagoak aurkitu ditugu. Atalak autonomoak egiten, horiek formalki bereizten, atalen artean topikoaren progresioa egokitzen eta 1 eta 2 mailako ideiak hierarkizatzen zailtasun handiagoak erakutsi
|
dituzte
gaztetxoen lanek.
|
|
Ingelesezko ariketetan asko jaisten da gazteen gaitasuna. Izan ere, nola eskema formalari jarraitzen hala ideien hurrenkera eta hierarkia ematen zailtasun handiagoak
|
dituzte
. Atalak ezabatu eta lekuz aldatzen dituzte eta antolaketa ezaren poderioz, ideien hurrenkerak baino ez diren lan sintetikoegiak ekoitzi dituzte.
|
|
Izan ere, nola eskema formalari jarraitzen hala ideien hurrenkera eta hierarkia ematen zailtasun handiagoak dituzte. Atalak ezabatu eta lekuz aldatzen
|
dituzte
eta antolaketa ezaren poderioz, ideien hurrenkerak baino ez diren lan sintetikoegiak ekoitzi dituzte. Kasu askotan testu izaera ere ez diegu aitortzen lan batzuei.
|
|
Izan ere, nola eskema formalari jarraitzen hala ideien hurrenkera eta hierarkia ematen zailtasun handiagoak dituzte. Atalak ezabatu eta lekuz aldatzen dituzte eta antolaketa ezaren poderioz, ideien hurrenkerak baino ez diren lan sintetikoegiak ekoitzi
|
dituzte
. Kasu askotan testu izaera ere ez diegu aitortzen lan batzuei.
|
|
Deskribapen fisikoa eta narratzaile objektiboa erabili
|
dituzte
gehienek.
|
|
Asko dira, ordea, ahots ezberdinen polifonia hori saihestu dutenak. Azken horiek, zuzenean kontatzen
|
dituzte
aktante horien ekintzen ondorioak, horien ahotsei sarbiderik eman gabe.
|
|
Ikasleei kosta egiten zaie era honetako testuak sortzea. Esan bezala, antolatzaile gutxi erabiltzen
|
dituzte
argudioak aurkezteko; elkarrekintzan, bestetik, talka da nagusi, oposizioa erakustea eta, ondorioz, diskurtsoera ezberdinen txertaketa benetan urria da. Bai euskaraz bai gaztelaniaz aurkitzen dugu hori, baita ingelesez ere.
|
|
Anaforen erabilera txikia da, are txikiagoa gaztelaniazko ariketetan eta ia hutsa ingelesezkoetan. Azken hizkuntza horretan erreferenteen errepikapena ohikoa da, ez
|
dituzte
, gainera, bestelako baliabideak erabiltzen; erlatibozko esaldien balio anaforikoa esate baterako.
|
|
Aditz denboraren oinarria mantentzeko arazoak izan
|
dituzte
askok, gaztelaniaz euskaraz baino gehiago. Ingelesean akats hau asko gertatzen da, present simple eta past simple nahasian ematen baitituzte ikasle askok.
|
|
Diskurtso gaitasunean atal batzuk beste batzuk baino hobeto eman
|
dituzte
. Horrela, testuen egitura formalari ondo antzean erantzun diote, baina loturagileen nahiz anaforen erabileraz dugu horrelakorik esan.
|
|
Eskuarki estrategia berberak erabili
|
dituzte
ikasleek euskaraz zein gaztelaniaz. Erabilienak, bada, automonitoretzekoak, zerbait lortu eta konpentsatzekoak, zerbait atzeratu edo denbora irabaztekoak eta norberak esandakoa bestela esatea izan dira.
|
|
Erabilienak, bada, automonitoretzekoak, zerbait lortu eta konpentsatzekoak, zerbait atzeratu edo denbora irabaztekoak eta norberak esandakoa bestela esatea izan dira. Gutxiago erabili
|
dituzte
laguntza eskeak, norberak esandakoa errepikatzea eta autozuzenketak. Euskarazko ariketetan, orobat, gutxitxo agertzen diren arren, gaztelaniazkoetan baino sarriago agertzen dira berregituratze eta itzulinguruak.
|
|
Lehen hizkuntzaren eragina handia da hizkuntza gaitasunean. Euskarazko ariketetan gaztelania lehen hizkuntza dutenek lan kaskarragoak ekoitzi
|
dituzte
arlo jakinei dagokienez: oro har, akats larriagoak eta ugariagoak egin dituzte (IDAZ 1, IDAZ 2, MINTZA 1).
|
|
Euskarazko ariketetan gaztelania lehen hizkuntza dutenek lan kaskarragoak ekoitzi dituzte arlo jakinei dagokienez: oro har, akats larriagoak eta ugariagoak egin
|
dituzte
(IDAZ 1, IDAZ 2, MINTZA 1). Gaztelaniaz egindako ariketetan alderantzizkoa daukagu, euskara lehen hizkuntza dutenek zer hobetu gehiago dute (IDAZ 1, IDAZ 2, MINTZA 1, MINTZA 2).
|
|
Ingelesa ikasteko eredu goiztiarrari jarraitu dioten ikasleek emaitza kaskarragoak lortu
|
dituzte
ingelesez gaitasun komunikatiboaren osagaietan. Nabarmentzekoa da hiru ikasturte gehiagotan ingelesa ikasten aritutakoek, beste taldekoek baino emaitza okerragoak lortu dituztela.
|
|
Euskarazko ariketetan, IDAZ 1 eta MINTZA 1 izendatutakoetan, hain zuzen ere, hobeak agertu dira ingelesa 8 urterekin ikasten hasi zirenak. Gainera, MINTZA 2 deitutako rol jokoan, beren rolak ariketaren bukaeraraino mantentzeko zailtasunak erakutsi
|
dituzte
5 urterekin hasitako ikasleek. Gaztelaniazko ariketetan ez dugu euskaraz aurkitutako ezberdintasunik topatu baina ingelesez egindako ariketetan 5 urterekin hasitakoen kontrako balantzea indartu egiten da.
|
|
Gaztelaniazko ariketetan ez dugu euskaraz aurkitutako ezberdintasunik topatu baina ingelesez egindako ariketetan 5 urterekin hasitakoen kontrako balantzea indartu egiten da. Alegia, ingelesez egindako hiru ariketetan, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4 deiturikoetan, 5 urterekin hasitakoek okerrago adierazi
|
dituzte
ariketen asmo komunikatiboak: MINTZA 3an talde honetako askok uko egiten diote argazkian agertzen diren pertsonen kokalekua deskribatzeari, adibidez; MINTZA 4an, etengabeko laguntza eskeek eta zuzentasun arazoek ekintza gaitasunaren ikuspegitik onargarriak ez diren testuak sorrarazten dituzte; IDAZ 4 ariketan ere gauza bera gertatzen da.
|
|
Alegia, ingelesez egindako hiru ariketetan, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4 deiturikoetan, 5 urterekin hasitakoek okerrago adierazi dituzte ariketen asmo komunikatiboak: MINTZA 3an talde honetako askok uko egiten diote argazkian agertzen diren pertsonen kokalekua deskribatzeari, adibidez; MINTZA 4an, etengabeko laguntza eskeek eta zuzentasun arazoek ekintza gaitasunaren ikuspegitik onargarriak ez diren testuak sorrarazten
|
dituzte
; IDAZ 4 ariketan ere gauza bera gertatzen da. Aldea, beraz, kontuan hartzeko modukoa da.
|
|
Ingelesa 5 urterekin ikasten hasi ziren ikasleek emaitza kaskarragoak azaldu
|
dituzte
bai IDAZ 1 eta IDAZ 2 ariketetan euskaraz zein gaztelaniaz eta, batez ere, ingelesezko ariketa guztietan, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4an. Laguntza eske etengabeen ondorioz, testu desegituratuagoak, hierarkizatu gabeak eta lotura eskasagodunak aurkitu ditugu taldekide horien artean.
|
|
8 urterekin hasitakoek besteek esandakoa bereganatzeko markatzaile gehiago, diskurtsoera txertaketa handiagoa eta kausalitatea adierazteko markatzaile gehiago erabili
|
dituzte
. Orain arte esandakoa euskarazko zein gaztelaniazko lanetan errepikatzen da.
|
|
8 urterekin hasitakoen taldekoei buruz honako alderdiak azpimarratu genituzke: batetik, testu estatikoagoak sortu
|
dituzte
euskarazko IDAZ 1 ariketan eta, gainera, aditz denborak gehiago nahastu dituzte gaztelaniazko MINTZA 1 ariketan. Bestetik, modalizazioan egokiago jokatu dute gaztelaniazko argudiozko eskutitzetan (IDAZ 2) eta aspektuaren balio diskurtsiboa hobeto erabili dute gaztelaniazko narrazioetan (MINTZA 1).
|
|
8 urterekin hasitakoen taldekoei buruz honako alderdiak azpimarratu genituzke: batetik, testu estatikoagoak sortu dituzte euskarazko IDAZ 1 ariketan eta, gainera, aditz denborak gehiago nahastu
|
dituzte
gaztelaniazko MINTZA 1 ariketan. Bestetik, modalizazioan egokiago jokatu dute gaztelaniazko argudiozko eskutitzetan (IDAZ 2) eta aspektuaren balio diskurtsiboa hobeto erabili dute gaztelaniazko narrazioetan (MINTZA 1).
|
|
Ingelesez akats morfologiko gehiago, testu izaera ez duten zenbait lan, berba ulergaitzak eta ortografia akats gehiago topatu ditugu 5 urterekin hasitakoen taldekideen artean. 8 urterekin hasitakoen taldekoek euskarazko MINTZA 2 ariketan akats morfologiko gehiago egin
|
dituzte
, baina kontuan hartu genuke hauen jarduna aberatsagoa dela oro har.
|
|
Aldea oso handia ez den arren, ingelesaren aldagaian badira ezberdintasunak. Euskarazko ariketetan estrategia gutxiago erabiltzen
|
dituzte
5 urterekin hasitako multzokoek. Horiek, gainera, ingelesez laguntza eskeak eta zerbait saihesteko edo murrizteko estrategia gehiago darabiltzate.
|
|
Komunikazioaren testuinguru sozial eta kultural orokorraren barruan, hiztunari mezuak egokiro adierazteko modua ematen dioten ezagutzak, hizkuntzaren erabilera desberdinei lotutako faktore pragmatikoen arabera. Aldagai soziokultural garrantzitsuenak 4 kategoriatan banatu
|
dituzte
: faktore sozial kontestualak, egokitasun estilistikoaren faktoreak, faktore kulturalak eta hitzezkoak ez diren faktore komunikatiboak.
|
|
Estrategia gaitasuna. Komunikazio estrategien ezagutza eta estrategia horien erabilera kokatu
|
dituzte
gaitasun honetan. Helburu pedagogikoei begira egindako eredu honetan, komunikazio estrategiak hobetsi dituzte, horiexek baitira modu esplizituenean deskribatu direnak eta horiek ikusten baitituzte garrantzitsuenak hizkuntzaren erabileran eta irakaskuntza komunikatiboan.
|
|
Komunikazio estrategien ezagutza eta estrategia horien erabilera kokatu dituzte gaitasun honetan. Helburu pedagogikoei begira egindako eredu honetan, komunikazio estrategiak hobetsi
|
dituzte
, horiexek baitira modu esplizituenean deskribatu direnak eta horiek ikusten baitituzte garrantzitsuenak hizkuntzaren erabileran eta irakaskuntza komunikatiboan.
|
|
Hainbat autorek, banaketa honetatik abiatuta, parte hartzea bilatzeko dauden interesen araberako sailkapenak proposatu
|
dituzte
; zentzu horretan, azpian aurkezten den taulan lau mailako banaketa egiten da: nominal edo funtzionala, instrumentala, ordezkatzailea edo galdeketazkoa, eta eraldatzailea.
|
|
Modu nominalean parte hartzea proposatzen duten instituzioen helburua politika baten edo bere lanaren legitimazioa lortzea da, eta objektu diren parte hartzaileen interesa zerrendetan agertzea baino ez da. Modu instrumentalean ere, lehenengo pausoak, gehienetan, instituzioek ematen
|
dituzte
beren ekintzen edo programen eraginkortasunak behar duelako, neurri batean edo bestean, beren zerbitzuak jasotzen dituztenen partaidetza. Kasu horretan, parte hartzaileak eraginkortasuna lortzeko bitartekoak dira, baina beraiek programa publikoaren zerbitzu horren onuraren truke egiten dute.
|
|
Zentzu berdinean Mohan eta Stokke autoreek (2000) enpoderamendu kontzeptuaren bi erabilera mota aurkezten
|
dituzte
. Egungo ikuspegi neoliberal batetik, goitik beherako estrategia batez hitz egin daiteke, instituzioak eraginkorragoak izan daitezen aurrez definituta dauden jende talde konkretuak garapen prozesuan barneratzen direlarik.
|
|
v. Ko kudeaketa. Parte hartzaileek ez soilik erabakian, baizik eta kudeaketan eta inplementazioan ere ardurak
|
dituzte
.
|
|
Inguru honetako estatuek, Elizaren tradizio onomastikoari jarraituz, gizonezkoen eta emakumezkoen izenak legez bereizi
|
dituzte
. Generoen arteko nahasketa ekidin behar da.
|
|
Azken lan hori egiteko tradizioari eutsi omen diote: gizon izenak dira o atzizkiaz bukatutakoak, emakume izenak amaieran a dutenak (Eneko/ Oneka, Otsando/ Otsanda...), edota tradizioz ere gizonentzat soilik edo emakumeentzat soilik erabili diren izenak era horretan arautu
|
dituzte
. Horrez gain, aranatarren (n) e ospetsua jaso dute izen femeninoentzat (Ane, Julene...).
|
|
«Herriaren interes biziarengatik, euskal izendegi batzuk argitaratu dira azken urteotan. Baliteke egileek borondate ona izatea, baina maiz zentzugabeko izenak hedatu
|
dituzte
zoritxarrez, hala nola Jose M. Bereciartuaren Catalogo de Nombres Vascos deritzanean (1977) ageri den Eztizen, gaztelaniazko. Dulce Nombre (de Maria), delakoaren balizko ordaina, euskal hitz ordenari muzin izenik (izatekotan:
|
|
Euskal izenek joera orokorren, eskakizun psikosozialak? ondo betetzen
|
dituzte
: estetikoki erakargarriak dira, inpaktu eta inbertsio arteko harreman, erosoa?
|
|
Habitusak, beraz, jendarteko harremanetan, egituratutako egiturak? dira (sentitzeko, pentsatzeko eta jarduteko egiturak), nork bere eginez gero, haren sentiera, pentsaera eta jarduera egituratuko
|
dituzte
, alegia,, egitura egituratzaileak, izango dira (Bourdieu, 1980:
|
|
kategoria arteko bereizketaren bila ari direnentzat, kategoria batetik besteetara hedatu den izenak ez du bereizgarritasun nahikorik (alegia, Nerea edo Ainhoa zenbat eta hedatuago Euskal Herritik kanpo, orduan eta euskal kategoria bereizteko indar gutxiago), bereizgarritasunari eusteko izen, endemikoagoak? bilatuko
|
dituzte
, eta ondorioz, kategoria barruan izen berriak agertuko dira eta izenak ugariagoak izango. Labur esanda, izen, prototipikoagoak?
|
|
Alegia, pentsa dezakete euren burua eraiki dutela euren baitatik, euren oldez eta gogo hutsez. Ahaztu ahal
|
dituzte
aurretiaz jokoan ari ziren indarrak, subjektu bilakatuko zen ekintza ildoaren sortzaileak: aurre egitura eta aurre atondura naturalak eta kulturalak, diskurtsiboak eta materialak.
|
|
Hala ere, jendarteko sistemak arau bakar baten inguruan eraikitzen ez direnez, ez dago ekintza logika bakarra eta subjektuek hainbat eta hainbat logika ezberdin kudeatu behar
|
dituzte
. Horrexegatik ezin da inor haren rolekin berdindu, ezta haren norberatasuna gizarteratze prozesuetara murriztu ere.
|
|
kolonizatu (nahi) duen eguneroko bizimoduan, autonomia guneak? sortzen
|
dituzte
(Dobré, 2002: 311).
|
|
Elkarrizketatu ditugun pertsonek eurek hautatutako izena jartzeko orduan mugak, eragozpenak eta murrizketak topatu
|
dituzte
. Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio.
|
|
Erakundeek sinesmen hori jaso dute araudietan: pertsonaren jendarteko izaerari kalte egin diezaioketen izenak debekatu egin
|
dituzte
, pertsona arteko harremanetan erabiliko den, aurpegimarkak, nolakoa behar duen arautu egin dute...
|
|
nolakoa behar duen arautu egin dute... Egia esan, arau horiek ez dute herri erabilera zedarritzen, baina elkarrekintza publikoak eta ofizialak indar betean arautzen
|
dituzte
.
|
|
Erdal izenak argi eta garbi ordezkatu
|
dituzte
euskal izenek. Horrela jarraituz gero, erabat hegemonikoak izango dira.
|
|
Ezin ahaztu ikerketa haietan Mauss (1960), Evans Pritchard (1971) edo Lévi Strauss (1964). Lan horiek izendatze praktiken eta pertsonaren talde barneko estatusaren arteko loturak aski ikertu
|
dituzte
; batez ere, izendatzearen eta pasaera erritualen artekoak (jaiotzak, helduarora pasatzeko erritualek, talde bereizi batera sartzeko errituek, ezkontzek, heriotzak berak ere, guztiek dute bataio bereizgarri bat lagun). Bestalde, izendatzea eta izendatzen duen subjektua botere harremanen eta jendarteko hierarkien erakusle dira:
|
|
Baina aldi berean, izen batzuk hautatuz eta erabiliz, bestetzuk ahaztuz eta zokoratuz, jendeak jendartea egituratzen du, hau da, izendatzea jendartea egituratzeko jarduera bihurtzen du. Horrez gain, izendatze praktikek gizarte taldeen arteko bereizketak eta aldeak indartzen
|
dituzte
. Bourdieu k azaldu legez, talde horiek, zeinek bere habitusari jarraituz, interpretazio kode eta irizpide ezberdinak erabiliz, balio?
|
|
Bourdieu k azaldu legez, talde horiek, zeinek bere habitusari jarraituz, interpretazio kode eta irizpide ezberdinak erabiliz, balio? ezberdinak onesten
|
dituzte
. Ezin dugu ahaztu baliodun habitusa lortzea, alegia, kapitala lortzea, eremuaren menderakuntza egiturek zedarritzen dutela.
|
|
Hain zuzen, Septentrio ko zati batzuek Uliseoren abenturak aipatzen
|
dituzte
(adibidez Myrra ko arriskuak, 58 or.), eta gogoan dugu hemen Odisea k sinbolizatzen zuena Mallarmé rentzat: etengabeko espedizioa, jatorrizko aberri galduari buruzko itzultzea duelarik helburu eta Zentzu, bidaia berez burutugabea delarik, gizakume bakoitzak abiatzen duena antzinako belaunaldiak baino urrunago joanen delako esperantzarekin.
|
|
«Lamaline» portu horren gaurko izena da; urrunago, portu berarentzat, bi toponimo ezarriak dira bata bestearen ondoan: «Carruge» eta «La Conche»; oraindik urrunago, huts toponimikoak errealki emanak izan zitezkeen izenek osatzen
|
dituzte
, erran nahi baita benetan errealtzat irakurri behar direla, Mentura ahal bezain menperatu batean hautatuak izan baitira: «Portuchoa», besteak beste.
|
|
Denbora mugek edozein irrati programaziotako saioen iraupena eta edukien egitura eta antolamendua baldintzatzen
|
dituzte
. Nahitaez, irrati hertziarrean denbora lineala izan behar da eta edukiak behin barreiatuta desagertu egiten dira.
|
|
Azken bi hamarkadetako irrati munduko aldaketek egitura orokorraren kontzeptu klasikoa eraldatu dute eta programazio orokorraren hiru aldaera sortu
|
dituzte
(Cebrián Herreros, 1995; Martí, 2004): mosaiko erakoa, bloke formakoa, eta, jarraitutasuneko azpieredua.
|
|
Irratiek entzuleen ezaugarrien araberako edukiak sortzen
|
dituzte
programazioak ahalik eta eraginkorrenak izateko bai publizitate errentagarritasunaren aldetik bai entzuleria poltsa handitzeko. Hartzaileak dira kate eta irrati publiko zein pribatuetako publizitate eta edukien azken helburua.
|
|
Internet bidezko irratia ohiko programazioaren eta eduki eta zerbitzu gehigarrien artean kokatzen da, ugaritasun testuinguru bati hasiera emanez. Aurrerago ikusiko dugunez, irratiek mekanismo interaktibo ugari jartzen
|
dituzte
erabiltzaileen esku berauen parte hartze aktiboa bultzatzeko eta edukien barrunbeetan zehar nabiga dezaten.
|
|
Los 40 Principales ek produktu material eta ez material ugari eskaintzen ditu. Sarritan, irrati kateek akordioak izaten
|
dituzte
beste enpresa batzuekin salmentak kudeatzeko. Vueling, Tic Tac Tiket, etab.?.
|
|
Errepublikanoen orde hautatu
|
dituzte
gizon zuzenak, bakhezkoak, langilea lagunduko dutenak eta guziz gainetik herriaren zoriona eginen dutenak.
|
|
Goienetxeren 1895eko azken agerpenean, abenduko erdi aldean Eskualduna astekariak berriro gogoratzen dizkigu «zer gudukak dituen Donibaneko herriko kontseilu churiak, zortzi urthe hautan, Errepublikaren kargudunekin: dela prefet, suprefet edo horiek idurikilakoekin»61 Kontua da «duela zombeit egun oraino itsuskeria batzu egin
|
dituzte
jaun horiek, lege guzien kontra, nahiz bentzutu gure kontseilua, eta partikulazki ororen buruzagi: Murde Goyeneche, medikua eta hauzapeza».
|
|
Badakizue ere zer abantail handiak gure syndicat agricole deitzen den konfardien medioz onesten ditugun ongarri edo ongailuen izaiteko. Ongarri berri horiek gure errekolta edo uzta suerte guziak emendatu
|
dituzte
.
|
|
Zonbeit tratulari hoietarik biltzen dire elgarretara eta batere acholarik gabe, erregu bat ogi guzien artean ez dutelarik, hamar eta ehun mila zaku bihien gainean egiten
|
dituzte
tratuak; beren gisako kurtsa emaiten dutelarik. Gazetetan emaiten da, bertze lagun batzuk, esku azpiz, erosten dituzte merke eta beharra heldu denean khario saltzen.
|
|
Zonbeit tratulari hoietarik biltzen dire elgarretara eta batere acholarik gabe, erregu bat ogi guzien artean ez dutelarik, hamar eta ehun mila zaku bihien gainean egiten dituzte tratuak; beren gisako kurtsa emaiten dutelarik. Gazetetan emaiten da, bertze lagun batzuk, esku azpiz, erosten
|
dituzte
merke eta beharra heldu denean khario saltzen. Bainan laborariak ongi nekhatu ondoan emaiten du kasik urririk, bere buruan ezin sar araziz, horren guti ogi delarik, nola horren guti egin dezaken.
|
|
Hortako behar dire laborari konfardia azkarrak, klabertzat eman gizon fierrak, oihu gora egin dezaketenak eta erran gobernamenduari: . Laborariek, zuzen den bezala, beren lanetik nahi dute bizi, nahi
|
dituzte
beren errekoltak ongi saldu; aski hola tratulariez, zoinak bizi eta aberasten baitire hekien gostuz. Aseak gare hitz eder efetu gabekoez.
|
|
Gizonek ere, nola arthaldeek behar
|
dituzte
beren gisako zakhur fierrak beren buruen eta intresen begiratzeko, entzun gabe otso maltzurren elhe enganagarriak.
|
|
Goiko helburuok arrakastaz erdiesteko, nahitaezkoa da liderrek argi jakitea ezagutza aktiboak non dauden eta nondik eskura litezkeen, hots, liderrek ezagutzaren iturrien berri zehatza izan behar dute eta, jakina, gainerako pertsonak iturri horietarantz zuzen gidatu behar
|
dituzte
. Ezagutzaren iturri horiek enpresa barrukoak nahiz kanpokoak izan litezke (ikus 10 taula).
|
|
Nolanahi ere, eta kontuak kontu, etorkizuneko enpresek egokiro bete
|
dituzte
bai rol berritzaile enpresariala, bai rol zuzendari exekutiboa eta bai lidergoaren rola ere, ondorengo bost elementuak sustatu nahirik (ikus 4 taulako izarraren bost erpinak):
|
|
negozio eskolak, guruak, aditu akademikoak, aholkularitza enpresak, argitaletxeak (management liburuak, aldizkariak, egunkariak, etab.) eta antzeko beste erakunde batzuk. Horiek guztiek jakintza sortzeko ekimenak antolatzen
|
dituzte
enpresa zuzendari, hezitzaile eta aholkularien lanari begira (Clark, 2004).
|
|
Produktuen bizi zikloen ereduak bezala, enpresa kudeaketako modek lau fase
|
dituzte
: sarrera edo abiada, hazkunde esponentziala, egonkortasuna edo helduaroa, eta, behin saturatu ondoren, gainbehera.
|
|
Zuzendari horiek, Albizu eta Olazaran (2003) irakasleek nabarmendu bezala, inguruan gero eta eskari zorrotzagoak
|
dituzte
(eskari tekniko, ekonomiko eta sozialak) eta, ondorioz, aldaketa eta bereizketa prozesu etengabeetan murgilduta ibiltzen dira. Esan bezala, enpresa kudeaketarako tresnak eta ideiak zuzendarientzako egiten dira, eta, gogoratu zuzendari askok ez dutela trebakuntza espezifikorik enpresen zuzendaritzan eta kudeaketan.
|
|
Esan bezala, enpresa kudeaketarako tresnak eta ideiak zuzendarientzako egiten dira, eta, gogoratu zuzendari askok ez dutela trebakuntza espezifikorik enpresen zuzendaritzan eta kudeaketan. Horregatik, eguneroko lanerako kudeaketa tresnak eta ideiak behar
|
dituzte
, oso garrantzitsuak izan baitaitezke zuzendaritza eraginkorragoa eta lehiatzeko ahalmen handiagoa izan ditzaten. Ordea, kudeaketarako jakintza sortzaile nagusiek kudeaketa kontzeptu berriak sortzeko eta saltzeko dauzkaten interes komertzialak edo legitimitate kognitibo eta soziala direla-eta, askotan, Albizu eta Olazaranek dioten bezala, «agintzak eta errealitatea ez datoz bat, ezta ideien formulazio orokorra eta enpresa eta erakundeetan egiten den benetako ezarpena» (Albizu eta Olazaran, 2003).
|
|
Nire iritziz, kalitateari lotutako tresna eta teknika batzuek goraldi eta beheraldi nabarmenak izan
|
dituzte
, aipatu modekin argi eta garbi erlazionatu daitezkeenak. Kalitate zirkuluek, adibidez, oihartzun handia izan zuten laurogeiko hamarkadaren erdialde eta bukaera aldera; gaur egun ez dira aintzat hartzen, baina, kalitatea hobetzeko taldeak ez al dira, hein handi batean, kalitate zirkuluak?
|
|
Hala eta guztiz, ikuspegiak sona izaten jarraitzen du: mundu osoan gero eta gehiago dira erabateko kalitate kudeaketa saritzen duten sistemak, autoebaluazioaren sari entzutetsuenek sustatutako ereduetara behin eta berriz jotzen da, kalitate kudeaketan formatzeko eskaria ez da eten eta aholkulari eta autoreek metodologia eta ideia ugari asmatzen
|
dituzte
. Dena den, modei jarraitzeko joera duten zenbait kolektibotan (Administrazio Publikoko zuzendaritza eta erabaki organoetan, adibidez) kontzeptu berriak ari dira sartzen (Sei Sigma bera, esaterako) eta erabateko kalitate kudeaketari ospea kendu diote.
|
|
ez zuen lagundu Euskal Arma daren eraginkortasunean. Zer esan arma askoren kalitate kaskarrari buruz? 38 Borroken deskribapenek disparatu ezin zuten metrailadore edota kanoiei buruzko aipamen ugari
|
dituzte
, baita tiroen norabidea neurtzeko tresnarik ez zuten morteroen ingurukoak. Munizioa ez zen izan hasieran, beste une batzuetan bezala, arazoa Legutioko erasotzaileentzat; bai, ordea, defendatzaileentzat zenbait momentutan.
|
|
Erasoa hasi eta berehala jaso zuten laguntza bigarren mailan azaltzen da, ez zuten azpimarratzen, besteak beste, hegazkinen babesa eta bitxikeria moduan, bajak zenbatzean kontaketa berezia egiten dute, hots, errepublikazaleeen bajen berri ematean denak (sektore osoa) hartzen
|
dituzte
kontura, 4.500 inguru. Matxinatuenak kontatzean, aldiz, Legutiokoak bertakoak bakarrik aipatzen dituzte, 255 Jarrera hori are nabarmenagoa da Legutioko erasoaldia zeharka aztertzen duten egileen kasuan2.
|
|
Erasoa hasi eta berehala jaso zuten laguntza bigarren mailan azaltzen da, ez zuten azpimarratzen, besteak beste, hegazkinen babesa eta bitxikeria moduan, bajak zenbatzean kontaketa berezia egiten dute, hots, errepublikazaleeen bajen berri ematean denak (sektore osoa) hartzen dituzte kontura, 4.500 inguru. Matxinatuenak kontatzean, aldiz, Legutiokoak bertakoak bakarrik aipatzen
|
dituzte
, 255 Jarrera hori are nabarmenagoa da Legutioko erasoaldia zeharka aztertzen duten egileen kasuan2.
|
|
Gerra Zibilak Araban izandako bilakaerari buruzko ikerketek bi aldi desberdin izan
|
dituzte
. Lehena 1986 inguruan, 50 urteurrenarekin batera, matxinatuen lehen mugimenduak eta erakunde publikoen antolaketa aztertzera zuzendu ziren (Rivera, 1988 eta Ugarte, 1990).
|
|
Baina gainera, lurzoru marroi hauek eskainitako azalerak hiritarren etxebizitza beharrak asetzeko ez erabiltzeaz gain, benetan gauzatu diren proiektuek, eta, oro har, hiri politika berriek, gentrifikazio prozesuak jarri
|
dituzte
martxan (Vicario eta Manuel, 2003). Gentrifikazio prozesuak zona deprimituetan gertatutako errehabilitazio errresidentzialaren eskutik etortzen dira baina ez errehabilitazioaren ondorio isolatu moduan, baizik eta hiriaren berregituratze prozesu zabalago baten ondorio gisa.
|
|
18 Hain zuzen ere, baldintza txarretan zeuden eraikinak bota ostean, bertan bizi ziren familia asko Miribila auzora eraman
|
dituzte
, Bilbao la Viejatik gora, babestutako etxebizitzak eraikitzen ari diren auzune berri horretara alegia.
|
|
Zenbait autorek (Gallent, 2001), etxebizitza eta jasangarritasunari buruz hitz egitean, aipatu hiru dimentsioez gain beste bi kontsideratzen
|
dituzte
: aspektu politikoak eta aspektu kulturalak.
|
|
Energiaren kontsumoari helduz, hiri eredu estentsiboetan, etxea lana etxea bidaiek, aisialdikoek eta beste joan etorri guztiek energia behar handiak sortzen
|
dituzte
. Batetik, hiriek edo auzuneek azalera handiak okupatzen dituztenez, zerbitzuak, lantegiak, etab., urruti?
|
|
Horretaz gain, euskarazko jardunean antzeman daiteke aldaketa. Hiztun gazteek helduek darabilten kontzeptuak galtzen
|
dituzte
maiz edo une batetik aurrera ez dute ezagutzen arrazoi berengatik.
|
|
Datu honek Bolibarko lexikoa egoera onean dagoela adierazten du. Gazteek nagusiek darabiltzaten hitzak ezagutu eta erabiltzen
|
dituzte
.
|
|
Kasu batzuetan erantzun bat baino gehiago jaso da, kontzeptu bakoitza adierazteko hainbat hitz eman
|
dituzte
, bai gazteak, bai helduak:
|
|
–Zenbait mailegutako hitzek morfema mugan aldaerak izaten
|
dituzte
, batez ere mugagabean: enbut/ enbudo.
|
|
Kasu batzuetan erantzun bat baino gehiago jaso da; kontzeptu bat adierazteko hainbat hitz esan
|
dituzte
, bai gazteak, bai helduak:
|
|
Gizarte batean bizikide diren hizkuntza beraren forma estandarra eta dialektoak batak bestearekin dituen harremanek eragin linguistikoak izaten
|
dituzte
norabide batean edo bestean, edota bi norabideetan. Biak (euskalkiak alde batetik, estandarra bestetik) bizirik ditugunez eta biez baliatu behar garenez, jakin genuke noiz erabili bata eta noiz bestea, inportantea da euskalkien erabilera arrazoitu eta mugatzea, bakoitzak bere tokia izan behar baitu.
|
|
Bikotekiderik ez, baina seme alabak dituzten emakume etorkinen kasuan, seme alaba horiek familiaren ardurapean utzi ohi
|
dituzte
; kasu gehienetan amaren aldeko amona izaten da zaintzailea. Gehienetan, hona etorri den emakumearen egoera egonkortzen den neurrian, joera izaten da familia berriz ere elkartzen saiatzea, nahiz eta zailtasunez betetako bidea izaten den.
|
|
harrera toki bat izatea, oinarrizko beharrak aseta edukitzea, oinarrizko informazioa eskuratzea eta, gainera, horrelako egoeran hain beharrezkoa den familiaren babesa eta laguntza jasotzea. Dena den desberdintasun esanguratsuak ikus daitezke jatorrizko herrialdearen arabera; alde batetik Latinoamerikako% 74k eta Magrebeko% 64k senitartekoak
|
dituzte
ondoan, eta beste aldetik, Ekialdeko Europako% 26,3k, X2 (14)= 38,95; p= 0,000.
|
|
Gehienetan, 3 taulan ikus dezakegun bezala, migrazio prozesuaz eta hona egokitzeko prozesuaz egiten duten balantzea positiboa da eta hartutako erabakiarekin harro daudela ikusten da. Helburu gutxi batzuk lortu dituztela pentsatu arren, haien estres maila gehiegizkoa ez dela deritzote eta eskerrak ematen
|
dituzte
emigratzeko aukera izateagatik. Oro har, jomuga den gizartean gaur egun emakumeek duten egoera, ekarri zituzten aurreikuspenekin konparatuta, berdina edo hobea da.
|
|
Baina, pertsona guztiek ez
|
dituzte
aukera berdinak beren herrialdeetatik ateratzeko eta migrazio prozesu bati ekiteko. Ekialdeko europarrek eta latinoamerikarrek, Magrebeko emakumeek baino esker gehiago adierazten dute aukera hau izateagatik, F (2,192)= 3,40; p= 0,035 Antzekoa jazotzen da gaur egun duten satisfazio mailarekin, magrebtarrek satisfazio txikiena adierazten dute, eta latinoamerikarrek, berriz, handiena, F (2,132)= 6,85; p= 0,001.
|
|
Lehenengo kontzeptuarekin ikusarazi nahi du, bai gizonek eta bai emakumeek, familiaren iraupena segurtatzen dutela, eta horren ondorioz, edozein pertsona izan daitekeela hautagai etorkina izateko eta taldearen beharrak asebetetzeko. Bestaldetik gizarte sareak jatorrizko herrialdean dauden pertsona ezagunek eta jomuga den gizartean daudenek osatzen
|
dituzte
, eta etorkinek duten babesa irudikatzen dute. Talde horien laguntza eta ezaugarriak erabakigarriak izaten dira etorkin bihurtzen den gizona edo emakumea aukeratzeko.
|
|
Argi dago pertsonen ibilbideak paregabeak direla, eta kultur jatorriak neurri batean bideratzen dituela emakumeek eta gizonek gizarte berrian dituzten ardurak eta eskakizunak (Gregorio eta Ramírez, 2000). Hala eta guztiz ere, oro har, emakumeek estresore gehiago jasaten
|
dituzte
(Achotegui, 2002), haien osasun mentala okerragoa da (Elgorriaga, Martínez Taboada, Arnoso eta Otero, 2007; Navarro eta Morales,
|
|
familiaren zailtasunei eta deserrotze sozial eta afektiboari (Mogollón eta Vázquez, 2006). Dena den, kulturaren arabera eskakizunok aldatzen dira eta lehen ikusi dugun bezala, latinoamerikarrek bai jatorrian bai bertako gizartean Magrebekoek baino betebehar gehiago
|
dituzte
(Gregorio eta Ramirez, 2000).
|
|
Historikoki, ikuspuntu maskulinoa nagusi izan da bai migrazioei bai osasunari buruzko ikerketak egin direnean. Oro har, osasuna lantzen duten azterlanek, batez ere inkestekin eginak daudenek, gizonen osasuna bakarrik azaltzen duten aldagaiak kontuan hartu
|
dituzte
, alde batera utziz edo garrantzi gutxi emanez emakumeena ulertzeko balio duten faktoreei (Rohlfs et al., 2000). Gaur egun, nahiz eta ikerlan askok jakinarazi duten gizonen eta emakumeen osasun mentala esplikatzeko aldagai desberdinak kontuan hartu behar direla, oraindik ere, ikertzaile askok ugalketa funtzioetan indarra jartzen dute, eta bizi estiloak eta familiaren zainketa alde batera utzi.
|
|
Gure gizartean, emakume etorkinak medikuarenera joaten direnean, estresarekin, antsietatearekin eta somatizazioarekin erlazionatuta dauden eskaerak edo arazoak izaten
|
dituzte
(Achotegui, 2002; Bermúdez, 2004; Herrero, 2001; Tizón, 1992).
|
|
Bestetik, osasun mentala aztertzen denean desberdintasun esanguratsuak ikus daitezke depresio sintometan, X2 (2)= 9,37; p= 0,009, Magrebeko emakumeen% 58,3k, latinoamerikarren% 43,5ek eta Ekialdeko europarren% 14,3k sentitzen
|
dituzte
. Beste bi arloetan emaitzak berdinak dira hiru jatorrietako taldeetan,% 45ek sintoma somatikoak azaltzen ditu eta% 56,8k antsietate sintomak.
|