|
2004
|
|
|
Bertan denetarik dago, eta ez belarra eta lorea bakarrik. Fruta arbolek, esaterako, lerroak eta lerroak hartzen
|
dituzte
, eta mojek marmeladak egiteko erabiltzen dituzten muxika, aran eta gereziak ernatzen dira beraietan. Oilategiak ere badaude, eta baita ukuiluak ere, ukuilu berezi eta ederrak; bereziena eta ederrena nirea dela, noski.
|
|
|
—Zergatik bereizten gaituzte? Zergatik egiten
|
dituzte
bi talde banketea den bakoitzean?
|
|
|
Ukuiluko behiek, eta areago granja edo herri handietan bizi direnek, mila gauza desberdin dauzkate egiteko eta ikusteko: batean, kamioi berrian eramango
|
dituzte
; bestean, musika ezezaguna jarriko diete; hurrengoan, pentsu bitxiren bat emango die ugazabak. Eta beti bisitak, eta beti behi berriak, toki eta nazio guztietakoak, eta abar eta abar.
|
|
|
Nik ikusitako La Vache qui Rit hura ez zen egiazko behia, baizik eta haluzinazio baten ondorio. Sahara, Gobi eta beste desertuetako behi edo gameluek espejismoak ikusten dituzten bezala, eta espejismoetan beraiek gehiena desio dutena, ur putzua edo palmondoen itzala, Bakardade bezalako desertuetan ibiltzen diren izakiek lagunak ikusten
|
dituzte
. Horixe gertatu zitzaidan niri arrats hartan:
|
|
|
—Eta nire galdera hau da —atera zen bat batean La Vache, behin ere baino esnatuago— Zergatik ez
|
dituzte
harrapatzen. Zergatik ez ditu Eztenas, edo Antiaju Berde edo dena delako horrek Balantzategikoak harrapatzen?
|
|
|
Baina galdera lehengoa da. Zergatik ez
|
dituzte
harrapatzen. Hor daude hortzaundiak beren katalexuarekin, egun osoan bazterrak miatzen, haran honetako mugimendu ttikiena ere zaintzen... eta halere, heltzen da halako gau bat, jaisten dira mendikoak beren zaldiekin, kargatzen dituzte jan zakuak, eta agur, beste sikario horiek ezta ideiarik ere.
|
|
|
Zergatik ez dituzte harrapatzen? Hor daude hortzaundiak beren katalexuarekin, egun osoan bazterrak miatzen, haran honetako mugimendu ttikiena ere zaintzen... eta halere, heltzen da halako gau bat, jaisten dira mendikoak beren zaldiekin, kargatzen
|
dituzte
jan zakuak, eta agur, beste sikario horiek ezta ideiarik ere.
|
|
|
—Enboskada! —esan zidan La Vachek isilik— Harrapatu egingo
|
dituzte
mendikoak! Esan nizun Balantzategin tiroak entzun behar genituela.
|
|
2010
|
|
|
Bi jarrera kontrajarri hauek mailak
|
dituzte
, hala ere. Perfekzionismoak eduki trinkoak izan ditzake (demagun, Erdi Aroko kristautasunarenak bezalakoxeak) ala, bestela, balore arin eta guztientzat onargarriak bultza ditzake (autonomia moral hutsa indartzen dutenak, esaterako).
|
|
|
Biek ala biek objekzio bertsuak jaso ahal
|
dituzte
, ordea. Akordio politikoa errazteko egindako ahalegin hauek guztiek baldintza bat eskatzen dute:
|
|
|
Urteak pasatu eta gero, lehen migratzaileen ondorengoak ez dira gizarte berrietako partaide integratuak sentitzen. Beltzek, magrebiarrek edo asiarrek nahimen berezituak gorpuztu
|
dituzte
mendebaldeko gizarteetan eta ez dute bat egin bertako gizartekideekin, ez politika migratzaileek nahi duten heinean, bederen. Gehienetan azkenok asimilazio saio hutsak izan dira, hau da, mendebaldeko kultura dagoenean besarkatzeko saioak.
|
|
|
Minoriek diskriminazioaren kontzientzia hartzen dutenean, indar guztia jartzen dute bere identitatearen defentsan. Borroka homosexuala, feminismoak, minoria arrazialak, nazio minorizatuen eskariak... honelako mugimendu sozialek ekarri
|
dituzte
langilearen mugimenduaz geroztik aldaketa sozialik handienak. Orain, eta hemendik aurrera gero eta gehiago, etorkinen oinordekoen aldarrikapenak ugaritu egingo dira eta horiei irteera egokia ematea izango da erronka.
|
|
|
Giza eskubideak dira, nolabait esateko, teoria metafisiko eta erlijioso guztien arteko balizko akordiorako edukia, baina uste baino arazo gehiago erakusten
|
dituzte
. Garrantzitsuena, noski, zera da, eskuarki nahikari etiko hutsean geratzen direla; han eta hemen, errespetatuak direla esan arren, zanpatuak direlako.
|
|
|
Estatu nazionalek, ordea, badute abantaila bat, Walzerren ustetan: biztanleen artean identitate diferentzia gutxiago onartu arren, talde barneko disidentzia babestu egiten
|
dituzte
hiritartasun komunaren izenean. Esan nahi baita, konfederazioak barne kohesio handia eskatzen duen bezala, estatu nazionalak talde nazionalen barnean errazago onartzen du disidentzia.
|
|
|
Gaur egungo gizarte ñabarraren aurrean gizakiok jarrera anitzak erakusten ditugu, denak sentimendu sinpleekin lotutakoak. Ohitura, erlijio, pentsakera, janzkera, iritzi, apeta edo bizimodu diferenteek jokamolde berriak eragiten
|
dituzte
erantzun moduan. Guztiok oinarri psikologiko sinplea dute:
|
|
|
Erlijio, ohitura, pentsamolde eta kultura aniztasuna beti izan den arren, gutxitan egon dira espazio berbera betetzen. Mendeetako mugimendu migratzaileek, behartuak gehienak (kolonizazioa, esklabismoa, gerretatiko ihesa, gosea...), gizarte ñabarrak sortu
|
dituzte
, eta bizikidetzari molde berrietan gauzatzea tokatu zaio.
|
|
|
Kultur aniztasunak dakartzan joerek ohituretan, janarietan, janzkeretan edo eguneroko bizimoduan arazoak sor litzakete, baina ez beste edozein gizataldek sortzen dituenak baino gehiago, esaterako, gazteen eta edadetuen artekoek baino gehiago. Askotan diferentzia arruntenek eragin soziologiko handiagoak
|
dituzte
beste ezaugarri sonatu batzuek baino. Dena den, pluralismoaren auzian hainbat giza talderen ardatz nagusiak... bereziak dira, eta gorabehera berriak sortzen dituzte.
|
|
|
Askotan diferentzia arruntenek eragin soziologiko handiagoak dituzte beste ezaugarri sonatu batzuek baino. Dena den, pluralismoaren auzian hainbat giza talderen ardatz nagusiak... bereziak dira, eta gorabehera berriak sortzen
|
dituzte
.
|
|
|
Kantek gizakiaren autonomiatik ekitea eskatzen du, eta Millek indibidualitate indartsu batetik. Bi definizio hauek hainbat erlijio edo teoria filosofiko kanpoan uzten
|
dituzte
. Zaila litzateke, beraz, teoria horietatik ateratako antolaketa politikoan adostasuna erdiestea.
|
|
|
Gezurrari bekatu edo delitu deitzen zaionean, zigorra eransten zaie gezurgileei, indeferentziatik bazterketara edo suntsiketara igarotzen delarik. Herese, gaixo, bekatari, traidore, delinkuente, drogazale, faxista, terrorista... izendapen asko jaso
|
dituzte
egiak markatzen duen arautik kanpo geratzen direnek. Sorginkeriaren jazarpena, eromenaren interpretazio foucaultiarra edota berariazko legeria politikoak disidentzia trataeraren adibideetako batzuk dira.
|
|
|
Rawlsek moral normatiboan sinesten du, eta eszeptizismoak eta postmodernitateak ez dute honelako moralik bideratzen. Biek jarrera filosofiko osoak islatzen
|
dituzte
, hau da, teoria metafisikoak dira, eta egia erabiltzen dute kategoria bezala, egiarik ez dagoela edo bakarra ez dagoela adierazteko bada ere.
|
|
|
" Egoera hobetzeko esperantzarekin hona datozen etorkin euskal nafarretariko batzuk abaildu egiten dira lanaren dorpeaz, eta, euren zoritxarrean, begiak itzultzen
|
dituzte
une malerus batean abandonatu zuten urruneko lurraldera; amultsuki gogoratzen dituzte han utzitako aita, ama eta anai arrebak, berauek baitira munduko bakarrak haien zorte negargarriaz ardura daitezkeenak eta zeintzuengandik jaso baititzakete premiazko arta eta zaintza.
|
|
|
" Egoera hobetzeko esperantzarekin hona datozen etorkin euskal nafarretariko batzuk abaildu egiten dira lanaren dorpeaz, eta, euren zoritxarrean, begiak itzultzen dituzte une malerus batean abandonatu zuten urruneko lurraldera; amultsuki gogoratzen
|
dituzte
han utzitako aita, ama eta anai arrebak, berauek baitira munduko bakarrak haien zorte negargarriaz ardura daitezkeenak eta zeintzuengandik jaso baititzakete premiazko arta eta zaintza.
|
|
|
Egoera horrela, horrelakoxea izaten baita, zein babes, zein sokorri nahi dute sorterrian topatu? Uste al dute, bada, ama, aita edota anai arrebak arduratuko direla, ez dituztela indiferentziaz hartuko edo, areago, gogoz kontra, eta horixe da arestian aipatu alde egoista, zeren eta gaixo horiek ahaztu egiten baitituzte edo ez
|
dituzte
ikusten euren presentziak familiari sortuko dizkion atsekabe eta buruhausteak.
|
|
|
Zeintzuk dira, baina, Darwinen ereduko osagaiak? Bost egitate eta hiru inferentzia aipatu ohi
|
dituzte
zenbait adituk. Bost egitate horiek nahikoa ezagunak ziren ordurako, eta izatez Alfred Wallacek erabili zituen ere Darwinek bezalaxe.
|
|
|
" Oso azpimarragarria den gertaera da hegazti talde jakin batzuk (eta behaketa hori beste animalia taldeetara heda daiteke) muga jakin batzuetan bilduta aurkitzen direla, eta bertan elkarren aldameneko hainbat espezie bizi dira, eta itxura osoz leku berberetan egiteko berberak betetzen
|
dituzte
; ostera, espezie horiek guztiz absenteak dira munduko beste gune batzuetan, non ederto bizi litezkeen, eta ez daude antzeko espezieez ordeztuta. Horrela, fasianidoen leinu oparo eta ikusgarria berrogei bat espeziez osotua da, denak elkarren oso antzekoak eta Tibeteko mendien inguruan banatuak, mundu osoko beste inon bizi ez direlarik.
|
|
|
Ezaugarri faboragarriek" aldeko" hautespena jasaten dutela esan ohi da, eta geroago eta ale gehiagok aurkeztuko
|
dituzte
populazio barruan. Egokitasun ebolutiboa handitu dezaketen ezaugarrien adibidea, kasurako, ugalkortasunaren emendioa izan daiteke.
|
|
|
Piramide moztuari begira gelditu ginen hirurok. " Gerran hildako guztien izenak jarriko balituzte, ondo legoke esan zuen Susanak— Baina alde batekoak bakarrik jarriko
|
dituzte
, eta hori nazkagarria da." Udako soineko bat zeraman, laranja kolorekoa; oinetan, apreta soil batzuk, kolore zurikoak. Bazirudien beste kezka batzuetako pertsona izan behar zuela, bere itxuraz arduratua soil soilik; baina, Martinek esan izango zukeen bezala," gerra galdutako pertsona" baten alaba zen, eta ez alferrik.
|
|
|
" Baina agian konponduko zaio arazoa. Frantzian ondo sendatzen omen
|
dituzte
konjuntibitis kroniko horiek. Bordeleko ospitalera deika ibili zen lehengoan, eta baietz esan zioten, operazio hori egiten zutela".
|
|
|
Gustatzen al zaizkizu sandwich bejetalak? Saltsa arrosarekin prestatzen
|
dituzte
sukaldean, oso goxoak dira."" Ez dut Gregoriok ekartzerik nahi, Teresa."" Ez litzateke gelara sartuko, David. Ate ondoan utziko luke bandexa.
|
|
|
Tabernan edaria hartu eta kanpora atera ginen Indi gaztainen azpian esertzera, Redin eta Cesarren garaietan bezala. " Noiz erretiratu behar
|
dituzte
marmol puska horiek?", esan zuen Agustinek bonbak txikitutako monumentuaren hondakinei begira. " Ez ditiztek erretiratuko berria eraiki arte.
|
|
|
gerran zeudela Estatu espainolarekin. Orain entzungo dituzuen errelatoek haietako hiru gazte hartzen
|
dituzte
aintzat. Zehatzago esatearren, gazte haiek Espainiako diktaduraren bukaeran pasa zituzten egun berezi batzuk".
|
|
|
Entzuleek asko txalotu
|
dituzte
Josebaren errelatoak. Bai aitorpenak, bai Toshirorena eta bai azkenekoa, elurrari buruzkoa.
|
|
|
" Arrazoi bereziren bat?"" Poliziak esan zuena. Ez dakit Errusian nola izango den, baina Espainian poliziek bi paper hartzen
|
dituzte
: batzuk" gaiztoak" dira, eta egurtu egiten zaituzte, eta besteak, berriz," zintzoak" dira eta ideia zitalak sartzen dizkizute buruan.
|
|
|
Un perro!/ O mejor un gato, que todavia es mas bajito!". Hesteak bota
|
dituzte
zaindariek, eta nik ere bai, nahiz eta txantxa niretzat berria ez izan. Joseba hegal handiko sonbreiru batekin atera da zaldien esparrutik.
|
|
|
Nik ez dut irten nahi, eta ate ondokoa naizenez ezin da inor irten, eta indarka hasi zaizkit. Maisuak beste autoan eraman
|
dituzte
, eta kanpoan daude zutik. Etorri da gizon haietako bat eta, bestaldeko leihatilatik, nik ikusi gabe, fusilaren muturrarekin kolpe izugarri bat eman dit saihetsean, ni baino gizon ahulago bat hantxe botata utziko zuena.
|
|
|
Lurrean etzanda gelditu naiz. Bost tiro entzun ditut segidan, oso behetik bota
|
dituzte
, baina ez didate eman. Arrastaka, harri handi baten atzean ezkutatu naiz.
|
|
|
Ni altxa egin naiz korrika jarraitzeko. Altxatzen ari naizela don Bernardino zerraldo erortzen ikusten dut herio marru izugarri bat emanez, eta segituan beste marru bat entzun dut, eta gero hirugarrena, hil
|
dituzte
don Mauricio eta don Miguel. Bihotz betean eman diete tiro hirurei.
|
|
|
Aprobatu orokorrak ematen
|
dituzte
."" Benetan, oso ondo informatuta zaude."" Genevieve berriz oso gaizki. Oso pozik dago bere semearekin.
|
|
|
" Ez dakit zergatik jartzen zaren horrela. Obabako umeek horrelako hogei hiltzen
|
dituzte
egunero balinezko eskopetekin."" Baina, nola liteke?" Ezin nuen gertatutakoa onartu. " Nola nahi duzu izatea?
|
|
|
Hori entzun dut."" Daukan gauzarik onena zapatak dira. Oso zapata politak egiten
|
dituzte
. Joaten naizenean hogei pare erosiko ditut.
|
|
|
Visaliara joaten naizenean, bertako mall batera edo musika erosten dudan dendara, etengabe entzuten ditut depress bezalako aditzak eta paranoic, neurotic, obsessive bezalako adjektiboak. Nornahiren ahotan sortzen dira, den denek erabiltzen
|
dituzte
hizketaldia intimitate kontuetara lerratzen den bezain azkar. Bada, Lubisi, Pantxori, Ubanberi, ez nien sekula halakorik entzun.
|
|
|
Talde hartako batzuk, Bikandi eta Isabel batez ere, ezagutzen ez nuen aberri batekoak zirela iruditu zitzaidan, eta aipa zitekeela haiei buruz ere L. P. Hartleyren esana: They do things differently there," beste modu batean egiten
|
dituzte
han gauzak". Lubisek, Ubanbek eta Obabako beste nekazariek" gezeta" edo" domentxa" esaten zuten bezala sagar bat hartuz, edo" mitxirrika"," inguma" tximeleta bati begira, Bikandi eta Isabelek" arazo nazionala"," herri kultura"," alienazioa" eta halako beste hainbat hitz tartekatzen zituzten beren mintzoan.
|
|
|
" Zer moduz daude euskal artzainak? Jarri al
|
dituzte
artaldeak babesean?" Mary Annen ahotsak garbi garbi gurutzatu zuen haria. Leihoaren beste aldean, urruti, ferry bat sumatu nuen uraren eta artean.
|
|
|
Bulegotik irtetean zehaztasunez gogoratu nuen Irantzuren ipurdiaren forma biluzia, kanpoko marra kurbo biak eta erdiko marra zuzen bertikala. Hiruren artean forma konbinaketa infinituak sortzen
|
dituzte
, ipurdi bakarra bezain anitza.
|
|
|
Itsaso, gaur ez dago pailazorik. Izebaren kontzertuan egon garen bitartean bota
|
dituzte
.
|
|
|
Hain zuzen ere, erretzen hasi ziren garaian. Orain lagun horiek hogeita hamar bat urte
|
dituzte
—nik bezala— eta gehienek jada utzi diote erretzeari, baina iruditzen zait lehen baino askoz gehiago hitz egiten dutela euskaraz. Hizkuntza nolabait berreskuratzen ari dira, zer esanik ez haien" kume" txikiekin hitz egiterakoan.
|
|
|
Pinudietan ezinezkoa da oinez sartzea, nahaspilatutako sasiz beterik daudelako. Halere basa pista ugarik zeharkatzen
|
dituzte
mendi maldak. Sekulako erripa pikuak igo eta jaisteko prest egonez gero, posible da mendi txango antzeko zerbait egitea.
|
|
|
Basora ailegatu aurretik, gurasoen auzo gainean badira oraindik baserri eta zelai gune batzuk, egun txalet modura erabiltzen badira ere. Inguru atseginean daude eta oso bista onak
|
dituzte
herri osoaren gainean, baina paseatzen ari denarentzat gero eta desatseginago egiten da horrenbeste hesi ikusi eta horrenbeste txakur zaunka entzun behar izatea. Bistan da hemen bizi direnak beldur ere bizi direla, kanpotarron beldur.
|
|
|
Horrela birziklatu dute zerrategi zaharra, beraz. Herriko autokarabana jabe gehienek hemen gordetzen
|
dituzte
ibilgailuak ordainduta, noskibaina kontua da atera nahiez gero aldez aurretik abisatu beharra daukatela, normalean gertatzen baita gizon honek maniobra pilo bat egin behar izatea lehen ilaratik atzerago aparkaturik dagoen edozein autokarabana ateratzeko, gehien gehienetan suertatzen zaion moduan.
|
|
|
Mordotxo bat. Astean zehar lanetik erraz libratzen diren Mar bezalako gurasoek zainduko
|
dituzte
umeak eta gainerakook asteburuan agertuko gara.
|
|
|
Izen bereko eliza gotikoak dorre zut ederra erakusten du eta afrikarrek dorrearen inguruan jartzen
|
dituzte
haien salmenta postuak.
|
|
|
Duela gutxi arte mojenak eskola femenino hutsak izan dira, baina bizirauteko mutilak onartu behar izan
|
dituzte
eta orduan hasi ziren Tito bezalako irakasleak ere kontratatzen.
|
|
|
Horregatik gure moduko guraso euskaltzaleek seme alabak atera nahi izaten
|
dituzte
ikastetxe publikoetatik.
|
|
|
Halere ez pentsa erraza izan zaidanik kontratatzea, gaurkoa hiru hilabeteko aurrerapenaz lotu behar izan dudalako. Lan pilo bat egiten dute eta aldi berean lau eta bost obra izaten
|
dituzte
martxan. Kobratu ere badakite ondotxo kobratzen!
|
|
|
Igande eguerditan Pirritx eta Porrotx bezala jantzita petatxuz josita— lagun asko ateratzen dira gure herriko plazara, eta kanpora doazenean ere noranahi eramaten
|
dituzte
mendi galtzetako petatxuak, mundu osoak ikus dezan nolakoa den gure" anti fashion" ildoa.
|
|
|
Hegoaldeko zein Iparraldeko kooperatiben arteko lagun talde moduko batek antolatua edo. Entzun dudanez jaia aurten egiten da lehen aldiz eta kooperatiba bakoitzetik pertsona jakin batzuk baino ez
|
dituzte
gonbidatu, nola ateratzen den probatzearren.
|
|
|
Erdaldun mingain latzak orain zenbait urte, euskara gaztetzerik ez baitzuten uste: Alegiña aundiak txit egin
|
dituzte
, galduko dutelako bañan ezin dute.
|
|
|
Beste anitzek ere txarkeria asko, esan izan
|
dituzte
euskararentzako: Batzuetan inki ta besteetan mako, izuturik txokoan egongo dalako.
|
|
|
Hegoaldean mendialdea aski berandu kristautu zela uste da, beraz," fedegabeak" kristauen ondoan bizi izan ziren denbora luzez, haien arteko harremanak irudikatzen zailak badira ere. Honen lekuko da, musulmanen arabera, baskoiak" fedegabeak" zirela VIII. mendean (eta ez prezeski musulmanak ez zirelako); oraindik XII. mendean, hala deskribatzen
|
dituzte
euskaldunak beste bidaiariek. Bestaldetik, praktika" paganoen" iraupen luzea arkeologiak egiaztatuta dauka gaur egun. Sohandiko (NB) harrespiletako heriotz erritoen materiala, karbono 14ren bidez aztertu ondoren, Kristo ondorengo urteen artean dataturik dago; Bizkarzuko (L) tumulua 714 urteetan, Ahigakoa (NB) 869 eta historia aurreko Urdanarrekoa (NB) Kristo ondorengo urte tartean berriz erabilia izan zen.
|
|
|
Eta, guraso edo kurak diranean, nola, egin premia dan bezala, beren etxe edo hergoienetan (herri txikiai honela Araban deitzen diete) dotrina erakatsi ta konfesatuko dute? Nola beren familietako hartu emanak ta beste behar dirangauzak ondo aditu ta zuzenduko
|
dituzte
–[.] Hala, ez eskolan ta ez gramatikan, euskara behin ere utzi behar ezta.
|
|
|
" Pamplonan espainolez eta euskaraz da, herritarrek bi mintzairak erabiltzen
|
dituzte
noiz bata, noiz bestea: hiriak berak bi izen ditu.
|
|
|
Irudi polita asko, emazteenak batez ere; gizon eta emakume baserritarrak garbiak eta ongijantziak. Azken hauek bere dotoretasunagatik nabarmengarriak dira, guztiek
|
dituzte
begitarte ederrak, hortz politak, ile beltz ederrak, ongi orraztatuak eta motots luzeak dilindan, maiz xingolez loturik; guztiak jantzi gorriekin gorpuan, azpiko gona urdin edo horiekin, eta oihala garbia eta aski fina. la guztiak oinutsik ibiltzen dira, gure euskaldun emakumeak bezala."
|
|
|
Horrela, 1789tik 1793 bitartean, ahaleginak egin zituzten bide honetan, zituen" zailtasunen" aurrean etsi arte, askoz errazagoa izango baitzen estatu osoan hizkuntza bakarra mintzaraztea. Gainera, hizkuntzek giza identitate arrotzak idurikatzen zituzten(
|
dituzte
): "... les habitants parlent un idiome etranger".
|
|
|
Jatorrizko herritarrek baizik ezin ulertu dute; eta bereago izan dadin, ez dutela idazteko erabiltzen esan didate. Beren haurrak Frantsesez ala Espainolez irakurtzera eta idaztera behartzen
|
dituzte
, meneko diren Erregearen arabera."
|
|
|
"... frantses eta espainol euskaldun izenekin bizi diren herriek giza arteko izaten ahal diren harreman guztiak
|
dituzte
haien artean, eta batzuk bilduta dauden espainolekin ia batere ez, ez eta besteak bilduta dauden frantsesekin ere".
|
|
|
" Frantses euskaldunek ez
|
dituzte
Frantziako ohiturak eta hizkuntza hartu, ez eta espainol euskaldunek Espainiako ohiturak eta hizkuntza ere. Batzuk eta besteak euskaldun mantendu dira."
|
|
|
Gehiengoak euskaraz al bashkiyahitz egiten du, ulertezinak bilakatzen dituena. Beren zaldiek oso apatx gogorrak
|
dituzte
lurraldearen laztasunagatik. Bada herri honetako jendea ipar aldean bizi dena, Atlantiko itsasertzean".
|
|
|
Zeru illunean ez da ageri, ez illargirik, ta ez izarrik: urrutira sugar andiak distiatzen dute menditartean; Frantzesak kantatzen ari dira errian; Altabizkarko inguruetan sentitzen dira otsoen izugarrizko marruak, eta Euskaldunak zorrozten
|
dituzte
bitartean beren dardo ta aizkorak Ibañetako aitz eta arrietan.
|
|
|
Gai honi buruz ikertu eta ikasi dena asko da. Urteetan zehar egindako ikerketek, bildutako datuek eta ikasitako berriek gure jendearen gora-beherak garbiki azaltzen
|
dituzte
; baina lan hauek ez dira publiko zabalarengana iritsi eta gehiengoak bere Herriari buruz duen ezagutza, nekez ateratzen da topiko tipikoetatik, tamalez; hauek, gainera, gehienetan auzo herriek sorturikoak direlarik, gure autoestimurako are makurragoa dena. Liburu honetan, dibulgazioaren mailak dituen mugekin bada ere, Euskara Jendearen historiaren ildo nagusiak azaltzen saiatu gara, gure Herriaren gure buruarenikuspegi jantziagoa, zuzenagoa eta askeagoa izan dezagun.
|
|
|
Emeki bada ere, eguneroko jardueran, hiztunek desberdintasunak sortzen
|
dituzte
hitz egiterakoan, tokian tokikoak, eta hauek, denboraren indarrez, hizkuntza bera bestelakatzen ahal dute, mintzaira desberdinak sortuz. Hauxe da, hain zuzen, hizkuntza berriak sortzeko bideetariko bat.
|
|
|
" Bestela interes praktikorik eskaintzen ez duen euskal hizkuntza desagertzeko bidean da, bistan denez, garrantzi zientifikorik handiena izan arren. Kasik toki guztietan, egunez egun, usteldu egiten da arrotz hitzak onartuz, eta, bizi modernoarenjarduera hurbilagotik ikusten den toki handixkoetan, herritarrek beren mintzairan esamolde osoki frantsesak ala espainolak sartzen
|
dituzte
. Espainian, bere erabilpena erabat debekaturik dago eskoletan; euskaraz mintzatzen harrapatzen duen umeari eraztun bat ematen dio irakasleak; honek, gisa berean, ikaskideren bati pasatuko dio, euskarismo delituan harrapatzen badu, esamoldea zilegi bekit; eta, larunbatean, eraztuna duen haurra gogorki zigortua da."
|
|
|
" Aspaldidanik Antxitxarburun kokatuak ditazke Buhamiak. Gure aitaso amasoek hor ezagutu
|
dituzte
, ba eta naski hauien aitaso amasoek ere. Haatik mende xahar heietan ez zuten oraiko zorte bera.
|
|
|
Bonapartek (ikus 34) euskalkien ikerketak eta mapa argitaratu zituenetik mende eta erdi iraganik, aldaketak izan dira euskalkien ezagutzan. Gaur egun dauden ikerketa zehatzagoek eta sakonagoek Bonaparteren hutsegite batzuk azaleratu
|
dituzte
, hala nola Erronkariera Zubereraren barnean kokatzea edo Aezkera mendebaleko, Baztangoa Lapurteran. Horretaz gain, denbora honetan hedabideak eta Euskara estandarra Batuazabaldu dira, euskalkien bateratzerako lana bultzatuz neurri batean.
|
|
|
euskara erreakzioaren hizkuntza, joan den mendeko laborariena, ikasketak egiteko oztopo, etxetik kanpo ibiltzeko aferra. Orain, berriz, Europako haizeak direla eta, mintza moldeak egokitu
|
dituzte
: horra non gure euskara Frantziako ondarea den, guztiz errespetagarria!
|
|
|
Jean Etchepareren Buruxkak saiakera/ kroniketan bada testu bat, Pilota partida Lekornen, non ageri baitira hazpandar trinketetako pilotari ofiziokoak, inutil eta neska zale batzuk bezala ekarriak, xuri xuriak, beraz, ostatuetan jarraian, alfer. Pareko jende xeheek, testuan lekondarrek, harrikatzen
|
dituzte
finitzean, haien urrixekin batean. Duvoisin-en Laborantza liburua atera berria izan balitz, xantza poxi batekin baratzegintza ezarriko zuen ere euskal kulturan eta biziki kultuak izanen ginen.
|
|
|
Eta etnian sinesten duten euskaldunak mobilizatu nahi. Abertzaleak ote
|
dituzte
jo mugan. Hemengo itsaso eta mendiak erantzule, Frantzian intermitenteentzako lan eskasa beste faktore bat baita, konpainiak azken urte hauetan biderkatu dira Euskal Herrian.
|
|
|
Culture basque horren definitzeko iraganean bilatzen da, zerri hiltze (errural) eta laminen (bitxi, xelebre) artean. Uztartzeak egiten dira, urrun, tipiko eta bereziak diren eskualdeekin, bidaia modan da, telebistak tipikoa hurbiltzen, Kaukaso ondora eramaten
|
dituzte
hemengo" artistak", ez denak, aitzinatuak. Gero Pays Basque magazine n ageri dira kantarigaisak yack baten gainean panpox, itsas xakur batekin musean, edo taimen baten kozinatzen Mongolian.
|
|
|
Irakasleak kontent dira, dena eginik presta atzematen baitute. Horretako
|
dituzte
sostengu petizioak izenpetzen. Gero papera belzten da gauza horri ondorio baikorren atzemateko.
|
|
|
Zer uste zuten? Urteak pasatu
|
dituzte
esplikatzen kultura batzuen afera izan behar zela, profesionalizatu behar direla gauza guziak; jendeak ulertu du bozkatzea bezala dela. Egun horretan ez dugu gure herritartasunaren froga ematen, baina bozka salan uzten.
|
|
|
Baina segi dezagun ironiarik gabe. Gorago aipatu herriko gazteen ekimen kolektiboak berehala arbuiatuko
|
dituzte
tradizionalistak garela erranez, erreakzionarioak, iraultza aitzinekoak, norbanakoaren askapenaren kontrakoak. Eskubide kolektiborik ezin dugu ukan euskaldunok komunitatearen petik gure salbatzeko xedez.
|
|
|
Beraz, ezin da indibidualki salbatu Z’ k egin gogo duen bezala, Frantziako koadroan nahi baitute hizkuntza normalizatu. Locuteur complet deitu hiztunak behar
|
dituzte
ekoiztu. Non, aritzeko espazio kolektiborik ez bada?
|
|
|
Bere golkorako. Eta nola ekoitziko
|
dituzte
–Funtzionatzen ez duten sistemak areagotuz, eskola elebidunak esaterako.
|
|
|
Pastoralean esaterako. Kultur salbuespenaren eskumakilek bezeroak dauzkaten hemengo egitura arkaikoak eliminatu gogo
|
dituzte
eta publiko hori profesionalei eskaini, B edo C ri afiliatu horiei. Culture d’automne n euskal gauzen sartzeko zailtasuna horri lotua da, ez baitu departamenduak kulturaren zabaltzeko sortu, baina langabezian diren batzuei lana emateko.
|
|
|
Troiako zaldia sar balezate euskal munduan... Anje Duhalde programatu zuten Brassens kantatzen zuelarik, egiten dituen beste gauzak ez
|
dituzte
gogoko.
|
|
|
Musika eskola eta antzekoei azken bi urte hauetan diru laguntzak emanak izan zaizkie elkartze edo berrantolaketaren truke, ondorioa delarik permanenteek Pauetik ukaiten dituztela manuak. Dirurik gabe ziren elkarte horiek laguntzekin usatu
|
dituzte
eta orain, ez badute hil nahi, pentsamolde bakarrean behar dute urtu. Ez dela, halere, polizia ekintza?
|
|
|
Diskurtso frantsesa dela ez dea aski ageri? Australian bederen onartu
|
dituzte
aborigenei egin kalteak.
|
|
|
Ijitoak, tziganak trufatzen dituela, orain hain maite ditugun musikari arrabitari gaixoak. Non ikusten
|
dituzte
tziganak maskaradan. Buhame hitzak erran nahi du ijito?
|
|
|
Berak dira erraten ari direnak ikastola burgesia baten eskola dela eta etnia eta klase sozialaren artean hautatzen dutela" proletario" egotea. Eta haurrak beste bobo umeekin nahasten
|
dituzte
. Ondorioa da ez gaituztela euskaraz mintzatzera uzten baztertzen ditugulako.
|
|
|
Orain ikusten ari garena da, funtsean: ikuskizun komertzial horiek gero eta jende gutxiago biltzen dute, artifizialki bete behar
|
dituzte
. Frantsesez bietan.
|
|
|
Egon dadila Donibanen bere irakasle jubilatuekin xilkoari so. Burasoek ez
|
dituzte
haurrak ezartzen eskoletan profesional izan daitezen, ez dute nahi orkestra batean ari daitezen. Gure kultura humanismo bat da, eta printzipio horiekin inutilak ziratekeen artistak lehen orain bezala, baina haurrak ikasi behar du zer den katzakan aritzea horretan ari den batekin.
|
|
|
Ez uste izan eskola pribatuetan ezberdin zela. Programa berak aplikatzen
|
dituzte
, apezek errient laikoek bezainbat ziri banatu dituzte euskararen debekatzeko. Jean Etchepareren anaiak zion" Monsieur mon frere est le Barres du Pays Basque".
|
|
|
Ez uste izan eskola pribatuetan ezberdin zela. Programa berak aplikatzen dituzte, apezek errient laikoek bezainbat ziri banatu
|
dituzte
euskararen debekatzeko. Jean Etchepareren anaiak zion" Monsieur mon frere est le Barres du Pays Basque".
|
|
|
Ikastola, AEK edo orokorki euskalgintza osoa lekuan jarri duen multxoño hori klase ertain horretakoa da, samatsen lohia memorian, baliatzen ere ongi heltzen zaielarik, baina ogibidez errient, erizain, hezitzaile eta bovarysmoan ihalozkatzeko prest; gainera eskolan ikasi teoria marxisten baliatzeko parada asko uzten baitigu hemengo dirudun edota boteredun klaseak. Ertain hauen haurrek populatzen
|
dituzte
uda-leku, kirol, musika, dantza klase guziak, arrabita, piano eta flauta barne. Zergatik?
|
|
|
Euskal munduak lortu instituzioak holakoez beteak dira. Euskal kultura beren getthotik atera behar dute (zein?) eta kanpotik ekarri behar
|
dituzte
aholkua eta eredua, barnekoa ezagutu gabe. Ez dakit bihi batek ere liburu bakarra irakurri duenez, maskarada batean zer baden jakiteko.
|
|
|
Ez dela aski aldatzen. Berrikuntza nahi dute, baina Urbeltzek draman ezarri dituenak ez
|
dituzte
ikusten ere, ez dakitelako alfabeto horren irakurtzen. Joka niro ez duela batek ere ikusten Axeri bodan gauzak ez dituela nafarrak aldatzen, gogoan atxikitzen baitu lantzen duen dantza hori sortu duen testuingurua eta esanahia.
|
|
|
Beren lana dute. Trikitilariek guretu
|
dituzte
tango eta habanerak. Mendiagak Hego Amerika igorri zuen Hazparnera eta Pantxix Bidart horren semea da.
|
|
|
Gertakaria da. Baionako zinegotziak ere heldu dira antzokira lo egitera, frantses irakasleek beren senarrak ekartzen
|
dituzte
besteekin zurrunga aritzera. C n, aldiz, tokikoen kultura mailari egokitu gauzaxka batzuk baizik ez dira egiten, gehienetan.
|
|
|
Gero idazle bilakatu dira, liburu soilarekin hemen. Ardura, beste liburuak idazten
|
dituzte
idazle direlako. Baina nork irakurriko ditu beharrak diktatu ez dituen liburuak?
|
|
|
Hor da merkatu baten biltzeko, pasarte honen funtsaren froga Bretainiatik salatu legegaia. Petik goiti antolatzen diren ekitaldietan, ttipienak barne, instituzioek beren profesionalek galtzen dituzten kaxetak ikusten
|
dituzte
. Intermitente estatusaren aldaketa ezberdinen ondotik, bizi baldintzak hersten zaizkielarik, eskatua zaien kaxeta kopuruari heltzea nekezago.
|